شرایط امروز جهان از نظر تولید محصولات کشاورزی و تغذیه جهانی بیش از هر زمانی در گذشته، پیچیده شده است. برای تأمین امنیت غذای بشر باید تولید محصولات کشاورزی افزایش یابد. افزایش تولید با افزایش سطح زیر کشت و یا افزایش عملکرد در واحد سطح میسر می‌شود که گزینه اول بسیار محدود است و این امر سبب توجه هر چه بیشتر به افزایش عملکرد در واحد سطح گردیده است. آشنایی با تکنیک­های صحیح و علمی زراعت به ما کمک می­ کند تا از منابع آب و خاک کشور در جهت تأمین تولیدات گیاهی مورد نیاز جامعه به نحو مطلوب بهره ­برداری کنیم در غیر این­ صورت اعمال فشار در زمینه تولیدات گیاهی و متوسل شدن به روش‌های ناصحیح و بهره ­برداری بیش از حد از منابع طبیعی، نه تنها کمکی به خوداتکایی کشور نمی­ کند بلکه خسارت­های جبران­ناپذیری بر محیط‌زیست وارد می­ کند. بخش کشاورزی ایران مولد بیش از 25 درصد درآمد ناخالص ملی است و معاش اغلب ساکنین روستاها که در حدود 40 درصد از جمعیت تقریباً 70 میلیونی کشور را شامل می­شوند از راه فعالیت­های کشاورزی تأمین می­گردد. زراعت از نیمه دوم قرن هیجدهم به تدریج جنبه علمی پیدا کرد. زراعت بر پایه خاک، گیاهان زراعی و عوامل محیطی استوار است. در چند دهه گذشته با ظهور تکنولوژی جدید، استفاده از کودهای شیمیایی و سوخت­های فسیلی، کشت ارقام جدید، به‌کارگیری روش‌های مکانیکی، کنترل آفات و … کیفیت و کمیت محصولات زراعی افزایش یافته است (اسمعیلان، 1381).

در سطح دنیا نزدیک به 52٪ زمین­های قابل کشت به کشت غلات اختصاص دارد (امام، 1383). تولید غذا، الیاف (پوشاک) و سوخت همواره در طول تاریخ مهم‌ترین مسأله مورد توجه جوامع انسانی بوده و این چالش عظیم تا به امروز ادامه یافته است. تولیدات گیاهی، اساس تأمین غذا را تشکیل می­دهند، به ­طوری که جیره غذایی بسیاری از مردم تقریباً بر مصرف مستقیم فراورده­های گیاهی متکی است. حتی گوشت و فراورده­های دامی نیز که گاهی به جیره­ی غذایی افزوده می­شوند از تولیدات گیاهی منشأ می­گیرند (اسمعیلان، 1381).

 زندگی انسان به گیاه وابسته است زیرا گیاه تأمین‌کننده غذا، پوشاک، دارو و… بوده اما گیاه برای ادامه زندگی و تولید محصول خود به خاک وابسته است به همین دلیل است که انسان از زمان‌های بسیار دور، برای تولید هر چه بیشتر گیاه، اقدام به کوددهی خاک کرده است. نخستین کودهای بکار رفته عبارت بودند از ضایعات و پسماندهای حیوانی، انسانی و گیاهی یا به عبارتی امروزی «کود آلی»، بعدها کودهای شیمیایی شناخته شد و به ساخت و کاربرد آن‌ ها در سطح وسیع اقدام گردید به گونه­ ای که کودهای آلی و کاربرد آن‌ ها در عمل به فراموشی سپرده شد و تنها در کشورهای جهان سومی اهمیت و کاربرد خود در کشاورزی را همچنان حفظ کرده است (کریمیان، 1390).

 تولید کودهای شیمیایی در ایران از سال 1324 با راه‌اندازی کارخانه­ای در کرج آغاز شد (شرکت خدمات حمایتی، 1385). و کاربرد آن‌ ها در کشاورزی مربوط به سال 1340 یعنی یک سال پس از تأسیس «اداره کل حاصلخیزی خاک» به کمک سازمان جهانی خوار­وبار کشاورزی (فائو) است (بی‌نام، 1340).

 هدف­های اصلی تحقیقات در آن سال­ها عبارت بودند از: الف) معرفی فایده­های کاربرد کودهای شیمیایی و ب) تشویق کشاورزان به مصرف هر چه بیشتر کودهای شیمیایی برای افزایش محصول. و مشکلاتی در مصرف کودهای شیمیایی وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ ها عبارتند از: 1- در صورتی که استفاده از کودهای شیمیایی به صورت بی­رویه باشد وارد آب‌های زیرزمینی و در نهایت از طریق محصولات کشاورزی وارد غذای انسان­ها می‌شود. 2- استفاده بی­رویه از کودهای شیمیایی خاک را آلوده می‌کند. 3- سفره ­های آب زیر­زمینی در معرض آلودگی قرار می­گیرند. 4- کاربرد نامتعادل کو­دهای ازته ممکن است سبب کاهش و کم شدن قابلیت دسترسی گیاهان به فسفر شود. 5- استفاده مداوم از کودها سبب کاهش عناصر کمیاب مانند روی، آهن، مس، منگنز خواهد شد که بر روی سلامت گیاهان جانوران و انسان نیز تأثیر خواهند گذاشت. 6- شیوع بیماری­ها و آفات متعدد مثلاً نماتد در مزارع چای و حتی شانکر مرکبات در جنوب کشور عمدتاً زاییده مصرف نامتعادل کودها می­باشد. کودهایی که در این تحقیق مورد بررسی قرار خواهند گرفت کود زیستی فسفاته بارور2 و سوپرفسفات تریپل.

 کودهای زیستی حاوی کودهای ریزسازواره­های مفید در تغذیه گیاه می­باشند که می­توانند مشتمل بر گروه­های مختلف از قبیل باکتری­ ها، قارچ­ها و مانند آن باشد. امروزه استفاده از این کودها در جهت گام برداشتن به سوی کشاورزی پایدار و استفاده از اثرات مفید آن‌ ها رو به افزایش است (آستارایی و کوچکی، 1375).

کود زیستی فسفات بارور2:

 تنها کود زیستی بیولوژیک احیاکننده کود فسفات است که در ایران برای اولین بار توسط شرکت زیست فناور سبز تولید شده است. این کود در آزمایشات انجام شده روی محصولات صیفی و گیاهان زراعی مورد بررسی قرار گرفت. کود زیستی فسفات بارور2 حاصل پژوهش 8 ساله گروهی متشکل از 24 نفر پژوهشگر در جهاد دانشگاهی واحد تهران می­باشد. این کود حاوی دو نوع باکتری حل کننده فسفات از گونه­ های باسیلوس­لنتوس سویه (p₅) و سودوموناس­پوتیرا سویه (p₁₃) می­باشد که به ترتیب با بهره گرفتن از دو سازوکار ترشح اسیدهای آلی و اسید فسفاتاز باعث تجزیه ترکیبات فسفره نامحلول و در نتیجه قابل جذب شدن آن برای گیاه می­گردند. طی پژوهش‌های 5 ساله، ابتدا جداسازی باکتری­ های حل کننده فسفر از خاک‌های مناطق مختلف کشور انجام شد. پس این باکتری­ ها تحت آزمایش­های متعددی مانند بررسی مقاومت به تنش­های محیطی (دما، شوری،pH های مختلف) و رقابت با ریزسازواره­های دیگر قرار گرفتند. نتایج حاکی از این بود که این باکتری­ ها قادرند دامنه وسیعی از pH  بین 5 تا 11، دمای بالا تا 42 درجه سانتی ­گراد و شوری تا 5/3 درصد را به خوبی حل نمایند. وجود چنین مشخصه­ای باعث شد که بتوان این کود زیستی را در طیف گسترده­ای از خاک‌های ایران و برای محصولات گوناگون بکار برد.

زمان به کار بردن کود فسفات:

 در همه­ی خاک­ها، کودهای فسفر را بایستی به صورت پایه به کار برد (در زمان شخم). فسفر اصولاً برای پایداری و استحکام نشاء و افزایش طول ریشه آن مورد استفاده قرار می­گیرد. وجود مقدار کافی کود فسفری برای تولید دانه در مراحل اولیه رشد بیش از مراحل بعدی آن موثر است. زیرا برای پنجه­زنی فعال مورد استفاده قرار می­گیرد. تأمین نیاز فراوان گیاه برنج به جذب p مستلزم به کار بردن آن در زمان نشاء کاری است نه دیرتر از آن. به کار بردن کود p در زمان 25 روز پس از نشاء کاری در تولید محصول تأثیر نخواهد داشت. بر خلاف کود اوره، لازم نیست کود p را در چندین مرحله تقسیم کرده، و در مراحل مختلف رشد گیاه برنج بپاشند، زیرا معلوم شده که این کود آب شویی نمی­ شود و در خاک باقی می­ماند و به تدریج در اختیار گیاه قرار می­گیرد. بعلاوه، در صورتی که در مرحله آغاز رشد کود p به اندازه کافی توسط برنج جذب شده باشد، بعداً در مراحل بعدی رشد در همه­ی اندام­های گیاه می ­تواند توزیع گردد. فسفر در مرحله زایشی به طور فعال از برگ­های کهنه به برگ­های تازه انتقال می­یابد (عادلی­مسبب، انتشار مقالات کشاورزی و علوم وابسته).

 در مزارع فسفات به شکل کودهای آلی و یا کودهای شیمیایی فسفاته به خاک اضافه می‌شود. ظرفیت تثبیت فسفر در خاک‌های مختلف با توجه به خصوصیات فیزیکی، شیمیایی، زیستی، اقلیم و مدیریت زراعی متغیر است (آستارایی، 1375). قابلیت در دسترس بودن فسفر بستگی به عوامل زیادی چون pH، تهویه خاک، رطوبت، دما، مقدار آهن، آلومینیم و منگنز و … دارد (بای­بوردی، 1379). میزان مصرف کودهای شیمیایی فسفر در ایران حدود 750 هزار تن در سال می­باشد که 250 هزار تن از این مقدار در داخل تولید و بقیه آن با واردات این کود جبران می‌شود.

سوپر­فسفات­ تریپل (Ca(H₂PO₄)₂)

 فسفر در تغذیه گیاهان دومین عنصر کلیدی پس از ازت محسوب می­ شود. غلظت فسفر در گیاهان بین 1/0 تا 5/0 درصد متغیر است. این عنصر بیشتر به صورت آنیون­های ^–H₂PO₄ و HPO₄^—، جذب گیاه می­شوند (پناهی کردلاغری، 1390).

 هزینه ساخت سوپرفسفات ­تریپل (غلیظ) بیش از نوع معمولی است. اما بالا بودن عیار فسفر باعث کاهش میزان مصرف، کاهش هزینه حمل‌ونقل شده که هزینه بیشتر آن را توجیه می­ کند. استفاده از انواع سوپرفسفات بستگی به ملاحظات اقتصادی مثل قیمت مواد اولیه، هزینه حمل‌ونقل و مقدار مصرف دارد.

 سوپرفسفات تریپل (غلیظ) در شرایط کشور بهتر از فسفات آمونیوم است. به این سوپرفسفات از آن جهت تریپل (غلیظ) می­گویند که فسفر محلول آن تقریباً سه برابر سوپرفسفات ساده است. سوپر فسفات­تریپل دارای 53-44 درصد P₂O₅ و 5/1-1 درصد گوگرد و میزان فسفر قابل دسترس آن 100-97 درصد می­باشد. و در خاک دارای واکنش خنثی است.

 کشاورزان با این باور غلط که کودهای شیمیایی موجب بازدهی بهتر محصولات آن‌ ها می‌شود کودهای شیمیایی را با قیمت­های بالا از بازار سیاه تهیه می­ کنند متأسفانه با توجه به اینکه هم نوع سموم شیمیایی و هم میزان آن در کشاورزی، آزمایشگاه­ها و … نیاز به نظارت بیشتری دارد در کشور شاهد کنترل ضعیف بر این مسأله هستیم. در منطقه چیتاب به علت عدم اطلاعات کافی کشاورزان و بی­سوادی آن‌ ها باعث شده که آن‌ ها از کود بارور2 استفاده نکنند چون اعتقاد آن‌ ها بر این است که این کود عملکرد آن‌ ها را پایین می­آورد. سؤالی که مطرح می‌شود این است که آیا این کود باعث کاهش عملکرد می‌شود؟ طبق نظر جهاد کشاورزی نه تنها این کود باعث کاهش عملکرد نمی­ شود بلکه این کود به مقدار کمتری نسبت به سایر کودها در هکتار مورد نیاز است (100 گرم از این کود برای یک هکتار مناسب است) و نیز قیمت پایینی نسبت به سایر کود­ها داشته و جایگزین کود شیمیایی فسفاته می‌شود و همچنین موجب کاهش بیماری­های خاک، سازگاری با اقلیم کشور، افزایش عملکرد، کلنی شدن با ریزوسفر گیاه، روش مصرف و حمل‌ونقل آسان و… می‌شود.

ارقام مورد آزمایش در این تحقیق چمپا و گرده می­باشد.

ارقام چمپا:

 طول دانه برنج­های این گروه از گروه صدری کوتاه­تر بوده (برنج­های گروه صدری از مرغوب­ترین برنج­های ایران هستند و ارزش تجارتی بالایی دارند) ولی قطر آن‌ ها بیشتر است برنج­های این گروه دارای انواع زودرس و دیررس است. در انواع زودرس طول دانه­ها بیشتر است. این گروه در مقابل آفات، بیماری­ها و کم آبی مقاوم­تر و عملکرد آن‌ ها نسبت به گروه صدری بیشتر، ولی ارزش تجارتی کمتری دارند. مبدأ این برنج­ها ویتنام است. مهم‌ترین برنج­های این گروه، رسمی، بینام، آگوله، شاهک، چمپا سیاه، چمپا سفید، چمپا نازک، چمپا کوتاه، سرخه چمپا، سرد چمپا، گرم چمپا می­باشد.

ارقام گرده:

 برنج­های این گروه عملکرد بیشتری نسبت به گروه­های صدری و چمپا داشته ولی ارزش تجارتی و خصوصیات پخت و طعم خوبی ندارند. دانه این برنج­ها گرد، طول آن‌ ها کمتر از 5 میلی­متر و نسبت طول به قطر دانه کمتر از 2 می­باشد. در برابر آفات و عوامل نامساعد محیطی مقاوم هستند. از برنج­های این گروه می­توان گرده رشت، گرده کلات، گرده لاهیجان، گرده لنگرود، گرده مولائی، گرده شیراز، گرده میانه و گرده خوزستان را نام برد. در بین برنج­های ذکر شده معمولاً دانه برنج­های صدری خیلی بلند، دانه برنج­های چمپا زودرس­ها بلند، دانه برنج­های چمپا دیر­رس­ها متوسط و دانه برنج­های گرده کوتاه می­باشند (تاج‌بخش، پورمیرزا، 1386).

 برنج در سطحی بالغ بر 146 میلیون هکتار کشت می­گردد. و 3/2 کالری روزانه مردم در مناطق آسیا و 3/1 کالری مورد نیاز مردم در آمریکای لاتین و آفریقا از طریق مصرف برنج تأمین می‌شود (درستی،  انتشارات موسسه تحقیقات برنج کشور 1385).

 برنج پس از گندم مهم‌ترین محصول کشاورزی است و نقش بسیار بارز و چشمگیری در تغذیه مردم جهان و نیز کشورمان دارد.

 1-2-هدف از اجرای این پژوهش

• تعیین میزان اثر کود بیولوژیک فسفات بارور2 بر اجزاء عملکرد رقم­های برنج چمپا و گرده در منطقه چیتاب.

• تعیین میزان اثر متقابل کود سوپر­فسفات­­ تریپل و کود بیولوژیک فسفات بارور2 بر عملکرد رقم­های چمپا و گرده در منطقه چیتاب.

 -3- فرضیات پژوهش

• کود بیولوژیک فسفات بارور2 باعث افزایش عملکرد دو رقم چمپا و گرده می‌شود.

• اثر متقابل کود فسفات بارور2 و سوپرفسفات تریپل مثبت است.