توسعه سریع باغات زیتون در نقاط مختلف جهان با شرایط اقلیمی متفاوت ضرورت تولید نهال از ارقام مختلف زیتون را بیشتر نموده است. تقریباً به 20 گونه از درختان کوچک از خانواده Oleaceae زیتون اطلاق می­گردد، که در جهان کهن از حوزه دریای مدیترانه، شمال آفریقا، جنوب شرقی آسیا، شمال تا جنوب چین، اسکاتلند و شرق استرالیا پراکندگی گسترده‌ای داشته اند. زیتون تقریبا از 3000 سال قبل از میلاد مسیح مورد استفاده قرار گرفت و منشاء اولیه آن احتمالاً منطقه مدیترانه بوده است که از آنجا به نقاط دیگر دنیا راه یافته است. این گیاه بومی نواحی گرم و نیمه­گرم می‌باشد و عده­ای از محققین موطن اصلی آن را سوریه و جنوب ترکیه می‌دانند و احتمال می­ دهند که زیتون از این نقاط به سایر نواحی که دارای آب و هوای مدیترانه‌ای هستند برده شده است. در حال حاضر درخت زیتون در ناحیه وسیعی از دامنه‌های غربی هیمالیا در شرق تا سواحل اقیانوس اطلس در مغرب و در دو طرف دریای مدیترانه کاشته می‌شود. علاوه بر نواحی نامبرده در آمریکای شمالی، آمریکای جنوبی و استرالیا این گیاه را مورد کشت و استفاده قرار می‌دهند (کریستاکیس[1]، 1998).

معروف­ترین گونه شناخته شده این گیاه زیتون اروپایی با نام علمی Olea europaea که از دوران باستان از این گونه برای تهیه روغن و نیز برای خوردن خود میوه آن کشت می­گردیده است. میوه زیتون در حالت طبیعی تلخ است و باید در معرض تخمیر طبیعی قرار گیرد و یا به­منظور قابل خوردن شدن، آنرا در آب نمک بخوابانند (کریستاکیس، 1998). از دیدگاه پرورش­دهندگان مدرن، تنوع گونه­ های شناخته شده بسیار زیاد است. فقط در ایتالیا حداقل 300 گونه وجود دارد، اما تعداد کمی از آنها تا حد زیادی رشد می­ کنند (گالیلی و همکاران[2]، 1997). گونه­ های اصلی ایتالیا، کارولا، فرانتویو و لسینو هستند. هیچکدام از آنها را نمی­توان با توصیفات باستانی همانند دانست، اگرچه بعید نیست بعضی از گونه­ های نازک برگ که بیش از همه مورد توجه می­باشند از تبار لیسینین معروف باشند (بوسکو[7]، 1996). درختان پهن برگ اسپانیا میوه­ های درشت می­دهند، اما غلاف آنها طعمی نسبتاً تلخ­تر دارد و کیفیت روغن آنها نامرغوب­تر است. این زیتون­های اسپانیایی هستند که معمولاً پس از سوراخ سوراخ شدن و پر شدن پرورده شده و پس از خواباندن در آب نمک تازه خورده می­شوند (ویسبن[8]، 2006).

درختان زیتون حتی زمانیکه بدون هرس رشد آزادانه دارند، دارای رشد بسیار آهسته­ای هستند، اما هنگامی­ که امکان رشد طبیعی را در طول چند سال پیدا می­ کنند گاهی اوقات قطر تنه آنها به میزان چشمگیری افزایش می­یابد، که محیطی بیش از 10 متر را به ثبت رسانده­اند و احتمال می­رود عمر این درختان به چند قرن برسد (جاکوبونی و فونتانازا[9]، 1981). قدمت بعضی از درختان زیتون در ایتالیا را به اولین سال­های امپراطوری یا حتی روزهای جمهوری روم نسبت می­دهند، اما همیشه سن چنین درختان باستانی در زمان رشد مورد تردید قرار می­گیرد و شناسایی آنها با توصیفات قدیمی هنوز دشوارتر است. درختان تحت پرورش به ندرت به ارتفاع بیش از 15 متر می­رسند و معمولاً در فرانسه و ایتالیا بوسیله هرس کردن­های زیاد به ابعادی بسیار محدودتر منحصر می­شوند. چوب درختان زیتون که به رنگ زرد یا قهوه­ای مایل به سبز روشن است اغلب با ته­رنگ تیره­تری رگه­دار شده است و بسیار سخت و متراکم می­باشند که چوب آن برای قفسه­سازان و خراطان تزئینی بسیار با ارزش است (ویسبن، 2006).

1-2- مشخصات گیاه­شناسی زیتون

زیتون گیاهی از خانواده Oleaceae و از جنس Olea است (شکل 1-1). خانواده اولئاسه 30 تا 35 جنس و حدود 600 گونه دارد که اکثراً در مناطق گرمسیری دنیا پراکنده­اند و به صورت درختان زینتی و صنعتی هستند و فقط گونه زیتون Olea europaea دارای میوه خوراکی است (مسچی و همکاران، 1381).

1-2-1- ریشه

جنس خاک در نوع ریشه و گسترش آن تاثیر بسزایی دارد. در خاک­های سنگین که تهویه به سختی انجام می­گیرد انشعابات ریشه­ها سطحی است. در خاک­های سبک و زیتون­کاری­های دیم،‌ ریشه­ها برای دسترسی به رطوبت،‌ رشد عمقی و گسترش جانبی دارند. ریشه نهال­های حاصله از کشت هسته یا قلمه 3 تا 4 سال اولیه رشد عمقی دارند و پس از آن رشد جانبی آنها شروع می­ شود. متوسط عمق ریشه­ها را 5/1 تا 2 متر و انشعابات عرضی ریشه­ها در خاک­های شنی و سبک تا 12 متر می­رسد (مسچی و همکاران، 1381).

شکل 1-1- شکل ظاهری درخت، برگ و میوه گیاه زیتون گونه Olea europaea

1-2-2- برگ

برگ­های درخت زیتون سبزرنگ مایل به خاکستری، بیضوی و دراز در قسمت انتهایی می­باشد و به وضعیت متقابل بر روی ساقه قرار گرفته­اند (هترلینگتون و وودوارد[10]، 2003).

برگ­های درخت زیتون همیشه سبز بوده و هر 2 تا 4 سال یک بار خزان می­ کنند، در صورتی که همه ساله برگ­های جوان روی شاخه­ها ظاهر می­گردند (فرناندز[11]، 2006). طول برگ­ها 5 تا 23 سانتی­متر و عرض آنها 1 تا 2 سانتی­متر و دارای دمبرگ نسبتاً دراز هستند. رنگ سطح فوقانی برگ­ها سبز تیره است و پوشیده از یک لایه بافت مومی و در سطح تحتانی، کرک­های ستاره­ای نقره­ای وجود دارد که دو عامل فوق موجب کاهش تبخیر رطوبت و افزایش توان مقاومت در مقابل خشکی و گرما می­شوند (مارتین[12]، 1998).

1-2-3- گل

زیتون،‌ گل­های سفید کوچکی دارد که کاسه و جام گل­­ها دارای چهار درز کاسه گل، دو پرچم و کلاله شکافته می­باشند، این گل­ها به تدریج به شکل خوشه ­هایی که از بغل برگ­ها ظاهر می­شوند بر روی چوب­های سال­های آخر می­روید. گل­های زیتون معمولاً دیرتر از گل­های سایر درختان میوه شکوفا می­شوند، جوانه­های گل از شهریورماه، در محل اتصال دمبرگ به شاخه­ها تشکیل می­گردند (مارتین، 1998). پس از طی دوره زمستان اگر سرمای ملایمی را پشت سر گذارند در بهار سال آینده تبدیل به گل می­شوند. بنابراین گل روی شاخه­های دوساله ظاهر می­گردد. گل­ها خوشه­ای هستند و هر خوشه­چه از خوشه­چه­هایی تشکیل یافته است و دارای 8 تا 25 گل است (مسچی و همکاران، 1381). رنگ گل­ها سفید صدفی و دارای چهار گلبرگ، چهار کاسبرگ، 2 پرچم و مادگی 2 خانه­ای هستند. گل­ها بر دو نوع­اند، گل­های کامل که دارای اندام­های نر و ماده هستند و گل­های ناقص که فقط اندام نر دارند. تعداد گل­ها فوق­العاده زیاد است و در صورتی که 1 تا 3 درصد گل­ها به میوه تبدیل گردند، باردهی مناسب و اقتصادی خواهد بود. تلقیح توسط باد و حشرات انجام می­گیرد. عدم سازگاری گرده­ها با مادگی از مهم­ترین عوامل شناخته شده دگرباروری در زیتون است (مارتین، 1994).

1-2-4- میوه

شفت (میوه) زیتون گوشتی و هسته­دار است که در واریته­های مختلف به اشکال گرد، بیضی، گلوله­ای،‌ دراز، نوک­دار و دارای انحناء در یک طرف دیده می­ شود. وزن میوه از 1 تا 12 گرم متفاوت می­باشد (مسچی و همکاران، 1381). در گیاه وحشی زیتون، میوه کوچک و دارای غلافی گوشت­دار است. این غلاف که تعیین­کننده ارزش اقتصادی میوه می­باشد، در نوع وحشی نسبتاً نازک است. میوه­ ها در انواع کشت شده خصوصیات متفاوتی دارند، اما فشرده­تر، حاصلخیزتر و بی­خار هستند (مارتین، 1994). پوست میوه زیتون (برون­بر) نازک، صاف و براق است. گوشت (میان­بر) نرم و بسیار تلخ و رنگ گوشت ابتدا سبز که در نهایت به بنفش تغییر رنگ می­دهد. گوشت معمولاً چسبیده به هسته می­باشد. قسمت هسته میوه (درون­بر) چوبی و مغز آن گوشتی است (فارینلی[13] و همکاران، 2002).

1-2-5- درخت زیتون

درختان زیتون همیشه سبز بوده و ارتفاع آنها تقریباً 3 متر و اگر در شرایط مساعد پرورش یابد ارتفاع­شان تا حدود 12 متر هم می­رسد. چوب درخت زیتون بسیار سخت و مقاوم است. رنگ آن زرد است که خطوطی قهوه­ای رنگ در آن وجود دارد. از چوب زیتون برای تهیه اشیاء چوبی ظریف استفاده می­ شود (دگراف و اپینک[14]، 1999).

شکل تنه درخت زیتون خیلی نامنظم بوده یعنی تنه درخت صاف و عمودی رشد نمی‌کند و اغلب برجستگی­ها و غده‌هایی روی تنه و شاخه‌های آن مشاهده می‌شود. روی ریشه درخت زیتون نیز مجموعه‌ای از جوانه‌های ساقه هوایی فشرده به یکدیگر به شکل غده که اندازه آن به درشتی یک تخم غاز است مشاهده می‌گردد (حسینی مزینانی[15] و همکاران، 2004).

1-3- کاشت زیتون

خاک مناسب برای زیتون خاک سبک می­باشد و در خاک­های دارای کلسیم اگرچه خشک و ضعیف باشد، برای رشد و سلامت گیاه مناسب است و حتی در خاک­های رسی هم پرورش می­یابد. درخت زیتون نیاز به آب و هوای گرم و مرطوب دارد و برای رسیدن میوه آن باید تابستان گرم و طولانی باشد. نیاز سرمایی زیتون کم است و در مناطقی که میانگین دمای زمستانی آن 10 درجه سانتیگراد باشد رشد می­ کند. این درخت در خاک­های مساعد به آسانی درخت بید رشد می­ کند (برتولوچی و دهاکال[16]، 1999).

انواع درختان زیتونی که در ایران کشت می­ شود شامل زیتون گوله، زیتون سیاه، زیتون شامی، خرما زیتون، خارا زیتون، مارا زیتون، زرد زیتون و آوا زیتون است که از نظر تجاری به 4 درجه خیلی درشت، درشت، متوسط و ریز طبقه ­بندی می­شوند که اندازه­ های بزرگ برای کنسروسازی و اندازه­ های ریز برای روغن­گیری مورد استفاده قرار می­گیرند (زوهری و اسپیجل روی[17]، 1975).

1-4- روش­های تکثیر زیتون

درخت زیتون از راه­های مختلفی تکثیر می­ شود، از بعضی انواع روش­های تکثیر می­توان به کاشت هسته، قلمه، خوابانیدن شاخه و پیوند پایه بذری اشاره کرد. بین طرق مختلف تکثیر بیشتر از کاشت هسته برای تهیه پایه و پیوند از قلمه خشبی و یا نیمه­خشبی استفاده می‌کنند، اما معمولاً روش قلمه زدن یا خوابانیدن شاخه نسبت به سایر روش­ها ارجح می­باشد. قلمه آن از نوع قلمه نیمه­خشبی است. در قلمه­ها چند برگ هم برای فتوسنتز و هم برای منتقل کردن هورمون بر روی قلمه باقی می­ماند. پیوند هم یکی از روش­های تکثیر است که‌ البته برای ارقام نامرغوب پیوند می­زنیم (فابری[18] و همکاران، 2004). مثلاً در یونان پیوند زدن درختان اهلی با انواع وحشی متداول می­باشد. بهترین رقم برای پایه پیوند زیتون آربیکن[19] می­باشد که خوب سبز نمی­ شود و رشد آن دو سال طول می­کشد (دی جیوواچینو[20]، 2000).

1-4-1- ازدیاد گیاهان با بهره گرفتن از قلمه

به طورکلی گیاهان با دو روش جنسی و غیرجنسی ازدیاد و تکثیر می­یابند. در ازدیاد به روش جنسی گیاهان حاصله ساختمان ژنتیکی جدیدی داشته و از مزیت ترکیب صفات ژنتیکی والدین استفاده می­ کنند. ولی در ازدیاد غیرجنسی، از یکی از اندام­های گیاه مادری (بافت یا سلول) گیاه کامل، در زمان کوتاه­تری به وجود می­آید، که ساختمان ژنتیکی گیاهان حاصله کاملاً شبیه ساختمان ژنتیکی گیاه مادری است (رمضانی، 1372). متداول­ترین روش­های تکثیر غیرجنسی عبارتند از، پیوندزنی و کاشت قلمه­های ساقه و برگ. قلمه­ها پس از جدا شدن از پایه مادری در خاک مناسب قرار داده شده و پس از ریشه­دار شدن و طی مرحله خاصی از رشد به زمین اصلی و محل کاشت انتقال داده می­شوند. این روش ارزان، سریع و ساده است و از تعداد کمی گیاه مادری و در فضایی محدود می­توان گیاهان زیادی با حفظ خصوصیات پایه مادری تولید نمود (رمضانی، 1372). یکی از روش­های مهم ازدیاد زیتون نیز، ازدیاد غیرجنسی است که با بهره گرفتن از قلمه­های گرفته شده از پایه مادری انجام می­پذیرد (رمضانی و همکاران، ‌1384).

قلمه­زنی روشی است برای تکثیر گیاهان که برحسب نوع گیاه و استعداد ریشه‌زایی می‌تواند ساده باشد و یا برعکس نتیجه ­گیری از آن و یا ریشه‌دار کردن قلمه‌ها جز در شرایط استثنایی مثلاً استفاده از برخی هورمون­ها مقدور نخواهد بود (خوشخوی، 1378). بطور کلی استعداد ریشه‌زایی از گونه‌ای به گونه دیگر فرق می‌کند. عوامل موثر در قلمه­زنی بستگی به زمان برداشت قلمه، سن گیاه، شرایط محیطی و رعایت نکات بهداشتی دارد. قلمه‌ها برحسب مورد می‌توانند به صورت­های خشبی (چوبی)، نیمه خشبی و علفی (سبز)، قلمه برگ و قلمه ریشه تهیه شوند (خوشخوی، 1378).

Kiristsakis

Galili

Carolea

Frantoio

Leccino

Licinian

Boskou

Weissbein

Jacoboni and Fontanazza

Hetherlington and Woodward

Fernandez

Martin

Farinelli

De Graaff and Eppink

Hosseini-Mazinani

Burtolucci and Dehakal

Zohary and Spiegel-Roy

Fabbri

Arbiquine

Di Giovacchino

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)

ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه

 با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند

موجود است