جنگل‌ها به عنوان پیچیده‌ترین اکوسیستم­های کره زمین هم از نظر تجاری و تامین مواد اولیه صنعتی و هم از نظر زیست محیطی وحفظ تعادل اکوسیستم عمومی زمین‌داری اهمیت بسیار زیادی هستند. ارزش این زیست بوم‌ها در مناطق خشک و بیابانی به وضوح قابل فهم وغیر‌قابل انکار است.

جنس بلوط شامل400 گونه و از خانواده راش، و از مهمترین گروه گونه­ های درختی مناطق جنگلی معتدله است (جانسون و همکاران، 2002)، که در شمال آمریکا، مرکز و جنوب اروپا، و آسیا میانه و قفقاز پراکنش دارد (جانسون و همکاران، 2002). تخریب این رویش‌گاه از دیرباز شروع شده و تاکنون نیز ادامه دارد و در مناطقی که تخریب شدیدتر است تجدید حیات طبیعی با مشکل مواجهه شده است. از این‌رو کارشناسان و مدیران امر جنگل‌داری جهت حفظ و احیا این جنگل‌ها از روش‌های مختلف تجدید حیات مصنوعی استفاده می­ کنند. مشکلات تجدید حیات طبیعی جنس بلوط، از جمله بذر‌خواری و چرای نهال، سرمازدگی و رقابت گیاهان علفی باعث شده ­اند که مدیران جنگل، برای احیا این جنگل­ها از روش­های مختلف تجدید حیات مصنوعی (جنگل­کاری) استفاده کنند (جلالی و همکاران، 2007). عوامل محیطی فراوانی در زادآوری و استقرار آن موثرند، و شناخت این عوامل بر تجدید حیات مصنوعی بلوط شانس موفقیت جنگل‌کاری را افزایش داده و باعث کاهش هزینه‌ها می­ شود. عدم شناخت و نبود اطلاعات کافی در زمینه استقرار جنگل‌کاری، باعث شده است زمان و هزینه احیاء رویشگاه‌ها افزایش یابد (علی عرب، 1389).

پوشش غالب ناحیه رویشی غرب ایران که از سردشت در استان آذربایجان غربی شروع می­ شود و تا فیروزآباد استان فارس امتداد دارد را درختان بلوط تشکیل می­دهد. سازند جنگلی بلوط مهم‌ترین و گسترده‌ترین سازند جنگلی زاگرس است و از این‌رو این جنگل‌ها به جنگل‌های بلوط شهرت یافته‌، و بیش از 40 درصد از وسعت کل جنگل‌های کشور را شامل می‌شوند و از این نظر وسیع‌ترین محدوده جنگلی به شمار می‌آیند (جزیره­ای و ابراهیمی رستاقی، 1382). این جنگل­ها اهمیت فراوانی در حفظ آب و خاک و همچنین حفاظت حیات وحش دارند به طوریکه که 3 رود مهم و پرآب کشور از دل این جنگل­ها نشأت می­گیرند (زاینده رود، دز و کارون). گونه­ های بلوط ایرانی، مازودار و وی­ول سازند غالب درختان منطقه رویشی زاگرس را تشکیل می­ دهند (جزیره‌ای و ابراهیمی رستاقی، 1382). پراکنش این گونه­ ها با توجه اختلاف اقلیم و سرشت آنها متفاوت است. گونه­ های مازودار و ویول فقط در زاگرس شمالی که رطوبت بیشتر و متوسط دمای سالانه کمتر است پراکنش دارند ولی گونه برودار در سرتاسر ناحیه رویشی غرب پراکنش دارد.

شواهد و مدارک تاریخی نشان می­دهد که این جنگل­ها از گذشته­های دور تاکنون از لحاظ کمی و کیفی دچار تخریب شده ­اند و این تخریب همچنان ادامه دارد (فتاحی، 1373). تعداد و حجم سرپای گونه­ های مختلف بلوط در رویشگاه­های طبیعی چه در زاگرس و چه در ارسباران و شمال به شدت کاهش یافته است. چرای مفرط، زغال‌گیری و قطع بی­رویه از علل مهم تخریب این جنگل‌ها محسوب می‌شود (فتاحی، 1373). بذرخواری، چرای دام و نامتعادل بودن تركیب درختان و فقدان پایه‌های مادری تجدید حیات طبیعی را با اشکال جدی روبرو کرده است و باعث شده است که سرعت تخریب همواره بیشتر از زادآوری باشد (جزیره‌ای و رستاقی، 1382 و فتاحی، 1373). لذا باتوجه به اهمیت این جنگل‌ها لزوم حفاظت و احیاء این جنگل‌ها امری اجتناب‌ ناپذیر است. احیا و مدیریت صحیح جنگل‌های ناحیه رویشی زاگرس با توجه با ارزش زیست محیطی و تولید محصولات فرعی و دارویی، مستلزم در اختیار داشتن اطلاعات لازم وکافی پیرامون چگونگی زادآوری و استقرار گونه‌های موجود، و ارتباط این دو با عوامل محیطی و ژنتیکی مختلف است. شناخت عوامل موثر در زادآوری و استقرار گونه­ های جنگلی ناحیه رویشی زاگرس اهمیت فراوانی در امر احیاء و بازسازی جنگل‌های این ناحیه دارد.

کیفیت بذر از اولیه‌ترین و مهم‌ترین عوامل موثر در زادآوری و استقرار درختان جنگلی می­باشد. کیفیت بذر یکی از عوامل مهم در تجدید حیات مصنوعی است که با شناخت آن می‌توان مقدار، همگنی و سرعت جوانه­زنی بذرها را تحت کنترل قرار داد (استرو؛ 1998). از این‌رو شناخت عوامل موثر بر کیفیت بذر[6]گونه­ های مختلف بلوط اهم از جوانه­زنی[7]، قابلیت حیاتی[8]، و بنیه بذر[9] می ­تواند ما را در احیاء هر چه بهتر رویشگاه­های آن یاری دهد.

رطوبت داخلی بذر، مبدأ بذر و صفات مورفولویک بذر از جمله موثرترین عوامل در کیفیت بذر هستند (گومز، 2004 و ذوالفقاری و همکاران، 1391 و علی­عرب و همکاران، 1388 و الوانی‌نژاد و همکاران، 1388). بذرهای درشت جنگلی که حاوی چربی و رطوبت زیادی هستند معمولاً در گروه ریکالسیترانت­ها[10] قرار می­گیرند و در مقابل بذرهای ریز که تحمل خشک شدن و سرمای زیادی دارند معمولاً در گروه ارتدکس­ها[11] قرار می گیرند و قادرند کاهش رطوبتی تا 1 درصد را نیز تحمل کنند بدون آنکه قدرت جوانه­زنی شان کاهش یابد (سووا و کونور، 2003). عوامل محیطی مختلف و عوامل ژنتیکی بر بنیه بذر موثرند، یکی از مهم‌ترین عوامل محیطی محتوای رطوبتی بذر است، و اغلب گونه‌های جنس بلوط دارای رفتار ریکالسیترانت هستند (علی عرب و همکاران،1389). جنس­های Quercus, Castanea, Acer از جمله جنس­های جنگل­های معتدله هستند که دارای رفتار ریکالسیترانت هستند (گودمن و همکاران، 2005).

بذر بلوط گونه­ های ناحیه رویشی زاگرس در گروه ریکالسیترانت‌ها قرار دارد و نسبت به کاهش محتوای رطوبتی حساس می­باشند با توجه به رسیدگی بذر این گونه­ ها در اواسط آبان ماه، و جوانه‌زنی پس از اولین بارندگی (معمولا در آذر ماه) (الوانی‌نژاد و همکاران، 1387)، به سبب کاهش رطوبت درونی بذرها در این مدت، احتمال می­رود جوانه­زنی آن‌ ها با افت شدیدی مواجه شود ولی تاکنون حد آستانه، حد کشنده و حد بحرانی این سه گونه به­صورت علمی مشخص نشده است. بنابراین با توجه به هزینه‌های سنگینی که هر ساله برای احیاء توده­های بلوط در جنگل­های زاگرس مصرف می­ شود ضرورت تحقیق در این رابطه اجتناب ناپذیر است. این تحقیق به منظور تعیین اثر کاهش رطوبت محتوای بذر بر کیفیت بذرهای سه گونه از جنس بلوط مستقر در ناحیه رویشی زاگرس انجام می‌گیرد.

1-1-2. سوالات و فرضیه ­های تحقیق

با توجه به اهمیت و ارزش گونه‌های عمده بلوط در زاگرس و همچنین روند تخریب این جنگل‌ها، جنگل­کاری به­روش بذرکاری یا نهال‌کاری امری ضروری برای احیاء این رویشگاه­ها می‌باشد، لذا جهت افزایش شانس موفقیت تجدید حیات مصنوعی و کاهش هزینه­ها­، جمع­آوری و نگهداری مناسب و علمی بذر این گونه­ ها می ­تواند نقش بسزائی ایفا نماید. به­همین منظور تحقیق حاضر در پی پاسخگویی سوالات اساسی زیر می­باشد:

الف)­ آیا کاهش رطوبت داخلی بذر برکیفیت بذر سه گونه بلوط ایرانی، مازودار، ویول اثر گذار است؟

ب) رفتار ذخیره­ای بذر بلوط ایرانی، مازودار، ویول چگونه است؟

پ) حدود آستانه، بحرانی وکشنده رطوبت داخلی بذر بلوط ایرانی، مازودار، ویول کدامند؟

نظر به مطالعه پژوهش‌کنندگان و مشاهدات محقق، تحقیق حاضر در پی بررسی فرضیه‌های کلی زیر می­باشد:

1-­ بذر بلوط ایرانی، مازودار و ویول به رطوبت داخلی خود حساس می‌باشند وکاهش رطوبت از کیفیت بذر آنها می‌کاهد.

2-­ کاهش رطوبت داخلی بذر در بلوط ایرانی، مازودار و ویول بر طول و وزن خشک ریشه­چه، ساقه‌چه و گیاه­چه موثر است.

3- حدود آستانه، بحرانی وکشنده رطوبت داخلی بذر بلوط ایرانی، مازودار و ویول متفاوت است.

1-2. کلیات

1-2-1. تخریب جنگل و جنگل‌کاری

نیازهای نامحدود جمعیت رو به افزایش جامعه بشری و استفاده نادرست از منابع طبیعی باعث کاهش سطح و کیفیت این منابع خدادای در طی سالیان گذشته شده است به گونه­ ای که مشکلات فراوان زیست محیطی گریبان­گیر بشر شده است. سطح جنگل­های ایران از 12.4 میلیون هکتار به 11.075 میلیون هکتار رسیده که اهمیت حفاظت از این منابع خدادادی را به وضوح آشکار می­سازد. بسیاری از مناطق جنگلی به علل مختلفی مانند چرای مفرط دام و فرسایش خاك و آفات و امراض و یا نامتعادل بودن تركیب درختان و فقدان پایه­ های مادری قدرت تجدید حیات طبیعی ندارند (فائو، 2001 و فائو، 2009). مردم ایران از گذشته­های دور با توجه به توصیه­های دینی اهمیت درخت و جنگل را می­دانستند. از این‌رو جنگل­کاری و کاشت درخت امری مقبول و پذیرفته شده بوده است. در قرن­های اخیر هجوم اقوام بیگانه و به تبع­آن تغییر فرهنگ و سلوک زندگی و نیاز روز افزون به غذا، موجب استفاده بیش از اندازه و ناصحیح از منابع جنگلی کشور شده و باعث کاهش شدید سطح جنگل­ها گردیده است. عمده جنگل­کاری انجام شده به بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی در سال 57 برمی­گردد که متاسفانه اغلب این جنگل­کاری­ها بخصوص در ناحیه رویشی زاگرس ناموفق بوده است. از مهمترین دلایل عدم موفقیت، را می­توان عدم وجود اطلاعات کافی در زمینه تجدید حیات و استقرار گونه­ های موجود دانست. لازم است قبل از هر عملیات جنگل­کاری ابتدا تحقیقات و برنامه‌ریزی دقیق انجام گرفته و سپس با شناخت عوامل موثر در تجدید حیات مصنوعی و استقرار جنگل­کاری، شانس موفقیت آن را بالا برد.

1-2-2. اثر رطوبت داخلی بذر بر جنگل‌کاری

بررسی حساسیت به خشکی بذر و اثرات رطوبت داخلی بذر بر کیفیت آن می ­تواند نقش مهمی در حفاظت از گونه­ های درختی موجود داشته باشد (علی عرب، 1389). به طور کلی واکنش بذر گیاهان مختلف به از دست دادن رطوبت داخلی یکسان نیست و گیاهان از این نظر به سه دسته مجزا شامل بذرهای ارتودکس (مقاوم)، حدواسط و ریکالسیترانت (حساس) طبقه‌بندی می­گردند (هوانگ و همکاران، 1996). بذرهای ارتودکس نسبت به کاهش رطوبت داخلی خود بسیار مقاوم بوده و می‌توانند مدت زمان طولانی رطوبت کمتر از 5 درصد را تحمل نمایند، اما بذرهای حد واسط و ریکالسیترانت زمانی‌که با کاهش محتوای رطوبتی مواجه می­شوند قدرت حیاتی آنها کاهش می­یابد (پریچارد و مانگر، 1998 و پمنتر و برجیک، 1999). بنابراین نگهداری طولانی مدت از بذرهای ارتودکس براحتی امکان­ پذیر است. اما در گونه­ های ریکالسیترانت به علت حساس بودن بذرها نسبت به کاهش رطوبت، عملیات جمع­آوری، نگهداری و کاشت بذرها با محدودیت­های فراوانی مواجه است. بذرهای ریکالسیترانت از نظر حساسیت به خشکی تفاوت­های زیادی باهم دارند (پمنتر

[1] Quercus

[2] Fagaceae

[3] Q.brantii

[4] Q.infectoria

[5] Q.libani

[6] Seed quality

[7] Germin ability

[8] Viability

[9] Vigor

[10] Recalcitrant

[11] Ortodex

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)

ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه

 با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند

موجود است