3ـ1ـ5ـ موسیقی 47

3ـ1ـ6ـ زبان 49

3ـ1ـ7ـ عاطفه 51

3ـ1ـ8ـ ارزیابی کلی اشعار 52

3ـ2ـ سید حسن حسینی 55

3ـ2ـ1ـ زندگی نامه 55

3ـ2ـ2ـ اندیشه و آثار 56

3ـ2ـ2ـ1ـ هم صدا با حلق اسماعیل 57

3ـ2ـ2ـ2ـ گنجشک و جبرئیل 62

3ـ2ـ2ـ3ـ در ملکوت سکوت 64

3ـ2ـ2ـ4ـ دیگر آثار 68

3ـ2ـ3ـ ارزیابی کلی اشعار 68

3ـ3ـ محمدعلی معلم دامغانی 71

3ـ3ـ1ـ تولد، تحصیلات، فعالیت ها 71

3ـ3ـ2ـ آثار 72

3ـ3ـ3ـ اندیشه ها و افکار 73

3ـ3ـ4ـ ارزیابی کلی اشعار 74

3ـ4ـ حمید سبزواری 78

3ـ4ـ1ـ تولد، فعالیت ها 78

3ـ4ـ2ـ آثار و اندیشه 78

3ـ4ـ3ـ ارزیابی کلی اشعار 80

فصل چهارم: بررسی محتوایی اشعار شاعران انقلاب اسلامی 83

4ـ1ـ معارف وآموزه های اسلامی 84

4ـ1ـ1ـ منقبت حضرت محمدبن عبدالله (ص) 85

4ـ1ـ2ـ سیمای حضرت علی(ع) 90

4ـ1ـ3ـ مهدویت و انتظار 94

4ـ1ـ4ـ سیمای امام رضا (ع) 100

4ـ1ـ5ـ تلمیح به مضامین دینی ـ قرآنی 102

4ـ2ـ جلوه عاشورا 108

4ـ2ـ1ـ فرهنگ شهادت 108

4ـ2ـ2ـ فرهنگ جهاد و مبارزه (ادبیات پایداری و مقاومت) 115

4ـ2ـ3ـ شعرهای عاشورایی 121

4ـ2ـ4ـ امام حسین (ع) شخصیت برجسته ی عاشورا 127

4ـ3ـ1ـ سیاست 130

4ـ3ـ2ـ شخصیت های برجسته انقلاب 137

4ـ3ـ2ـ1ـ امام خمینی (ره) 137

4ـ3ـ2ـ2ـ مرتضی مطهری 141

4ـ3ـ2ـ3ـ دکتر شریعتی 141

4ـ3ـ3ـ مناسبت های مربوط به انقلاب اسلامی 143

4ـ3ـ3ـ1ـ انفجار حزب جمهوری 144

4ـ3ـ3ـ2ـ روز جهانی قدس 144

4ـ4ـ وطن پرستی (ناسیونالیستی) 146

4ـ5ـ آزادی 147

4ـ6ـ عرفان 149

4ـ6ـ1ـ حمید سبزواری و عرفان 150

4ـ6ـ2ـ محمدعلی معلم و عرفان 153

4ـ6ـ3ـ سید حسن حسینی و عرفان 157

4ـ6ـ4ـ قیصر امین پور و عرفان 157

4ـ7ـ عقل و عشق 159

4ـ7ـ1ـ عشق از دیدگاه حمید سبزواری 160

4ـ7ـ2ـ عشق از نگاه قیصر امین پور 162

4ـ7ـ3ـ محمدعلی و عشق 163

4ـ7ـ4ـ عشق از نگاه سید حسن حسینی 167

4ـ8ـ تقابل عقل و عشق 168

4ـ9ـ بسامد مباحث مطرح شده در محتوا 169

4ـ9ـ1ـ قیصر امین پور 169

4ـ9ـ2ـ سید حسن حسینی 169

4ـ9ـ3ـ محمدعلی معلم دامغانی 170

4ـ9ـ4ـ حمید سبزواری 171

نتیجه گیری 172

پیشنهاد 175

فهرست منابع 176

چکیده انگلیسی 178

چکیده :

از آنجا که شعر انقلاب جزء پیکره ی اجتماع محسوب می شود، به شدت تحت تاثیر تنش ها و رویدادهای سیاسی و اجتماعی قرار دارد، بنابراین محتوای اشعار شاعران انقلاب شامل مواردی است که به نوعی به انقلاب، اجتماع و دیگر وابسته های آن مربوط می باشد و چون رویکرد انقلاب اسلامی، یک رویکرد دین محور و خدایی است و بر مبنای معنویت شکل گرفته و تکامل یافته است، لذا بخش اعظم درون مایه ی اشعار شاعران انقلاب به آموزه ها و تعالیم اسلامی، شخصیت های بزرگ، نظیر پیامبر اکرم (ص) و ائمه (ع)، واقعه ی عاشورا و ادبیات پایداری اختصاص دارد. از طرف دیگر، مباحثی چون انقلاب اسلامی، شخصیت های برجسته ی انقلاب، مناسبت ها، اتفاقات و حوادث مهم آن بخش دیگری از اشعار این شاعران را در برمی گیرد. در کنار این مباحث، شاعران کم و بیش از عشق – البته عشق سماوی –عرفان، میهن پرستی و آزادی نیز گفته اند که قابل توجه و تأمل هستند. اگرچه بعد از انقلاب اسلامی، شاعران بسیاری در مورد انقلاب ، اهداف و رسالت آن شعر سروده اند، اما اشعار شاعران انتخابی برای این پایان نامه از کلیّت بیشتری برخوردار می باشند . تقریبا تمامی اشعارشان در زمینه ی انقلاب اسلامی سروده شده است؛ و به نوعی پروده ی انقلاب و باورها و اصول یا مبانی اعتقادی آن هستند..

از ویژگی های بارز و منحصر به فرد شعر معاصر این است که به شدت تحت تاثیر حوادث و اتفاقات روزگار خویش است. اگر سهراب سپهری را از شاعران معاصر مستثنی بدانیم تقریبا تمامی شاعران معاصر زبان و ادب فارسی جریانات اجتماعی و سیاسی جامعه را در شعر خود منعکس کرده اند و بعضاً پای به پای مخالفان و موافقان حکومت وقت به راه خود ادامه داده اند. از شهریور 1320 که تنش های سیاسی در جامعه شروع شد تا سال 1332 که این تنش ها به اوج خود رسید شعر معاصر هم با تاثیر از اتفاقات، روزگار پر تلاطمی را پشت سر گذاشت. بسیاری از شاعران با سلاح قلم همراه مردم و مبارزان به مبارزه پرداختند و نارضایتی خویش را از شرایط حاکم بر جامعه نشان دادند، تا اینکه با پافشاری واز جان گذشتن شمار زیادی از مردم سرانجام انقلاب اسلامی به پیروزی رسید و شرایط برای بیان حرف ها و ناگفته های شاعران فرا رسید و آنها توانستنددر محیطی آرام و خوشایند شعر بسرایند و خود را به عنوان شاعران انقلاب مطرح کنند و شعر بسیاری از این شاعران به عنوان شعار و رمز پیروزی در خدمت مردم و انقلاب اسلامی قرارگرفت . این شاعران از جمله کسانی هستند که در قبل از انقلاب با حکومت وقت به مبارزه پرداختند وبعد از انقلاب با شعر و اندیشه ی خویش در خدمت انقلاب قرار گرفتند وبعد از شروع جنگ تحمیلی نیز با سرودن شعرهای انقلابی و بعضاً حماسی سعی در تشویق مردم برای مبارزه و رویارویی با دشمن را داشتند. از جمله عنوان هایی که بعد از انقلاب مشروطه وارد شعر شده و از بسامد بالایی هم برخوردار است ، می توان به آزادی، وطن پرستی، قانون و قوانین اجتماعی که در شعر انقلاب نیز جایگاه خویش را حفظ کرده اند، نام برد در این پایان نامه سعی بر این است که شعر انقلاب واکاوی شود تا محتوای آن شناسایی گردد. البته با توجه به حجم عظیم شعر انقلاب تنها چهار شاعر (قیصرامین پور- علی معلم- سیدحسن حسینی و حمید سبزواری) بررسی و نقد می شوند.

ادبیات معاصر بعد از انقلاب مشروطه، به شدت تحت تاثیر جریانات، تنش ها، اتفاقات و حوادث جامعه قرار گرفت. شعر فارسی که تا سالها به دور از هیاهوهای اجتماعی در فضایی دیگر سیر می کرد، در یک انقلاب ادبی نه به یک باره بلکه به مرور دچار تحولی عظیم محتوی شد. انقلاب اسلامی نیز به عنوان یک پدیده ی اجتماعی در شعر فارسی تاثیر گذاشت و محتوای اشعار بسیاری از شاعران مضمون انقلاب اسلامی و حواشی آن بود و لذا گروهی شاعر که موازی و موافق انقلابی حرکت می کردند به عنوان شاعران انقلاب اسلامی مطرح شدند. اگرچه شاعران انقلاب در ظاهر به شاعران درباری می مانند که قصدشان مدح و ستایش انقلاب و شخصیت های برجسته ی آن است، اما در نفس کار کاملاً با هم متفاوتند، زیرا اولاً شاعران درباری نان به نرخ روز می خوردند و به امید دریافت صله و سیم و زر شعر می سرودند که چه بسا در سروده های خود به گزافه گویی و دروغ می پرداختند اما شاعران انقلاب توقع چیزی را نداشتند و فقط جهت پیش برد اهداف انقلاب که در خدمت اجتماع و مردم بود شعر می سرودند. ثانیاً در شعر شاعران انقلاب یک نوع بینش اعتقادی وجود داشت که شاعران سخت به آن پای بند بودند که این مسأله در مورد شاعران درباری صدق نمی کرد. فرق این دو گروه مانند فرق مداحی است که در یک مراسم سوگواری برای پول مداحی و گریه و زاری می کند با آن کسی که برای عزیز از دست رفته ی خود. هر چند هر دو اشک می ریزند و گریه می کنند ولی برهیچ کس پوشیده نیست که تفاوت از زمین تا آسمان است.

شاعران انقلاب اسلامی، تلاش کرده اند تا پیام و رسالت انقلاب را در بین مردم رواج دهند، همان انقلابی که پایه و اساسش اسلام و آموزه های اسلامی است. لذا محتوا و فرم ذهنی اشعار شاعران انقلاب، در حالت کلی رنگ و بوی مذهبی –دینی دارد و همه از مضمون های اسلامی نشأت می گیرد. اگرچه شاعران انقلاب بخشی از اشعارشان را به مدح و ستایش اختصاص داده اند اما باید توجه داشته باشیم که همه در بزرگداشت و تکریم ائمه ی اطهار و شخصیت های بزرگ اسلامی و انقلابی است. شعر انقلاب پیام آور جریان انسان ساز اسلام ناب محمدی و هدفش رهنمونی انسان ها به کمال انسانی و اسلامی است و از هرگونه هزل، هجو، خودستایی، گزافه گویی و دروغ پردازی به دور است.

این پایان نامه در چهار فصل تنظیم و نگاشته شده است

فصل اول : کلیات شامل مباحثی چون : مقدمه، هدف، پیشینه تحقیق و روش کار

فصل دوم: درآمدی بر ادبیات انقلاب اسلامی است.

فصل سوم : نگاهی به احوال، افکار و اشعار شاعران انقلاب دارد.

فصل چهارم: محتوای اشعار شاعران انقلاب اسلامی را بررسی و پژوهش می کند.

واژه های کلیدی : شاعر انقلاب ، شعر انقلاب ، محتوا و درون مایه، …..

1-2 ) هدف

از زمانی که شعر همچون یک مقوله ی اجتماعی به درون جامعه راه یافت و مانند یک ابزار تبلیغاتی توسط روشنفکران حوزه ی ادب فارسی در خدمت اهداف و آرمانهای اجتماعی و به تبع آن انقلابیون درآمد؛ بنابراین مضمون و محتوای خود را از تنش ها، اتفاقات، حوادث ورویدادهای اجتماعی وام گرفت. از انقلاب مشروطه به بعد به خصوص در دوران معاصر، شعر به شدت تحت تاثیر واقعیت های اجتماعی است ،به همین خاطر اشعار شاعران انقلاب اسلامی مملو از مسائلی است که به نوعی به اجتماع و روزگار آن ها وابسته است. با بررسی و تحقیق این اشعار می توان مضمون و محتوای آن ها را از جهت اجتماعی و سیاسی مشخص کرد. هدف از انجام این تحقیق، آن است که با بررسی و پژوهش دقیق اشعار شاعران انقلاب اسلامی، درون مایه و سایر ویژگی های محتوایی آن شناسایی گردد.

1-3 ) پیشینه ی تحقیق

اگرچه در باره ی شعر معاصر و شاعران انقلاب و اشعار آنها مقالات و کتابهایی به رشته ی تحریر درآمده است، اما هیچ گونه منبع مشخصی، محتوای اشعارشاعران انقلاب به خصوص شاعران مد نظر در این تحقیق یعنی، قیصر امین پور، محمد علی معلم دامغانی، سید حسن حسینی و حمید سبزواری را بررسی و پژوهش نکرده است و این پایان نامه اولین مجموعه ای است که به طور مستقل به مضمون و درون مایه های اشعار انقلاب می پردازد. امید است مورد استفاده پژوهشگران درحوزه ی ادب فارسی به خصوص شعر معاصر قرار گیرد.

3- 1- نوگرایی و ظهور شعر نو 24

3-2- دگردیسی شعر در حوزه زبان 26

3-3- دگردیسی شعر در حوزه ی فرم و ساختار 29

3-4- دگردیسی شعر در صورخیال 33

3-5- دگردیسی شعر در حوزه معنا و محتوا 34

3-6- دگردیسی شعر در حوزه ی قالب 35

3-7- شعر و انقلاب اسلامی 38

3-7-1- تأثیرات پیروزی انقلاب اسلامی بر شعر 39

3-7-2- وضعیت قالب ها در شعر انقلاب اسلامی 43

فصل چهارم: بررسی شاخص ها و ویژگی های غزل انقلاب اسلامی در شعر قادر طهماسبی (فرید)، علیرضا قزوه، مرتضی امیری اسفندقه و غلامرضا کافی

4-1- قادر طهماسبی 48

4-1-1- زندگی نامه 48

4-1-2- معرفی آثار 49

4-1-3- بررسی اجمالی شعر فرید 51

4-1-4- برجستگی های غزل فرید 54

4-1-4-1- ویژگی های لفظی 54

4-1-4-2- ویژگی های معنایی 61

4-2- علیرضا قزوه 70

4-2-1- زندگی نامه 70

4-2-2- معرفی آثار 71

4-2-3- بررسی اجمالی شعر قزوه 72

4-2-4- برجستگی های غزل قزوه 76

4-2-4-1- ویژگی های لفظی 76

4-2-4-2- ویژگی های معنایی 83

4-3- مرتضی امیری اسفندقه 89

4-3-1- زندگی نامه 89

4-3-2- معرفی آثار 89

4-3-3- بررسی اجمالی شعر امیریاسفندقه 90

4-3-4- برجستگی های غزل اسفندقه 92

4-3-4-1- ویژگی های لفظی 92

4- 3- 4- 2- ویژگی های معنایی 98

4-4- غلامرضا کافی 105

4-4-1- زندگی نامه 105

4- 4- 2- معرفی آثار 105

4-4-3- بررسی اجمالی شعر کافی 107

4-4-4- برجستگی های غزل غلامرضا کافی 113

4-4-4-1- ویژگی های لفظی 113

4-4-4-2- ویژگی های معنایی 119

فصل پنجم: نتیجه گیری

نتیجه گیری 126

فهرست منابع 130

چکیده

جریان های ادبی همواره، تحت تأثیر پدیده های اجتماعی شکل گرفته اند. انقلاب اسلامی نیز به عنوان بزرگ ترین پدیده ی اجتماعی معاصر، جریان ادبی خاصی را رقم زده است که براساس میزان آثار، شاخص ها و ویژگی های بارز آن، به آسانی می توان از آن به «ادبیات انقلاب اسلامی» تعبیر کرد. یکی از شایسته ترین قالب های ادبی این جریان، غزل است. پژوهش حاضر، به بحث و بررسی شاخص ها و ویژگی های این نوع غزل در آثار شاعران منتخب، قادر طهماسبی (فرید)، علی رضا قزوه، مرتضی امیری اسفندقه و غلامرضا کافی پرداخته است، تا بدین وسیله بخشی از روند رشد و حرکت ادبیات منظوم انقلاب اسلامی به تصویر کشیده شود. این کار با مطالعه در تاریخ ادبیات انقلاب، واژگان و اصطلاحات مهم و بررسی تحلیلیِ غزلیات انقلابی در آثار منتخبان صورت گرفته است.

غزل انقلاب اسلامی در دو حوزه ی صورت و معنا تحولات شایسته ای یافته است؛ تطهیر جان مایه، گرایش مردمی، اعتراض وارگی، حماسه ورزی، پیوند با مذهب و کهن الگوهای آئینی با زبان امروزی از یافته های این پژوهش به حساب می آید؛ که البته می توان نتایج آن را به دیگر شعر های انقلاب، یا دست کم، نسل دوم شاعران انقلاب اسلامی تعمیم دهیم.

واژه های کلیدی:شعر معاصر، غزل انقلاب اسلامی، قادر طهماسبی(فرید)، علی رضا قزوه، مرتضی امیری اسفندقه، غلامرضا کافی

1- 1- مقدمه

برای آفرینش یک اثر ادبی، «زبان» به عنوان ماده ی خام به کار می رود. ادبیات، هنری است که از زندگی، طبیعت، فکر و… الهام می گیرد و با عنصر خیال تلفیق می شود و به صورت شعر پسندیده ای یا داستان دل انگیزی یا رمان شایسته ای در می آید.

شاعر، داستان پرداز و رمان نویس که اندیشه ای متعالی در سر و آرزوی خیال انگیزی در دل دارد با صحنه سازی و تصویرپردازی تلاش می کند اندیشه و احساس هنری خود را به رساترین حالت ممکن به مخاطب انتقال دهد.

شاعر و نویسنده باید علاوه بر داشتن اندیشه ای والا، خلاقیت تلفیق اندیشه و هنر، قدرت زبانی و بیانی متعالی، توان بهره گیری از فنون هنری و رموز ادبی را داشته باشد تا بتواند احساس و اندیشه ی خود را در قالب یک اثر ماندگار سامان بخشد و به رشته سخن درآورد که به تعبیری «عوام بفهمند و خواص بپسندند».

تعریف شعر را به شکل های گوناگون از لسان صاحب نظران شنیده و خوانده ایم. «از کشمکش هایی که از دیرباز تاکنون در میان منتقدان درباره تعریف شعر، جریان دارد می توان چنین دریافت که تمامی آنان علیرغم اختلاف نظرهایی که دارند، در وجود سه عنصر«موسیقی»، «تخیل»، «زبان» در شعر به توافق رسیده اند. و به ارتباط صمیمانه ذهن و زبان باورمندند.»(علی پور، 1387، ص15)

باری؛ موضوع این پایان نامه بررسی شاخص ها و ویژگی های غزل انقلاب اسلامی با تکیه بر آثار شاعران منتخب است و بدین جهت موضوع را از این زاویه پی می گیریم.

شاعران منتخب، شاهدان عینی روزهای قیام و انقلاب مردم ایران علیه رژیم ستم شاهی و حوادث مربوط به آن و دوران هشت سال دفاع مقدس و اتفاقات مهم سی و سه ساله ی تاریخ جمهوری اسلامی ایران می باشند. این شاعران، شکل گیری و تحول در بنیان های نظام فکری- اجتماعی جامعه ی مسلمان ایران را درک و تجربه کرده اند و با ورود به ادبیات و شعر انقلاب به خلق آثارنسبتاً ماندگاری در این زمینه پرداخته اند؛ که علاوه بر ارزش های فرهنگی و انقلابی، ارزش های فراوان ادبی وهنری دارند.

این تحقیق برآن است تا بخشی از روند طی شده در ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را مورد بررسی موشکافانه و دقیق قرار دهد.

در این پژوهش ابتدا به خوانش شعر قبل از انقلاب از جمله شعر دوره ی مشروطه، شعر عصر نیما، شعر بعد از ظهور نیما و شعر انقلاب اسلامی پرداخته، تأثیرات انقلاب و دفاع مقدس بر جریان های شعری روزگار را بررسی کرده و در نهایت به نقد و بررسی شعر شاعران انتخاب شده است.

گفتنی است که در حوزه ی نقد شعر انقلاب و دفاع مقدس دچار فقر و فقدان شدید منابع شایسته ایم.

1- 2- اهداف پژوهش

بررسی روند پیدایش و شکل گیری ادبیات انقلاب و دفاع مقدس، نقد عالمانه، شناخت سبک ادبی و ویژگی های آن و نحوه ی سرایش و نگارش آن را می توان از اهداف این پژوهش دانست.

شاعران منتخب، در شعر خویش به بسیاری از موضوعات انقلاب و دفاع مقدس، پرداخته اند؛ پس بررسی شعر ایشان، دست کم، تغییرات شکل گرفته ی ناشی از وقوع انقلاب و دفاع مقدس را در شعر روزگار نمایان می سازد.

1- 3- پیشینه ی پژوهش

تاکنون پژوهشگران، شعر انقلاب و دفاع مقدس را مورد واکاوی موشکافانه و دقیق- آن گونه که شایسته است- قرار نداده اند یا اگر قرار داده اند چشمگیر نبوده و از نظر علمی آن چنان قابل اعتنا نیست. رویکرد عمده ای که در این مقوله ارائه شده، همان مصاحبه ها و مقالات غیر آکادمیک چاپ شده در مطبوعات و روزنامه هاست که عموماً شتاب زده و سلیقه ای ارائه شده و برای استفاده در یک پژوهش علمی قابل اعتنا نیست. شاعران انتخاب شده در این پایان نامه، به خاطر مردمی بودن مسئله انقلاب و دفاع مقدس، با به کارگیری واژگان خاص و اصطلاحات متناسب با انقلاب و دفاع مقدس، دارای شهرت و شناخت عمومی هستند؛ اما همان گونه که اشاره شد نقد عالمانه و آکادمیک برآثار آنها تا کنون ارائه نشده و نیاز امروز جوامع دانشگاهی به بررسی این مقوله بیش از پیش ملموس است.

از جمله آثار، پایان نامه ها، کتاب ها و مقالاتی که با موضوع این پایان نامه مرتبط هستند می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

1. «شعر امروز»، از ساعد باقری و محمدرضا محمدی نیکو، که در سال 1372 در انتشارات الهدی به چاپ رسیده است و نگارنده، چاپ چهارم آن را در اختیار دارد. این اثر اگر چه کتاب ارزشمندی است؛ اما کمتر به ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس پرداخته است.

2.«نقد و تحلیل ادبیات انقلاب اسلامی»، نوشته منوچهر اکبری، که در سال 1371 در انتشارات انقلاب اسلامی به چاپ رسیده است. این کتاب بیشتر به جمع آوری اشعار پیرامون حوادث انقلاب از تبعید حضرت امام (ره) تا پیروزی انقلاب، حوادث مربوط به آن و سوگ سروده های رحلت حضرت امام(ره) پرداخته و از این منظر کتاب ارزشمندی است.

3.«نگاهی به شعر معاصر ایران، آوازهای نسل سرخ»، از عبدالجبار کاکایی، که در سال 1376در انتشارات عروج به چاپ رسیده و به بررسی شعر انقلاب از سال 1357 تا 1367 پرداخته است و تقسیم بندی آن بر اساس سال های طی شده است. در این کتاب از شاعران زیادی نام برده شده و به شعر و سبک آنان پرداخته شده است.

4. «حماسه کلمات»کتابی است به همّت بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس، منتشر شده؛ دارای شش مقاله، شش خاطره و شش تحلیل آماری درباره شعر جنگ است. در این کتاب به دلیل غلبه نگاه آماری، به بررسی محتوایی و موضوعی توجهی نشده است.

4. «دستی بر آتش» (بررسی شعر جنگ)، نوشته ی غلامرضا کافی، که در سال 1381 از سوی انتشارات نوید شیراز به چاپ رسیده؛ شامل هشت گفتار، پیرامون شعر انقلاب و جنگ است. کافی بیشتر از دیگران به تحلیل موضوع پرداخته و با ارائه ی اسناد و ابیات، بررسی جامع تری انجام داده است. این کار پژوهشی را به عنوان پایان نامه ی دوره ی کارشناسی ارشد خویش نیز ارائه داده که مقبول دانشگاهیان واقع شده است.

4. «حماسه و جنگ در شعر شاعران ایران»، پایان نامه ی کارشناسی ارشد سیروس مهرابی است که در آن، مؤلف به گردآوری اشعار دفاع مقدسیِ شاعران ایلام پرداخته است.

1- 4-.روش تحقیق

روش تحقیق در این پایان نامه، اسنادی و کتابخانه ای است. نویسنده ابتدا پس از مطالعه ی آثار و کتاب های شاعران منتخب، به بررسی سبک شعری و اصطلاحات مورد استفاده ی آنها پرداخته و مطالب مرتبط را در فیش های مربوطه، یادداشت کرده است؛ سپس با خوانش مجدد آثار، به بررسی صورت و معنا و پیام نهایی شعر پرداخته و نقاط ضعف و قوت آن و ارتباط آن با شعر شاعران گذشته را مورد تفحص قرار داده است.

فصل دوم

نگاهی اجمالی به پیشینه ی شعر و نقد ادبی در ادبیات فارسی

2- جایگاه شعر و نقد ادبی در ادبیات فارسی

2- 1- شعر

شعر در برابر نثر، یکی از دو قسم کلام است. ارسطو اولین کسی است که بین کلام موزون و خیال انگیز با کلامی که تنها وزن داشته باشد تمایز قائل شده و در تعریف، کلام موزون بدون عنصر خیال انگیز را از حوزه ی شعر خارج دانسته است.

حسن انوری، در فرهنگ خود، شعر را«سخن ادبی که بیان کننده ی عواطف و تخیل گوینده است و با عناصری از قبیل وزن، قافیه و تصویر، شناخته می شود؛ سخنی زیبا وخوشایند که قابل عمل کردن نیست» می داند. (انوری، 1385، ص1409).

بعضی طبق نظر ارسطو، علاوه بر وزن و قافیه، برای شعر خیال انگیزی را نیز شرط می دانند و کلام موزون و مقفای خالی از خیال انگیزی را شعر نمی گویند؛ بلکه آن را «نظم» می نامند؛ وعده ای نیز وزن و قافیه را انکار و شعر را تنها به داشتن عنصر خیال ملزم می دانند.

خسرو فرشیدورد، در کتاب«درباره ادبیات و نقد ادبی» می گوید:«با توجه به تعریفی که اروپائیان و ایرانیان در گذشته و حال برای شعرکرده اند می گوئیم: شعر سخنی است دارای موسیقی و تأثیر. بنابراین مهمترین خاصیت شعر تأثیری است که بر آدمیان دارد و موسیقی و زیبایی یکی از عوامل مهم این ثأثیرند و مراد از موسیقی؛ وزن و قافیه و تناسب حروف است. هر چه موسیقی شعر بیشتر باشد شعر عالی تر و تأثیرش بیشتر است و هر چه این موسیقی ضعیف تر باشد تأثیر شعر کمتر است»(فرشیدورد، 1376، ص31).

شفیعی کدکنی در کتاب «موسیقی شعر» می گوید:«شعر گره خوردگی عاطفه و وتخیل است که در زبان آهنگین شکل گرفته است.»(کدکنی، 1368، ص115).

بر این اساس، عناصر مختلف شعر را می توان به 5 دسته تقسیم کرد:

1. عاطفه: عنصری که شعر را از سخن آهنگینِ بی معنی و مفاهیم غیر شعری متمایز می سازد.

1. تخیل: عنصری که به کشف روابط میان مفاهیم ذهنی و جهان بیرون می پردازد؛ کهقدرت ذهنشاعر برای ایجاد این رابطه را نشان می دهد.

1. زبان: عنصری فشرده و تصویری است که بیان عاطفه و تخیل شاعر را نشان می دهد و با استفاده از خاصیت پیوند الفاظ برای آفریدن ترکیبات بدیع و انعطاف پذیری نحوی، اجزاء جمله را جابجا می کند.

1-1- هدف تحقیق————–

6

1-2- ضرورت تحقیق————

6

1-3- پیشینه ی تحقیق———-

6

1-4- روش تحقیق————–

11

فصل دوم: جایگاه سعدی در ادبیات فارسی وجهانبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—————

13

2-1- جایگاه سعدی در ادب فارسی-

14

2-2- سعدی در ادبیات جهان—–

17

2-3- آثار سعدی در کلام بزرگان—

19

2-3-1- بوستان—————-

20

2-3-2- گلستان—————-

21

2-3-3- غزلیّات—————-

22

فصل سوم: سعدی از زبان سعدی–

25

أ

3-1- ویژگی های فردی———-

26

3-1-1- تولّد سعدی————

26

3-1-1-1- سعدی پنجاه ساله—–

27

3-1-1-2- سعدی هفتاد ساله—–

28

3-1-2- كودكی سعدی———-

29

3-1-3- وضعیّت جسمانی سعدی—

29

3-1-3-1- بدن ضعیف سعدی—–

29

3-1-3-2- قامت سعدی———-

31

3-1-4- مذهب سعدی———-

31

3-1-4-1- ارادت به اهل بیت——

32

3-1-4-2- سعدی موحّد———

33

3-1-4-3- سعدی عارف———-

33

3-1-4-4- سعدی پارسا———-

34

3-1-4-5- سعدی مرد خدا——-

35

3-1-4-6- سعدی بصیر وآگاه——

35

3-1-5- رویدادهای بزرگ زندگی سعدی————

35

3-1-5-1- تحصیل در نظامیّه—–

35

3-1-5-2- اسارت در دیار فرنگ—-

35

3-1-5-3- کشتن برهمن معبد سومنات————-

36

ب

3-1-6- سعدی و لطف بزرگان—–

37

3-1-6-1- ارتباط با دربار———

38

3-1-6-2- ارتباط با صاحب دیوان–

39

3-1-6-3- همنشینی با حریفان—-

39

3-1-7- گوشه نشینی سعدی—–

39

3-1-8- سعدی و شیراز———-

41

3-1-9- اساتید سعدی(درآثارش) —

43

3-1-9-1- ابوالفرج بن جوزی——

43

3-1-9-2- شهاب الدّین سهروردی–

45

3-1-10- سعدی و حاسدان——

46

3-2- خانواده ی سعدی———-

50

3-2-1- اجداد سعدی————

50

3-2-2- پدر سعدی————-

51

3-2-1-1- خاطرات سعدی از پدر–

51

3-2-1-2- ارتباط پدرسعدی با حاکمیّت————-

52

3-2-1-3- وفات پدر سعدی——-

53

3-2-3- مادر سعدی————-

54

3-2-4- برادر سعدی ————

54

3-2-5- در گذشت فرزند سعدی—

55

پ

3-2-6- همسر سعدی————

55

3-2-7- طایفه ی سعدی———

56

3-3- آثار سعدی دراشعارش——-

56

3-3-1- گلستان سعدی———-

56

3-3-1-1- نام گذاری كتاب——-

57

3-3-1-2- علّت تألیف گلستان—-

57

3-3-1-3- نام گذاری باب ها——

58

3-3-1-4- سال تألیف گلستان—–

58

3-3-1-5- هدف ازتألیف كتاب—–

59

3-3-1-6- عدم استفاده ازشعر گذشتگان————-

59

3-3-1-7- تقدیم کتاب به سعدبن ابوبکر————-

60

3-3-2- بوستان سعدی———-

60

3-3-2-1- علّت تألیف بوستان—–

60

3-3-2-2- سال تألیف بوستان—–

61

3-3-2-3- نام كتاب————-

61

3-3-2-4- تقدیم كتاب به ابوبكربن سعد ————

62

3-3-2-5- نام گذاری باب ها —–

62

3-3-3- بدایع سعدی————

63

3-3-4- طیّبات سعدی———–

64

ت

3-4- سخن سعدی————-

64

3-4-1- عشق علّت زیبایی سخن—

65

3-4-2- ارزش سخن و پند سعدی–

66

3-4-3- جهانگیری كلام سعدی—-

66

3-4-4- شیرین سخنی سعدی—–

67

3-4-4-1- بلبل—————-

70

3-4-4-2- مرغ سخندان———

71

3-4-4-3- طوطی—————

71

3-4-5- تشبیه سخن به پدیده ها—

71

3-4-5-1- دُر-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد-

71

3-4-5-2- جواهر—————

72

3-4-5-3- مروارید————–

72

3-4-5-4- مشک—————

72

3-4-5-5- عود-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد

73

3-4-5-6- عبیر—————-

73

3-4-5-7- سِحر—————-

73

3-4-5-8- نبات—————-

73

3-4-5-9- دارو-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد

73

3-4-5-10- سفینه————–

74

ث

3-4-5-11- گل—————-

74

3-4-5-12- دختر—————

74

3-4-5-13- تیغ—————-

74

3-4-5-14- آتش—————

74

3-4-5-15- آب—————-

74

3-4-5-16- قبا-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد

75

3-4-5-17- حلوا—————

75

3-4-5-18- شکرباری———–

75

3-4-5-19- قند—————-

75

3-4-5-20- برگ طوبا ———

75

3-5- سفرهای سعدی————

76

3-5-1- اهمیّت سفراز نظر سعدی–

76

3-5-2- جهانگردی سعدی——–

77

3-5-3- سفرهای بدون نام——–

78

3-5-4- نگرانی سعدی ازغربت—–

80

3-5-5- سفرهای انجام شده——-

81

3-5-5-1- سفر به حجاز——–

81

3-5-5-2- سفر به مکّه———

82

3-5-5-3- نخله ی بنی هلال—-

83

ج

3-5-5-4- نخله ی محمود——

83

3-5-5-5- سفر به فید———-

83

3-5-5-6- سفر به یمن———

84

3-5-5-7- سفر به قدس——–

84

3-5-5-8- سفر به حلب——–

84

3-5-5-9- سفر به شام———

85

3-5-5-10- سفر به دمشق——

86

3-5-5-11- سفر به بعلبک——

86

3-5-5-12- سفر به عراق——-

87

3-5-5-13- سفر به کوفه——-

87

3-5-5-14- سفر به دیار بکر—–

87

3-5-5-15- سفر به بصره——-

88

3-5-5-16- سفر به بغداد——-

88

3-5-5-17- سفر به مصر——–

89

3-5-5-18- سفر به حبشه——

89

3-5-5-19- سفر به مغرب——

90

3-5-5-20- سفر به اصفهان—–

90

3-5-5-21- سفر به تبریز——-

90

3-5-5-22- سفر به سرای اغلمش–

91

چ

3-5-5-23- سفر به کیش——–

91

3-5-5-24- سفر به کاشغر——–

91

3-5-5-25-سفر به سومنات——-

92

3-5-5-26- سفر به بیلقان——–

92

3-5-5-27- سفر به بلخ بامیان—–

93

3-5-5-28- سفر به هند———-

93

3-5-5-29- سفر به روم———-

93

3-6- ممدوحان سعدی———–

95

3-6-1 رسول اکرم وخلفا———-

95

3-6-1-1- نعت رسول اکرم——-

95

3-6-1-2- ذکرابوبکر————-

97

3-6-1-3- عمرابن خطاب———

97

3-6-1-4- عثمان بن عفان——–

98

3-6-1-5- علی بن ابی طالب——

99

3-6-1-6- ذکراولاد فاطمه——–

99

3-6-2- حاکمان زمان سعدی——

100

3-6-2-1- حاکمان سلغری و وزرا–

100

ابوبکربن سعد زنگی————–

101

سعد بن ابوبکر بن سعد زنگی——-

104

ح

اتابک محمّد بن سعد————-

106

اتابک مظفرالدّین سلجوقشاه——–

107

ترکان خاتون-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد–

108

درمدح ابش بنت سعد————

110

فخرالدّین ابوبکر-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد

111

ذکرسعد بن زنگی—————-

112

ذکر تکله-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—–

113

حاکمان مغول وعرب————-

113

هلاکو-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——–

114

انکیانو-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——–

114

عطاملک جوینی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد

116

شمس الدّین محمّد جوینی——–

119

شمس الدّین حسین علکانی——–

121

مجدالدّین رومی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد

123

مدح نورالدّین بن صیّاد————

123

ستایش قاضی رکن الدّین———-

124

امیرسیف الدّین محمّد————

124

درمدح فخرالدّین منجّم———–

125

3-6-3- مراثی سعدی————

126

خ

3-6-3-1- مرثیه ابوبکر بن سعد—-

126

3-6-3-2- مرثیه سعد بن ابوبکر—-

127

3-6-3-3- عزالدّین احمد بن یوسف-

128

3-6-3-4- درمرگ مستعصم——

129

3-7- عشق درکلام سعدی——-

132

3-7-1- عشق سعدی ذاتی است—

134

3-7-2- عشق جاودانی سعدی—–

135

3-7-3- آوازه جهانی عشق سعدی–

136

3-7-4- برتری عشق برعقل——-

137

3-7-5- انواع عشق درکلام سعدی–

139

3-7-5-1- عشق به محبوب زمینی-

139

3-7-5-2- عشق به خدا———-

140

3-7-5-3- عشق به زیبایی——–

141

3-8- شاهد بازی درکلام سعدی—-

فصل چهارم: نتیجه گیری——-

142

145

نتیجه گیری-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—

146

فهرست منابع-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد–

148

پیشنهادها-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—–

152

چکیده

آن چه در این پایان نامه بحث و بررسی شده است، به صورت مختصر شامل بررسی احوال و زندگانی سعدی از خلال آثار اوست. به کمک آن چه خود در آثارش بیان کرده، زندگی، خانواده، احوال، معاصران، سفرها و ویژگی های جسمی شاعر، مورد مطالعه قرار گرفته است.

سفرهای سعدی را می توان از بارزترین خطوط زندگانی شاعر دانست که در آثارش، به بیان آن ها پرداخته است. در یکی از همین سفرهاست که ازدواج او در حلب، مرگ فرزند، گرفتاری در بند فرنگ را به تصویر کشیده است.

این پژوهش، ویژگی های اجتماعی و سیاسی زمان شاعر را به تصویر می کشد. حاکمان و معاصران او را معرفی می نماید، و از قدرت عشق در کلام شاعر و آگاهی او نسبت به ارزشمندی سخنش، خبر می دهد.

واژه های کلیدی: سعدی، زندگانی، خانواده، سفرها، عشق، اساتید، معاصران.

مقدّمه

بی شك ، آدمی از دیر باز از ادبیّات و گونه های آن لذّت می برده است و اگر این لذّت و قدرت تأثیر ادبیّات در بشر نبود چه بسا این هنر یا به وجود نمی آمد و یا به زودی از بین می رفت. در این بین بسیاری از افراد یك جامعه از ادبیّات لذّت می برند؛ ولی همه ی آن ها قادر به خلق آثار ادبی نیستند و تنها عده ی معدودی دارای قدرت نوآوری و خلق آثار ادبی هستند. در میان كسانی كه آثار ادبی را خلق می كنند، آثار عده ای طرفداران بیش تری دارد و مسلّماً خوانندگان و علاقه مندان این آثار، می خواهند كه در باره ی صاحب اثر، مطالبی بدانند.

این نیاز، عده ای را بر آن داشت كه در باره ی صاحبان آثار ادبی به تحقیق و بررسی بپردازند و اطّلاعات به دست آمده را ثبت كنند و در اختیار دیگران قرار دهند. پیشینه ی این كار تا جایی كه نویسنده ی این سطور می داند، مشخص نیست؛ امّا شاید بتوان گفت كه سابقه ای به قدمت انسان دارد و در هر دوره ای تحت تأثیر شرایط زمانی و نیازهای اجتماعی به انجام آن مبادرت می نمودند. نخستین كسانی كه به این كار اشتغال ورزیدند مورّخان بودند.

مورّخان اغلب در دربار شاهان به سر می برده و مشغول كتابت تاریخ ایشان بوده اند. در اثنای ثبت تاریخ شاهان، چه بسا به زندگی دیگران و ثبت اطّلاعاتی درباره ی آنها پرداخته اند. در میان این اشخاص ادبا به دلیل سخنان زیبا و دل انگیزشان اولویّت بیش تری داشتند و سخنان آنان را گاه به صورت تمثیل مطرح و اطّلاعاتی در باره ی آن ها ارائه می كرده اند.

اگر چه این اطّلاعات بسیار اندك است؛ امّا گاهی تنها اطّلاع از شاعر یا نویسنده ای، همان اشاره ی كوتاه مورخی است كه درباره ی شاعر بیان نموده یا قسمتی از اثر او را ثبت كرده است.

اگر با دقّت بیش تری آثار ادبی بررسی شوند، بی شك، رد پایی از زندگی یا شخصیّت یا عواطف صاحب اثر پیدا می شود. امروزه روانشناسان با استفاده از آثار یك نویسنده یا شاعر به تحلیل شخصیّت وی می پردازند و گاه وی را همان گونه كه هست معرفی می كنند؛ امّا منظور این نیست كه همگان مانند روانشناسان به تحلیل شخصیّت صاحب اثر بپردازند چون به دو دلیل این كار میسّر نیست؛ دلیل اول آن كه، همگان اطّلاع و توان كافی، درباره ی تحلیل های روان شناسی اثر ندارند و دیگر آن كه همیشه نیاز به این تحلیل ها نیست چون گاه خود شاعر یا نویسنده، خواسته یا نا خواسته اطّلاعاتی را درباره ی خود به خواننده می دهد كه گاه می تواند بهترین و قابل اعتماد ترین اطّلاعات در باره ی صاحب اثر باشد. اگر چه این فرضیّه همیشه درست نیست و گاه در اثر شاعر یا نویسنده ای، هیچ نشانی از او نیست یا اطّلاعات موجود واقعیّت ندارند؛ امّا بهتر آن است، زمانی كه در باره ی صحّت یا كذب این اطّلاعات آگاهی نداریم، فرض را بر صحّت آن ها قرار دهیم و اطّلاعات موجود را بپذیریم.

ترم سوم كارشناسی ارشد، زمانی كه در فكر انتخاب موضوع پایان نامه ی كارشناسی ارشد خود بودم، در فكر نوشتن رساله ای بودم كه هم جنبه نوآوری در تحقیق را داشته و هم درباره ی یكی از شعرای صاحب سبك و پر آوازه ی ایران زمین باشد. پس از مدّت ها تفكّر درباره ی موضوعات مختلف و مشورت با آقای دكتر جلیل نظری، روزی آقای دكتر نظری، موضوعی ناب را به بنده معرّفی نمود و آن بررسی زندگی، شخصیّت و عواطف سعدی در آثار سعدی بود. پس از انتخاب موضوع، عنوان رساله را ((سعدی از زبان سعدی)) گذاشتیم و درباره ی آن شروع به بررسی كردم.

اگر چه عنوان تحقیق ((سعدی از زبان سعدی)) بود؛ امّا نمی شد كه سعدی را در آینه ی دیگران نگاه نكرد. پس نخست به بررسی زندگی و شخصیت سعدی در آثار دیگران پرداخته می شود.

……………………………………………..

پارادوکس(متناقض نما) ………………………………………………………………………………………………………

حسامیزی………………………………………………………………………………………………………………………………….

کنایه………………………………………………………………………………………………………………………………………..

فصل چهارم:هنجارگریزی زمانی …………………………………………………………………………………………….

هنجارگریزی زمانی………………………………………………………………………………………………………………….

باستان گرایی صرفی ……………………………………………………………………………………………………………..

واژگان كهن………………………………………………………………………………………………………………………….

کاربرد صیغۀ ماضی نقلی………………………………………………………………………………………………………

کاربرد فعل های پیشوندی……………………………………………………………………………………………………

کاربرد فعل یارستن………………………………………………………………………………………………………………

آوردن فعل تابع به صورت مصدر تام…………………………………………………………………………………..

دانستن به معنای توانستن…………………………………………………………………………………………………..

ساختن صفت با پسوند«آنه»………………………………………………………………………………………………..

ساختن صفت با پسوند«ینه»………………………………………………………………………………………………..

اضافه مقلوب…………………………………………………………………………………………………………………………

ساخت صفت تفضیلی از اسم……………………………………………………………………………………………….

«آ» بیان حالت عاطفی…………………………………………………………………………………………………………

«ان»نسبت…………………………………………………………………………………………………………………………..

قید حالت……………………………………………………………………………………………………………………………..

ساختن قید با پسوند«ستان»……………………………………………………………………………………………….

کاربردقیدتشبیه مانستن،گویی…………………………………………………………………………………………….

کاربرد حروف……………………………………………………………………………………………………………………….

حروف اضافۀمضاعف…………………………………………………………………………………………………………….

«را»به معنای «برای»…………………………………………………………………………………………………………..

رای فك اضافه…………………………………………………………………………………………………………………….

با به معنای در مقابل …………………………………………………………………………………………………………

«نه» به معنای «نیست»………………………………………………………………………………………………………

کاربرد«ک» برای تقلیل وتدریج در قید………………………………………………………………………………

«ک»تحبیب،تصغیرو… ……………………………………………………………………………………………………….

واژگان عامیانه………………………………………………………………………………………………………………………

کاربردواژگان ترکی………………………………………………………………………………………………………………

واژگان زبان های اروپایی …………………………………………………………………………………………………….

الفاظ وواژگان معاصر……………………………………………………………………………………………………………

کاربرداصوات…………………………………………………………………………………………………………………………

باستان گرایی نحوی……………………………………………………………………………………………………….

جابجایی ضمیر…………………………………………………………………………………………………………………….

حذف……………………………………………………………………………………………………………………………………

جابجایی ارکان جمله………………………………………………………………………………………………………….

ترکیبات وصفی واضافی……………………………………………………………………………………………………..

فصل پنجم:شهریار ومکتب رمانتیسم………………………………………………………………………….

مکتب رمانتیسم …………………………………………………………………………………………………………………….

رمانتیسم در ایران………………………………………………………………………………………………………………….

رمانتیسم در شعر شهریار……………………………………………………………………………………………………….

توجه به جوامع سادۀ ابتدایی وروستا……………………………………………………………………………………

بازگشت به دوران کودکی …………………………………………………………………………………………………..

اندوه رمانتیک……………………………………………………………………………………………………………………….

عشق ورزیدن………………………………………………………………………………………………………………………..

ویژگی تصاویر در شعر رمانتیک…………………………………………………………………………………………..

صورخیال رمانتیسم……………………………………………………………………………………………………………..

تشبیه عقلی…………………………………………………………………………………………………………………………..

پارادوکس……………………………………………………………………………………………………………………………..

حسامیزی………………………………………………………………………………………………………………………………

تشخیص……………………………………………………………………………………………………………………………….

انعکاس حالات شاعر در طبیعت…………………………………………………………………………………………..

فصل ششم:نقد وطنز در شعر شهریار………………………………………………………………………………….

معنای لغوی واصطلاحی طنز……………………………………………………………………………………………….

طنزدرادبیات ایران………………………………………………………………………………………………………………..

طنز وانواع ادبی……………………………………………………………………………………………………………………..

شیوه های طنز نویسی………………………………………………………………………………………………………….

طنز ونقد در شعر شهریار……………………………………………………………………………………………………..

نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………….

1

2

4

6

7

8

10

11

12

13

16

22

23

27

31

31

32

33

45

46

47

50

55

59

62

64

66

68 73

73

74

74

75

76

76

76

77

77

78

79

79

80

80

81

81

82

83

83

83

83

84

84

84

85

86

87

88

89

90

91

91

93

94

95

100

101

103

103

104

105

106

108

110

115

116

118

118

118

121

124

125

126

128

128

129

147

3-1-12- خلفای هم زمان با حاتم. 21

3-1-13- سفرها 22

3-1-14- شرکت در جنگ (غزو) 22

3-1-15- دیدارها 23

3-1-16- دین و مذهب.. 23

3-1-17- محل زندگی و ارشاد. 23

3-1-18- برجسته ترین ویژگی ها 24

3-1-19- آثار مکتوب.. 24

3-1-20- نظریه های خاص حاتم. 25

3-1-21- علت ملقب بودن حاتم به اصم. 26

3-2-حاتم اصم در فرهنگ های فارسی… 27

3-2-1- فرهنگ غیاث اللغات… 27

3-2-2- فرهنگ جامع آنندراج. 28

3-2-3- اثر آفرینان. 28

3-2-4- فرهنگ سخن.. 28

3-2-5- لغت نامه ی دهخدا 29

3-2-6- فرهنگ فارسی معین.. 37

3-2-7- دایره المعارف فارسی دکتر مصاحب.. 37

3-2-8- دانش نامه ی جهان اسلام. 38

3-3- مقایسه ای جالب میان دو نام مشابه

3-4- جست و جوی نام حاتم اصم در اینترنت… 40

فصل چهارم: سیمای حاتم اصم در آثار نثر و نظم

4-1- سیمای حاتم اصم در کتاب شرح تعرف 42

4-2- سیمای حاتم اصم در کتاب طبقات الصوفیه 44

4-3- سیمای حاتم اصم در کتاب احیاء علوم الدین 47

4-4- سیمای حاتم اصم در کتاب مکاتیب فارسی غزالی 60

4-5- سیمای حاتم اصم در کتاب رساله ی قشیریه 69

4-6- سیمای حاتم اصم در کتاب کشف المحجوب 80

4-7- سیمای حاتم اصم در کتاب حدیقه الحقیقه 87

4-8- سیمای حاتم اصم در کتاب بوستان سعدی… 92

4-9- سیمای حاتم اصم در کتاب تذکره الاولیاء 95

4-10- سیمای حاتم اصم در مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه 121

4-11- سیمای حاتم اصم در کتاب نفحات الانس 123

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1- تاثیر ادبی حاتم برادبیات…..128

فهرست منابع. 133

چکیده لاتین….. 13

چکیده:

حاتم اصم عارف نامی قرن دوم و سوم هجری در برخی متون نظم و نثر فارسی به ویژه در متون نثر صوفیه و عرفا یا هواداران آن ها مورد توجه واقع شده است که مطالبی که درباره ی او در اهم این متون یافت شده است دراین تحقیق نقل گردیده و مورد توضیح و بررسی قرار گرفته و یك ارزیابی كلی ازحضور حاتم در آن اثر شده است. هم چنین برای کامل تر شدن موضوع توضیحات تعدادی از فرهنگ ها، واژه نامه ها و دایره المعارف ها نیز به آن افزوده گردیده و درنهایت با بررسی این متون و یک جمع بندی کلّی و تائید مطالب مستند نشان می دهد که حاتم اصم به چه میزان در ادب فارسی و متون آن حضور و تأثیر داشته و این تأثیر تا چه میزان جنبه ی ادبی و هنری و تا چه حد جنبه ی معرّفی و اطلاع رسانی دارد و اطلاعات صحیح تر و قابل اعتمادتر در باب وی کدام است و سره از ناسره جدا می گردد.

مقدمه:

در باب واژه ی ادب و این كه منظور از ادب و ادبیات چیست سخنان گوناگون گفته اند و تعریف های گوناگونی برای ادب و ادبیات كرده اند كه هیچ یك جامع نیست. البته مفهوم آن تا حدی برای همه ی مردم روشن است و منظور از آن را كم و بیش در می یابند بدون آن كه نیازی به قالب گیری در تعریف و حدود معینی باشد. آیا می توان مرزی و حدی برای ادبیات ملت ها قایل شد و اگر می توان حدی برای آن دانست، دامنه ی آن تا كجا كشیده می شود؟