دانلود متن کامل پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد رشته فقه ومبانی حقوق اسلامی

عنوان : بررسی مبانی فقهی وجوب حفظ خون مسلمان با تأكید برآیات وروایات

دانشگاه قم

دانشکده الهیات ومعارف اسلامی

پایان نامه کارشناسی ارشد رشته فقه ومبانی حقوق اسلامی

عنوان:

بررسی مبانی فقهی وجوب حفظ خون مسلمان با تأكید برآیات وروایات

استاد راهنما:

خانم دكترعبدالهی

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب:

كلیات……………………… 1

1)تعریف مسأله و بیان سئوال های  تحقیق. 2

2)سابقه و پیشینه تحقیق……………………………. 3

3) ضرورت حرمت خون مسلمان درنظام كیفری اسلام…………. 3

4)ضرورت انجام تحقیق………………………………….. 5

5)فرضیه ها  ……………………………………………….. 5

6)تعریف اصطلاحات…………………………………………. 6

7)نگاهی به فصول پایان نامه……………………. 8

8)شیوه نگارش پایان نامه ………………………… 8

فصل اول:كرامت انسانی وحرمت خون ………….. 9

1)جرم وعدم بقای كرامت انسانی………………… 11

2)آیه اعطای كرامت به انسان……………………. 12

1-2)تكریم وتفضیل……………………………………….. 12

2-2)تفضیل انسان برسایرموجودات………………. 13

3-2)مظاهرتكریم……………………………………………. 14

1-3-2)عقل……………………………………………………… 14

2-3-2) نعمت های لذت بخش………………………….. 16

3-3-2)برتری انسان نسبت بر سایر موجودات…… 16

3)كرامت درروایات……………………………………….. 17

1-3)حرمت انسان مومن………………………………….. 17

2-3)شیوه راه رفتن ازمظاهركرامت انسان… 18

3-3)گوناگون بودن مظاهركرامت انسانی…….. 18

4-3)چهره زیبا ازمظاهركرامت انسان………… 19

5-3)شروط برتری انسان برملائكه………………… 19

فصل دوم:علا ئم ودلایل حرمت خون مسلمان…………………………………..22

بخش اول:علت اهمیت حرمت خون مسلمان………. 23

1)علائم حرمت خون مسلمان…………………………………………………….24

1-1) عدم تضییع خون مسلمان……………………… 24

1-1-1)قصاص…………………………………………………… 24

2-1-1)حدود…………………………………………………… 26

3-1-1)دیات…………………………………………………… 27

4-1-1)كفاره……………………………………………………………………….29

2)ارزش برابرخون…………………………………………. 32

3)برتری خون مسلمان برغیرمسلمان……………. 35

بخش دوم:دلایل حرمت خون مسلمان درآیات وروایات………. 37

آیه اول:……………………………………………………………………………..37

1)تعدّی به حرمت خون مسلمان درقتل عمد….. 37

1-1)شناخت قتل عمد دربی حرمتی به خون مسلمان…………. 38

2-1)اختلاف درتوصیف تعدّی به خون مسلمان… 38

3-1)انواع بی حرمتی به خون مسلمان درقتل عمد…………. 39

مباشرت وتسبیب برای تعدّی به خون مسلمان درقتل عمد.. 39

5-1)نهی ازكشتن انسان محقون الدم………….. 44

6-1)حرمت نداشتن خون قاتل مسلمان ………… 46

7-1)استیفای حق قصاص،جبران خون مسلمان… 47

8-1)ممنوعیت زیاده روی درقتل متعدّیان….. 48

2)تعدّی به خون مسلمان وشیوه جبران خون درروایات قتل عمد:          50

1-2)ابزارها وشیوهای تعدّی به خون مسلمان درقتل عمد. 50

2-2)شدیدبودن عذاب آخرت  قاتل دربی حرمتی به خون مسلمان 52

3-2)ممنوعیت زیاده روی استیفای قصاص درروایات جبران خون مسلمان      53

آیه دوم:……………………………………………………………………………56

1)جبران خون مسلمان بابرابری قصاص نفس درحریت ورقیت،مونث ومذكربودن56

1-1)عدم منافات دیه درعفو باحرمت خون مسلمان……………………….58

2)حفظ حرمت خون مسلمان درروایات مساوات قصاص وعفو…………………61

1-2)حفظ حرمت خون مسلمان بامساوات درقصاص نفس………………………..61

2-2)جایگزین كردن عفو بادیه به جای قصاص درحفظ حرمت خون مسلمان……62

3-2)عفو قاتل مسلمان نشانگر برتری احكام اسلام برسایر ادیان………………….63

آیه سوم:………………………………………………………………………………...65

1)حفظ حرمت خون بابرابری درانواع قصاص………………………………………..65

2)قصاص ومساوات  دراجرای آن عامل جبران خون درروایات…………………..73

1-2)حق قصاص برای ولی دم عامل جبران خون مسلمان………………………..73

2-2)مساوات درروایات قصاص جبران خون………………………………………..74

آیه چهارم:………………………………………………………………………………77

1)جوازجنگ ومقابله به مثل درصورت حرمت شكنی دشمنان برحریم مسلمانان….77

2)حفظ حرمت خون مسلمان درروایات رعایت حرمت ها………………………..83

2-2)مقدم بودن برخی حرمت هابرمجازات متعدّیان به خون مسلمان…………….85

آیه پنجم :………………………………………………………………………………88

1)بی حرمتی به خون مسلمان درقتل غیرعمد. …..89

2-2)حفاظت خون  انسان بااسلام وسكونت دردارالإسلام…… ……99

آیه ششم:………………………………………………………………………………103

1)به خطرافتادن خون مسلمان ازطریق محاربه…. ….103

1-1)شناخت شروط محاربه سبب آگاهی ازشیوه بی حرمتی به خون مسلمان  ….104

2-1)مجازات شدید محارب عامل بازدارنده ازبی حرمتی به خون مسلمان  …107

2)مجازات محارب عامل حفظ حرمت خون مسلمان درروایات. …112

1-2)توجه به حرمت خون مسلمان درشأن نزول آیه محاربه            111

2-2)امنیت خون باتناسب بین جرم ومجازات …… 113

آیه هفتم:……………………...116

1)اهمیت حفظ حرمت خون هادرفلسفه مجازات قصاص…………. 116

1-1)حفاظت ازخون مسلمان به سبب حیات درقصاص 117

2-1)مساوات بی حرمتی به خون یک مسلمان بابی حرمتی به خون تمام مسلمین…………………………………120

3-1)تأثیراحترام خون وإحیای آن………………. 120

2)بازدارندگی مجازات متعدی  به خون مسلمان واهمیت حرمت خون اودرروایات…………………………………………………………………………………………..122

2-2)مجازات قصاص عامل حفظ حرمت خون مسلمان.. .123

3-2)بازدارندگی مجازات اخروی قاتل، ازبی حرمتی به خون مسلمان  .124

4-2)اهمیت حرمت خون مسلمان……………………… 126

5-2) مجازات اخروی تعرّض به خون یک مسلمان برابر بامجازات تعرّض به خون همه مسلمانان…………….. .128

6-2)عمومیت داشتن احترام خون انسانها….. .130

فصل سوم:استثنائات حرمت خون مسلمان………. 132

عوامل حرمت نداشتن خون مسلمان………………… 133

بخش اول :حرمت نداشتن خون مسلمان درتتّرس…… 133

1)انواع تتّرس……………………………………………….. 137

1-1)تتّرس كفاربه مسلمین وحكم آن……………. 138

2)حفظ حرمت خون مسلمان درروایات تترس….. 143

1-2)حفظ حرمت خون مسلمان با اصول پسندیده جنگ دراسلام         141

2-2)جنگ باكفاربالغ برای حفظ حرمت خون مسلمانان…… 144

3-2)تقدّم اهمیت غلبه بردشمن، برحرمت خون مسلمانان.. 145

بخش دوم:حرمت نداشتن خون مسلمان مهاجم دردفاع مشروع            146

1)اقسام دفاع……………………………………………….. 147

1-1)دفاع فردی……………………………………………… 147

2-1)دفاع اجتماعی……………………………………….. 148

3-1)دفاع ازكیان اسلام……………………………….. 148

2)شرایط حمله……………………………………………….. 150

3)شرایط دفاع……………………………………………….. 150

4)عدم احترام خون متعدی به جان مسلمان درروایات دفاع مشروع     152

1-4)جواز ریختن خون دزددردفاع ازجان ومال…. 152

2-4)عدم احترام خون متجاوزبرجان وناموس مسلمان…….. 155

3-4)برتری دفاع ازجان دردفاع ازمال………. 156

4-4)قدرت مدافع ،شرط دفاع ازخون……………. 156

بخش سوم:حرمت نداشتن خون مسلمان مهدورالدم.. 157

1)عدم مباح بودن خون مسلمان درإباحه ثانویه 158

2)علل إباحه قتل…………………………………………. 157

3)مواردإباحه قتل……………………………………….. 160

4)انواع مهدورالدم……………………………………… 161

1-4)كفر…………………………………………………………. 161

2-4)ارتداد…………………………………………………… 162

3-4)زانی محصن ولائط………………………………………………………..163

4-4)قتل مستحق قصاص………………………………………………………..165

5-4)سابّ النبی…………………………………………………………………..165

5)انواع مهدورالدم درروایات……………………. 167

1-5)هدرشدن خون ازباب دفاع……………………… 167

2-5)مواردمهدور الدم……………………………….. 169

نتیجه …………………………………………………………… 172

فهرست منابع ومآخذ   177

چكیده:

حرمت خون مسلمان موردتأكیدآیات وروایات است. پایان نامه درسه فصل تدوین شده است.فصل اول  كرامت انسانی وارتباط آن با جان انسان ها مورد بررسی قرارگرفته است واینكه  انسان كریم است وبایدخون،مال وآبرویش  محفوظ بماند.درفصل دوم حرمت خون مسلمان  با دلالت آیات وروایات حدود،قصاص ودیات موردبررسی قرارگرفت وبیان شدکه اگر شخصی متعرض  خون مسلمان  شود وآن رابه ناحق بریزدباید ازطریق قصاص ،حدودودیات به طورعادلانه مجازات شود.مجازات متعدی ازراه های جبران خون مسلمان است و مجرمین را از تعدی به خون مسلمان منع می كندوموجب  حفظ خون  وامنیت حیات مسلمان می شود.درفصل سوم مستثنیات خون مسلمان بیان شده است واینكه  به سبب مصلحت هایی

مسأله­ کیفیت آفرینش از جمله مباحثی است که از آغاز خلقت ذهن بشر با پرسشهایی در موردآن روبرو بوده است واین مسأله موجب شکل­ گیری مکاتب مختلف فلسفی گردیده است. در این پژوهش به بررسی مسأله­ آفرینش از نگاه ابن سینا نماینده­ی مکتب فلسفی مشاء و هم­چنین به بررسی میزان تطابق دیدگاه این فیلسوف با نظریات و بیانات امام علی Gدر نهج البلاغه که مستقیما از مکتب وحی  ونبوت سرچشمه گرفته است می پردازیم. نیز از آن­جا که بررسی میزان تطابق اندیشه های یک فیلسوف با آموزه­های دینی حائز اهمیت بالایی می­باشد؛ اهمیت موضوع روشن می­گردد. بنابراین ضرورت، یکی از مهم­ترین اهداف این پژوهش دستیابی به نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه ابن سینا با دیدگاه وحیانی امام علی علیه السلام در نهج البلاغه می باشد. هرچند که چنین مقایسه­ای در واقع قیاسی مع الفارق می­باشد و آموزه­ای که ازذهن خام بشری سرچشمه گرفته، فاصله ای بسیار با منبع جوشان وحی الهی و تربیت یافته دامان نبوت امام علی Gدارد. با این وجود و  بنابر ضرورتی که بیان گردید؛ یکی از اهداف این پژوهش، بررسی میزان بهره­ گیری این فیلسوف مسلمان از همین آموزه­های وحیانی می باشد. پرسش­هایی که این پژوهش مطرح و به دنبال پاسخ برای آن­هاست پی­جویی مبانی وچارچوب­های نظریه­ی آفرینش از دیدگاه این فیلسوف درمیان عباراتی که امام علی Gدر نهج البلاغه در زمینه­ خلقت بیان داشته اند، می­باشد. قرابت وسازگاری نظریات ابن سینا درمسأله­ خلقت با آموزه­های وحیانی نهج البلاغه، یکی از فرضیات این پژوهش می­باشد. فرضیه­ دیگر این پژوهش این است؛ که نظریه­ی فیض وعنایت الهی و پذیرش آن از سوی ابن سینا می ­تواند راه­گشای بسیاری از مباحث کیفیت آفرینش از جمله؛ مسأله­ حدوث و قدم عالم باشد.

پیشینه­ی مسأله­ مورد بحث در این موضوع (آفرینش)، به فلاسفه­ی یونان باز می­گردد وهمواره دغدغه­ی فلاسفه­ی مختلف چه درغرب و چه درجهان اسلام بوده است. درجهان اسلام همواره سه مکتب فلسفی مشاء، اشراق و متعالیه سعی داشته اند؛ معضلات فلسفی در این زمینه از جمله؛ خلق ازعدم و حدوث عالم را به گونه­ ای تبیین نمایند. نمایندگان این سه مکتب هریک آثاری از جمله؛ کتب و رساله­های مستقل را به تبیین این موضوع اختصاص داده­اند. این پژوهش نیز به منبع­شناسی جایگاه خلقت در آثار سینوی پرداخته است. پس از تتبع درزمینه­ موضوع مورد بحث، پژوهشی که به­ طور مستقل در قالب پایان نامه یا مقاله به بررسی ابعاد کامل مسأله­ آفرینش درحکمت سینوی پرداخته باشد، یافت نشد وپایان­ نامه­ها ومقالاتی که مورد مطالعه واقع گردید، هریک به بخشی از این موضوع(مسأله­ آفرینش)، از جمله حدوث و قدم عالم، عالم عقول، قاعده­ی الواحد وعنایت الهی پرداخته­اند. هم­چنین برخی ازکتبی که در رابطه با این موضوع تألیف شده ­اند؛ به آفریش ازابعاد مختلف آن، نگریسته­اند؛ اما نگاهی تطبیقی و مقایسه­ای به این موضوع با نهج البلاغه­ی

است و در آن سخن از جنگاوری ها ودلاوری های قهرمانان ملی، پهلوانان و رهبران مذهبی است. حماسه از مجموعه عوامل و عناصر تشکیل می شود که عبارتند از: حوادث و رویدادها، شخصیت ها، زمان ها و مکان های گوناگون و گاه غیرطبیعی، حیوانات خارق العاده، گیاهان و اشیاء غیرعادی و … در حماسه ها گفتگو با دشمن، زبان آوری و استدلال، بیان افتخارات ملی، معرفی خود، تکیه بر نسب و نژاد، تحقیر دشمن و … اصطلاحاً رجز خوانده می شود. کارکرد رجز، تأثیر و رویکردهای گوناگون آن در شناخت اجزاء حماسه بسیار کارساز است.

شناخت رجزها و کارکرد آن ها که حسب حال و بیان ویژگی ها و خصلت های ملی است ما را قادر می سازد که به خودشناسی ملی و فرهنگی برسیم و با تکیه بر این هویّت در بین دیگر ملت ها سرفراز زندگی کنیم و در حراست از کشور و ملت و فرهنگ خود بکوشیم.

اهداف این تحقیق، یافتن کارکردها و رویکردهای گوناگون رجزهای حماسه های ملی ایران است.

در زمینۀ رجز و رجزخوانی سوالاتی مطرح می شود که ما در این پژوهش به آنها پاسخ
داده ایم، مانند:

1ـ آیا رجزها دارای مفاهیم و مضامین خاصی هستند؟

2ـ اهداف، رویکردها و کارکردهای رجز چیست؟

در زمینۀ کارکرد رجز و رجزخوانی تاکنون مطالعۀ مستقلی انجام نشده است، هر چند در
شرح ها و تحلیل هایی که بر شاهنامه نوشته شده به گفتگوهای پهلوانان اشاره شده است و در کتاب هایی که در مورد حماسه های ملی نوشته شده نکاتی آمده است اما در این مورد ویژه، ظاهراً تاکنون کاری انجام نشده است.

روش، مطالعۀ کتابخانه ای و نوع پژوهش توسعه ای است، بعد از مطالعه شاهنامه فردوسی ابیاتی که رجز محسوب شده اند استخراج و فیش برداری شده و بعد از مطالعه، بر اساس دو بن مایۀ اصلی، رجزها یعنی گوهر و هنر، فیش ها دسته بندی و تدوین شده و مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند. در پایان نتایج این بررسی به صورت کارکرد رجز به عنوان ترفندی روانشناختی برای غلبه بر دشمن اثبات شده است.

2-1- بیان مسأله

فردوسی با سرودن شاهنامه به اوج قله ادب فارسی و اوج جاودانگی رسید. روش او در سرودن حماسه بی بدیل است و مسلماً رجز خوانی یکی از مهمترین و حماسی ترین بخش های شاهنامه به شمار می رود که باید مورد کنکاش بیشتر قرار گیرد.

شاهنامه یک روایت منسجم است و یکی از عناصر برجسته در این روایت گفتگوهای میان افراد است که قسمت زیادی از شاهنامه را به خود اختصاص می دهد و اکثر گفتگوهای قبل از جنگ ها رجز خوانی محسوب می شود.

رجز در لغت عرب به معنی حقیقی به دو منظور به کار رفته است: یکی تحرک و جابجایی شتر و یکی نامی برای نوعی شعرکه در حقیقت از همان تحرک وجابجایی اخذ شده است.

در این پژوهش ابتدا به تعریف رجز و اهمیت آن، هدف از به کار بردن آن و سپس به انواع و تاثیر آن در مقاطع مختلف خواهیم پرداخت.

3-1- اهمیت و ضرورت تحقیق

از آنجا که در گفتگوهای مدرن امروزه هم رد پایی از رجزخوانی «خصوصاً در نزاع های لفظی» دیده می شود لازم است که جهت ارتقاء فرهنگ عمومی بیشتر به این نحوه ی گفتگو پرداخته شود. تا آموزه های اخلاقی شاهنامه در این مورد بخصوص هم بیش از پیش فریادرس فرهنگ و باعث تعالی آن شود.

4-1- هدف ها

1- جمع آوری رجز خوانی ها در شاهنامه

2- طبقه بندی و تدوین انواع آن ها

3- نشان دادن تاثیر رجز خوانی

5-1- پرسش های اصلی تحقیق

1- آیا رجز خوانی حماسی ترین قسمت شاهنامه است؟

2- آیا قبل از جنگ ها برای تضعیف روحیه از رجز خوانی استفاده می شده است؟

3- آیا نوع و کیفیت رجز خوانی در تعیین طرف پیروز نقش مهمی داشته است؟

4- آیا بسیاری از رجزخوانی ها ریشه در حقایق داشته است؟

6-1- فرضیه های تحقیق

1- به نظر می رسد رجز خوانی حماسی ترین قسمت شاهنامه است.

2- احتمالاً قبل از جنگ ها برای تضعیف روحیه از رجز خوانی استفاده می شده است.

3- شاید نوع و کیفیت رجز خوانی در تعیین طرف پیروز نقش مهمی داشته است.

4- ممکن است بسیاری از رجزخوانی ها ریشه در حقایق داشته باشد.

فصل دوم: پیشینه تحقیق

1-2- پیشینه تحقیق

شاهنامه و فردوسی برای اهل علم و ادب و برای جهان به ویژه ایران اهمیت فراوانی داشته است. مقاله ها،تحقیقات و کتاب های بسیاری در مورد شاهنامه و ویزگیهای شاهنامه نوشته شده است که به نمونه ای از آنها که برتر هستند اکتفا می نمایم .

حماسه ملی ایران از نولدکه و حماسه سرایی در ایران از صفا ،همچنین زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه ،ازرنگ کل تارنج خار بهترین کتابهایی هستندکه شاهنامه را بررسی و تحلیل کرده اند .

کتابهای بسیاری رجز و انواع آن در مورد بررسی قرار داده اند که نمونه ای از بهترین آنها را برای آشنایی یاد آور خواهم شد .

فنون بلاغت و صناعات ادبی از جلال الدین همایی ،المعجم فی معاییر اشعار العجم از شمس قیس رازی ،حدائق السحر فی دقایق الشعر از رشید الدین محمد و طواط ،عروسان سخن از دکتر اسفندیار پور و زیبا شناسی سخن پارسی بدیع از میر جلال الدین کزازی.

فصل سوم: روش تحقیق

1-3- روش تحقیق

این رساله به شیوه تحلیل موضوع و محتوا کار شده است. روش من توصیفی می باشد .

بعد از اینکه با توجه به علاقه ای که به موضوع داشتم موضوع را انتخاب نمودم و با دکتر اسفندیار پور مشورت کردم کارم را شروع کردم اول به کتابخانه ها رفتم تا کتابهای مورد نیازم را بگیرم تعدای از کتابها آماده شد ولی چون بعضی از آنها در کتابخانه هایی که عضو بودم وجود نداشت به عضویت کتابخانه ها ی دیگری در آمدم بعد از نگاه کردن به فهرستها و پیدا کردن مطالبی که به موضوع ربط داشت شروع به فیش برداری نمودم. همین طور که کم کم پیش
می رفتم مطالبی برایم روشن شد و مشکلات برایم حل می گردید و راه آسان می شد.

رجزها را از شاهنامه پیدا کردم و کتابهای دیگری که در مورد رجز در شاهنامه بود مطالعه نمودم و برروی فیش ها یادداشت کردم و در پایان هدف را به صورت روشن بیان نمودم و در بخش یافته های تحقیق اطلاعاتم را ارائه کردم .

در تحقیق توصیفی محقق به دنبال چگونه بودن موضوع است .از یافته ها نتیجه گیری

سخن گفتن درباره ی شاعر بلند آوازه ی شیراز ، این ستاره ی درخشان آسمان ادب فارسی که از دیرباز ، زندگی و آثارش مورد توجه هزاران  هزار از اهل ذوق و دانش و معرفت بوده است و محققان و سخن شناسان ، دیوان اشعارش را به محک نقد و تحقیق زده و گفتنیهای بسیاری را گفته اند ، برای این حقیر که جز عشق به آستان والای آن بزرگ مرد خدا بضاعتی ندارد ، کاری بس دشوار و طاقت فرسا بود . امّاهمین عشق به او با نیّت این که «ارادتی بنما تا سعادتی ببری» به وی این جرأت را بخشید که «صورخیال در شعر حافظ» را به عنوان رسالۀ پایان نامۀ  خود  برگزیند .

آری حافظ این شاعر عشق و معرفت ، نیروی دردناکی را که در جانش بود و امانش نمی داد و آشوبی در درونش ایجاد کرده بود ، همانند رنگین کمانی در آسمان ادب فارسی ، نمودار ساخت زیرا با گزینش و ترکیب واژه های مناسب امّا ساده و معمولی ، رمزها و نمادهایی معماّیی آفرید و پیام سرشار از عشق خود را به عنوان معجونی شفابخش و مفرّح با بیانی سحرآمیز در گوش آدمیان نجواگر شد .

او هنرمندی است که با هنر خویش ما را  از جهان می رباید و با جلوه ای غنی تر و پر هیجان تراز هستی ، آشنا می سازد که هشیارانه یا غیرهشیارانه در هوای آنیم ؛ او با هنرش وجود روحانی ما را از معنویات پر می سازد و با داروی معجزه آسای خود ، درد ملالت زندگی را تسکین می بخشد.

البته هر اندازه که سخن حافظ، روان و ساده می نماید و هر کس آن را ترجمان ما فی الضمیر خود یابد و نسبت به آن جذبه و کشش خاصی ـ که مافوق جاذبة سخن معمولی و عادی است ـ در خود احساس می کند ، به همان اندازه روشن ساختن رمز جذّابیّت سخن او و در یک کلام نمایاندن همان نکته ای که باعث مقبولیت عام شعر او شده ، یعنی «صور خیال در شعر حافظ» دشوار می باشد زیرا بیانش سخنی است که در آن ، حقیقت و امید و آرزو با پوچی و نا امیدی و جبر در هم آمیخته و با رنگ و بوی اعجاز و اسطوره و وحی بر صدر کلام سخنسرایان و سخنگویان ادب ، جایگاه و مرتبه ای والا و استثنایی به خود اختصاص داده است.

  به درستی که حافظ از این جهت  ـ  یعنی کاربرد صور خیال  ـ  ممتاز است چه  او در استفاده  از عناصر صورخیال ، کار را به حدّ اعجاز رسانده است و آرایش کلام با صنایع معنوی همچون : تشبیه ، استعاره ، کنایه و مجاز را به گونه ای رقم زده است که سخن علاوه بر فصیح و بلیغ شدن ، مناسب حال و مقام نیز قرار گیرد و این هنر از هر کسی بر نمی آید و یا حداقل هنر نمایی در این هنر ، کار هر کسی نیست . ولی خواجة شیراز این یگانه علمدار میدان رندان و سر حلقة آزادگان و وارستگان با بهره گیری از تجربیات گرانبار انسانی در طّی تحوّل زبان فارسی و همچنین خوشه چینی و تلّمذ در مکتب وحی و قرآن ، براستی در این هنر ممتاز گردیده است.

بخش دوم: بیان مسأله

صورخیال یعنی شکل های مختلف تخیّل که شعر را با مفهومی خیالی و تصویری همراه می سازد زیرا عنصر معنوی شعر در همه ی زبانها و در همه ی ادوار ، همین خیال و شیوه ی تصور  ذهن شاعر در نشان دادن واقعیات مادّی و معنوی است و زمینة اصلی شعر را صور گوناگون و بی کرانه ی این نوع تصرفات ذهنی تشکیل می دهد .

خیال یا تصور ، همان کوشش ذهنی شاعر است که برای برقراری نسبت میان انسان و طبیعت انجام می دهد و شعر اگر با تخیّل همراه نباشد سخن موزون است که شعر حقیقی محسوب نمی شود . پس عناصر صورخیال از جمله : تشبیه ، استعاره ، کنایه و مجاز با انواع مختلفی که دارند ، شعر را خیال انگیز کرده به آن مفهوم واقعی می بخشد .

حافظ که شاعری زیرک و رند است با بهره گرفتن از عوامل مختلف ، غزلهایی هنرمندانه از خود به جا گذاشته است که زبان حال همه ی افراد در سنین مختلف و در دوره های مختلف و در دوره های متفاوت می باشند و هرگز رنگ کهنگی به خود نمی گیرند . از جمله عوامل این استواری و طراوت دایمی اشعار او ، استفاده از عناصر صورخیال است که بسیار هنرمندانه به کار رفته اند و موجبات جاودانگی و جهانگیری شعر او را فراهم آورده اند و در یک کلام می توان گفت که راز بقا و افق درخشنده ی غزلهای خواجه ی شیراز ، هنر تخیّل انگیزی اوست که در این رساله مورد تحقیق و بررسی قرار می گیرد.

بخش سوم: اهداف تحقیق

انگیزه ی حقیر در انتخاب این موضوع ، این بود که گوشه ای از عظمت هنری حافظ را ـ که آن چنان پوشیده است ـ تا حدودی دریابد و این نکته را که ذهن بسیاری از نویسندگان و ادب شناسان را به خود مشغول داشته است ، تا اندازه ای روشن سازد و از این طریق هر طالب علم و دانش پژوهی را که بخواهد در دیوان حافظ به تحقیق و تفحض بپردازد ، یاری نماید . توضیح آن که اگر چه عده ای از حافظ شناسان و ادیبان بزرگ تا حدودی در این مورد ، داد سخن داده و راه را برای پژوهندگان هموار ساخته اند امّا هنوز برجستگیای شعر خواجه ی شیراز آن طور که باید و شاید ، بررسی نگردیده و این مشکل به طور کامل از سر راه ادب دوستان برداشته نشده است زیرا دیوان حافظ یک مجموعه ی ادبی صرف نیست ، فراتر از ادبیات است ، نامه ی زندگی است ، زندگینامة ماست و چه جست و جوهای عالمانه ای که صرف ردیابی پیشینة مکتب فلسفی و مذهب کلامی و فرقه ی عرفانی حافظ شده و راه به جایی نبرده است . همین موارد ، انگیزه ای شد تا این رساله با هدف روشن سازی بیشتر هنرمندیهای حافظ نگاشته شود.

بخش چهارم: اهمیت تحقیق

از آن جا که در دیوان حافظ ، صور بلاغی به طور کامل بررسی نشده و زیباییهای زیادی در دوران ادبیات نهفته است لازم می باشد که زوایای پنهان این ابیات از لحاظ زیباشناسی مشخص گردد تا دانش پژوهان و علاقه مندان ادبیات با آن آشنایی بیشتر پیدا کنند از این لحاظ ، بحث و تتبع درباره ی شعر حافظ در حوزه ی زیبایی شناسی ضروری به نظر می رسد.

بخش پنجم: پرسش های تحقیق

1- صورخیال یعنی چه؟

2- عناصر صورخیال کدامند؟

3- تأثیر صورخیال در آثار ادبی چیست؟

4- حافظ ، چگونه از عناصر صورخیال در شعر خود بهره برده است؟

5- صورخیال چه تأثیری در طراوت همیشگی و ماندگاری شعر حافظ داشته است؟

بخش ششم: فرضیه ها

1- اهل ادب ، گاهی عناصر صورخیال را برای زیباسازی در شعر خود به کار برده اند.

2- ابیاتی از غزلهای حافظ ، جزو بهترین نمونه های عناصر صورخیال هستند.

3- حافظ با زیرکی خاصی از عوامل صورخیال در شعر خود بهره برده است.

4- عناصر صورخیال باعث جاودانگی و جهانگیری شعر حافظ شده اند.

فصل دوم: پیشینه تحقیق

بخش اوّل : تاریخچه پیدایش عناصر صورخیال

از آنجا که عناصر صورخیال ؛ یعنی تشبیه ، استعاره ، کنایه و مجاز ، همان صنایع اصلی علم بیان می باشند بر آن شدیم تا مختصری از تاریخچة پیدایش علم بیان را بازگو کنیم .

در سرزمین یونان ، کوچ و اختلاط طوایف و آمیخته شدن فرهنگهای نزدیک به هم باعث پیدایش فرهنگی کاملتر و وسیع تر گردید و در همین راستا ، اوضاع اجتماعی و اقدامات مدم آنجا در جهت رفع مشکلاتشان از جمله ، طریقه ی مقابله در دادگاه ها و مجالس بحث و غیره ، نیز موجب شد که توجه آنها به نقش سخن خوب و مؤثر و به کار بردن شیوه هایی که کلام آنها را بهتر جلوه دهد ، جلب گردد و بدین طریق ، آرام آرام پایه های فنون ادبی گذاشته می شد و همچنین تعدّد و تنوّع طوایف بومی و کثرت خدایان و عقاید مختلف دربارة آنها و گوناگونی نحوه ی ابراز  این عقاید و احساسات نسبت به خدایان ، همگی دست به دست هم داد موجب پیدایش هنر در زمینه های مختلف شد .

زیرا هر کدام از آن طایفه ها به شیوه های خاص خود مثلاً ، غم انگیز ( تراژدی ) یا با نشان دادن قدرت و شجاعت ( حماسه ) و یا با همراه با شادمانی و پایکوبی ( شعر و موسیقی ) و غیره ، باورهای خود را نسبت به خدایان و ادیان ابراز  می کردند . چون هر کدام از خدایان را مظهر یکی از این موارد می دانستند .

این شکل گیری هنر ، شامل شاخه های مختلف ادبیات از جمله : شعر ، موسیقی ، نمایش ، داستان و غیره گردید و «فن بیان» هم که یکی از علوم ادبی می باشد در آن جا شکل گرفت و به همراه دو علم معانی و بدیع ، علوم بلاغی را تشکیل داد که مدتها به همین نام به کار گرفته شدند امّا بعدها در زبانهای مختلف از یکدیگر جدا شدند و سه علم مجزّای معانی و بیان و بدیع در قلمرو ادبیات ، استقلال یافتند .

عامل شکل گیری «فنّ بیان» در یونان باستان ، وجود دادگاه های متعدد بود که باعث توجّه به فن خطا به مؤثر سخن گفتن شد و سوفسطائیان به ظرایف فنّ خطابه و مغالطه ، توجّه بسیار داشتند تا این که بعدها افلاطون در مورد خطابه ، بحث های دقیقی کرد و این نکته را مطرح نمود که خطابه  باید  با توجّه به روحیات شنونده ایراد گردد و این همان مطلبی است که در عصر عباسی به علم معانی ما به صورت سخن گفتن به مقتضای حال مخاطب مطرح شد .

پس از افلاطون ، ارسطو کتاب مستقلی در این فنّ نوشت و از سبکهای خطابه و صنایعی که در مؤثر کردن کلام به کار می روند ، سخن گفت . پس به طور کلّی می توان گفت که اساس بلاغت چه در شرق و چه در غرب دو کتاب ارسطو یعنی «بوطیقا» و «رطوریقا» است.   ارسطو در کتاب «رطوریقا» از خطابه به عنوان شیوه ای که از همة ابزار و وسایل ترغیببه مقتضای مورد ، استفاده می کند ، سخن می گوید . از این رو از صناعات مختلفی که سخنور از آنها برای تأثیر نهادن بر شنونده استفاده می کند ـ از جمله : ضرب المثل ، تشبیه ، استعاره ، اغراق و جناس ـ  بحث می نماید.

ارسطو با توجّه به فنّ سخنرانی که در یونان رواج داشت ، علوم معانی و بیان را در کتاب رتوریک (Rhetoric ) خود مطرح کرد . رتوریک در اصل هنر گفتن به نحو مؤثر یا به عبارتی هنر ترغیب و تشویق کردن است و از اصول و شیوه های عرضة افکار به طرزی روشن و مؤثر و بر انگیزنده در قالب عباراتی جذّاب و دلنشین سخن می گوید .

در اروپای قرون وسطی ، رتوریک اهمیت بسیار داشت و آن را جزو سه علم : دستور زبان ، منطق و خطابه می دانستند که برای اخذ درجة دکتری لازم بوده و خطابه را به متابعت از ارسطو مرکّب از سه جزء : ابداع ، تبویب مطالب و سبک می دانستند . سبک ، انتخاب کلمات مناسب و استفاده از صنایع بدیعی و آهنگ و وزن بود تا مطالب هر چه بیشتر شیوا و مؤثر باشد . حتّی تا اوایل قرن نوزدهم هم هنوز رتوریک در مفهوم قدیمش که سخن گفتن مؤثر است ، مطرح بود ، زیرا همگان عقیده داشتند که ادبیات مخصوصاً شعر ، صناعتی است که از ابزار هنری سود می جوید تا بر خواننده اثر بگذارد .

در قرن نوزدهم ، نظریه های  بیانگرانه در ادبیات رایج شد . در این نظریه ها  اثر ادبی را در  وهلة اوّل به عنوان وسیله ای برای بیان احساس ، خلقیات و نیروی ذهنی خود نویسنده می نگریستند . در قرن بیستم ، نظریه های ذاتی و عینی رواج یافت که  می گویند : باید به  اثر ادبی فقط به عنوان یک اثر ادبی نگاه کرد و فقط به ذات و عین آن توجه داشت و نیازی نیست که موارد دیگر از جمله ذهن نویسنده و عکس العملهای خواننده در نظر گرفته شود . این گونه مباحث سرانجام باعث شد تا از اهمیت «رتوریک» کاشته شود ، یعنی بحث قدیمی علّت نمایی در ادبیات که آن را تأثیر و نفوذ در دلها می دانستند ، موقتاً فراموش می گردد . به همین جهت تدریس رتوریک از برنامه آموزشی بعضی کشور های اروپایی حذف شد .

امّا از سال1950به بعد بحث ارتباط بین نویسنده و خواننده یعنی تأثیر اثر ادبی بر خواننده ، دوباره به صورت نوینی احیا شد و تجدید حیات کرد و روز بروز گسترش یافت و از مباحث مهم نقد ادبی به شمار آمد و نقد رتوریک یا بلاغی رواج یافت .⁽¹⁾

با این وجود گرچه در کتاب رتوریک از ارسطو ، مسایلی در باره معانی و بیان و بدیع ، مطرح شده است که اساس بحث های بلاغی در شرق و غرب می باشد امّا چون در میان غربیان مسأله ای همچون اعجاز قرآن مطرح نبوده است ، این علوم در بین آنها، مثل مسلمانان پیشرفت نکرد تا اینکه در دوران معاصر ، توّجه به این علوم بخصوص علم «بیان» رشد بسیار یافت به طوری که در سالهای اخیر کتب و مقالات متعددی در باب استعاره (Metaphor) نگاشته شد .⁽²⁾

این تاریخچۀ رتوریک ( بدیع ) در غرب بود امّا آن طور که از مقایسۀ کتابهای بلاغی فارسی با آثار

آلودگی خاك به فلزات سنگین، فلزاتی که جرم مخصوص آنها بیش از 6 است (آلووی[1]، 1990)، یکی ازمعضلات زیست محیطی عصر حاضر می­باشد، چرا که تجمع زیاد و طولانی مدت این فلزات درآب و خاك، امکان انتقال آنها را به زنجیره­های غذایی انسان و حیوان فراهم می­آورد (کانینگهام و همکاران[2]، 1975).

فلزات سنگین از طریق فرایند­های خاكسازی یا فعالیتهای انسانی وارد خاك می­شوند (ایوقبو و همکاران[3]، 2005). استخراج و ذوب فلزات، تخلیه فاضلاب­های شهری و صنعتی و مصرف لجن آنها به عنوان کود، کاربرد کودهای شیمیایی و آفت کش­ها در کشاورزی از جمله اصلی­ترین منابع انسانی آلودگی فلزات سنگین در خاك می­باشند (رایسویک و همکاران[4]، 2009). فلزات سنگین برخلاف آلودگی­های آلی، بعد از ورود به خاك با تجزیه­های شیمیایی و میکروبی از بین نرفته و برای مدت طولانی حضور دارند (آدریانو و همکاران[5]، 2004). این فلزات باعث كاهش فعالیت­های آنزیمی و تخریب ساختمان پروتئینی و در نتیجه باعث كاهش رشد گیاهان می­گردند (ویگ و همکاران[6]،2003).

1-2 کادمیم

کادمیم در بین فلزات سنگین میل ترکیبی کمی برای اتصال به فاز­های تثبیت کننده خاک نظیر اکسید­ها و کلات­ها دارد. بنابراین قابلیت جذب این عنصر توسط گیاه و انتقال آن به شاخساره گیاه زیاد است (کاباتا-پندیاس و پندیاس[7]، 1992). کادمیم همچنین توانایی بالایی برای عبور از غشای سلولی ریشه دارد. همه این عوامل باعث شده که خطر حضور کادمیم در زنجیره غذایی بیشتر شود (چنی و ریان[8] ،1994).

کادمیم برای رشد گیاهان ضروری نیست بلکه یک عنصر سمی برای گیاه است که در غلظت­های 5 تا 30 میلی گرم در کیلوگرم در برگ گیاهان سمیت ایجاد می­ کند (کاباتا- پندیاس و پندیاس، 1992). غلظت­های بالای کادمیم در زنجیره غذایی برای انسان خطرناک است و باعث بیماری­های کلیوی و کبدی، مشکلات استخوانی و بیماری­های عصبی می شود. علاوه بر این توازن سایر عناصر معدنی مانند کلسیم و فسفر بدن در حضور کادمیم به هم می­خورد. بروز بیماری ایتای ایتای در ژاپن وجود كادمیم در محیط زیست را به عنوان یک عامل خطرناك برای سلامت انسان نشان داد. كادمیم در انسان باعث از دست دادن حس بویایی، سرطان، سكته مغزی، آمفیزم و پوكی استخوان می شود (لالور[9]، 2008 ).

1-3 روش های پالایش فلزات سنگین در خاک

روش­های زیادی برای پالایش فلزات سنگین در آب و خاک وجود دارد که شامل روش­های الکترو شیمیایی، روش اسمز معکوس، روش تبادل یونی، استفاده از واسطه­های گیاهی، تثبیت شیمیایی، آبشویی خاک، اکسیداسیون، احیا، جذب سطحی، روش­های بیولوژیکی و سایر روش­ها می­باشد (گله­دار و یونسی، 1387؛ سلیمی و همکاران، 1390). در اغلب موارد بیش از یک روش برای بهینه سازی عمل پالایش لازم می­باشد. اغلب این روش­ها با مشکلاتی نظیر هزینه زیاد، زمان بر بودن، کارایی کم در مقیاس بزرگ، عدم کارایی در غلظت­های زیاد آلاینده و غیره مواجه هستند (گله دار و یونسی، 1387).

1-1-3 تثبیت شیمیایی

در تثبیت شیمیایی با افزودن مواد غیر متحرك کننده به خاك تحرك فلزات سنگین کاهش می­یابد (کامپین و همکاران[10]، 2008 ). کاهش تحرك فلزات در خاك با بهره گرفتن از مواد آلی و غیرآلی، به ساز و کار­های مختلفی نسبت داده شده است که شامل: جذب سطحی (آدریانو[11]، 2001 )، رسوب با سولفیدها، فسفاتها، هیدروکسیدها یا کربناتها و تشکیل کمپلکس­های نامحلول فلز- ماده آلی (نایدو و همکاران[12]، 1996) می­باشد.

در این پژوهش سعی شده است تا کاهش تحرک فلزات سنگین در خاک از طریق زئولیت و اسید هومیک مورد بررسی قرار گیرد.

1-4 زئولیت

زئولیت نوعی از آلومینوسیلیكاتهای متخلخل با بار منفی است که کارایی آن­ها وابسته به ظرفیت تبادل کاتیونی و میزان منافذ ریز آن­هاست (انصاری مهابادی و همکاران، 2007 ؛ محمدی ثانی و همکاران، 1390). این کانی دارای ساختار مولكولی تتراهیدرال بوده كه به وسیله اتم­های اكسیژن به هم متصل شده ­اند. زئولیت­ها کریستال­هایی آب­دار از عناصر گروه II و I جدول تناوبی به خصوص سدیم، پتاسیم، منیزیم، کلسیم، استرانسیم و باریم هستند (حسینی ابری و همکاران،2007)، که از نظر کریستالوگرافی دارای فرمول سلول واحدی به صورت زیر می باشند:

Mx / n [(Al₂O₃ )x (SiO₂ )y ].WH₂O

که در آن M: کاتیون قلیایی یا قلیایی خاکی با ظرفیت n، W: تعداد مولکول های آب و (x+y) بیانگر تعداد چهار وجهی­های سلول واحد می­باشد (حسینی ابری و همکاران، 2007).

زئولیت­ها فراوان­ترین رزین­های معدنی هستند که بیش از 40 نوع طبیعی و 150 نوع مصنوعی آن وجود دارد. انتخاب پذیری بالا برای یک یون بخصوص، امتیاز ویژه زئولیت­ها می­باشد که می­توان از این خصوصیت برای جدا کردن یون­های مضر استفاده نمود. در بین زئولیت­های طبیعی سه نوع از آن­ها هستند که از نظر اهمیت از بقیه برتر بوده و عبارتند از کلینوپتیلولیت، موردنیت و چابازیت. کلینوپتیلولیت با دارا بودن ظرفیت تبادل کاتیونی بالا، مقاومت مکانیکی بسیار خوب، سطح جذب وسیع و جذب انتخابی بالا از موثرترین گونه­ ها برای حذف آلاینده­های سمی می باشند (خسروی و همکاران، 1390).

1-5 اسید هومیک

اسید هومیک گروهی از مواد بیوژن به همراه مواد آلی هتروژن هستند که وزن مولکولی زیاد و رنگ زرد تا سیاه دارند. مواد هومیک از نظر ساختاری بسیار پیچیده بوده، دارای وزن مولکولی حدود ۲۰۰۰۰ تا ۱۵۰۰۰۰ دالتون هستند (کافی و همکاران، 1392). هومیک اسید دارای عناصر غذایی چون فسفر و نیتروژن می­باشد و همچنین باعث افزایش جذب دیگر عناصر غذایی چونCa ،Fe ،K ،P ،N می­ شود (دلفاین و همکاران[13]، 2005). تحقیقات زیادی اثرات مثبت اسید هومیک را توصیف كرده­اند. تأثیر اسید هومیک بر رشد گیاه ممكن است به صورت مستقیم (افزایش كل وزن خشك گیاه) و یا به صورت غیرمستقیم (افزایش راندمان مصرف كود و كاهش فشردگی خاك ) باشد (خزاعی و همکاران، 1391). مواد هومیكی بر جذب عناصر غذایی، فرایند تنفس، مقدار قند و اسیدهای آمینه و كاهش تجمع نیترات تاثیر دارند و گیاهان را بر علیه بیماری­ها و ویروس­ها مقاوم می­سازند (کمری شاهملکی و همکاران، 1389). همچنین بر جوانه زنی بذر، رشد گیاهچه­ها، رشد و توسعه ریشه تاثیر دارند (کافی و همکاران، 1392؛ کمری شاهملکی و همکاران، 1389). گزارش­های بسیاری نشان می­دهد كه هومیک اسید باعث كاهش جذب فلزات سنگین چون Cd، Zn،Cu از طریق باند كردن آنها می­ شود ( لگویراتی و همکاران[14]، 2004).

1-6 گندم

گندم با نام علمی Triticum aestivum از خانواده گرامینه Poaceae)) می­باشد (امام، 1383). گیاهی دانه‌ای، یک ساله با تیپ‌های پائیزه و بهاره که با توجه به شرایط اکولوژیک مناطق مختلف مورد زراعت قرار می‌گیرد، این نبات گیاهی بومی مکزیک است. دانه گندم دارای 7 تا 18 درصد پروتئین، 60 تا 70 درصد نشاسته، 2 تا 2/5 درصد سلولز (فیبر خام) و 2 تا 1/5 درصد چربی می­باشد (دیویس و همکاران، 2002). این گیاه یکی از قدیمی­ترین و پر مصرف­ترین گیاهان زراعی بوده که بیشترین سطح زیر کشت را در میان گیاهان زراعی در جهان به خود اختصاص داده است (نورمحمدی و همکاران، 1376). و مهمترین غذای انسان است که در محدوده وسیعی از شرایط آب و هوایی جهان رشد می­ کند و دارای بیشترین پراکندگی در دنیاست (پور صالح، 1373).

در حال حاضر تحقیقات زیادی درباره کادمیم و سمیت آن در گیاه انجام شده است اما مطالعه جامعی به منظور حذف و یا کاهش اثرات سمی آن توسط زئولیت و اسید هومیک صورت نگرفته است. بنابراین با توجه به مطالب گفته شده، در این تحقیق سعی بر آن شده است تا چگونگی جذب کادمیم در یک محیط آلوده، توسط گندم مورد بررسی قرار گرفته و تاثیر اسید هومیک و زئولیت در جذب فلزات سنگین و تعدیل سمیت کادمیم مطالعه شود.

فرضیه ­ها:

1. اسید هومیک و زئولیت در کاهش سمیت کادمیم قابل جذب گیاه در خاک توانایی­­های متفاوتی دارند.

1. کاهش اثر سمیت کادمیم در خاک توسط اسید هومیک و زئولیت باعث بهبود رشد گیاه می گردد.

اهداف اصلی:

1. بررسی اثر اسید هومیک و زئولیت در کاهش میزان جذب و اثرات سوء کادمیم در گیاه

اهداف فرعی:

1. تعیین میزان جذب کادمیم از خاک­های اصلاح شده با اسید هومیک و زئولیت توسط گیاه گندم

 

 

فصل دوم

بر منابع

 

فصل دوم : بر منابع

2-1 تعریف آلودگی

با مراجعه به لغت نامه واژه آلودگی مترادف با لغاتی مانند ناخالصی، ناپاکی، کثیفی و مضر به چشم می­خورد. اگر چه این معانی از نظر لغوی صحیح هستند اما تعریف کاربردی زیست محیطی را به دست نمی­ دهند (عرفان­منش و افیونی، 1388). به طور کلی عاملی که باعث برهم زدن شرایط طبیعی محیط زیست شده و موجب تغییرات نامطلوب در آن شود آلودگی نامیده می­ شود. به عبارت دیگر هر گونه تغییر در ویژگی­های اجزای محیط به طوری که استفاده پیشین از آن­ها غیر ممکن گردد و به طور مستقیم یا غیر مستقیم منابع حیات موجودات زنده را به مخاطره اندازد نوعی آلودگی خواهد بود (شهبازی و همکاران، 1391). ماده آلوده کننده ماده­ای است که در جایی قرار گیرد که به طور عادی نمی­بایست آنجا قرار می­گرفت و یا دارای غلظتی بیش از غلظت طبیعی باشد به نحوی که بر روی موجودات زنده اثر نامطلوب داشته باشد (عرفان­منش، 1385).

2-2 آلاینده­ها

نظریات مختلفی در مورد آلوده کننده و آلودگی وجود دارد. در یک نوع تقسیم بندی، منابع آلاینده را به دو دسته نقطه­ای (در یک نقطه متمرکز و معمولا دارای غلظت بالای آلاینده­ها) و غیر نقطه­ای (دارای غلظت کمتر و دامنه­ انتشار وسیع­تر) تقسیم می­ کنند (عرفان­منش و افیونی، 1388). در حال حاضر منابع آلاینده­های غیر نقطه­ای به عنوان مهم­ترین عوامل آلوده کننده آب و خاک در مقیاس جهانی به شمار می­روند و کشاورزی و حمل و نقل، بیشترین سهم را در ایجاد این نوع آلاینده­ها دارند (شهبازی و همکاران،1391).

در یک تقسیم ­بندی دیگر مواد آلاینده در دو گروه آلاینده­های معدنی و آلاینده­های آلی تعریف می­شوند ( درویشی، 1391).

1- آلاینده­های معدنی: فلزات (Pb، Cd ،Cr، Ni و …)، شبه فلزات (As، Se و…)، عناصر غذایی (N، P، K، S و…) و ذرات رادیواکتیو (Cs، Uو…).

2- آلاینده­های آلی: ترکیبات آلی یکی از عمده­ترین آلاینده­های آب و خاک محسوب می­شوند. از جمله این مواد می توان به بای­فنیل­های پلی کلرینه، هیدروکربن­های نفتی، هیدروکربن­های چند حلقه­ای، آفت­کش­های آلی و … اشاره کرد.

1-2-2 آلاینده­های معدنی

یک دسته از آلاینده­های معدنی فلزات سنگین و عناصر کمیاب می­باشند. عناصر کمیاب به عناصری اطلاق می شود که از غلظت کمی در خاک و گیاه برخوردار باشند. این عناصر ممکن است برای رشد و نمو گیاه ضروری باشند یا نباشند (عرفان منش و افیونی، 1388).

واژه فلزات سنگین در حوزه های علمی مختلف دارای تعاریف مشخصی است. بطور مثال، درسنگ­شناسی به فلزاتی این واژه اطلاق می­گردد كه با دی تیزون واكنش می­دهند. اما در اغلب کاربردهای رایج، این واژه به فلزاتی اشاره دارد كه وزن مخصوص آن­ها بیش از 5/4 گرم بر سانتیمتر مكعب باشد (گاهی ۴،۵ یا ۶ هم تعریف می شود) (توکلی محمدی و همکاران، 1390).

منابع آلوده کننده خاک، آب و هوا به قرار زیر می­باشند:

الف- ایجاد آلودگی از طریق صنعت

ب- ایجاد آلودگی از طریق زباله و فاضلاب­های شهری

ج- ایجاد آلودگی از طریق پساب­های کشاورزی و استفاده از نهاده­های شیمیایی (سروی، 1387).

آلودگی خاك، به دلیل تأثیر مستقیم در تولید محصولات كشاورزی و تغذیه موجودات، بسیار حائز اهمیت است. بیشترین آلودگی­ها در مناطق صنعتی، اطراف شهرهای بزرگ و معادن وجود دارد. یكی از مشكلات اصلی كشاورزی در این مناطق، آلودگی خاك به عناصر سنگین است. زیرا فلزات سنگین ابتدا به گیاهان منتقل شده و سپس وارد زنجیره غذایی می­گردند. فلزات سنگین پایدار و غیرقابل تجزیه می­باشند. اگرچه بسیاری از آنها به مقدار كم برای چرخه­های بیولوژیک لازم هستند، اما اكثرا در غلظت زیاد سمی می­باشند (آلبولینو و همکاران[16]، 2003).

برخلاف سایر آلاینده­ها، دفع این فلزات از محیط بسیار مشکل می­باشد زیرا این فلزات به طور شیمیایی یا بیولوژیکی تخریب نمی­شوند و غیر قابل تجزیه هستند اما می­توانند اکسید شوند، احیا شوند و یا به وسیله مواد آلی کمپلکس شوند (گله­دار و یونسی، 1387).

2-3 سمیت فلزات سنگین در خاک

بسیاری از فلزات سنگین نظیر روی و مس دارای وظایف فیزیولوژیک در گیاهان و حیوانات هستند اما در غلظت های زیاد سمی می­باشند. اما برخی دیگر از این فلزات نظیر کادمیم و سرب حتی در غلظت­های کم هم سمی هستند (باسیک و همکاران، 2006).

باید در نظر داشت که ممکن است غلظت یک عنصر در خاک بالاتر از حد سمی بودن آن باشد ولی به دلیل عدم جذب توسط گیاه اثر سمی آن ظاهر نشود. ثابت شده است عناصر سنگین با وجود غلظت بسیار کم دارای تاثیرات عمل خارق­العاده­ای می­باشند. روش مناسب شناخت خاصیت سمی فلزات سنگین ضروری از روی ردیف قرار گرفتن الکترونگاویته آن­ها می­باشد که این با قدرت پایداری مشتقات آن­ها ارتباط مستقیم دارد. این فلزات می­توانند مسمومیت مزمن ایجاد نمایند که میان این مسمومیت با قدرت الکترونگاویته این فلزات رابطه مستقیم وجود دارد. در مورد اکسید فلزات سنگین در جدول تناوبی، هر چه به طرف گازهای نادر پیش رویم، در طبیعت پایدارتر می شوند و در سیستم بیولوژیکی با مولکول­های آلی ایجاد کمپلکس­های پایدارتری می­نمایند و به وسیله جایگزینی در کمپلکس­ها می­توانند قدرت عملکرد آن­ها را تغییر دهند و ایجاد مزاحمت نمایند (نوروزی و همکاران).

ثبات و پایداری و همچنین تجمع زیستی عناصر سنگین در بدن موجودات زنده و انتقال آن به حلقه­های بعد زنجیره­ی غذایی سبب شده است تا مطالعه­ الگوهای مختلف تجمع و پراكنش این فلزات در بافت­های خوراكی و غیر خوراكی گیاهان از دیدگاه ­های مختلف، به ویژه سلامت غذایی مصرف كننده حائز اهمیت باشد. مكانیسم اثر سمی فلزات سنگین از نظر زیست­شیمیایی ناشی از تمایل شدید كاتیونهای این فلزات به واكنش با گوگرد است. كاتیونهای فلزات سنگین با ملكول­هایی كه این فلزات را دربردارند، از طریق بلع وارد بدن می­شوند و به آسانی به گروه­های سولفهیدریل (-SH) كه در بدن انسان و سایر جانداران به وفور وجود دارد، متصل می­شوند، پیوند فلز گوگرد حاصل، معمولاً در آنزیم­ هایی كه سرعت واكنش­های سوخت و سازی مهم در بدن موجودات را كنترل می كنند، اثر می­گذارد، بنابراین این آنزیم­ها نمی­توانند وظیفه­ی عادی خود را انجام دهند و سلامتی موجودات به خطر افتاده و گاهی به مرگ منتهی می­ شود (رحیمی آلاشتی و همکاران، 1390).

. Alloway

. Cuningham et al.

. Iwegbue et al.

. Raicevic et al.

. Adriano et al.

. Vig et al.

. Kabata-Pendias& Pendias

. Chaney&Ryan

Lalor .3

. Campian et al.

1. Adriano

1. Naidu et al.

1. 1. Delfin et al.

. Lguirati et al.

. Davis et al.

1. 1. Albolino et al.

. Basic et al.

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)

ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه

 با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند