ب: مشتری………………………………… 22

ج: زهره ………………………………… 23

د: عطارد………………………………… 24

ه: مریخ…………………………………. 24

و: زحل………………………………….. 25

2-5-1. اختران و اباختران در بندهش………….. 26

الف: سپاهبدان آسمان………………………. 27

ب: نظریه ی هنینگ ………………………… 28

ج:ستارگان تیزروتر در متون پهلوی……………. 28

د: سپهر ستارگان………………………….. 29

ه: حصار آسمانی…………………………… 30

و: ستارگان نیامیزنده……………………… 30

2-5-2. تیشتر…………………………….. 31

2-5-3. بهرام…………………………….. 33

2-5-4. سدویس…………………………….. 34

2-5-5. هفت اورنگ…………………………. 35

2-5-6. ونند……………………………… 36

2-5-7. میخگاه یا ستاره قطبی……………….. 36

2-5-8. پارند و مزداد……………………… 38

2-6. درباره ی فراز آفریدن روشنان…………… 38

فصل سوم: منازل قمر

3-1. دیدگاه هنینگ درباره ی منازل قمر……….. 43

3-2. یادداشت هایی درباره ی منازل قمر……….. 44

3-2-1. پدیسپر……………………………. 44

3-2-2. پیش پرویز…………………………. 44

3-2-3. پرویز…………………………….. 44

3-2-4. پها………………………………. 45

3-2-5. بزیسر…………………………….. 45

3-2-6. بشن………………………………. 46

3-2-7. رخوت……………………………… 46

3-2-8. تریشگ…………………………….. 46

3-2-9. ازرگ……………………………… 47

3-2-10. نخو……………………………… 47

3-2-11 میان……………………………… 47

3-2-12. اودم…………………………….. 47

3-2-13. ماشاهه…………………………… 48

3-2-14. اسپور……………………………. 48

3-2-15. هوسرو……………………………. 48

3-2-16. سروی…………………………….. 49

3-2-17. ور………………………………. 49

3-2-18. دل………………………………. 49

3-2-19. درفشه……………………………. 49

3-2-20. ورنت…………………………….. 49

3-2-21. گا………………………………. 50

3-2-22. یوغ……………………………… 50

3-2-23. موری…………………………….. 50

3-2-24. بنزه…………………………….. 50

3-2-25. کهت سر…………………………… 51

3-2-26. کهت میان…………………………. 51

3-2-27. کهت……………………………… 51

فصل چهارم: تقویم های نجومی

4-1. عناصر تقویم ها………………………. 55

4-2. صورتهای اختری: طلوع ها و غروب های خورشیدی. 57

4-3. هویت ستاره ی صبحگاهی و شامگاهی………… 58

4-4. تقویم در ایران و بین النهرین پیش از تاریخ. 58

4-4-1. ایرانیان و بین النهرینیان پیش از تاریخ..

4-5. سال شمسی قمری……………………….. 60

4-6. تقویم های بابلی و ایرانی باستان……….. 61

4-6-1. تقویم بابلی……………………….. 61

الف: حمورابی و خاندان او………………….. 62

ب: اهمیت هندسه برای دانش نجوم……………… 63

ج: کبیسه کردن بابلیان…………………….. 64

د: پیشینه ی گاه شماری بابلی……………….. 66

ه: اهمیت مراحل ستارگان در کشاورزی………….. 67

و: متن « به هریک سه ستاره » ………………. 68

ز: نامهای ستارگان………………………… 69

ز-1. مجموعه مل = (ستاره ای) آپین…………… 70

ز-2. فهرست ستارگان……………………….. 72

4-7. دوره ی بابلی جدید و ایرانی ها…………. 74

الف: ویژگی های دانش نجوم این عصر…………… 76

ب: ساروس ها……………………………… 76

ج: دوره های سیارگان ……………………… 76

د: آیین کیهانی،اخترشناسی، دانش نجوم……….. 77

4-7-1. مذاهب ایرانی………………………. 78

الف: مذهب ………………………………. 79

ب: زروان………………………………… 80

4-7-2. گاه شماری و مسایل کبیسه…………….. 81

الف: وهیگك……………………………….. 83

ب: چگونگی کبیسه به گفته بیرونی…………….. 84

ج: هنگام اولین و آخرین کبیسه………………. 85

د: نقل خیام در نوروزنامه درباره اجرای کبیسه های کهن 86

ه: استنباط بیرونی درباره ی زمان اجرای آخرین کبیسه87

4-7-3. گاه شماری اوستایی………………….. 88

الف: فصل و سال، گاهنبارها، شادی و جشن………. 88

ب: اسامی ماه ها در کتیبه های هخامنشی……….. 91

ج: گاه شماری اوستایی، سوابق……………….. 92

4-8. گاه شماری مصری………………………. 93

4-8-1. سال مصری………………………….. 93

4-8-2. دوره سوتیسی……………………….. 94

4-8-3.ایرانیان و مصریان…………………… 95

4-8-4.محاسبه­ی دوره­ها……………………… 96

4-9. گاه شماری یونانی…………………….. 97

4-9-1. مراحل ستارگان در قصیده ی هسیودوس…….. 97

فصل پنجم: اسطوره هاو احكام صور فلکی

5-1. حمل (بره)…………………………… 103

5-2. ثور (گاو) ………………………….. 103

5-3. جوزا ( دوپیکر)………………………. 104

5-4. خرچنگ (سرطان)……………………….. 105

5-5. شیر (اسد)…………………………… 105

5-6. سمبله (خوشه)………………………… 105

5-7. میزان (ترازو)……………………….. 106

5-8. عقرب (کژدم)…………………………. 107

5-9. قوس (تیرانداز)………………………. 108

5-10. جدی (بز)پ………………………….. 108

5-11. دلو (آبریز) ……………………….. 109

5-12. حوت (ماهی)…………………………. 110

5-13. صورتهای فلکی بهار…………………… 110

5-14. صورتهای فلکی تابستان………………… 110

5-15. صورتهای فلکی پاییز………………….. 111

5-16. صورتهای فلکی زمستان…………………. 111

5-17 آغاز اختر شناسی……………………… 111

الف: ایشتار …………………………. 112

ب: مذهب ستاره پرستی و اخترشناسی ……….. 112

ج: زیج زهره ی آمیزادوگا ……………….. 113

5-18. در احکام برج ها…………………….. 114

الف: چیستی مثلث ها…………………….. 115

6

2-6-3) سفر به کودکی …………………………………………………………………………………….. 27

فصل سوم:زندگی نامه سهراب سپهری و سنایی

3-1) زندگی سنایی …………………………………………………………………………………………. 29

3-2) زندگی سهراب سپهری ………………………………………………………………………….. 32

فصل چهارم:سفر در شعر سهراب سپهری و سنایی

4-1) بررسی مفهوم سفر در سیرالعباد …………………………………………………………….. 39

4-1-1) انگیزه سفر ………………………………………………………………………………………….. 39

4-1-1-1) احساس غربت روح در این جهان و اصل آسمانی آن …………………… 40

4-1-1-2) نیاز فطری انسان به تعالی و تکامل …………………………………………….. 41

4-1-2) مراحل و موانع سفر ………………………………………………………………………….. 42

4-1-2-1) مراحل صعودی سفر ……………………………………………………………………… 42

4-1-2-2) ضرورت پیر یا راهنما ……………………………………………………………………. 45

4-1-2-3) موانع صعودی سفر ………………………………………………………………………. 47

4-1-2-3-1)گذار از موانع عالم صغیر …………………………………………………………… 48

4-1-2-3-1-1) جوهر خاک و صفات آن …………………………………………………….. 48

4-1-2-3-1-2) جوهر آب و صفات آن ……………………………………………………….. 51

4-1-2-3-1-3) جوهر باد و صفات آن ……………………………………………………….. 52

4-1-2-3-1-4) جوهر آتش و صفات آن …………………………………………………… 54

4-1-2-3-2) گذار از موانع عالم کبیر ………………………………………………………… 55

4-1-3) نتیجه ی سفر و مدینه فاضله ی سنایی …………………………………………… 59

4-1-4) پایان سفر و بازگشت از عروج ………………………………………………………… 61

4-2) بررسی مفهوم سفر در هشت کتاب ……………………………………………………. 62

4-2-1) مرگ رنگ ……………………………………………………………………………………… 63

4-2-2) زندگی خواب ها ……………………………………………………………………………… 64

4-2-3) آوار آفتاب ……………………………………………………………………………………… 68

4-2-4) شرق اندوه …………………………………………………………………………………….. 72

4-2-5) صدای پای آب ……………………………………………………………………………….75

4-2-6) مسافر ……………………………………………………………………………………………. 84

4-2-6-1) تنهایی و عشق …………………………………………………………………………. 84

4-2-6-2) انتظار برای پایان سفر …………………………………………………………….. 87

2-1-6. بی نیازی خداوند. 25

2-2. نبوت.. 26

2-2-1. نعت رسول اکرم (ص) 26

2-2-2.شرع رسول اکرم (ص) 27

2-2-3. عزت و شکوه پیامبر (ص) 28

2-2-4. معجزات پیامبر. 29

2-2-4-1. معراج پیامبر. 29

2-2-4-2. شقالقمر. 32

2-2-4-3. سایه نداشتن پیامبر. 32

2-3. امامت.. 32

2-3-1. منقبت.. 33

2-3-2. منقبت امام علی (ع) 34

2-3-3. منقبت امام زمان (عج) 38

2-3-4. منقبت امام هشتم (ع) 40

فصل سوم: موضوعات فردی در شعر وحشی بافقی

3-1. عشق. 43

3-1-1. عشق حقیقی. 45

3-1-2. عشق مجازی (عشق زمینی) 52

3-1-2-1. عشق درد بی درمان است.. 53

3-1-2-2. عشق و دیوانگی. 54

3-1-2-3. عشق و بی عزتی. 55

3-1-2-4. بی پایانی عشق. 55

3-1-2-5. عقل و عشق. 56

3-1-2-6. عشق و رسوایی. 56

3-2. عاشق. 57

3-2-1. پستی و بلندی مقام عاشق. 57

3-2-2.عاشق اندوهگین و فراغ زده است.. 58

3-2-3. عاشق بیاختیار و مطیع است.. 59

3-2-4. عاشق وفادار است.. 60

3-2-5. عاشق به وصال رسیده است.. 61

3-2-6. عاشق در حال التماس است.. 62

3-2-7. عاشق در حال تهدید به ترک معشوق است.. 62

3-2-8. عاشق دلزده و پشیمان از عشق ورزی به معشوق است.. 64

3-2-9. عاشق مغرور است.. 65

3-2-10. عاشق خوار و بی اهمیت است.. 66

3-3. معشوق. 67

3-3-1. ویژگی های جسمی و ظاهری معشوق. 70

3-3-1-1. غمزه 70

3-3-1-2. ابرو 71

3-3-1-3. چشم. 71

3-3-1-4. قد. 72

3-3-1-5. رخسار 73

3-3-2. جنسیت معشوق. 74

3-3-2-1. معشوق زن. 74

3-2-2-2. معشوق مرد 74

3-3-2-3. معشوق کم سن و سال. 75

3-3-2-4. ویژگی های رفتاری معشوق. 76

3-3-3-1. بی وفا 76

3-3-3-2. بی توجه 77

3-3-3-3. پاکدامن. 79

3-3-3-4. تند خو. 80

3-3-3-5. بی رحم و جفاکار 8

3-3-3-6. معشوق متوجه به غیر. 82

3-3-4. بی اهمیت و بی اعتبارشدن معشوق. 83

3-4. عرفان. 84

3-5. مرثیه 87

3-6. شکواییه 91

3-6-1. شکایت از روزگار 92

3-6-2. شکایت از زندگی پر درد و رنج. 93

3-6-3. شکایت از بیتوجهی ممدوحان. 94

فصل چهارم: موضوعات اجتماعی در شعر وحشی بافقی

4-1. مدح. 97

4-1-1. مدح غیاث الدین محمد میرمیران. 98

4-1-2.در مدح شاه تهماسب صفوی. 103

4-1-3. در مدح عبدالله خان اعتمادالدوله 105

4-1-4. در مدح شاهزادهی آزاده شاه خلیل اللّه 106

4-1-5. مدح خان احمد. 107

4-1-6. مدح ولی سلطان. 108

4-1-7. مدح عباس بیگ گردون قدر 109

4-1-8. مدح بکتاش بیگ حکمران کرمان. 110

4-2. انتقاد 113

4-2-1. انتقاد از زاهدان ریایی. 113

4-2-2. انتقاد از ریاکاران. 114

4-2-3. انتقاد از یاران ریایی. 114

فصل پنجم: موضوعات ادبی

5-1. طنزو هجو در دیوان وحشی. 117

5-1-1. هجو ده بافق. 119

5-1-2. هجو خر گدا 119

5-1-3. هجو خواجه 119

5-1-4.هجو مطبخ خواجه 120

5-1-5. هجو غضنفر گله جاری. 120

5-1-6. هجو کیدی. 120

5-1-7. هجو ملا فهمی. 121

5-1-8. حروف شراب.. 121

5-1-9. استر گرسنه 121

5-1-10. مانده ی بابا 122

5-1-11.ستور فقیر. 122

5-2. مفاخره و خودستایی. 122

5-2-1. تفاخر به معروف بودن شعرش.. 123

5-2-2. تفاخر به قانع بودن. 124

5-2-3. تفاخر به قدرت شاعری. 124

5-2-4. تفاخر به یگانه بودنش… 126

5-3. وصف.. 126

5-3-1. وصف مرغزار 127

5-3-2. وصف غار 127

5-3-3. وصف کاخ میرمیران. 127

5-3-4. وصف اسب امام علی. 128

5-3-5. وصف فصل بهار 128

5-3-6. وصف شب.. 129

5-3-7. وصف جمال. 129

5-3-7-1. وصف جمال امام علی (ع) 129

5-3-7-2. وصف جمال میر میران. 130

5-3-7-3. وصف جمال شاهزادهی آزاد شاه خلیل الله. 130

5-3-7-4. وصف معشوق. 131

5-3-7-5. وصف شاهزاده منظور 131

فصل ششم: موضوع اخلاقی

6-1.پند و موعظه 134

6-1-1. توصیه به تواضع و فروتنی. 135

فصل دوم: سیری در احوال هاشمی سِندیلَوی و چگونگی نگارش تذکره ی مخزن الغرائب

2- سیری در احوال هاشمی سِندیلَوی و چگونگی نگارش تذکره ی مخزن الغرائب 13

2-1- تذکره نویسی در ایران 13

2-2- جایگاه تذكره نویسی در ادبیات فارسی 14

2-3- انواع تذكره 16

2-3-1- به لحاظ استقلال یا عدم استقلال 16

2-3-2- به لحاظ موضوع 16

2-3-3- به لحاظ عمومیت یا خصوصیت 17

2-3-4 به لحاظ تشخّص 18

2-4- سیری در زندگی هاشمی سِندیلَوی 19

2-5- تذکره نویسی در شبه قاره 21

2-6- تذكره ی مخزن الغرایب 24

2-6-1- نمونه شعر مخزن الغرایب 25

2-6-2- نمونه ی نثر مخزن الغرایب 26

2-6-3- نسخه های خطی مخزن الغرایب 27

2-6-4- مآخذ مخزن الغرائب 27

2-6-5- محاسن و معایب تذكره مخزن الغرایب 28

2-6-5-1- محاسن 28

2-6-5-1-1- تفصیل 28

2-6-5-1-2- مهم ترین تذكره سبك هندی و مكتب وقوع 29

2-6-5-1-3- در بردارنده ی منتخب شعر شاعرانی كه دیوان ندارند یا دیوانشان نایاب است 29

2-6-5-1-4- حسن انتخاب 29

2-6-5-1-5- تالیف از سوی مولفی غیر ایرانی 30

2-6-5-2- معایب 30

2-6-5-2-1- عدم رعایت امانت داری ادبی 30

2-6-5-2-2- قرابت با جُنگ و دوری از یك تذكره اصیل 30

فصل سوم: مفاهیم وتعاریف سبك، مكتب، مکتب وقوع و واسوخت

3- مفاهیم وتعاریف سبك، مكتب، مکتب وقوع و واسوخت 31

3-1- مقدمه 31

3-2- مکتب ادبی 31

3-3- تاریخچه ی کلّی مكتب های ادبی 32

3-4- انواع مکتب های ادبی 33

3-4-1- كلاسیسیسم 33

3-4-2- رمانتیسم 33

3-4-3- رئالیسم 34

3-4-4- ناتورالیسم 35

3-4-5- سمبولیسم 35

3-5- تعریف سبك 36

3-6- تفاوت سبك و مكتب 37

3-7- سبک های ادبی در زبان فارسی 39

3-7-1- سبك خراسانی 40

3-7-2- سبك بینابین (مكتب آذربایجان) 41

3-7-3- سبك عراقی 41

3-7-4- مكتب وقوع 42

3-7-5- سبك هندی 42

3-7-5-1- عوامل پیدایش سبک هندی 42

3-7-5-1-1- مذهب 42

3-7-5-1-2- سفر به هند 43

3-7-5-1-3- توسعه ی اصفهان 43

3-7-5-1-4- رفاه اقتصادی 44

3-7-5-1-5- علاقه ی شاهان صفوی به فرهنگ 44

3-7-5-1-6- ساختار سبکی بیت هندی 44

3-7-5-1-7-پیش مصرع و مصرع برجسته 45

3-7-5-2- ابهام در سبک هندی 46

3-7-5-3- دو شیوه در سبک هندی 46

3-7-5-4- شاعران معروف این دوره 46

3-7-6- دوره بازگشت 47

3-7-7- دوره مشروطه 48

3-7-8- دوره معاصر 48

3-7-9- وقوع 49

3-7-9-1- وقوع در لغت نامه 49

3-7-9-2- مکتب وقوع 49

3-7-9-2-1- تعریف 49

3-7-9-2-2- ویژگی ها 52

3-7-9-2-3- تاریخچه 52

3-7-9-2-4- شاعران معروف مكتب وقوع 53

3-7-9-2-5- لسانی شیرازی و وضع مکتب وقوع 53

3-7-9-2-6- نشانه های اشعار وقوعی در آثار شاعران قبل از قرن دهم 54

3-7-10- مکتب واسوخت 55

3-7-10-1- آیا مکتب واسوخت انحرافی از مکتب وقوع به شمار می آید یا انشعاب؟ 58

فصل چهارم: نشانه های مکتب وقوع در اشعار تذکره ی مخزن الغرایب

4- نشانه های مکتب وقوع در اشعار تذکره ی مخزن الغرایب 60

4-1- بررسی تفاوت های مفهوم عشق در غزل های مكتب وقوع و سبك عراقی 60

4-1-1- تفاوت های اساسی میان غزل و تغزل 61

4-1-2- غزل حافظ: كمال جلوه های عرفانی 61

4-1-3- غزل وحشی بافقی: مضمونهای لطیف، رقت معانی 62

4-2- بررسی نشانه های مكتب وقوع در مخزن الغرایب 63

4-2-1-تعیین نشانه ها 63

4-2-1-1- چشم ( ابرو، خم ابرو، كرشمه، مژه ) 63

4-2-1-2- لب (تبسم، خنده نهانی، شكرخند و…) 65

4-2-1-3- قد وقامت 66

4-2-1-4- رفتار واندام معشوق (اعضای بدن، ایستادن، نشستن ..) 67

4-2-1-5- حضور در كوچه و بازار 69

4-2-1-6- اصطلاحات عامیانه و كوچه بازاری 70

4-2-1-7- نظر بازی 72

4-2-1-8- زندگی و مرگ 73

4-2-1-9- عشق مجازی 74

4-2-1-10- عاشق به مثابه یك انسان معمولی 76

4-2-1-11- سرسنگینی با معشوق 79

4-2-1-12- تهدید، شکوه و اعتراض 80

4-2-1-13- اعتراض به زیادی رقیبان 82

4-2-1-14- دلسوزی برای معشوق 83

4-2-1-15- یاد آوری خوبیهایی كه در حق معشوق شده است 83

4-2-1-16- یاد آوری معایب و كاستی های معشوق 84

4-2-1-17- اظهار شادمانی به خاطر فراغت از عشق 84

4-2-1-18- وسواس و دقت در گزینش یار 85

4-2-1-19- جنسیت معشوق 85

4-2-1-20- بیان عریان احساس در شعر؛ گریه (غم، گریستن و اشك) 87

4-2-1- 21- زبان روان و بیان ساده 89

فصل پنجم: نشانه های مکتب واسوخت دراشعار تذکره ی مخزن الغرایب

5- نشانه های مکتب واسوخت دراشعار تذکره ی مخزن الغرایب 90

5-1 -مقدمه 90

5-2- نشانه های واسوخت 90

5-2-1-كاربرد گروه واژگانی واسوخت( واسوختن، واسوزد، واسوخت، وانسوختن و…) 91

5-2-2- روی برگرداندن از معشوق 93

5-2-3- دور شدن از كوی یار 94

5-2-4- ترك معشوق با یادآوری خطاهایش 95

5-2-5- برگزیدن یار دیگر به هدف انتقام گیری از معشوق 96

5-2-6- نفرین 97

5-2-7- هجو پیشگی و هزالی 98

5-2-8-مدح گریزی و آزادگی 99

5-2-9- استفاده از زبان روز 100

5-2-10- تکرار بن مایه های ویژه 102

5-2-11- شاهد بازی 103

فصل چهارم: اخلاق در ادبیات

4- اخلاق در ادبیات 26

4-1- ادبیات اخلاقی علمی 26

4-2- ادبیات اخلاقی علمی 29

4-3- فلسفه حكایت نویسی در كتاب های اخلاقی سنتی 30

4-4- اندرزنامه ها 30

4-5- رجحان ادبیات اخلاقی سنتی بر ادبیات اخلاقی علمی 32

4-6- نقش مراعات نظیر در بیان فضایل و رذایل 33

فصل پنجم: بررسی اخلاق در كلیله و دمنه و مرزبان نامه

5- بررسی اخلاق در كلیله و دمنه و مرزبان نامه 36

5-1- بررسی اخلاق در آثار تعلیمی 36

5-2- کلیله و دمنه 37

5-3- مرزباننامه 38

5-4- فضایل و رذایل اخلاقی در کتابهای کلیله و دمنه و مرزباننامه 41

5-4-1- سیاست مدن (اخلاق پادشاه) 42

5-4-1-1- فضایل اخلاقی پادشاه 45

5-4-1-1-1- داشتن حزم و آیندهنگری 46

5-4-1-1-2- مشورت و نصیحت پذیری 47

5-4-1 -1-3- تدبیر امور براساس سیاست 51

5-4-1-1-4- داشتن شیوه ی برخورد با دشمن 53

5-4-1-1-5- حکمت و عدالت محوری 54

5-4-1-1-6- حلم ، بردباری و صبر 58

5-4-1-1-7- ادای حقوق زیردستان 59

5-4-1-1-7- دوری جستن از چند طبقه رعیت 59

5-4-1-1-8- در فضیلت محبّت 60

5-4-1-1-9- نیکخویی 63

5-4-1-1-10- خردورزی و دانشاندوزی 64

5-4-1-1-11- انفاق 69

5-4-1-2- رذایل پادشاهان 70

5-4-1-2-1- خشم 70

5-4-1-2-2- فرومایگی و سفلگی، آفت پادشاهی 72

5-4-1-2-3. خودكامگی و استبداد حاكم 73

5-4-1-2-4- آزار رعیت 74

5-4-1-3- بایدها و نبایدهای پادشاهی 77

5-4-1-4. در سیاست خدمت و آداب اتباع ملوک . 79

5-4-1-4-1- اخلاق کارگزاران 79

5-4-1-4-2.گزارد حق نعمت 83

5-4-1-5- رعیت 85

5-4-2- تهذیب اخلاق 88

5-4-2-1- فضایل اخلاقی 88

5-4-2-1-2- تسلیم قضا و قدر بودن 88

5-4-2 -1-3- «عبادت» 90

5-4-2 -1-4- عفو 90

5-4-2 -1-5- قناعت 92

5-4-2 -1-6- صداقت، درست کرداری 93

5-4-2-1-7- جود، کرم و سخاوت 95

5-4-2-2- رذایل اخلاقی 96

5-4-2-2 -1- غیبت، تضریب و سخنچینی 96

5-4-2-2 -2- انتقامجویی 99

5-4-2-2 -3- بخل 100

5-4-2-2 -4. اسراف 101

5-4-2-2 -5- عیبجویی و بدگویی 102

5-4-2-2 -6- حسادت 103

5-4-2-2 -7- ریا و دورویی 104

5-4-2-2 -8. مکر (خدیعت، زرق و شعوذه) 105

5-4-2-2 -9- آز، حرص و طمع 106

5-4-2-2 -10- دروغ 108

5-4-2-2 -11- غدر و بیوفایی 110

5-4-2-2 -12- خیانت 111

5-4-2-2-13- افتراء و تهمت 115

5-4-2-2-14- غمز و سخنچینی 116

5-4-2-2-15- باطل (ضدارزشِ حق و حقیقت) 117

5-4-2-2-16- افشای اسرار 117

5-4-2-2-17- دزدی و غصب اموال دیگران 119

5-4-3- تدبیر منزل 120

5-4-3-1- در تربیت فرزندان 120

5-4-3-2- زن 122

5-4-3-3- در معرفت سیاست و تدبیر خدم و عبید . 129

5-4-4- شیوه بیان اخلاقیات در كتاب های كلیله ودمنه 132

5-4-4-1- کلیله و دمنه 132

5-4-4-1 -1- چه کسانی همیشه گرفتار اندوه خواهند شد؟ 132

5-4-4- 1-2- از چه کسانی دوری باید گزید؟ 133

5-4-4- 1-3- چه کسانی بر سیرت نیکوی حاضرجوابی قادر خواهند بود؟ 133

5-4-4- 1-4- ویژگیهایی رنجورها 133

5-4-4- 1-5- کوشش و تلاش چه کسانی ضایع است؟ 134

5-4-4- 1-6- چه کسانی لایق عذاب شدید میباشند؟ 134

5-4-4- 1-7- ویژگیهای نادان؟ 134

5-4-4- 1-8- چه کسانی به آرزوهایشان نمیرسند؟ (ناکامی) 135

5-4-4- 1-9- ویژگیهای انسانهایی که به خود آزار میرسانند (خودآزار) 135

5-4-4- 1-10- سبک شمردن بزرگان و مخدومان ملت 135

5-4-4- 1-11- ویژگیهای انسانهای اسرافکار و باددست 136

5-4-4- 1-12- ویژگیهای انسان هتّاک و جاهل 136

5-4-4- 1-13- ویژگیهای انسان خودشیفته 136

5-4-4- 1-14- ویژگیهای ناشایستهسالاران 137

5-4-4- 1-15- ویژگیهای انسانهایی که بیدلیل خائف و ترسان هستند (مبحثی روانشناسانه) 137

5-4-4- 1-16- ویژگیهای انسانهای افسرده که همیشه از شادکامی بی نصیب هستند 137

5-4-4- 1-17- ویژگیهای انسانهایی که فاقد قدرت تشخیص و تمییزند 138

5-4-4- 1-18- ویژگیهای انسانهایی که فاقد فضایل اخلاقی و محاسن هستند 138

5-4-4- 1-19- چیزهایی که از منظر خردمندان ثقه نیستند 138

5-4-4- 1-20- همنشین های متضاد و نامتجانس 139

5-4-4- 1-21- ویژگیهای انسانهای غیرقابل اعتماد 139

5-4-4- 1-22- ویژگیهای انسانهایی که برای مال ارزشی بیش از جان قائلند 139

5-4-4- 1-23- دشمنان همیشگی که هرگز با هم جمع نیایند 139

5-4-4- 1-24- ویژگیهای انسانهایی که با یک خطا کارهای نیک تمام عمرشان را باطل میکنند 140

5-4-4- 1-25- باطل کننده فضایل اخلاقی 140

5-4-4- 1-26- کسانی که خردمندان باید از دوستی با آنها دوریگزینند(شش رذیلت را ذکر کرده) 140

5-4-4- 1-27- آزمودن هر کس در جایگاه خویش 141

5-4-4- 2- مرزباننامه 141

5-4-4- 2-1- حرص و شهوت 141

5-4-4- 2-2- عادات جاهلان 142

5-4-4- 2-3- انواع گناه بر حسب درجه 142

5-4-4- 2-4- قدرت تشخیص و تمییز 142

5-4-4- 3- شیوه خاص تقسیم بندی فضایل و رذایل در مرزباننامه 142

5-4-4- 4- تهیه فهرست مفاهیم اخلاقی که موضوع مباحثات و گفت شنودهای مندرج در کلیله و دمنه (معروفترین موارد آن مباحثه کلیله با دمنه است ) 143

فصل ششم: نتیجه گیری

6- نتیجه گیری 144

6-1- اهمیت اخلاق در دنیای امروز 144

6-2- ارزش اخلاقی دو کتاب كلیله و دمنه و مرزبان نامه 144

فهرست منابع 149

چكیده

در این پژوهش، برآنیم با بررسی اخلاق در دو اثر بزرگ ادبی ایران، یعنی کلیله و دمنه و مرزبان­نامه، بابی تازه از بررسی­های پژوهشی در اخلاق و شواهد آن در ادبیات کهن فارسی بگشاییم. این پژوهش، شامل چهار فصل می­باشد. در فصل اول، به کلیات تحقیق (هدف تحقیق، پیشینه تحقیق و روش تحقیق) پرداخته شده است. فصل دوم، شامل تعریف اخلاق و فصل سوم بررسی اخلاق در ادیان و جوامع می­باشد. در فصل چهارم اخلاق در ادبیات مورد بررسی قرار گرفته شده است. فصل پنجم شامل بررسی مباحث اخلاقی در کتاب­های کلیله و دمنه و مرزبان­نامه می­باشد. فصل ششم، فصل نتیجه­گیری و جمع­بندی نهایی است. اساس کار نگارنده در این پژوهش، کتاب­های اخلاق ناصری، اخلاقیات دوفوشه کور …بوده است.

واژه های كلیدی:اخلاق، اخلاق عملی، كلیله و دمنه، مرزبان­نامه، اخلاق ناصری.

مقدمه

مطالعه در احوال ملل و اقوام مختلف در طول تاریخ و همچنین مطالعه در احوال مردم یک عصر نشان می دهد که در وجدان و عقل و دریافت آدمی احکامی وجود دارد که کلی و مطلق و دائم است، یعنی همگان، یکسان بعضی چیزها را خوب و باارزش می­دانند و بعضی چیزها را بد و ضدارزش می­شمارند، راستگویی، درستکاری، دستگیری از نیازمندان، احترام به پدر و مادر، سزای نیکی با نیکی، عدل، شجاعت، سخاوت، ایثارگری و … در همه ادوار و زمان­ها و در نزد تمام مردم دنیا ارزشمند و خوب و صفات متضاد با این اخلاق، ضد ارزش و بد هستند .

اخلاق، رفتاری است که کمال مطلوب دارد و این کمال مطلوب نمی­تواند در حدّ سودجویی باشد، سر و کار اخلاق با مسأله­ی ارزش­هاست و ارزش، مستقل از سود و گاهی مغایر و حتی متضاد با آن است و چون انسان از دو بعد انسانی و حیوانی تشکیل شده که بعد انسانی و ملکوتی او سرچشمه ارزش­های متعالی و قدسی اخلاقی است، به اخلاق معنایی فراتر از سود و مصلحت می­بخشد و منشأ دوام و جاودانگی آن است، بنابراین با قبول جنبه­ی متعالی و ملکوتی انسان است که قداست و تعالی ارزشهای اخلاقی اثبات می شود.