2-10- نقش هیجان ها در هوش.. 31

2-11- هوش هیجانی: دو نظریه. 31

2-12- تنظیم و کنترل هیجان ها 32

2-13- رابطه هوش هیجانی باهوش اجتماعی. 33

2-14- توانایی لذت بردن از زندگی. 34

2-15- توانایی جهیدن. 34

2-16- تعادل. 34

2-17- انعطاف پذیری. 34

2-21- پیشینه تحقیق. 37

2-21-1 پژوهش های خارج از کشور. 37

2-21-2 پژوهش های داخل کشور. 38

2-22- چارچوب نظری ومدل تحلیلی. 38

2-23- مدل تحلیلی تحقیق. 39

2-24- مدل مفهومی تحقیق. 39

فصل سوم:روش شناسی تحقیق

3-1- مقدمه. 41

3-2- روش شناسی تحقیق. 41

3-3- متغیرهای تحقیق. 42

3-3-1 متغیر پیش بین. 42

3-3-2 متغیر ملاک.. 42

3-4- ابزار گردآوری داده‏ها 42

3-4-1 مطالعات کتابخانه ای. 42

3-4-2 پرسشنامه. 42

3-5- جامعه آماری، روش نمونه‏گیری و حجم نمونه. 42

3-5-1 پرسشنامه هوش هیجانی. 43

3-5-2 روایی و پایایی پرسشنامه. 43

3-6- روش تجزیه و تحلیل داده ها 44

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

4-1- مقدمه. 46

4-2- تحلیل توصیفی داده ها 46

4-3- تحلیل استنباطی داده ها 52

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1- مقدمه. 56

5-2- جمع بندی نتایج. 56

5-3- بحث و نتیجه گیری. 58

5-4- پیشنهادات.. 59

5-4-1 پیشنهادهایی برای پژوهش های بعدی. 59

5-4-2 پیشنهادات کاربردی براساس نتایج پژوهش… 59

منابع و ماخذ. 60

فهرست منابع فارسی. 60

فهرست منابع انگلیسی. 63

پیوست.. 64

پیوست الف) پرسشنامه هوش هیجانی برادبری و گریوز. 64

چکیده انگلیسی. 66
فهرست جداول

جدول (4-1): توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب جنسیت.. 46

جدول (4-2): توصیف کمی متغیر خودآگاهی. 47

جدول (4-3): توصیف کمی متغیر خود مدیریتی. 48

جدول (4-4): توصیف کمی متغیر آگاهی اجتماعی. 49

جدول (4-5): توصیف کمی متغیر مدیریت رابطه. 50

جدول (4-6): توصیف کمی متغیر هوش هیجانی. 51

جدول (4-7): آزمون فرضیه اول براساس ضریب همبستگی پیرسون. 52

جدول (4-8): آزمون فرضیه فرعی اول براساس ضریب همبستگی پیرسون. 53

جدول (4-9): آزمون فرضیه فرعی دوم براساس ضریب همبستگی پیرسون. 53

جدول (4-10): آزمون فرضیه فرعی سوم براساس ضریب همبستگی پیرسون. 54

2 – 2 – 1. حضور امامان معصوم:در بغداد 58

2 – 2 – 2. سازمان وکالت 59

2 – 2 – 3. نفوذ شیعیان در دستگاه خلافت 60

2 – 2 – 3 – 1. خاندان یَقطِین 61

1 – 2 – 3 – 2. بَرمَکیان 61

1 – 2 – 3 – 3. نَوبَختیان 62

2 – 2 – 4. حکومت آل بویه 63

2 – 2 – 5. حضور گسترده دانشمندان و محدثان 63

فصل سوم 65

مشاهیر مکتب بغداد و آثار حدیثی آنان 66

3 – 1. فهرست شماری از محدثان مکتب بغداد 66

3 – 2. معرّفی اجمالی مشاهیر مکتب بغداد و آثار آنان 79

3 – 2 – 1. هِشام بن حَکَم (د. 179 / 199 ق.) 79

3 – 2 – 2. علی بن یقطین (124-182ق.) 82

3 – 2 – 3. یونس بن عبدالرحمن یقطینی (د. 208 ق.) 83

3 – 2 – 4. ابواحمد محمد بن ابی عمیر زیاد بن عیسی (د. 217 ق.) 86

3 – 2 – 5. محمد بن عیسی بن عبید بن یقطین (د. 260 ق.) 89

3 – 2 – 6. ابو محمد حسن بن موسی نوبختی (د. 300 یا310 ق.) 89

3 -2 – 7. ابوسهل اسماعیل بن علی نوبختی (237 -311 ق.) 90

3 – 2 – 8. ابوعلی محمد بن هُمام کاتب اِسکافی (258 – 332 یا 336 ق.) 91

3 – 2 – 9. ابوبکر جِعابی، محمد بن عمر (د. 344 یا 355 ق.) 92

3 – 2 – 10. ابن ابی عقیل عمانی (ق 4) 93

3-2-11.

3 – 2 – 12.هارون بن موسی تَلّعُکبَرِی (د. 385 ق.) 97

3 – 2 – 13. ابن الصَّلت اهوازی (324 – 409 ق.) 98

3 – 2 – 14. شیخ مفید (336 – 413 ق.) 98

3-2-15

3 – 2 – 16. سیّد مرتضی علم الهدی (355 – 436 ق.) 102

3 – 2 – 17. سید رضی (359 – 406 ق.) 105

3 – 2 – 18. سَلاّر دیلمی (د. 448 یا 463 ق.) 108

3 – 2 – 19. ابوالفتح محمد بن علی بن عثمان کَراجَکی (د. 449 ق.) 109

3 – 2 – 20. احمد بن حسین بن عبیدالله غضائری (د. حدود 450 ق.) 110

3-2-21

3 – 2 – 22. شیخ طوسی (385 – 460 ق.) 112

3 – 2 – 22 – 1. نگاهی به آثار حدیثی شیخ طوسی: 115

– الاستبصار فیما اختلف فیه من الاخبار 116

– مصباح المتهجد و سلاح المتعبد 117

– الغیبة 118

3-2-23

فصل چهارم 120

مبانی مکتب حدیثی بغداد 121

طرح بحث 121

4 – 1. خبر و اقسام آن از دیدگاه دانشوران مکتب بغداد 122

4 – 1 – 1. تعریف خبر 122

4- 1 – 2. خبر متواتر 124

4 – 1- 2 – 1. شروط حصول تواتر 124

4 – 1- 2 – 2. شروط افاده علم 126

4 -1- 3. خبر واحد 128

4 -1 – 3 – 1. حجیّت خبر واحد از دیدگاه مکتب فقهی متکلّمان 131

4 – 1- 3- 1 – 1. ادلّۀ عدم حجّیّت خبر واحد 140

4 – 1- 3 – 1 – 2. انگیزۀ انکار خبر واحد 142

4- 1- 3 – 1- 3. ادلۀ جایگزین اخبار آحاد 143

4 – 1- 3 – 2. خبر واحد از دیدگاه مکتب فقهی شیخ طوسی 145

4 – 1 – 3 – 2- 1. ادلّۀ حجّیّت خبر واحد: 148

4 -1- 3 – 3. صفات راوی 154

4 – 1- 3 – 3 – 1. روایت راویان فرق شیعه غیر از امامیّه 156

4 – 1- 3 – 3 – 2. روایت راویان اهل سنت 157

4 – 1- 3 – 4. فایده علم رجال با توجه به مبانی خبر واحد 158

4 – 1 – 4. شیوه های برخورد با احادیث 162

4 – 1- 4 – 1. احادیث فقهی 163

4 – 1 – 4 – 2. احادیث اعتقادی 166

4 – 1- 4 – 3. احادیث تاریخی 168

4 – 1- 4 – 4. روایات تفسیری 171

4 – 1- 4 – 5. احادیث علمی 173

4 – 2. اجماع: 176

4 – 3. عقل گرایی 181

4- 3 – 1. ماهیت عقل: 183

4 – 3 – 2. کاربرد عقل در فقه: 183

4 – 3 – 4. رابطه عقل و وحی: 188

4 – 3 – 5. اختلاف شیخ مفید و سید مرتضی در باب عقل 191

4 – 3 – 6. نکته ای در باب اصطلاح قیاس و اجتهاد: 193

5 – 1.روشهای شرح و فهم حدیث 197

5 – 1 – 1. تحقیق و بررسی در صدور حدیث 199

5 – 1 – 1 – 1. تقطیع نادرست 199

5 – 1 – 1 – 2. توهم راویان در نقل متن 200

5 – 1 – 1 – 3. تصحیف 200

5 – 1 – 1 – 4. اختلاف الفاظ و تباین معانی 201

5 – 1 – 2. بررسی مورد صدور حدیث 202

5 – 1 – 3. بهره گیری از دانشهای ادبی 203

5 – 1 – 3 – 1. توجه به قواعد نحوی 204

5 – 1 – 3 – 2. توجه به معانی مختلف حروف 205

5 – 1 – 3 – 3. توجه به مدلولات لغوی و اصطلاحی 205

5 – 1 – 3 – 4 . استفاده از دلالت معانى لغوى و ادبى 206

5 – 1 – 3 – 5. بازکاوی معانی اصلی واژه ها 207

5 – 1 – 3 – 6. حمل کلام بر مجاز و کنایه 208

5 – 1 – 3 – 7. حمل کلام بر تشبیه و استعاره 209

5 – 1 – 3 – 8. حمل کلام بر مبالغه 209

5 – 2. مبانی و روشهای نقد حدیث 210

5 – 2 – 1. نقد سندی احادیث 212

–

–

–

–

–

–

5 – 2 – 1 – 2 – 1. اصطلاحات حدیث شناختی در آثار اندیشمندان بغداد 222

1 – حدیث، خبر، اثر 222

2 – خبر مسند 223

3 – حدیث موثق 223

4 – حدیث مستفیض 223

5 – حدیث مشهور 223

6 – حدیث مرسل 224

7 – حدیث مضطرب 225

8 – حدیث شاذّ 225

9 – حدیث موضوع 225

10 – حدیث معنعن 225

5 – 2 – 1 – 2 – 2. طرق تحمل حدیث 226

–

–

–

4 – وجاده 227

–

–

7 – املاء 228

5 – 2 – 2. نقد محتوایی احادیث 228

5 – 2 – 2 – 1. مبانی ترجیح روایات از دیدگاه دانشمندان مکتب بغداد 231

– ترجیح روایت بر مبنای طرق تحمل حدیث 234

– ترجیح روایت بر مبنای شرایط حدیث 235

5 – 2 – 2 – 1 – 2. مرجحات خارجی 235

1- عدم مخالفت با قرآن 235

– اخبار آحاد و تخصیص عمومات قرآن 236

– نسخ قرآن با خبر واحد 238

– نسخ سنت به سنت 239

2 – عدم تعارض با سنت 241

3 – عدم تعارض با اجماع 241

4 – عدم تعارض با عقل 242

5 – تعدّد راویان و صفات آنان 242

6 – مخالفت با عامّه 243

7 – شهرت روایی 244

8 – شهرت عملی 244

9 – عدم تعارض با احکام فقهی 244

10. عدم تعارض روایت با اصول اخلاقی 245

5 – 2 – 2 – 2. شیوه های جمع و تأویل اخبار 246

1 – بیان معانی اخبار 246

2 – حمل بر رخصت‏ 247

3 – حمل بر ضرورت‏ 248

4 – حمل اِخبار بر انشا 248

5 – حمل مجمل بر مفصل 249

6 – حمل مطلق بر مقیّد 250

7 – حمل عامّ بر خاص 250

8 – بیان دلالت الفاظ ظاهر در وجوب 251

9 – بیان دلالت الفاظ ظاهر در حرمت 252

10 – حمل بر تقیه 252

فصل ششم 255

ویژگیهای مکتب حدیثی بغداد 255

6- 1.طرح بحث 256

6-2. حضور نام آوران مکتب تشیع 257

6-3. پایه گذاری دانشهای حدیث شناختی 258

6 -4. اندیشه های تقریب گرایانه 260

6-4- 2. برپایی جلسات بحث و مناظره 262

6- 4- 3. اهتمام به فقه مقارن 264

6- 5.گسترش اندیشه های کلامی و عقل گرایانه 266

6- 5- 1. تأسیس علم کلام 267

6 – 5- 2. نگارش کتب اصولی 268

6- 5 – 3. رویكرد به فقه تفریعی 270

6- 4- 4. تدوین تفاسیر اجتهادی 272

6- 5- 5. اعتبار بخشی به علم و یقین 273

6– 5– 6. مقابله با حدیث گرایی قمیان 275

6- 5- 6- 1. سهو النبیّ 279

6- 5- 6- 2. غلوّ 284

6- 5- 6- 2- 1. نقد عقاید غلات از دیدگاه دانشمندان مکتب بغداد 286

6- 5- 6- 2- 2. اختلاف مکاتب قم و بغداد دربارۀ حدّ غلو 296

6- 5- 6- 3. عدد و رؤیت 298

خاتمـه 300

کتابنامه 306

پیشگفتار

انتخاب هدفمند موضوع پژوهشنامه به عنوان مهمترین دستاورد تلاش دانشجو در دورۀ تحصیلات تکمیلی، نقش مهمی را در شکل گیری شخصیت علمی و پژوهشی فرد ایفا می نماید. اگرچه در مرحلۀ نخست و در مطلوب ترین حالت، انتخاب موضوع بر عهدۀ پژوهشگر است، اما این مهم، امری است که به دلیل فقدان تخصص و آگاهی کافی در مراحل آغازین پژوهش امکانپذیر نیست. از این رو، برای انتخاب موضوع بهترین اقدام مشاوره با خبرگان و نخبگان علمی هر فن است.

من نیز چون انتخاب موضوع در خورِ تحقیق را از توانایی خود بیرون می دیدم و نمی خواستم تا به بیان برخی محققان تنها مدرک بگیرم و فراموشش کنم، بهترین راه را در این دیدم تا از محضر استادان ارجمندم بهرۀ وافر گیرم. از این رو، در ماههای آغازین تحصیل عزم خود را جزم کرده و به پیشنهاد استاد ارجمند جناب آقای دکتر طباطبایی، پژوهش در مکاتب حدیثی شیعه را به عنوان موضوع رسالۀ خود برگزیدم و آن را با برخی از محققان برجستۀ قم، استادان فرهیخته آیة الله جناب آقای شیخ محمد رضا جعفری، حجة الاسلام و المسلمین جناب آقای سید علی حسینی میلانی و حجة الاسلام و المسلمین جناب آقای سید محمد رضا جلالی حسینی در میان گذاشتم که بایسته است در همین جا، از آن بزرگواران که وقت گرانبهایشان را در اختیار من نهادند و در آغاز راه نکته های ارزنده ای را گوشزد کردند، تشکر و قدردانی نمایم.

اکنون که در مراحل پایانی نگارش رساله از آغاز راه تحقیق سخن می گویم ، به این نکته اذعان دارم که آنچه برخی استادان عزیز از سنگینی و گستردگی کار گوشزد می کردند، حقیقتی بود که جوانب آن را آن زمان درنیافتم. زیرا ناگفته پیداست که کاوش در باب آراء حدیثی مهمترین، گسترده ترین و کهنترین حوزۀ علمیۀ جهان تشیع با گرایشهای فقهی و کلامی و ناپیوستگی مطالب حدیثی در کتب ایشان وقت گیر و توان فرسا بود، ضمن آن که به توانمندیهای فزونتر و زمانی بیشتر نیاز داشت. امید آن دارم تا لغزشها و کاستیهای این رساله به مدد نقد ارباب معرفت ترمیم و تدارک شود.

پیش از آن که به مباحث اصلی بپردازم، بیان چند نکته ضروری می نماید:

1 – مراد از اصطلاح مکتب بغداد یا اندیشمندان آن، جامعۀ شیعی مذهب بغداد است. بنابراین، بررسی آراء حدیثی اهل سنت و مقایسه و تطبیق آن با دیدگاههای عالمان شیعه در این پژوهش مدّ نظر نبوده است.

2 – هدف ما در این پژوهش گردآوری اسامی راویان و محدّثان بغداد و شرح زندگانی آنان نیست، بلکه پس از شناسایی رجال بغداد، اساس کار، بررسی و تحلیل آراء و نظریات حدیثی و روشها و رویکردهای آنان در نقد احادیث است.

3 – با توجه به این نکته که مکتب بغداد، بیش از آن که یک مکتب حدیثی باشد، صبغۀ کلامی و تا اندازه ای فقهی دارد، بسیاری از مباحث مطرح شده در نگاه اول شاید یک موضوع اصولی یا کلامی به نظر آید، امّا به دلیل ارتباط وثیق علم حدیث با همۀ شاخه های علوم اسلامی، از جنبۀ حدیثی نیز می تواند مورد بررسی قرار بگیرد. به عنوان نمونه مباحثی همچون تعارض اخبار و حجّیّت خبر واحد با آن که در کتابهای اصولی به تفصیل مورد بحث قرار گرفته، در اصل منشأ حدیثی دارد و از این رو، پرداختن به آن لازم می نماید.

4 – در سراسر این رساله تا آن جا که در توان بوده است کوشش شده تا آراء و نظریّات حدیثی تمامی دانشمندان شیعۀ بغداد در قرن چهارم و پنجم با توجه به آثار موجود آنان مورد بررسی قرار گیرد. امّا با عنایت به محور بودن سه شخصیت برجستۀ آن عصر، شیخ مفید، سیّد مرتضی و شیخ طوسی و آثار فراوان برجای مانده از آنان، بیشترین مطالب این رساله معطوف به دیدگاههای این سه تن است. ضمن آن که آثار برجای مانده از دیگر دانشمندان مکتب بغداد، عمدتاً بازتاب دهندۀ آراء استادان بزرگوارشان بوده و با گرایش فقهی و کلامی به رشتۀ تحریر درآمده است. با این حال، مطالعۀ آثار این شخصیتها نیز از نظر دور نمانده است.

5 – بررسی دیدگاههای رجالی مکتب بغداد و مطالعه و تحلیل دقیق کتب رجالی برجای مانده از این دوره، موضوع بحث این رساله نمی باشد، اما به فراخورِ نیاز، مطالبی مختصر در توضیح دیدگاههای رجالی محدّثان و متکلّمان بغداد که دخالتی در درک بهتر دیدگاههای فقه الحدیثی و نقد الحدیثی آنان دارد ارائه کرده ایم و بررسی دقیق آراء رجالیان بغداد همچون ابن غضائری، نجاشی و نیز دیدگاههای رجالی شیخ طوسی را به پژوهشی مستقل در این باره وا می گذاریم.

6 – در بهره گیری و استناد به کتابها سعی بر آن بوده تا به کتبی که در صحّت انتساب آنها به نویسندگانشان تردید وجود دارد تا حدّ امکان استناد نشود؛ از این رو، به کتبی نظیرالمحکم و المتشابهمنسوب به سیّد مرتضی والاختصاصمنسوب به شیخ مفید استناد نشده است.

7– برای رعایت اصول ویرایشی و نگارشی و ارجاعات متن و تنظیم کتابنامه، در بیشتر موارد توصیه های کتابراهنمای نگارش و ویرایشاثر دکتر محمد جعفر یاحقّی و دکتر محمد مهدی ناصح و برای رعایت املای صحیح کلمات توصیه های کتابغلط ننویسیماثر جناب آقای ابوالحسن نجفی را به کار بسته ایم. کتابنامه نیز بر اساس اسامی اشهر مؤلّفان، مطابق با معیار مستند مشاهیر کتابخانۀ ملّی تنظیم گشته است. در حروفچینی و صفحه آرایی متن نیز «شیوه نامۀ حروفچینی رساله» که به تأیید دانشکده رسیده، مدّ نظر بوده است. همچنین ضبط صحیح کلمات بر مبنای کتابفرهنگ اعلام تاریخ اسلاماثر جناب آقای دکتر غلامرضا تهامی به دست داده شده است.

***

در ختام، خداوند متعال را شاکرم که مرا توفیق داد تا گامی هرچند خرد در جهت آشنایی با معارف ناب شیعی بردارم، باشد که راه شناسایی و شناساندن آموزه های تشیع را بر من هموار سازد. نیز ثناگوی الطاف و عنایات پیامبر اکرم 6 و ائمۀ معصومین: به ویژه ولی نعمتمان حضرت ابوالحسن علی بن موسی الرضا – علیه آلاف التحیه و الثناء – و حضرت ولی عصر – ارواحنا له الفداء – هستم که هرچه دارم از آستانشان دارم.

بایسته است که از حمایتهای بی دریغ استاد فرزانه جناب آقای دکتر سید کاظم طباطبایی، که از انتخاب موضوع تا پایان نگارش این رساله مرا مرهون لطف و عنایت خویش قرار دادند و انجام این پژوهش به پیشنهاد و با راهنماییهای ارزندۀ ایشان سامان پذیرفت، تشکر و قدردانی نمایم.

ابعاد هوش هیجانی…………………………………………………………………………………….. 48

مهارتهای هوش هیجانی………………………………………………………………………………. 50

هوش هیجانی و بهرۀ هوشی ……………………………………………………………………….. 51

نظریه­های هوش هیجانی………………………………………………………………………………. 51

نظریه­های توانایی……………………………………………………………………………………. 52

نظریه­های ترکیبی……………………………………………………………………………………. 52

مدل­های هوش هیجانی…………………………………………………………………………………. 53

مدل توانایی مایر و سالووی………………………………………………………………………. 53

مدل ترکیبی گلدمن…………………………………………………………………………………. 54

مدل ترکیبی بار آن………………………………………………………………………………….. 56

مدل هوش هیجانی دولویکس و هیگس…………………………………………………………. 59

تقویت هوش هیجانی……………………………………………………………………………………… 60

رابطه تئوری ذهن و هوش هیجانی……………………………………………………………………. 61

فصل سوم : روش پژوهش…………………………………………………………………………………. 66

روش پژوهش………………………………………………………………………………………………………..67

جامعه آماری و گروه نمونه مورد مطالعه و روش نمونه گیری……………………………….. 67

ابزار پژوهش……………………………………………………………………………………………. 67

آزمون تئوری ذهن…………………………………………………………………………………. 67

اعتبار و روایی آزمون تئوری ذهن…………………………………………………………………….68

پرسشنامه هوش هیجانی شوت…………………………………………………………………. .69

اعتبار و روایی پرسشنامه هوش هیجانی شوت…………………………………………………….70

روش اجرا ……………………………………………………………………………………………… 71

روش تجزیه وتحلیل داده­ها…………………………………………………………………………. 71

فصل چهارم: یافته های پژوهش……………………………………………………………………………72

توصیف داده­ها………………………………………………………………………………………….. 73

همبستگی­…………………………………………………………………………………………………. 79

پیش بینی هوش هیجانی بر اساس سطوح تئوری ذهن………………………………………… 80

فصل پنجم: بحث و تفسیر………………………………………………………………………………..83نتیجه گیری 84

محدودیت­های پژوهش………………………………………………………………………………. 91

پیشنهادهای پژوهش…………………………………………………………………………………… 91

پیشنهادهای کاربردی………………………………………………………………………………………92

منابع………………………………………………………………………………………………………….. 94

پیوست­ها………………………………………………………………………………………………………….104

آزمون تئوری ذهن…………………………………………………………………………………………..105

پرسشنامه هوش هیجانی شوت…………………………………………………………………………..109

فهرست جدولها

جدول1-2:مدل ترکیبی هوش هیجانی بار-آن……………………………………………………. 59

جدول1-4:توزیع فراوانی آزمودنی­ها به تفکیک جنسیت ……………………………………… 73

جدول2-4:مشخصه­های آمار توصیفی نمره­های سطوح تئوری ذهن و نمره کلی هوش هیجانی…74

جدول3-4:همبستگیهای متقابل بین هوش هیجانی و سه سطح تئوری ذهن……………….. 79

جدول4-4:خلاصه تحلیل رگرسیون برای پیش بینی هوش هیجانی بر اساس سطوح تئوری ذهن…………………… 81

جدول5-4:خلاصه تحلیل واریانس مرتبط با رگرسیون بر باقی مانده­ها برای پیش­بینی هوش هیجانی…………………….. 82

جدول6-4:ضرایب رگرسیون همزمان برای پیش­بینی هوش هیجانی بر اساس سطوح تئوری ذهن………………………. 82

فهرست شکلها

شکل 1-4:نمایش توزیع فراوانی آزمودنی­ها به تفکیک جنسیت………………………………. 74

1-1-2-2- تفسیر در اصطلاح……………………………………………………………………………. 11

1-1-2-3. جمعبندی معنای لغوی و اصطلاحی تفسیر……………………………………………………. 12

1-1-3- مفهوم شناسی تفسیر علمی………………………………………………………………………… 13

1-1-3-1. جمعبندی تعاریف اصطلاحی تفسیر علمی…………………………………………………….. 16

1-2- پیشینه عام تفسیر علمی……………………………………………………… 18

1-3- پیشینه پژوهش………………………………………………………………… 19

1-4- اقسام تفسیر علمی از نظر شیوه………………………………………………. 20

1-4-1- استخراج همه علوم از قرآن كریم…………………………………………………………………… 21

1-4-2- تطبیق و تحمیل نظریات علمى بر قرآن كریم………………………………………………………. 21

1-4-3- استخدام علوم براى فهم بهتر قرآن…………………………………………………………………. 21

1-5- نظر علامه معرفت در مورد اقسام تفسیر علمی………………………………. 22

1-6- نظر سیّد قطب در مورد اقسام تفسیر علمی………………………………….. 22

1-7- دلایل تفسیر علمی…………………………………………………………….. 23

1-7-1. دلایل موافقان تفسیر علمی………………………………………………………………………….. 23

1-7-2. دلایل مخالفان تفسیر علمی…………………………………………………………………………. 24

1-7-3. دلایل قائلان به تفصیل………………………………………………………………………………. 26

1-8- زندگینامه اجمالی علامه معرفت………………………………………………. 28

1-9- زندگینامه اجمالی سیّد قطب………………………………………………….. 34

1-10. آثار سیّد قطب…………………………………………………………………. 37

1-11- شیوه علامه معرفت در تفسیر……………………………………………….. 38

1-12- مبانی تفسیر علمی علامه معرفت…………………………………………… 38

1-13- منابع علامه معرفت در تفسیر علمی…………………………………………. 40

1-14- شیوه سیّد قطب در تفسیر علمی…………………………………………….. 41

1-15- منابع سیّد قطب در تفسیر علمی……………………………………………. 46

1-16- مهم ترین مباحث علمی علامه و سیّد قطب در تفسیر……………………… 47

1-17- نتیجه گیری کلّی بخش اول…………………………………………………… 49

بخش دوّم……………………………………………………………………………………………….. 58

نمونه های تفسیر علمی در علوم طبیعی………………………………………………..58

مقدّمه…………………………………………………………………………………. 53

2-1. قرآن و کیهان شناسی…………………………………………………………… 54

2-1-1. گسترش آسمان………………………………………………………………. 54

2-1-1-1. آیه……………………………………………………………………………………………….. 54

2-1-1-2. مفهوم شناسی……………………………………………………………………………………. 55

2-1-1-2-1- سماء………………………………………………………………………………………. 55

2-1-1-2-2- اید………………………………………………………………………………………… 56

2-1-1-2-3- موسعون…………………………………………………………………………………… 56

2-1-1-3- نکات تفسیری…………………………………………………………………………………… 57

2-1-1-4. نکات علمی……………………………………………………………………………………….. 58

2-1-1-5- دیدگاه ها………………………………………………………………………………………… 59

2-1-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………………. 59

2-1-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب………………………………………………………………………… 60

2-1-1-6- مقایسه و بررسی و نتیجه گیری………………………………………………………………….. 60

2-1-2- ستون های آسمان ها…………………………………………………………. 61

2-1-2-1- آیات…………………………………………………………………………………………….. 61

2-1-2-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………………………… 62

2-1-2-2-1-عمد………………………………………………………………………………………… 62

2-1-2-3- نکات تفسیری…………………………………………………………………………………… 62

2-1-2-4- نکات علمی……………………………………………………………………………………… 64

2-1-2-5- دیدگاه ها………………………………………………………………………………………… 65

2-1-2-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………………. 65

2-1-2-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………………. 66

2-1-2-6- مقایسه، بررسی و نتیجه گیری…………………………………………………………………… 66

2-2- قرآن و زیست شناسی…………………………………………………………. 68

2-2-1- بدن انسان از نظر رشد جنینی…………………………………………….. 68

2-2-1-1- آیه………………………………………………………………………………………………. 69

2-2-1-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………………………… 69

2-2-1-2-1- نطفه………………………………………………………………………………………. 69

2-2-1-2-1- علقه……………………………………………………………………………………….. 70

2-3-1-2-1- مضغه……………………………………………………………………………………… 70

2-2-1-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………………. 71

2-2-1-4. نکات علمی……………………………………………………………………………………….. 71

2-2-1-5. دیدگاه ها…………………………………………………………………………………………. 73

2-2-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………………. 73

2-2-1-5-1- دیدگاه سیّد قطب………………………………………………………………………… 76

2-2-1-6- مقایسه، بررسی و نتیجه گیری…………………………………………………………………… 77

2-2-2- زوجیّت عمومی موجودات………………………………………………….. 78

2-2-2-1- آیه………………………………………………………………………………………………. 78

2-2-2-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………………………… 78

2-2-2-2-1- زوج……………………………………………………………………………………….. 79

2-2-2-3- نکات تفسیری…………………………………………………………………………………… 79

2-2-2-4- نکات علمی……………………………………………………………………………………… 80

2-2-2-5- دیدگاه ها………………………………………………………………………………………… 83

2-2-2-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………………. 83

2-2-2-5-2- دیدگاه سیّد قطب………………………………………………………………………… 84

2-2-2-6- مقایسه، بررسی و نتیجه گیری……………………………………………………………………. 85

2-2-3- اندازه زنی و هماهنگی موجودات………………………………………….. 87

2-2-3-1- آیه………………………………………………………………………………………………. 87

2-2-3-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………………………… 87

2-2-3-2-1- قدر………………………………………………………………………………………… 87

2-2-3-2-2- شیء……………………………………………………………………………………… 87

2-2-3-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………………. 88

2-2-3-4. نکات علمی……………………………………………………………………………………….. 88

2-2-3-5. دیدگاه ها…………………………………………………………………………………………. 89

2-2-3-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………………. 89

2-2-3-5-2- دیدگاه سیّد قطب………………………………………………………………………… 90

2-2-3-6. مقایسه و بررسی و نتیجه گیری…………………………………………………………………… 91

2-2-4- لقاح (زایا کردن ابرها و گیاهان)……………………………………………. 92

2-2-4-1- آیه………………………………………………………………………………………………. 93

2-9-2- مفهوم شناسی………………………………………………………………………………………. 93

2-2-4-2-1- لواقح………………………………………………………………………………………. 93

2-2-4-2-2- تثیر……………………………………………………………………………………….. 94

2-2-4-3- نکات تفسیری…………………………………………………………………………………… 95

2-2-4-4- نکات علمی………………………………………………………………………………………. 96

2-2-4-5- دیدگاه ها………………………………………………………………………………………… 97

2-2-4-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………………. 97

2-2-4-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………………. 98

2-2-4-6- مقایسه، بررسی و نتیجه گیری……………………………………………………………………. 98

2-3- قرآن و علوم پزشکی………………………………………………………….. 100

2-3-1- بهداشت…………………………………………………………………….. 100

2-3-1-1- بهداشت پوششی و بدنی………………………………………………………………………… 100

2-3-1-1-1. آیات………………………………………………………………………………………. 101

2-3-1-1-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………………… 101

2-3-1-1-2-1- طهر………………………………………………………………………………. 101

2-3-1-1-3. نکات تفسیری…………………………………………………………………………….. 102

2-3-1-1-4- نکات علمی………………………………………………………………………………. 102

2-3-1-1-5- دیدگاه ها…………………………………………………………………………………. 104

2-3-1-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت……………………………………………………………… 104

2-3-1-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………. 104

2-3-1-1-6- مقایسه، بررسی و نتیجه گیری……………………………………………………………. 105

2-3-1-2. بهداشت غذایی………………………………………………………………………………….. 106

2-3-1-2-1- خوراکی های پاک………………………………………………………………………… 106

2-3-1-2-1-1- آیات……………………………………………………………………………….. 106

2-3-1-2-1-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………….. 107

2-3-1-2-1-2-1- طیّب……………………………………………………………………………. 107

2-3-1-2-1-2-2- حلال…………………………………………………………………………… 107

2-3-1-2-3. نکات تفسیری…………………………………………………………………………….. 108

2-3-1-2- 4. نکات علمی………………………………………………………………………………. 108

2-3-1-2-5. دیدگاه ها………………………………………………………………………………….. 108

2-3-1-2-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………. 108

2-3-1-2-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………. 109

2-3-1-2-6- مقایسه، بررسی و نتیجه گیری……………………………………………………………. 109

2-3-1-2-2- خوراکی های ناپاک……………………………………………………………………….. 109

2-3-1-2-2-1. آیه………………………………………………………………………………….. 109

2-3-1-2-2-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………….. 110

2-3-1-2-2-2-1-اهل……………………………………………………………………………… 110

2-3-1-2-2-3- نکات تفسیری……………………………………………………………………… 110

2-3-1-2-2-4- نکات علمی………………………………………………………………………… 111

2-3-1-2-2-5. دیدگاه ها……………………………………………………………………………. 112

2-3-1-2-2-5-1- دیدگاه علامه معرفت……………………………………………………………. 112

2-3-1-2-2-5-2- دیدگاه سیّد قطب………………………………………………………………. 112

2-3-1-2-2-6. مقایسه، بررسی و نتیجه گیری………………………………………………………. 113

2-3-2- نقش عسل در درمان بیمارى‏ها……………………………………………. 114

2-3-2-1. آیه……………………………………………………………………………………………… 114

2-3-2-2. مفهوم شناسی………………………………………………………………………………….. 114

2-3-2-2-1- شفاء…………………………………………………………………………………….. 114

2-3-2-3- نکات تفسیری…………………………………………………………………………………. 115

2-3-2-4- نکات علمی…………………………………………………………………………………….. 116

2-3-2-5- دیدگاه ها………………………………………………………………………………………. 117

2-3-2-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………….. 117

2-3-2-5-2- دیدگاه سیّد قطب……………………………………………………………………….. 118

2-3-2-6. مقایسه، بررسی و نتیجه گیری…………………………………………………………………… 119

2-3-3. تنگی نفس در ارتفاع……………………………………………………….. 119

2-3-3-1. آیه……………………………………………………………………………………………… 120

2-3-3-2. مفهوم شناسی………………………………………………………………………………….. 120

2-3-3-2-1- یصَّعَّد…………………………………………………………………………………….. 120

2-3-3-3. نکات تفسیری…………………………………………………………………………………… 120

2-3-3-4. نکات علمی……………………………………………………………………………………… 121

2-3-3-5. دیدگاه ها……………………………………………………………………………………….. 122

2-3-3-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………….. 122

2-3-3-5-2- دیدگاه سیّد قطب……………………………………………………………………….. 123

2-3-3-6- مقایسه، بررسی و نتیجه گیری…………………………………………………………………. 124

2-4- نتیجه گیری کلّی بخش دوّم…………………………………………………… 125

بخش سوّم……………………………………………………………………………………………… 130

نمونه های تفسیر علمی در علوم انسانی………………………………………………..130

مقدمه………………………………………………………………………………… 129

3-1- قرآن و تربیّت…………………………………………………………………. 130

3-1-1- تربیّت، هدف بعثت………………………………………………………………………………… 132

3-1-1-1- آیات………………………………………………………………………………………… 132

3-1-1-2. مفهوم شناسی………………………………………………………………………………… 134

3-1-1-2-1- تزکیه…………………………………………………………………………………. 134

3-1-1-2-2- تعلیم…………………………………………………………………………………. 134

3-1-1-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………….. 134

3-1-1-4. نکات علمی…………………………………………………………………………………… 135

3-1-1-5. دیدگاه ها…………………………………………………………………………………….. 135

3-1-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………. 135

3-1-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………….. 136

3-1-1-6. مقایسه، بررسی و نتیجه گیری……………………………………………………………….. 137

3-2. قرآن و مسائل اجتماعی………………………………………………………. 138

3-2-1. امر به معروف و نهی از منکر، اصلاح عمومی و فرمانروایی…………………………………………… 139

3-2-1-1. آیات…………………………………………………………………………………………. 139

3-2-1-2. مفهوم شناسی………………………………………………………………………………… 140

3-2-1-2-1- امر……………………………………………………………………………………. 140

3-2-1-2-2- معروف………………………………………………………………………………. 141

3-2-1-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………….. 141

3-2-1-4. نکات علمی…………………………………………………………………………………… 142

3-2-1-5. دیدگاه ها…………………………………………………………………………………….. 143

3-2-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………. 143

3-2-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………….. 144

3-2-1-6. مقایسه، بررسی و نتیجه گیری……………………………………………………………….. 146

3-3. قرآن و حقوق…………………………………………………………………. 148

3-3-1. آزادی انسان ها…………………………………………………………………………………….. 148

3-3-1-1. آیه…………………………………………………………………………………………… 149

3-3-1-2. مفهوم شناسی………………………………………………………………………………… 149

3-3-1-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………….. 149

3-3-1-4. نکات علمی…………………………………………………………………………………… 150

3-3-1-5. دیدگاه ها…………………………………………………………………………………….. 151

3-3-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………. 151

3-3-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………….. 153

3-3-1-6. مقایسه، بررسی و نتیجه گیری……………………………………………………………….. 154

3-3-2. قانون گذاری در حکومت……………………………………………………………………………. 155

3-3-2-1. آیات…………………………………………………………………………………………. 155

3-3-2-2. مفهوم شناسی………………………………………………………………………………… 156

3-3-2-2-1- حکمت……………………………………………………………………………….. 156

3-3-2-2-2- اولی الامر……………………………………………………………………………… 156

3-3-2-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………….. 157

3-3-2-4. نکات علمی…………………………………………………………………………………… 159

3-3-2-5. دیدگاه ها…………………………………………………………………………………….. 161

3-3-2-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………… 161

3-3-2-5-2- دیدگاه سیّد قطب……………………………………………………………………. 163

3-3-2-6. مقایسه، بررسی و نتیجه گیری……………………………………………………………….. 164

3-4. قرآن و سیاست……………………………………………………………….. 165

3-4-1. اصل مشورت در حکومت…………………………………………………………………………… 166

3-4-1-1. آیات…………………………………………………………………………………………. 166

3-4-1-2. مفهوم شناسی……………………………………………………………………………….. 166

3-4-1-2-1- شوری………………………………………………………………………………… 166

3-4-1-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………….. 167

3-4-1-4. نکات علمی…………………………………………………………………………………… 167

3-4-1-5. دیدگاه ها…………………………………………………………………………………….. 169

3-4-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………. 169

3-4-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب……………………………………………………………………. 171

3-4-1-6. مقایسه، بررسی و نتیجه گیری……………………………………………………………….. 172

3-5. قرآن و اقتصاد………………………………………………………………… 174

3-5-1. ربا…………………………………………………………………………………………………. 174

3-5-1-1. آیات…………………………………………………………………………………………. 175

3-5-1-2. مفهوم شناسی………………………………………………………………………………… 175

3-5-1-2-1- الربا………………………………………………………………………………………. 175

3-5-1-2-2- یتخبط……………………………………………………………………………….. 176

3-5-1-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………….. 176

3-5-1-4. نکات علمی…………………………………………………………………………………… 178

3-5-1-5. دیدگاه ها…………………………………………………………………………………….. 179

3-5-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………. 179

3-5-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………….. 180