دانش و مدیریت استراتژیک

در عصر ثبات محیطی و تغییرات سازمانی کم(تکنولوژی، اجتماعی و اقتصادی)،برای سازمان ها این امکان وجود دارد که استراتژی یگانه را تدوین کنند و فرض بر این بود که این استراتژی اثر بخش است،بنابراین تا چندین دهه کاربرد داشت.اما سازمان های فعلی،به منظور بقاء خود حتی برای یک دهه،بایستی پیوسته تغییر کنند و این تغییر به تنهایی کافی نیست.تغییر بایستی مبتنی بر جمع آوری اطلاعات مناسب از محیط داخلی و خارجی و تبدیل آنها به دانش باشد.در جمع آوری داده ها برای سازمان های اثر بخش،هر دو سطح داخلی و خارجی حیاتی است(حقیقی،1389،ص35).دانش و قابلیت های سازمانی ،اشکالی از دارایی های استراتژیک است که اهداف بلند مدت سازمان را از حیث رقابتی و دیگر اقتضائات محیطی ارتقا داده و در محیط های پویا کاربرد دارد.رویکرد مدیریت استراتژیک در خصوص دانش آفرینی،ریشه در نظریه منبع محوری دارد(محمدی فاتح،سبحانی،محمدی ،1387،ص34).پارادایم منبع محور تاکید بر دارایی های غیر قابل کپی ، منحصر به فرد و مختص سازمان دارد که این دارایی ها همان دانش و مهارت ها است.به تعبیری دیگر این دارایی ها اشاره به قابلیت های بنیادینی دارد که خلق کننده مزیت رقابتی هستند. این پارادایم،توانمندی را در بهره برداری از منافع ارزش زای ملموس و غیر ملموس می داند.مدافعان نظریه منبع محوری خاطر نشان می کنند که مزیت های مبتنی بر دانش غیر قابل تقلید می باشد(همان منبع،صص 34-35).

اغلب مطالعات مدیریت دانش در این حوزه به بررسی رابطه بین استراتژی رقابتی و مدیریت دانش، چگونگی تدوین استراتژی مبتنی بر دانش و متادولوژی یادگیری در تدوین استراتژی پرداخته اند.برخی نیز به نقش دانش در زنجیره ارزشی سازمان و پالایش تحلیل سوات سنتی(قوت،ضعیف،فرصت،تهدید) از طریق سیستم الگو گیری دانش استراتژیک (SKBS) پرداخته اند.به این ترتیب که دانش بنیادین از طریق فرآیندها و  فعالیتهای مناسب در زنجیره ارزشی سازمان،مزیت رقابتی ایجاد می کند(حقیقی،1389،ص35).

1-1-2-   پیشینه مدیریت دانش

از آغاز دهه 1990 بحث مدیریت دانش در دنیای کسب و کار مطرح گردید.نوین گرایی و پیشرفت اخیر در عرصه فناوری و اطلاعات،نقش مهمی در ظهور مدیریت دانش داشته استCivi,2000,p166)).دراکر[1] معتقد است عصری که ما در آن زندگی می کنیم، عصر تغییرات است.وی در توضیح منشأ این تغییرات می گوید: معلوم نیست که این تغییرات شکل با ظهور اولین کشور غیر غربی،یعنی ژاپن، به عنوان قدرت بزرگ اقتصادی آغاز شده است و یا با عرضه اولین کامپیوتر، یعنی اطلاعات. به اعتقاد وی  عامل این تغییر شکل لایحه ای است که بر اساس آن هزینه ورود به دانشگاه به کلیه سربازانی که از جنگ جهانی دوم باز گشته بودند،پرداخت شد.این لایحه قانونی و استقبال سربازان از آن مبین تغییر جامعه و آغاز جامعه دانشی بود.دراکر مشاهده نمود،تولیدات ملی ایالات متحده و مهره های برجسته اقتصادی دستخوش تغییر خاصی می شوند و فعالیت کارکنان دانشی در حال افزایش است.وی دانش را به عنوان پایه های رقابت در جامعه فرا سرمایه داری معرفی کرد(حقیقی،1389،ص36).

ریشه اصلی مدیریت دانش به انقلاب صنعتی قرون هجده و نوزده و تفکرات مدیریتی که به همراه آن افزایش تولیدات و توسعه صنایع مطرح شد،بر میگردد.ریشه مدیریت دانش به علم،انسان و توانایی های ذهنی که در خود ذخیره دارد ،بر می گردد(همان منبع،ص36).

- Drucher

       اهمیت و ضروریت مدیریت دانش

دانش همواره مهم بوده و هست،اما در حال حاضر مهم تر و جالب تر شده است و آن ناشی از  اعمال قدرت دانش برای کسب مزیت رقابتی پایدار است.تئوری پردازان بزرگ اقتصادی ، تجارت دانش را به عنوان مزیت رقابتی نهایی برای سازمان های جدید و کلید پیروزی آنها بیان کرده اند و استدلال می کنند که دانش تنها منبعی است که مشکل یا حتی غیر ممکن است که تقلید و کپی شود.مالک آن دارای یک کالای منحصر به فرد و فی نفسه است.بدیهی است چنین منبعی باید محافظت،به سازی و اداره شود و از هر تکنیک و روشی که رشد و اشاعه بهتر آن را فراهم کند،استفاده شود و از اداره آن به وسیله شانس جلوگیری شود(عدلی،1384،ص47).

اصل اقتصادی،منابع طبیعی،نیروی کار و …. سرمایه به حساب نمی آیند.منابع اقتصادی دانش بوده و خواهد بود(Druker,1993,p3).

1-1-2-         اهمیت سازمان بر مبنای دانش

از زمانی که دانش جایگزین زمین،نیروی کار و سرمایه،به عنوان منبع اولیه مزیت رقابتی در بازار شد،توانایی ایجاد دانش جدید،مشارکت در دانش موجود و به کار بردن دانش سازمانی برای موفقیت ها جدید اهمیت یافت .همانطور که داونپورت و پروساک(Davenport & Prusa,1997) اعتقاد دارند “سازمان ها،بیش از پیش،مبنای آنچه که می دانند خود باز می شناسند".

دانش مفهوم نسبتاً مبهمی است که به شیوه های مختلف توسط پژوهش گران گونا گون تعریف شده است.داونپورت و پروساک(Davenport & prusak,1998) توصیف عملی زیر را برای دانش در سازمان ارائه کرده اند:

دانش ترکیب پویایی از تجربیات،ارزش ها،اطلاعات زمینه  ای و بینش های کارشناسی است که چارچوبی برای ارزشیابی و یکپارچگی تجربیات و اطلاعات جدید فراهم می کند.این دانش از ذهن های آگاهانه سرچشمه و مورد استفاده قرار می گیرد.در سازمان ها این دانش،نه تنها در اسناد یا گزارش ها،بلکه در امور روزانه ها،فرآیندها،اعمال و هنجارها نهفته است.

نوناکا و تاکیوچی( Nonaka &takeuchi,1995) مدیریت دانش را شیوه ای برای مدیریت ایجاد دانش سازمانی می دانند واعتقاد دارند آنچه برای مدیریت دانش اساسی است،تمایز بین دانش “تصریحی” و “تلویحی” است.

دانش تلویحی به معنای دانشی است که نمی توان به عنوان یک الگو یا قانون آنرا نشان داد.ویژگی های این دانش ذهنی بودن و درونی شدن در افراد است.این دانش نمی تواند،از طریق تجربه شخصی یا سازمانی انباشته شود.نوناکا و تاکیوچی هدف اصلی از مدیریت دانش را تقویت قدرت رقابت از طریق کنترل مؤثر بر فرایند ایجاد دانش پیچیده و متقابلاً تغییر پذیر در سازمان می دانند.مدیریت دانش،فرآیندی است که به طور مؤثر دانش فردی یا سازمانی را کسب می کند،سپس در این دانش با سایر اعضای سازمان شریک می شود، در نتیجه ،دانش در حافظه سازمان ذخیره می شود تا مدیریت دانش را امکان پذیر سازد

-Nonaka  & Takeuchi

       مزیت های مدیریت دانش

مدیران کاملاً این واقعیت را می شناسند که دانش کمک ملموسی به سازمان است. سرمایه های دانشی ارزش های واقعی دارند که در بسیاری از موارد می توان آنها را به طور مشخصی به کمیت درآورد. برای نمونه،ارزش ثبت اختراعات از مقولات است.مدیران می توانند،به روشنی مشاهده کنند که چگونه دانش مشکلات مشتری می تواند،منجر به نوآوری،محصولات جدید و فرصت های ارزشمند جدیدی بشود.

جدول ‏2‑2 مزایای مدیریت دانش(منبع،بلیغ،1388)

مدیریت دانش دیدگاه ها،رهیافت ها و بصیرت قرار دادن سرمایه گذاری های مناسب در داده ها و اطلاعات را در بهترین موارد استفاده که بیشترین نیاز بدان می رود فراهم می آورد.مدیریت دانش ،جدید را هدایت می کند.اجازه می دهد که سازمان علت سرمایه های کلیدی خود را از جمله آموزش،کارآموزی و تجربه ضمن خدمت را که اغلب بیشترین هزینه را در بسیاری از شرکتها در بر دارد توضیح دهد(بلیغی،1388،ص39-40).

1-1-2-      نقش فن آوری اطلاعات در مدیریت دانش

مدیران پنج  مزایای سطح بالا را برای مدیریت سطح دانش ذکر می کنند:

1. سرعت فرایند:سازمان می تواند چرخه کسب و کار را کاهش داده،زمان را با بهره گرفتن از دانش کم نماید و فرآورده های تجارت و کار را سریع تر کنند.
2. مزیت پایدار از طریق نو آوری مداوم: سازمان ها به این حقیقت پی می برند که ایجاد مزیت های رقابتی پایدار به روش های سنتی،مثل رهبر ارزان قیمت و رهبر خدمات دشوار است.

3.شناسایی و سازگاری با تغییرات:سازمان ها تحت تأثیر سریع مشتریان و بازار هستند.مدیریت دانش سازو کار اثر بخشی را به منظور شناسایی تغییرات اولیه و اقدامات مناسب جهت قرار دادن شرکت ها در صحنه فراهم می آورند.

4.تداوم:با در اختیار گرفتن دانش،به خصوص دانش ضمنی کارکنان شرکت و در دسترس قرار دادن آن برای کارکنان جدید،مدیریت دانش تداوم بالاتری را تضمین می کند.

5. حفظ و رشد دارایی های فکری:دارایی های فکری سازمان از ثبت اختراعات گرفته و علائم تجاری تا دانش مشتری،ارزش واقعی بازار را دارند که می توان به دقت در ترازنامه سازمان منعکس کرد(بلیغی،1388،ص43).

           روش های اجرای مدیریت دانش در سازمانها

اگرچه در تعریف مدیریت دانش و حیطه های آن توافق کلی وجود ندارد،اما متون مختلف در این نکته اتفاق نظر دارند که برای موقعیت ها و سازمان های متفاوت راهبردهای متفاوتی برای اجرای مدیریت دانش وجود دارد.

یک مطالعه اکتشافی با نگریستن به آنچه که واقعاً مردم را به اشتراک دانش تشویق  می نماید،پیشنهاد می کند که نگرش مثبت نسبت به مشارکت و توقع سودمندی برای سازمان،نسبت بهتری دارد(پیری و آصف زاده،1385،صص126-129).

بررسی پنج شرکت موفق در استفاده از راهبردهای مدیریت دانش نشان داد که یک عامل کلیدی برای موفقیت،طراحی اقدامات مدیریت دانش به گونه ای است که با فرهنگ کنونی سازمان سازگار باشد،نه اینکه سعی کند،فرهنگ سازمان را تغییر دهد تا با اقدامات مدیریت دانش هماهنگ شود(حقیقی،1389، 48).به همین دلیل سازمان هایی که به تدریج مدیریت دانش را اجرا می کنند و با فرهنگ سازمانی همگام هستند،موفق تر از سازمان هایی بوده اند که تلاش داشتند تغییرات شدید و گسترده ایجاد کنند(همان منبع).

فاهی و دلونگ(2000) مطرح می کنند که چهار عامل در فرهنگ سازمانی وجود دارد که بر ایجاد دانش مؤثرند.اول این که فرهنگ و خرده فرهنگ ها درباره ارزش هر نوع دانش مفروضاتی را شکل می دهند و به اطلاعات منابع با افراد خاص بیش از دیگران بها می دهند؛دوم اینکه فرهنگ تعریف می کند ،چه کسی دانش را پایش کند،یعنی از چه کسی انتظار می رود دانش را به اشتراک بگذارد و از چه کسی انتظار نمی رود؛سوم این که فرهنگ سازمانی تعیین کننده بستر تعامل اجتماعی است و به عبارت دیگر فرصت های اشتراک دانش را تعریف می کند و چهارم این که فرهنگ تعیین می کند،مردم با چه روش هایی دانش را می پذیرند یا رد می کنند(Delong&fahey,2000).

کلی(2004) برای اجرای مؤثر مدیریت دانش،ادغام سه جنبه مختلف از مدیریت سازمانی را ضروری می داند:راهبرد کلی مدیریت کسب و کار ،راهبرد سیستم های اطلاعاتی یا فن آوری اطلاعات و راهبرد مدیریت منابع انسانی (Kelly,2004).

فرید و همکاران نیز برای اجرای مؤثر مدیریت دانش در سازمان ها،بر سه بعد زمینه ای یعنی ایجاد یک فرهنگ قوی برای پذیرش و تقویت مدیریت دانش،تعریف راهبردهای مؤثر برای استفاده از همه منابع دانشی و استفاده از فن آوری اطلاعات اصرار می ورزند(پیری و آصف زاده،1385،ص127).

1-1-2-         برنامه ریزی راهبردی مدیریت دانش

اهداف و نکات مورد تأیید و راهبردهای ممکن مدیریت دانش به شرح زیر است:

نکات مورد تأیید:

شرکت هایی که تا کنون تلاش هایی را در جهت مدیریت دانش انجام داده اند،راهبردهای متفاوتی را انتخاب کرده اند.این راهبرد ها عبارتند از:

• • دانش به عنوان محصول:دانش خلق شده بسته بندی و فروخته می شود.
  • انتقال دانش و بهترین عملکردها :شناسایی بهترین عملکرد ها و انتقال آن به سایر بخش های شرکت.
  • دانش مشتری محور:مبتنی بر نیازهای مشتری؛بهترین راه عملکرد کسب و کار پیدا می شود تا میزان فروش افزایش پیدا کند.
  • مسئولیت دانش در قبال افراد: تک تک افراد را در امر شناسایی و نگهداشت و توسعه دانش مورد حمایت و پشتیبانی قرار می دهد.
  • مدیریت سرمایه فکری:مدیریت یک شرکت یا بنگاه اقتصادی به اعمال مدیریت سرمایه فکری خاصی مانند حق الامتیاز،فناوری و اقدامات مدیریتی و عملیاتی نیاز دارد(کوزا،1387،صص23-25).

-Fahey and Delong

-Kelli

3-Feroyd

  روش های مدیریت دانش

ادبیات مدیریت دانش سرشار از روش های مدیریت دانش برای عملکرد اثر بخش است.ویگ(1995)، کورتودا و وودر(1999)،سویبی(1999)،تیروف(1999)و تی ونا(2000) روش های مختلفی را برای مدیریت دانش ارائه کرده اند.در اینجا بعضی از این روش ها معرفی می شود:

-خلق محیط های هماهنگ سینرژیک؛

- نقشه قابلیت‌ها،فرصت ها،نیازها و محدودیت های دانش؛

- اندازه گیری سرمایه های هوشی و ایجاد سیستم کنترل دارایی های غیر ملموس؛

- تغییر محرکات فرهنگی؛

- ایجاد تمرین های کار مشارکتی؛

- ترویج اجتماعات و شبکه های عمل؛

- اداره سلف سرویس دانش؛

- ثبت و انتقال تخصیص ها از واحد پرسنلی؛

- ثبت و انتقال دانش تجربی متخصصان؛

- ثبت تصمیم مستدل؛

- سیستم خبره واحد ها؛

-بازنگری بعد از عملیات؛

-بازخورد نتایج؛

- شبکه متخصصان؛

- کشف دانش از داده ها ؛

- کاربرد سیستم های حمایت عملکرد و سیستم های دانش محور؛

- ساخت و استقرار بنیان دانش؛

- ابزارهای تکنولوژی اطلاعاتی برای مدیریت دانش(عدلی،1384،صص212-218).

1-1-2-            عوامل کلیدی توفیق مدیریت دانش در سازمان های مختلف

لیبوویتز(1999) در جهت پیاده سازی مدیریت دانش،شش عامل کلیدی مطرح می کند.عوامل کلیدی وی عبارت اند از:

نیاز به استراتژی مدیریت دانش باحمایت مدیریت ارشد سازمان ها؛

وجود مدیریت ارشد دانش(Cko)؛

یک زیر ساخت مدیریت دانش؛

آنتولوژی دانش و مخازن دانش؛

ابزارها و سیستم های مدیریت دانش؛

تشویق تسهیم دانش و فرهنگ حمایتی.

مخصوصاً،درس های آموخته شده از شرکت هایی که در پیاده سازی مدیریت دانش تجربه دارند،در این راستا از اهمیت بسیاری برخوردار است.وی بیان می کند که ایجاد مراکز حرفه ای برای حوزه های دانش به عنوان یک استراتژی مدیریت دانش در سازمان امری مهم است(محمدی فاتح،سبحانی و محمدی،1387،صص117-119).

در تحقیقاتی که ماتی(2004) در آلمان انجام داده است عوامل کلیدی مدیریت دانش عبارتند از:

سازمان مبتنی بر دانش

فرهنگ

استراتژی

سیستم ها و زیر ساخت تکنولوژی اطلاعات

فرایند سیستماتیک و اثربخش سنج ها(mathi,2004 ,p14).

در تحقیقی که توسط هونگ و همکاران(2005) در خصوص عوامل توفیق جهت بکارگیری سیستم مدیریت دانش در صنعت دارو سازی انجام شده است،هفت عامل در موفقیت سیستم مدیریت دانش مورد شناسایی قرار گرفته است که عبارت اند از:

استراتژی الگو گیری و ساختار دانشی اثر بخش

فرهنگ سازمانی

زیر ساخت سیستم اطلاعاتی

درگیری و آموزش کارمندان

رهبری و تعهد قوی مدیریت ارشد

محیط یادگیری و قلمرو کنترل منابع

ارزیابی از آموزش حرفه ای و کار تیمی( hung,huang,lin&tsai,2005,p166).

-Cortoda and woods

-liebowitz

- Sveiby

-Tiwana

-Leibouitz

-Mathi

-Hung and liu