سعدی از خلال آثار اوست. به کمک آن چه خود در آثارش بیان کرده، زندگی، خانواده، احوال، معاصران، سفرها و  ویژگی های جسمی شاعر، مورد مطالعه قرار گرفته است.

سفرهای سعدی را می توان از بارزترین خطوط زندگانی شاعر دانست که در آثارش، به بیان آن ها پرداخته است. در یکی از همین سفرهاست که ازدواج او در حلب، مرگ فرزند، گرفتاری در بند فرنگ را به تصویر کشیده است.

 این پژوهش، ویژگی های اجتماعی و سیاسی زمان شاعر را به تصویر می کشد. حاکمان و معاصران او را معرفی می نماید، و از قدرت عشق در کلام شاعر و آگاهی او نسبت به ارزشمندی سخنش، خبر می دهد.

واژه های کلیدی: سعدی، زندگانی، خانواده، سفرها، عشق، اساتید، معاصران.

مقدّمه

بی شك ، آدمی از دیر باز از ادبیّات و گونه های آن لذّت می برده است و اگر این لذّت و قدرت تأثیر ادبیّات در بشر نبود چه بسا این هنر یا به وجود نمی آمد و یا به زودی از بین می رفت. در این بین بسیاری از افراد یک جامعه از ادبیّات لذّت می برند؛ ولی همه ی آن ها قادر به خلق آثار ادبی نیستند و تنها عده ی معدودی دارای قدرت نوآوری و خلق آثار ادبی هستند. در میان كسانی كه آثار ادبی را خلق می كنند، آثار عده ای طرفداران بیش تری دارد و مسلّماً خوانندگان و علاقه مندان این آثار، می خواهند كه در باره ی صاحب اثر، مطالبی بدانند.

این نیاز، عده ای را بر آن داشت كه در باره ی صاحبان آثار ادبی به تحقیق و بررسی بپردازند و اطّلاعات به دست آمده را ثبت كنند و در اختیار دیگران قرار دهند. پیشینه ی این كار تا جایی كه نویسنده ی این سطور می داند، مشخص نیست؛ امّا شاید بتوان گفت كه            سابقه ای به قدمت انسان دارد و در هر دوره ای تحت تأثیر شرایط زمانی و نیازهای اجتماعی به انجام آن مبادرت می نمودند. نخستین كسانی كه به این كار اشتغال ورزیدند مورّخان بودند.

مورّخان اغلب در دربار شاهان به سر می برده و مشغول كتابت تاریخ ایشان بوده اند. در اثنای ثبت تاریخ شاهان، چه بسا به زندگی دیگران و ثبت اطّلاعاتی درباره ی آنها پرداخته اند. در میان این اشخاص ادبا به دلیل سخنان زیبا و دل انگیزشان اولویّت بیش تری داشتند و سخنان آنان را گاه به صورت تمثیل مطرح و اطّلاعاتی در باره ی آن ها ارائه می كرده اند.

اگر چه این اطّلاعات بسیار اندك است؛ امّا گاهی تنها اطّلاع از شاعر یا نویسنده ای، همان اشاره ی كوتاه مورخی است كه درباره ی شاعر بیان نموده یا قسمتی از اثر او را ثبت كرده است.

اگر با دقّت بیش تری آثار ادبی بررسی شوند، بی شك، رد پایی از زندگی یا شخصیّت یا عواطف صاحب اثر پیدا می شود. امروزه روانشناسان با بهره گرفتن از آثار یک نویسنده یا شاعر به تحلیل شخصیّت وی می پردازند و گاه وی را همان گونه كه هست معرفی می كنند؛ امّا منظور این نیست كه همگان مانند روانشناسان به تحلیل شخصیّت صاحب اثر بپردازند چون به دو دلیل این كار میسّر نیست؛ دلیل اول آن كه، همگان اطّلاع و توان كافی، درباره ی تحلیل های روان شناسی اثر ندارند و دیگر آن كه همیشه نیاز به این تحلیل ها نیست چون گاه خود شاعر یا نویسنده، خواسته یا نا خواسته اطّلاعاتی را درباره ی خود به خواننده می دهد كه گاه       می تواند بهترین و قابل اعتماد ترین اطّلاعات در باره ی صاحب اثر باشد. اگر چه این فرضیّه همیشه درست نیست و گاه در اثر شاعر یا نویسنده ای، هیچ نشانی از او نیست یا اطّلاعات موجود واقعیّت ندارند؛ امّا بهتر آن است، زمانی كه در باره ی صحّت یا كذب این اطّلاعات آگاهی نداریم، فرض را بر صحّت آن ها قرار دهیم و اطّلاعات موجود را بپذیریم.

ترم سوم كارشناسی ارشد، زمانی كه در فكر انتخاب موضوع پایان نامه ی كارشناسی ارشد خود بودم، در فكر نوشتن رساله ای بودم كه هم جنبه نوآوری در تحقیق را داشته و هم    درباره ی یكی از شعرای صاحب سبك و پر آوازه ی ایران زمین باشد. پس از مدّت ها تفكّر درباره ی موضوعات مختلف و مشورت با آقای دكتر جلیل نظری، روزی آقای دكتر نظری، موضوعی ناب را به بنده معرّفی نمود و آن بررسی زندگی، شخصیّت و عواطف سعدی در آثار سعدی بود. پس از انتخاب موضوع، عنوان رساله را ((سعدی از زبان سعدی)) گذاشتیم و    درباره ی آن شروع به بررسی كردم.

     اگر چه عنوان تحقیق ((سعدی از زبان سعدی)) بود؛ امّا نمی شد كه سعدی را در آینه ی دیگران نگاه نكرد. پس نخست به بررسی زندگی و شخصیت سعدی در آثار دیگران پرداخته   می شود.

قدیمی ترین مأخذی كه از سعدی سخن به میان آورده، كتاب تلخیص مجمع الآداب فی مجمع الالقاب از ابن فوطی (م723 هـ.) است كه معاصر با سعدی است و با وی مکاتبه داشته است و به قول خود او در سال 660 هجری با فرستادن نامه ای به استاد، بعضی از اشعار عربی او را خواسته بود.

جامی درباره ی او می گوید: (( از اَفاضل صوفیّه بوده و از مجاوران بقعه ی شریف شیخ    ابوعبداللّه خفیف، قدّس اللّه تعالی سره. از علوم بهره ای تمام داشته و از آداب نصیبی کامل. سفر بسیار کرده است و اقالیم را گشته و بارها به سفر حج پیاده رفته و به بتخانه ی سومنات در آمده بود و بت بزرگ تر ایشان را شکسته، و از مشایخ کبار بسیاری را دریافته و به صحبت شیخ شهاب الدّین رسیده و با وی در یک کشتی سفر دریا کرده.))(جامی، 1375، 598)

حسن انوری درباره ی او گفته است: (( بی تردید سعدی شاعر جهانی است و جهان او را به عنوان شاعری بزرگ می شناسد. شهرتش عالم گیر است و حتَی در زمان خود او، آوازه اش به دورترین سرزمین های شرق عالم رسیده بود. به گفته ی ابن بطوطه، جهانگرد نامدار عرب، كه چند سالی پس از مرگ سعدی به چین رفته بود، شعر سعدی در آن سرزمین به صورت ترانه و همراه با ساز خوانده می شده است.)) (انوری، 1384 ، 81)

آن چه در این رساله مورد بررسی قرار گرفت بررسی احوال و زندگانی سعدی از خلال آثارش می باشد. در آغاز کار، آثار شاعر مورد مطالعه قرار گرفت و آن چه درباره ی زندگی و خصوصیّات فردی و اجتماعی سعدی، در آثارش وجود داشت استخراج و فیش برداری شد. سپس تمامی فیش ها با توجّه به عناوین، به دسته های مختلف تقسیم و مرتب شد.

در این رساله، فصلی تحت عنوان جایگاه سعدی در ادبیّات فارسی و جهان آمده است که در آن نظرات بزرگان زبان فارسی و ادبیّات جهان درباره ی سعدی و آثارش بیان شده است. در فصلی با عنوان سعدی از زبان سعدی، به مطالبی اشاره می شود که شاعر در آثارش درباره ی خود، خانواده، زندگانی، سفرها، استادان، ممدوحان، مذهب، تحصیلات و دیگر شرایط زندگانی، بیان کرده است.  

مسائل اساسی مورد بررسی در این رساله به شرح زیر است :

فصل اول : کلیّات، شامل هدف پژوهش، ضرورت، پیشینه و روش تحقیق.

فصل دوم : جایگاه سعدی و آثارش در ادبیّات فارسی و جهان.

فصل سوم : سعدی از زبان سعدی، شامل ویژگی های فردی، خانواده، آثار، سخن، سفرها، ممدوحان، عشق و شاهد بازی سعدی.

فصل چهارم : نتیجه گیری و پیشنهاد ها.     

1-کلیّات

1-1- اهداف تحقیق

هدف از تبیین این موضوع، شناخت بیش تر سعدی با بهره گرفتن از آثار شاعر، و جمع آوری اطّلاعاتی درباره ی او، از خلال کلام و اشعارش است. آشنایی با آثار سعدی و پژوهش هایی که تاکنون، درباره ی این شاعر نامی صورت گرفته است از دیگر اهداف این پژوهش می باشد.

1-2- ضرورت تحقیق

چیزی که بیش از پیش به این تحقیق ضرورت می بخشد، این است که با وجود جایگاه و مقام رفیع سعدی در ادب فارسی، در شرح احوال و زندگی این شاعر بزرگ ابهامات فراوانی وجود دارد. بیش تر کسانی که به

شگردها وترفندهایی که هنرمند به کارمی برد شکل دیگری به خود می گیرد ودر این حالت است که دراین نوع متون تنها معنای موردنظر اهمیت ندارد بلکه شکل اثر وزبان وشیوه بیان درآن برجستگی خاصی پیدا می­ کند ودر واقع هدف هنرمند ارائه اثری ادبی  با بیانی زیبا وهنری است.

شاعران برای ادبی کردن اثر خود شیوه های گوناگونی به کار می برند، بیان سخن به شکل آهنگین وموزون، استفاده ازصورخیال وبیان مفاهیم به طرق غیر مستقیم وتغییر در ساخت اجزای جمله وساختن ترکیبات جدیدو… شگردهایی است که شاعران برای ادبی کردن اثر خود به کار می گیرند.

شهریار نیز یکی از همین شاعران است که برای بیان احساس والقای عاطفۀخود شعر را انتخاب می کند وآن را به انواع زیبایی ها می آراید.

دررسالۀ حاضر ساخت هنری شعر شهریار مورد بررسی قرار گرفته است.دراین پژوهش موسیقی شعر شهریار،صورخیال در دیوان این شاعر، رمانتیسم در شعر وی، نقد وطنز در شعر شاعر وهمچنینباستان گرایی صرفی ونحوی درشعر شاعر مورد بررسی قرارگرفته است.

برای انجام این پژوهش ابتدا کتابهایی در موردزیبایی شناسی وکتابهای فلسفۀهنر وکتب مربوط به دیدگاه های شکل گرایان مطالعه  وفیش برداری شد.پس از فیش برداری ازدیوان شاعر به صورت استخراج اوزان وبحرهای عروضی ،بررسی صورخیال،رمانتیسم درشعرشاعر،همچنین تحلیل اشعارازنظرنقدوطنزانجام ومطالب آن جمع آوری شد ودر مرحلۀ بعد مطالب جمع آوری شده، تدوین ونگارش گردید.

اقداماتی که در مورد این شاعر صورت گرفته است در غالب موارد شامل زندگی نامه وخاطرات وی می­باشد،البته پژوهش هایی نیز در مورد شعر شاعر انجام شده است ازجمله «کارکردهای هنری وزبانی غزلیات شهریارازآقای بشیرکلاشمی نیکدل».

تفاوت ودر واقع نوآوری پژوهش حاضربا آثارقبل دراین است که علاوه بربررسی سراسر دیوان شاعر نکات وویژگی های برجستۀ دیگریاز دیوان شاعر نیز موردبحث قرارگرفته است.ازجمله این که بابررسی طنز ونقد در شعر شاعر، شهریار به عنوان شاعری طنز پرداز معرفی می شود، همچنین بررسی کامل ویژگی های رمانتیسم در اشعار شاعر وارائه نمونه هایی از آن نوآوری دیگر کار می باشد.

پژوهش حاضر علاوه براینکه دربخش موسیقی، صورخیال وزبان به ادب دوستان وبه ویژه دانشجویان زبان وادبیات فارسی کمک می کند برای کسانی که می خواهند درزمینۀ طنز ونقد تحقیق وبررسی کنند، همچنین

افزایش جمعیت جهان با نرخ 7/1 درصد نشان داده که سالانه بیش از 90 میلیون نفر به مصرف کنندگان محصولات کشاورزی در جهان افزوده می شود. بر این اساس تولید غذا می بایست به طور مداوم افزایش یابد تا از کمبودهای غذایی جلوگیری گردد. طی سال های گذشته، بازدهی محصولات کشاورزی به طور چشمگیری افزایش یافته است. این افزایش مدیون عوامل مختلف از جمله روش­های مناسب مدیریت مزرعه، نظام های تولیدی، کاربرد فنون جدید مبارزه با آفات و بیماری ها و استفاده بهینه از آب بوده است. در نواحی خشک و نیمه خشک مانند ایران، یکی از عوامل بسیار مهم در افزایش بازدهی محصول، تأمین آب مورد نیاز گیاه در یک نظام پایدار می باشد (شریعتمدار، 1383).

 در گذشته، پایه های اقتصاد در مناطق خشک، تولیدات کشاورزی بوده و اجداد ما هزاران سال در مناطق خشک با اتخاذ شیوه های مناسب به حیات خویش ادامه داده­اند. پایداری تولید در مناطق خشک به تداوم تولید با حفظ منابع پایه که شامل آب، خاک و نیروی انسانی       می باشد بستگی دارد. استمرار تولید در این مناطق باید به حفظ محیط زیست کمک کرده و از نظر اقتصادی نیز توجیه پذیر باشد. آب یکی از منابعی است که در تولید محصولات کشاورزی نقش مهمی را بازی می کند و در صورتی که به طور صحیح مدیریت نشود عامل محدود کننده تولید پایدار در مناطق خشک خواهد بود (حیدری شریف آباد،1383).

 با توجه به خشکسالی های اخیر و برداشت بی رویه از منابع آب های زیر زمینی، در آینده ای نه چندان دور اکثر قنوات، چشمه ها و چاه ها خشک خواهند شد. لذا دو راه حل برای چاره جویی موارد یاد شده پیش رو قرار دارد. 1- کاهش سطح زیر کشت 2- استفاده بهینه از منابع آبی و به کارگیری منابع غیر متعارف آب. کاهش سطح زیر کشت از نظر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی با توجه به بحران جمعیت دارای عوارض گسترده ای است. بنابراین جهت پایداری تولید راه حل دوم منطقی می باشد (حیدری شریف آباد،1383).

خشکسالی هایی که ظرف سال های اخیر به وقوع پیوسته، موجب شده تا منابع موجود آب شیرین به ویژه در مناطق خشک دچار نقصان گردد. در کشور ما برداشت آب از منابع آب زیرزمینی در مقایسه با سایر کشورها به مراتب بیشتر بوده و هم اکنون در شرایطی هستیم که از لحاظ منابع آب شیرین کمبود داریم و در دراز مدت، بحران منابع آب به صورت یک مساله جدی مطرح خواهد شد. از سوی دیگر افزایش جمعیت به ویژه در مناطق شهری، باعث تولید حجم بالایی از فاضلاب می گردد که با روند فصلی دفع فاضلاب، مشکلات زیست محیطی فراوانی را در اطراف این نقاط ایجاد خواهد نمود. بنابراین توجه به منابع غیر متعارف آب از جمله استفاده از فاضلاب تصفیه شهری یک ضرورت اجتناب ناپذیر می باشد و لازم است با انجام آزمایشات لازم در خصوص چگونگی استفاده از این منابع آبی جهت حفظ محیط زیست، ذخیره منابع آب های زیر زمینی و دستیابی به توسعه پایدار گام برداشت. استفاده از فاضلاب تصفیه شهری به عنوان یکی از منابع غیر متعارف آب، در سال های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. بهترین شیوه دفع فاضلاب، پس از انجام مراحل تصفیه، کاربرد آن در کشاورزی است. فاضلاب تصفیه شده شهری از منابع غیر متعارف آب محسوب می شود و کاربرد آن در کشاورزی نیازمند مدیریت خاصی است که ضمن بهره گیری مطلوب از آن، مخاطرات زیست محیطی و بهداشتی را در خاک، گیاه و منابع آب سطحی و زیرزمینی به همراه نداشته باشد (پسكاد، 1992).

گیاه یونجه یکی از گیاهان مهم زراعی دنیا بوده و تاکنون تحقیقات کمی در زمینه اثرات فاضلاب تصفیه شهری بر روی رشد این گیاه صورت گرفته است که ضرورت مطالعه آن در ایران با توجه به کاربرد علوفه آن در تغذیه دام حائز اهمیت است. با توجه به شرایط اقلیمی یاسوج و پرورش دام در روستاهای اطراف جهت تأمین نیاز غذایی دام ها، یونجه یکی از محصولاتی است که در استان کهگیلویه و بویراحمد کشت می گردد و آب مصرفی و مورد نیاز آن بسیار زیاد می باشد. لذا با توجه به خشکسالی های چند سال اخیر و مسئله آب قابل استفاده در کشاورزی با عنایت به وجود یک واحد تصفیه خانه فاضلاب شهری در شهر یاسوج، از آنجائی که آب­های ناشی از فاضلاب تاکنون به طور مؤثری در امر آبیاری مزارع یونجه استفاده نشده اند، ضروری است تحقیقات لازم در خصوص چگونگی استفاده از فاضلاب تصفیه شهری در امر آبیاری مزارع یونجه انجام تا در صورت موفقیت آمیز بودن این موضوع، در خصوص تأمین بخشی از آب مورد نیاز مزارع یونجه از طریق فاضلاب تصفیه شهری اقدام گردد.

فرضیه ها :  

1. آبیاری با فاضلاب تصفیه شهری اثر معنی داری بر رشد ارقام یونجه همدانی و بغدادی دارد.

1. استفاده از فاضلاب تصفیه شهری در آبیاری یونجه، به طور معنی داری باعث افزایش عملکرد اندام های هوایی می گردد.

1. به کارگیری فاضلاب تصفیه شهری جهت آبیاری یونجه باعث تجمع عناصر روی، سرب و کادمیوم در اندام های هوایی می گردد.

اهداف تحقیق :

1. بررسی عکس العمل ارقام یونجه نسبت به کاربرد فاضلاب تصفیه شهری از نظر رشد رویشی.

1. بررسی وضعیت تجمع عناصر سنگین روی، سرب و كادمیوم در اندام های هوایی ارقام یونجه با کاربرد فاضلاب تصفیه شهری.

1. 3. مقایسه اثرکاربرد فاضلاب تصفیه شهری و آب معمولی بر روی رشد رویشی ارقام یونجه.

 1-كلیات

 1-1-یونجه

1-1-1-تاریخچه یونجه

تاریخچه یونجه، سرگذشت مهمترین گیاه علوفه ای دنیا و اولین گیاه علوفه ای اهلی شده است که بشر اولیه آن را به درستی به عنوان یک گیاه با ارزش از لحاظ تغذیه دام تشخیص داده است (کریمی، 1369؛ درویشی زید آبادی، 1377).

یونجه سابقه تاریخی بسیار طولانی دارد و قدمت کشت آن به سال ها قبل از میلاد مسیح و به ابتدای تاریخ تمدن می رسد. در قدیم این نبات در ایران به نام اس پرس معروف بوده و هنوز هم در بعضی نواحی به همین نام معروف است. ظاهراً اهمیت گیاهان علوفه ای همزمان به دوران اهلی کردن حیوانات وحشی بر می گردد بشر هر چه بیشتر به فرآورده های دامی احتیاج پیدا می کرد، اهمیت اقتصادی نباتات علوفه­ای بارزتر می شد. تا آنجا که امروز زراعت علوفه از جمله یونجه یکی از اساسی ترین زراعت ها را تشکیل می دهد. در جنگ هایی که میان قبایل مختلف رخ می داد از وجود چهارپایان در صحنه های جنگ استفاده می شد لشکرها به اجبار به فکر آذوقه دام های خود می افتادند و از آن زمان بود که استفاده از علوفه خشک رایج و مصرف آن معمول گردید (کریمی، 1367).

قدیمی ترین منابع برای شناسایی تاریخ یونجه به عنوان علوفه به 3300 سال پیش، در فارس و ترکیه برمی گردد. تاریخ کاشت یونجه در ایران به دوران مادها و هخامنشی ها        می رسد. این علوفه در موقع حمله خشایار شاه (490 سال قبل از میلاد) از ایران به یونان برده شد و از آنجا به ایتالیا و بالاخره به سایر کشورهای اروپا منتقل گردید. یونجه در دوره مادها جزو علوفه اسب محسوب می شد و به همین جهت به آن Media herba  گفته شده است که به معنی علف مادها می باشد (درویشی زید آبادی، 1377؛کریمی، 1367).

 مبدا اصلی یونجه را خاور نزدیک، آسیای صغیر و آسیای مرکزی باید دانست، ولی واویلف (vavilov) دانشمند روسی، مبداء یونجه را مرکز خاور نزدیک، آسیای صغیر، قفقاز، ایران و مناطق کوهستانی ترکمنستان شوروی ذکر کرده است. واویلف معتقد است غرب ایران دارای تنوع زیادی از یونجه های M. sativa می باشد (درویشی زید آبادی، 1377؛کریمی، 1369؛ مطلبی آذر، 1375؛ هانسون، 1988).

مرکز جغرافیایی یونجه را اغلب کشور ایران می دانند. یونجه، در منطقه ای که دارای آب و هوای قاره ای سرد یا تابستان های گرم و خشک بوده رشد و گسترش یافته است. با توجه به این خصوصیات آب و هوایی، منطقه سازش یونجه در کشور ایران شامل نواحی سردسیر یا مناطق غربی کشور می شود. از دیدگاه تاریخی، توجه به کشت یونجه به طرز چشمگیری با موفقیت همراه بوده است. احتمالاً موفقیت اصلی این گیاه را می توان در داشتن ریشه عمیق و گسترده آن دانست (کریمی، 1369).     

1-1-2-خصوصیات گیاه شناسی یونجه

این گیاه چند ساله از خانواده پروانه آسا و جنس مدیکاگو است. در اروپا به این گیاه لوسرن Lucern و در زبان انگلیسی و آمریکایی به آن آلفالفا Alfalfa و گاهی مدیک می گویند. این گیاه به علت این که به مادها تعلق داشته (مدیک) نامیده شده. این واژه در ادبیات لاتین (مدیکا) نامیده می شود و در اصلاحات علمی گیاه شناسی به (مدیک گو) تبدیل شده و به این شکل به کار برده می شود (مظاهری لقب، 1387).

 یونجه دارای ریشه راست و عمیقی بوده که از رشد مریستم انتهایی ریشه چه حاصل     می شود به موازات پیدایش ریشه اولیه، قسمت زیر لپه (Hypocotil) نیز رشد کرده ولپه ها را از خاک خارج می کند. میزان انشعاب ریشه توسط دانشمندان مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. ژنوتیپ های مقاوم به سرما نسبت به ژنوتیپ های غیر مقاوم انشعاب ریشه بیشتری دارند. برخوردار بودن این گیاه از یک سیستم ریشه ای قوی عامل موفقیت آن در مقاومت به کلیه عوامل نامساعد و همچنین استفاده از مواد غذایی تحت الارض به شمار می آید. ریشه، آب زیر زمین را به خوبی جذب می کند و در سال دوم نسبت به خشکی مقاوم می شود. اگر خاک شنی باشد، ریشه خیلی باریک نفوذ می کند و رشد فرعی ندارد که این نیز خوب نیست. در خاک مناسب ریشه فرعی و اصلی به خوبی تشکیل می شود. خاک مناسب یونجه خاک شنی و رسی است. ریشه دهی یونجه، با سن گیاه افزایش می یابد به طوری که در سال دوم رشد، نفوذ ریشه ها تا 5/1 متری عمق خاک امری عادی است و در سال چهارم تا بیش از 8 متری عمق خاک در ایالت کانزاس آمریکا گزارش شده است (هانسون، 1988).

یونجه دارای سه نوع ریشه راست، ثانویه و افشان است. ریشه های افشان در 20 سانتیمتری خاک قرار گرفته و بیشترین گره های تثبیت نیتروژن را دارا هستند (ویپوند و سویفت، 1992). جنبه های کیفی ریشه ها، یعنی تثبیت نیتروژن شامل تولید 250-200 کیلوگرم نیتروژن در هکتار در سال، توام با رها شدن عناصر غذایی و انتقال آن ها از خاک تحت الارض به سطح الارض است. 60 تا 70 درصد کل وزن ریشه در عمق 15 سانتیمتری پروفیل خاک قرار دارد. عملکرد علوفه رابطه نزدیکی با اندازه سیستم ریشه دارد، بخش فوقانی ریشه یعنی تاج که در اعمال اصلی سیستم ریشه دخالت دارد، اندام مهمی در پنجه زنی است (کوچکی و بنائیان اول، 1373).

الگو های فصلی تجمع ماده خشک ریشه شدیداً همراه با عملیات مدیریت مانند چرا با برداشت تغییر می کند. برداشت یونجه در انتهای غنچه دهی یا ابتدای گلدهی باعث می شود که وزن ریشه در طول فصل افزایش چندانی حاصل نکند. همچنین رشد ریشه یونجه نسبت به شرایط غرقابی بسیار حساس است به طوری که بعد از 8 روز غرقابی، سرعت رشد نسبی آن به صفر می رسد. برداشت زود هنگام برای رشد ریشه و ذخیره کربوهیدرات ها مضر است. در طی دوره رشد مجدد به علت مصرف کربوهیدرات ها غیر ساختمانی وزن ریشه ها کاهش می یابد ولی در وزن بافت های طوقه تغییر فاحشی رخ نمی دهد (کوچکی و همکاران، 1376).

ساقه اصلی یونجه، تقریباً چهار گوش به نظر می رسد و مغز آن از سلول های پارانشیمی فشرده پر شده است. ساقه اصلی یونجه دارای انشعاب های بسیار زیاد و ظریفی است که هر کدام برگ های مرکب زیادی در بر دارد در قاعده دمبرگ ها دو گوشوارک (Stipul) باریک وجود دارد. در تمام طول ساقه نیز کرک های اپیدرمی ممکن است وجود داشته باشند که اغلب ساختار چند سلولی گرز مانندی دارند. وجود کرک دلالت به وجود مکانیسم تدافعی ویژه ای در برابر حشرات گیاه خوار است. تراکم کرک ها رابطه منفی با تغذیه و تخم ریزی حشرات و نیز تغذیه لاروها دارد. ساقه در نزدیکی سطح زمین انشعاب های زیادی تولید می کند که به مرور زمان چوبی و ضخیم گشته و به یک طوقه تبدیل می شوند. طوقه در گونه های چند ساله مناطق گرم به صورت برجسته ولی در گونه های مناطق سرد، صاف و یا مسطح می باشد و تا حدودی زیر خاک قرار می گیرد شکل قرار گرفتن طوقه در مقاومت گیاه نسبت به سرمای شدید زمستان موثر است ارتفاع در ارقام یونجه فرق می کند و معمولاً بین 100-60 سانتیمتر است. به طور کلی یونجه هایی که در بهار به گل می نشیند دارای ارتفاع کمتری هستند. گرچه مهمترین عامل تعیین ساقه ها، ریخت ژنتیکی است ولی عوامل دیگری نظیر تراکم، میزان نیتروژن، نور، رطوبت و مدیریت چرا نیز بر ارتفاع گیاه موثرند (کریمی، 1369؛هانسون، 1988). تعداد ساقه های یونجه بین25-5 عدد می باشد که از محل طوقه گیاه خارج شده و بعد از چیدن یا رسیدن بوته انشعاب های فرعی تری تولید می گردد. کیفیت پنجه ها به جوانه هایی که از آن ها منشا گرفته اند، بستگی دارد پنجه هایی که از پایین ساقه می رویند سریعتر تجدید رشد کرده و این موضوع برای تولید علوفه سبز حائز اهمیت است، هرچند در این موارد تولید کل آن ها کمتر است. بین تعداد ساقه و عملکرد همبستگی مثبتی ملاحظه شده است (کوچکی و بنائیان اول، 1373). ماده خشک ساقه ها به صورت هرمی از سطح خاک به سمت بالا توزیع می شود. ساقه های ضخیم تر و زبرتر روی گیاه در پایین ترین بخش قرار دارند به طوری که 60-40 درصد ماده خشک ساقه ها در 20 سانتیمتری سطح خاک تجمع می یابد (کوچکی و همکاران،1376). یکی از وظایف مهم ساقه در گیاهان چند ساله بقولات اسیمیلاسیون و تولید است. سطح فتوسنتزکننده ساقه یک گیاه (بدون برگ) نسبتاً ثابت و تقریبا یک سوم سطح برگ می باشد (کوچکی و بنائیان اول، 1373).

 برگ های یونجه از نوع مرکب، سه برگچه ای هستند و تقریباً یک سوم انتهایی برگچه ها مضرس است. اولین برگ که پس از رویش بذر ظاهر می شود، تک برگچه ای با دم برگ بلند است و بعد از مدتی اولین سه برگچه ای ظاهر می گردد. اولین برگ در بعضی از ارقام یونجه سه برگچه ای بوده و برگ های بعدی چند برگچه ای می باشد. رنگ برگچه های یونجه سبز تیره، شکل آن تخم مرغی  و سطح زیرین آن ها به مراتب بیش از سطح بالایی آن ها از کرک پوشیده شده است. برگچه میانی توسط دمبرگ کوتاهی به دمبرگ اصلی متصل شده است، در حالی که برگچه های جانبی فاقد دمبرگچه هستند. در قاعده برگ این گیاه دو گوشوارک باریک وجود دارد که به دمبرگ متصل هستند، هر یک از گوشوارک ها زائده ای باریک و بلند در انتها و نیز دندانه های ظریف و کوچک در قاعده دارند (کریمی، 1369؛ هانسون، 1988). در انتهای برگ های برخی از ارقام کرک های ریزی وجود دارد که عمل آنها جلوگیری از تبخیر و افزایش مقاومت گیاه در برابر گرما و خشکی می باشد. در یونجه تقریباً حدود 50 درصد وزن گیاه را برگ ها تشکیل می دهند که این مقدار بستگی به سن گیاه و زمان برداشت دارد و دارای 23-21 درصد پروتئین هستند. وظایف اصلی برگ ها  در یونجه جذب و تولید است. اندازه سطح فتوسنتز کننده یونجه متغییر بوده و به شرایط اکولوژیکی، مرحله فنولوژیکی، زمان برداشت، تعداد چین های قبلی، رقم و سن گیاه بستگی دارد. سطح فتوسنتزکننده در هر برگ از اولین تا سومین چین از ویژگی های گونه و رقم در یونجه به شمار می آید برگ های یونجه از اولین تا دومین چین افزایش می یابد و این موضوع به کیفیت علوفه می افزاید (کوچکی و بنائیان اول، 1373). 

 پیدایش گل یونجه از انتهای شاخه ها با تعییر حالت از مرحله رویشی به زایشی آغاز      می شود. در آغاز برآمدگی بافت مریستم در محور برگ به وجود می آید و هر برآمدگی در نهایت به تولید یک خوشه یا گل آذین منجر می شود (کریمی، 1369). گل های یونجه بر روی         گل آذین های خوشه ای ساده تشکیل می شوند، کاسه گل شامل پنج کاسبرگ و جام گل یونجه آزاد و نا هم شکل و از نوع پروانه آسا است و از یک گلبرگ بزرگ به نام درفش و دو گلبرگ آزاد و جانبی به نام بال و دو گلبرگ به هم پیوسته به نام ناو تشکیل شده است (زمانیان، 1377). تعداد پرچم های گل یونجه 10 عدد دو دسته ای است که میله 9 تایی     آن ها به هم متصل بوده و دهمی و نزدیکترین پرچم به گلبرگ درفش، آزاد است. مادگی نیز شامل یک برچه با تخمدان فوقانی، خامه صاف و میان تهی و کلاله مشخص می باشد (هانسون، 1988). گل یونجه خصوصیات ویژه ای دارد، به همین دلیل تعداد و انواع حشراتی که به طور موثر می توانند در گرده افشانی یونجه تاثیر داشته باشند محدود هستند. گرده افشانی یا تلقیح آن بوسیله حشرات بویژه زنبور عسل و یا زنبور مگاشیل انجام می شود. تولید شاخه های گل دهنده، در فصل بهار از دهمین تا چهاردهمین گره از طوقه یونجه ودر فصل تابستان از ششمین تا دهمین گره صورت می گیرد. این به آن مفهوم است که یونجه هایی که در بهار به گل      می روند رشد و نمو زیادتری دارند و ارتفاع ساقه آن ها هم بیشتر است. رنگ گل

در باب واژه ی ادب و این كه منظور از ادب و ادبیات چیست سخنان گوناگون گفته‌اند و تعریف های گوناگونی برای ادب و ادبیات كرده‌اند كه هیچ یک جامع نیست. البته مفهوم آن تا حدی برای همه ی مردم روشن است و منظور از آن را كم و بیش در می‌یابند بدون آن كه نیازی به قالب‌گیری در تعریف و حدود معینی باشد. آیا می‌توان مرزی و حدی برای ادبیات ملت ها قایل شد و اگر می‌توان حدی برای آن دانست، دامنه ی آن تا كجا كشیده می‌شود؟

در زندگی ادبی، انسان در می‌یابد كه رسالت وی در این جهان تنها خورد و خواب نیست بلكه رسالت مهم تری بر عهده دارد و انسانیت به این نیست كه تنها گلیم خود را از امواج متلاطم بركناردارد و در نجات خود بكوشد ، انسان آن است كه برای سعادت نوع خود گام بردارد.پس شك نیست كه اندیشه ها و اندیشه‌های انسانی در سطح انسانیت یكی از عناصر مهم ادب است. ادیان به طور اعم در پایه‌ریزی نوعی از ادبیات سهمی به سزا داشته‌اند و با وجود تحولات و دگرگونی هایی كه در جامعه‌ها پدید آمده است اوضاع ادبی نیز دوشادوش دگرگونی های جوامع انسانی دگرگون شده است

زبان و ادبیات جلوه گاه  اندیشه ، آرمان ، فرهنگ و تجارب و روحیات یک جامعه است . انسان ها در گذر زمان از زبان برای انتقال پیام ها ، عواطف و اندیشه های خویش بهره جسته اند و از ادبیات که زبان برتر است به عنوان ابزاری در انتقال بهتر ، بایسته تر و مؤثرتر اندیشه خود استفاده کرده اند . ادبیات ، درتلطیف احساسات ، پرورش ذوق و ماندگار کردن ارزش ها و اندیشه ها سهمی بزرگ و عمده بر دوش داشته است  به همین دلیل هر اندیشه ای که در قالب مناسب  خویش ریخته شود ماندگارخواهد بود.

عبدالحسین زرین کوب در تعریف ادبیات می نویسد: ((بطور کلی ادبیات آنگونه سخنانی است که از حد سخنان عادی برتر و والاتر بوده و مردم آن سخنان را در خور ضبط و نقل دانسته اند و از شنیدن آنها دگرگون گشته اند و احساس غم و شادی یا لذت و الم کرده اند پس واضح است که یکی از ویژگی های مهمی که هر اثر باید داشته باشد تا در جمله آثار ادبی به حساب آید پایندگی و ماندگاری آن اثر در طول زمان است. بطور کلی اگر کسی که قصد دارد به آفرینش ادبی بپردازد به هدف ادبیات که همان بیان احساسات و عواطف درونی انسان است، ناظر باشد بطور حتم اثری که خلق می کند دارای ویژگی پایندگی (هر چند که پایندگی آثار بزرگ ادبی را نداشته باشد) خواهد بود؛ زیرا عواطف بشری امریست که دستخوش تغییر در طول زمان نمی شود و همواره ثابت است؛ به عنوان مثال مفهوم عشق در تمام دوران ها وجود داشته و همواره ستایش شده است((.

در هر جامعه‌ای ادب جلوه‌ایست از تجلیات روحی و آسایش ارواح سركش انسانی كه در دنیای نامتناهی در قید و بندهای بسیاری اسیر شده است و راه گریزی ندارد، لاجرم برای تسكین آلام و دردها و ناكامی ها و رنج و عذاب و شكنجه كه ناگزیر به تحمل آن ها است متوسـل به مناجـات و راز و نیــاز می شود و اندیشه ها واحساسات خود را كه هرگز نمی تواند در این جهان ابراز كند به شکل جالب و دل‌انگیزی بیان می كند، در لباس نثر، در لباس نظم، در جلوه‌های موسیقی، در بیان احساسات دقیق و رقیق عرفانی و اتحاد و فنا و یگانگی، این امور همه به هم پیوسته است.

ادبیات زاییده روح و ذوق‌های لطیف و حساس است و بازتاب دهنده ی روح لطیف عرفانی است و در پاره‌ای موارد جنبه‌های ارشادی آن نیرومند است كه اخلاقیات مذهبی را در بردارد.

در گلزار معانی و حقایقی که چمن آرای فکر بشر بوجود آورده است تا کنون گلی خوشبوتر از گل عرفان نرسته است  و گلهای دیگر این گلزار نیز تا نفحه ای از این گل نداشته باشند بویشان مطبوع طبع صاحبدلان واقع نمی گردد و شگفت آنست که در گلزار معانی و حقایق از این نوع رستنی جز یک گل بیشتر نروئیده  و محل روئیدن آنهم مشرق زمین بوده است.

عرفان کعبه ی  مقصودی است که رهروان راه دین و علم هر دو به آنجا می رسند. عرفان حقیقتی است که در عرض تمام مذاهب و علوم قرار گرفته و با همه دشوار بدست آمدنش همه کس می تواند از دین و مذهب و علم خود آنرا بیابد و عارف واقعی  کسی است که بر حقیقت فضائل و رذائل واقف گشته و متحلی به فضائل و متخلی از رذائل گردیده و انقدر دارای صفای قلب شده که نسبت به هر جانداری تا چه رسد به انسان مهربان است  بنابراین با خواندن حالات عارفان در می یابیم هیچ مقامی برای انسان بالاتر از مقام معرفت و هیچ حالی خوشتر از حال عرفان نیست و هرکس می خواهد به کمال مطلوب انسانیت برسد باید بکوشد به این مقام و حال برسد.

تصوف در قرن دوم هجری که ابتدای ظهور آنست عبارت بوده از توجه مفرط به زهد و عبادت بر طبق  اوامر و نواهی شریعت اسلام و موضوعات تصوف در قرن دوم یعنی ابتدای  ظهور آن زهد ، توکل ، صبر ، شکر ، اخلاص ، محبت  و معرفت و  اموری از این قبیل بوده و در آغاز تمام این مطالب یکسان مورد توجه قرار می گرفت  ولی طولی نکشید که پیشوایان طریقت هر یکی به یکی از این موضوعات بیشتر متوجه گردیده  و مستغرق حالتی از حالات مذکور شده اند.

کم کم تصوف شکل دیگری به خود گرفت و فرقه صوفیه رسما در مقابل فرقی که در اسلام ظاهر شده بودند به عنوان یک فرقه ی  صاحب تشکیلات و آراء و عقائد مخصوص عرض اندام کرد . این فرقه مشایخ و بزرگان بسیاری داشته  که حاتم اصم یکی  از مشایخ بزرگ صوفیه  در قرن دوم و سوم است که او نیز دارای ویزگیهای برجسته ای مانند زهد ، صدق ، کرم ، عدم خشم ، آرامش اخلاقی  است و  حتی نظریه های خاصی را مانند مرگ های چهار گانه و تقسیم شهوت  بیان نموده است.

از انجا که در آثار نظم ونثر فارسی از حاتم نام برده شده است نشان از توجه و جایگاه ویژه او در نزد نویسندگان وشاعران عارف مسلک دارد.

با توجه به این که برخی از این بزرگان گمنام بوده اند واطلاعات زیادی از آنها در دست نداریم حتی تاریخ تولد آنها مشخص نیست  لذا با بررسی آثاری که از آنها سخن به میان آمده به شناخت این بزرگان دسـت  می یابیم و با بررسی برخی از این  منابع چون کتاب شرح تعرف عبدالله المستملی بخاری ،طبقات الصوفیه خواجه عبدالله انصاری ، احیاء علوم الدین و مکاتیب فارسی غزالی ، رساله قشیریه عبدالکریم بن هوازن قشیری ، کشف المحجوب هجویری ، حدیقه سنایی ، بوستان سعدی، تذکره الاولیاء عطار نیشابوری مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه عزالدین محمود کاشانی  و نفحات الانس جامی با به میان آوردن وپیش کشیدن سخن و حکایاتی از آنان به  موضوع  این تحقیق یعنی  سیمای حاتم اصم در آئینه ی  ادبیات فارسی خواهیم رسید که نشان میدهد تا چه میزان در ادبیات فارسی تاثیر گذار بوده یا فقط  از بعد عرفانی ، شخصیت آنها مورد توجه قرار گرفته است .

نگارنده ی  این سطور با اشعار عرفانی انس و الفت داشته و همواره مجذوب کلام شیوای شاعران و نویسندگان عارف مسلک بوه و این دلدادگی به اشعار عرفانی ، سبب بررسی یکی از شخصیتهای صوفیه و عارف یعنی حاتم اصم در آثار نظم و نثر فارسی گردید و دریچه ای بر دلم گشود و مرا در این مسیر راهبر شد و عزم کردم تا در راه تکامل این ارمغان الهی کوشیده و با امید بپویم.

بدین منظور اشتیاق ایجاد دفتر حاضر فراهم گردید و امید است که با  این حرکت بتوانم حتی  یک قدم  در مسیر بی انتهای عرفان و ادب فارسی برداشته باشم.

غرض نقشی است کز ما باز ماند                               که هـستی را نمی بیـنم بقائی

در فصل دوم نگاه مختصری به زندگی و آثار سعدی از منظر صاحب نظران افكنده خواهد شد واز تحصیلات، مسافرت‌ها،  تجارب و  اهمیت این شاعر در ادبیات فارسی و جهان  صحبت می‌شود و از آثار او و موضوعاتشان سخن به میان آمده است.

فصل سوم، به اهمیّت صبر و سكوت در آیات و روایات اسلانی پرداخته  و با شرح و بسط این دو موضوع از نظر آیات كریمة قرآن مجید و هم چنین نصوص صریح روایات و احادیث شریف از معصومین و امامان (ع)  اشاره می‌شود.

فصل چهارم به بررسی جایگاه صبر و سكوت در ادبیات فارسی می‌پردازد و اهمیّت آن را در آثار شاعران طراز  اوّل  ایران مانند  مولوی، عطار، صائب تبریزی و … نشان می‌دهد.

فصل پنجم این تحقیق كه بدنة اصلی این پژوهش را در بر می‌گیرد، به بحث و برسی جایگاه صبر و سكوت در آثار سعدی می‌پردازد. در این بخش نگارنده بر اساس اشعار و گفته‌های سعدی تحلیل خود را از این دو مبحث ارائه می‌دهد. در فصل ششم، پژوهنده دریافت و استدراكات خود را ازكُل مباحث و نتیجة  ارائه تحقیق  داده و سپس پیشنهاداتی را نیز در این خصوص  اضافه می‌كند.

1-2- هدف تحقیق:

هدف از انجام این پژوهش، بررسی جایگاه صبر و سكوت در در آثارسعدی شیرازی است. در مقولة تربیت و اخلاق چنان كه از آثار و اشعار سعدی بر می‌آید، صبر وسكوت به عنوان دو راهبرد تربیتی و اخلاقی در موفقیت انسان بسیار مؤثر هستند. از دیگر سو، به نظر می‌رسد، سعدی در مبحث صبر و سكوت به شدّت تحت تأثیرآموزه‌های اسلامی است. یكی از اهداف دیگر این تحقیق نشان دادن كمیّت و كیفیّت این اثر پذیری می‌باشد.

1-3 ادبیات‌ و پیشینة تحقیق:

 تا كنون، تحقیق و اثر مستقلی در خصوص جایگاه صبرو سكوت در آثار سعدی به رشته‌ تحریردر نیامده است. لیكن پژوهش‌گران و ارباب ذوق و اندیشه به طور پراكنده در آثار خود به این مبحث پرداخته‌اند.

محمد علی همایون در باب سعدی و گلستان و بوستان و غزل‌های او كتابی باعنوان«سعدی، شاعر عشق و زندگی» تاًلیف كرده است. این كتاب در 385 صفحه در سال1385 توسط نشر مركز روانه‌ی بازار گردیده.  نویسنده در این كتاب مطالب گوناگونی را در هشت فصل پیرامون موضوعات مختلف درآثار سعدی به رشته ِ تحریر درآورده است. در صفحه (167) چنین می‌خوانیم: « سعدی در بوستان، بخصوص در باب سوم و نیز در باب‌‌های دوم و چهارم و هفتم، در تئوری تصوف و درویشی داد سخن می‌دهد، چنان كه اگر این شعرهای او را به دست كسی بدهند كه از تصوف و ادبیات آن سررشته داشته باشد ولی نداند كه این شعرها از سعدی است، به حق گمان خواهد كرد كه گوینده آن‌ ها از اجله شعرای صوفی است…، منظورم برداشت او از آراء و روش‌های اصولی و اساسی و پاك و بی غش تصوف است، و بازتاب آن در خلق و خو و رفتار و گفتار صوفیان بزرگ افسانه مانند جنید بغدادی و شبلی نعمانی و بایزید بسطامی است.

دوازدهمین دفتر «سعدی شناسی» مجموعه‌ای تخصصی درباره اندیشه، زندگی و آثار سعدی است. این دفتر شامل 16 مقاله تحقیقی به قلم دانشوران و سعدی‌شناسان ایرانی است كه هر كدام، بازگو كننده و راهگشای جنبه‌ای از هنر سخنوری و ژرفای اندیشه سعدی است. حق‌شناس در مقاله «‌شجره‌های ممنوعه در گلستان سعدی»، موضوع این بخش از ادبیات فارسی را پیش می‌كشد و آن‌ ها را بنا به دلایلی كه در مقاله بدان اشاره شده، «‌ادبیات گلخنی» می‌نامد و می‌نویسد كه این شاخه از ادبیات با آنچه به آن هجویات و هزلیات می‌گویند، تفاوت دارد. سپس پرسش‌هایی از این دست را طرح می‌كند كه چرا ادبیات گلخنی ما همواره با نوعی تسامح و نادیده گرفتن مواجه بوده است و كسی نكوشیده كه آن‌ ها را از پهنه ادبیات ایران بزداید؟ حق‌شناس در این مقاله به حدس‌ها و گمان‌هایی دست می‌یازد و در نهایت آنچه را كه خود می‌پسندد و با واقعیت ادبیات ما سازگارتر تلقی می‌كند، پاسخی برای پرسش‌هایش در نظر می‌گیرد.» (كمالی سروستانی، 1385: 87)

«سكوت و سخن، شاهكارهای موضوعی شعر فارسی»، عنوان كتابی است از داود لطف‌الله. این كتاب در سال 1387توسط نشر مدرسه در 188 صفحه چاپ گردیده است. نویسنده در این اثر به آموزه‌های اخلاقی شاعران ایران به مبحث سكوت و سخن و مقام آن پرداخته و شواهد و نمونه‌هائی از شاعران كلاسیک ایران آورده است. مبحثی از این اثر در آداب سخن  از سعدی شیرازی  نیز در آن گنجانده شده.

امیدعلی احمدی در مقاله مفصلی تحت عنوان «محتوای جامعه‌شناختی گلستان سعدی»، با نگاهی نو و روش‌مند این اثر مشهور سعدی را بررسی می‌كند و آن را نمونه عالی و مهمی در تاریخ ادبیات ایران می‌شمارد كه تحلیل جامعه‌شناختی آن، امكان درك و فهم دوره‌ای دشوار و پیچیده از تاریخ ایران را فراهم می‌كند و زمینه‌ای به دست می‌دهد تا به توصیف جامعه‌شناختی از وضع اجتماعی و فرهنگی آن عصر برسیم. برای چنین كاری، او برخی نظریه‌های جامعه‌شناسی را مورد توجه قرار می‌دهد و گلستان سعدی را اثری در نظر می‌گیرد كه پیامد یک واقعه یا پدیده اجتماعی است. نویسنده، نخست دیدگاه صاحبنظران درباره گلستان را فهرست‌وار می‌آورد، سپس اوضاع اجتماعی عصر سعدی را بررسی می‌كند و سیر قهقرایی، آشفتگی و بحران  دایمی جامعه آن روز را یادآور می‌شود و در نهایت به خصلت‌های اسطوره‌ای گلستان، تنوع موضوعی و مضمونی حكایات، تناقض نمایی‌ها، زبان طنزآمیز سعدی، استفاده از جهان‌بینی سیستمی و موارد دیگرمی‌پردازد. وی به این نتیجه می‌رسد كه: «در گلستان، توصیفی همه جانبه از نهادهای اجتماعی وجود دارد و این توصیف‌ها هر یک به بعدی از ابعاد زندگی اجتماعی مربوط‌اند. آن چنان كه می‌توان گفت