1-1- تعریف مسئله

اكثر مناطق ایران دارای اقلیم خشك و نیمه خشك می‌باشند. بنابراین یكی از عوامل محدود كننده تولید محصولات كشاورزی در ایران ناشی از تنش خشكی است که با توجه به مرحله‌ رشد گیاه می‌تواند باعث خسارت و در نتیجه كاهش عملكرد گردد.

یكی از روش‌های كاهش اثرات مخرب تنش خشكی استفاده از ژنوتیپ‌های مقاوم می‌باشد. از نظر تكاملی مقاومت به خشكی عبارت است از توان زنده ماندن یک گونه از نسلی به نسل دیگر در شرایط كمبود آب، از نظر كشاورزی مقاومت به خشكی توان تولید اقتصادی یک محصول در شرایط كمبود آب قابل استفاده برای آن محصول تعریف می‌گردد. درجه مقاومت به خشكی متفاوت است كه شامل تحمل[1] به خشكی و گریز[2] از خشكی می‌باشد. تحمل به خشكی به مفهوم حالتی است كه در عملكرد محصول كشت شده در محیط حاوی تنش آب هیچ گونه كاهشی دیده نشود. گریز از خشكی حالتی است كه ارقام قبل از محدودیت شدید آب به محصول دهی برسند. و مفیدترین شكل مقاومت به خشكی است (شاه نجات بوشهری و عبد میشانی، 1376).

1-2- تنش خشکی

بخش عمده‌ای از غذای دنیا توسط محصولاتی تامین می‌گردد که در مناطق مورد کشت آنها، بارندگی محدودی در فصل رویش وجود داشته و یا اینکه محصولات کشت شده از رطوبت ذخیره در خاک استفاده می‌کنند. خسارات وارده ناشی از گرما و خشکی به گندم، یولاف، ذرت، سورگوم، ارزن و سایر گیاهان زراعی در مناطق پر حرارت و کم باران امری عادی است. بنابر‌این مقاومت به دما و خشکی به خاطر کاهش افت عملکرد در گیاهان واقع در این مناطق مهم می باشد (شاه نجات بوشهری و عبد میشانی، 1376). از بین تنش­های زنده و غیرزنده، تنش­ خشکی دومین عامل اصلی کاهش عملکرد بعد از عوامل بیماری­زا می_­باشد و در نتیجه بارندگی کم، دمای بالا و وزش باد حادث می­ شود. واکنش گیاه نسبت به آن بستگی به مرحله­ ای از رشد دارد که خشکی در آن رخ می‌دهد (احمدی و همکاران، 1388).

با توجه به این‌که متوسط نزولات جوی سالانه ایران 240 میلی­متر می‌باشد، ایران در رده مناطق خشک و نیمه_­خشک جهان قرار می‌گیرد (طبق تعریف آمبرژه مناطقی را خشک می‌نامند که بارندگی سالانه آنها کمتر از 250 میلی­متر باشد و مناطق با بارندگی سالانه 250 تا 450 میلی­متر را نیمه‌ خشک گویند) ( آذری‌کی، 1381). با توجه به نزولات محدود ایران، حدود 45 درصد اراضی زیر کشت گندم دیم در ایران دارای نزولات کمتر از 350 میلی­­متر است­ (محمدی، 1387) که باعث ‌می‌گردد تا تنش خشکی به عنوان مهمترین عامل محدود کننده عملکرد در گیاهان زراعی مورد توجه خاص قرار گیرد.

1-3-اهمیت گندم

گندم به عنوان مهمترین عنصر غذائی، به عنوان یک منبع کالری، پروتئین، ویتامین و املاح خاص، دارای ارزش تغذیه‌ای بالایی است (شاه نجات بوشهری و عبد میشانی، 1376). این گیاه بیشترین سطح زیر كشت را به خود اختصاص داده است و در اغلب نواحی جهان كشت می‌شود. گستره کشت آبی از 60 درجه عرض‌ شمالی در شمال اروپا تا 40 درجه عرض جنوبی در آمریكای جنوبی و از مناطق هم سطح دریا تا ارتفاع 3000 متری از سطح دریا را شامل می‌شود. از مهمترین كشورهای تولید كننده گندم در جهان می‌توان به هند، پاكستان، ایالات متحده آمریكا و كانادا اشاره نمود. ایران یكی از مراكز تنوع و خاستگاه‌های اولیه گندم بوده و منابع ژنتیكی غنی برای این محصول در کشورمان وجود دارد (شهبازی و همکاران، 1391). گندم از خانواده گندمیان[3]، از جنس تریتیکوم[4] و مهمترین گیاه زراعی روی کره زمین است­ (شهبازی و همکاران، 1391). گونه‌های اصلی آن از لحاظ تعداد کروموزوم به سه گروه دیپلوئید (2n=2X=14 AA BB DD)، تتراپلوئید (2n=4X=28 AABB) و هگزاپلوئید (2n=6X=42 AABBDD) تقسیم می­شوند. گونه­ های تتراپلوئید، آمفی­پلوئیدی از تلاقی دو دیپلوئید هستند و هگزا­پلوئیدها از تلاقی دیپلوئید و تتراپلوئید به‌وجود آمده­اند (توسلی، 1387). ژنوم A از یک گندم دیپلوئید وحشی به نام تریتیکوم بوئئوتیکوم بدست آمده است. این گندم در به وجود آمدن گندم‌های تتراپلوئید دوروم، تورژیدوم، بولونیکوم و پرسیکوم (کارتالیکوم) با فرمول ژنومی AABB موثر بوده است. گونه­ تتراپلوئید وحشی تریتیکوم دی‌کوکوئیدز[5] با گیاهی از خانواده گندمیان به نام تریتیکوم تاشی­ئی[6] با فرمول ژنومی DD آمیخته شد و گندم هگزاپلوئید (AABBDD) امروزی را به وجود آورده‌اند. اما منبع ژنوم سوم (ژنومB) در حال حاضر هنوز ناشناخته باقی‌ مانده است (یزدی‌صمدی و عبدمیشانی، 1383).

گندم دوروم تقریباً 8 درصد از تولید جهانی گندم را شامل می­ شود (محمدی و همکاران، 1385) و یکی از منابع اولیه به وجود آورنده گندم اولیه است. این گندم گیاهی است از خانواده گندمیان­، تك لپه، خودگشن، یك‌ساله و روز بلند (نورمحمدی و همکاران، 1376). گندم دوروم با داشتن درصد بالای پروتئین (12 تا 14 درصد) در مقایسه با برنج (7 درصد) و گندم نان (10 تا 12 درصد) از جمله مهمترین مواد غذایی جهان است (نورمحمدی و همکاران، 1376). گندم دوروم حاوی رنگدانه‌های طبیعی بیشتری نسبت به انواع گندم‌های دیگر است که خاصیت آنتی اکسیدانی و ضد سرطانی دارند. سمولینا محصول اصلی گندم دوروم می‌باشد. تغذیه با ماکارونی تهیه شده از آرد سمولینا، یک روش مناسب برای ورود غذاهای تهیه شده از دانه گندم دوروم به رژیم غذایی است که باعث افزایش پیشگیری ابتلا به بیماری‌های مزمن و افزایش سلامتی می‌گردد، گرچه مقدار آنتی اکسیدان‌ها در سمولینا کم است اما مصرف مداوم آن میزان نیاز  بدن را تأمین می کند. گندم دوروم، ویتامین‌ها، مواد معدنی، آنتی اکسیدان‌ها و فیبر رژیمی بیشتری نسبت به  گندم‌های دیگر دارد (محمدی و همکاران، 1381). گندم دوروم یکی از قدیمی‌ترین گونه‌های زراعی غلات می‌باشد (رویو و همکاران، 2009 ) که کشت آن به دلیل تقاضا و همچنین قیمت بالای جهانی در حال افزایش است (هوشمند و همکاران ، 2005(، پروتئین بالا و استحکام گلوتن آن باعث شده است که این گندم بهترین ماده اولیه برای تولید ماکارونی باشد، هرچند در تهیه نان نیز از آن استفاده می‌گردد (تریبوی و همکاران، 2003 ).

1-4-تنش خشکی در گندم

گندم به طور گسترده در مناطقی كشت می‌شود كه در معرض تنش‌های فراوان خشكی هستند. مکانیسم‌هایی كه در مقاومت به خشکی گندم دخالت دارند عبارتند از: زودرسی، که گیاه قبل از مواجهه با تنش خشکی چرخه زندگی خود را کامل می‌کند، سیستم قوی و عمیق ریشه جهت استفاده موثر از رطوبت خاک، مکانیسمی که روزنه‌ها را در ضمن دوره تنش خشکی می‌بندد به نحوی که تلفات آب در گیاه کاهش یابد و سر انجام پوشش مومی روی سطح برگ که تلفات تعرق را کم می‌کند. لذا ارقام گندم تولید شده برای مناطق خشك دارای برگ‌های باریك‌تر و نسبت ساقه به ریشه كمتری هستند و از استعداد تولید عملكرد كمتری نسبت به ارقام تولید شده برای مناطق مرطوب برخوردارند (شاه نجات بوشهری و عبد میشانی، 1376).

مقاومت به خشكی صفتی كمی است كه از طریق یک روش واحد آزمایشگاهی قابل اندازه‌گیری نیست زیرا تنش بر مراحل مختلف نموی تاثیر داشته و اثر آن با شدت و مدت تنش تغییر می‌كند (کافی و همکاران، 1386). آبیاری گندم در مناطقی که دارای بارندگی زیاد هستند ضروری نمی ­باشد ولی در مناطق کم باران، آبیاری باعث جلوگیری از نوسان عملکرد می­ شود. گندم از اول بهار تا مرحله رسیدن خود روزانه به 3 تا 5 میلی­متر آب نیاز دارد. بنابراین در مناطقی که بارندگی کافی نیست، باید از آبیاری تکمیلی استفاده کرد (نیازی و همکاران، 1381). محصولات زراعی پاییزه معمولاً از زمان گلدهی تا مرحله رسیدگی فیزیولوژیک با خشكی مواجه می‌گردند چون در این زمان هوا گرم و تعرق افزایش می‌یابد (Schneider et al., 1969). و کلا اثر زمان ظهور تنش آب ممکن است به اندازه شدت تنش آب اهمیت داشته باشد. از زمان سبز شدن تا پایان پنجه­زنی، بوته­ های جوان گندم آب زیادی مصرف نمی‌کنند. آبیاری خیلی زیاد در این مواقع نه تنها فایده­ای ندارد، بلکه باعث از بین رفتن تهویه خاک و خارج شدن کودهای شیمیایی از ناحیه ریشه می­ شود. حتی مقداری تنش رطوبت در طول این دوره که باعث جلوگیری از رشد زیاد می‌شود، مفید است چون مانع سرمازدگی شدید در برخی موارد می‌گردد. نیاز آبی گیاه در طول دوره حداکثر رویش که همزمان با طویل شدن ساقه است، به سرعت زیاد می‌شود. در زمان تشکیل سنبلچه­ها، تنش رطوبت باعث کاهش تعداد آنها در هر سنبله خواهد شد و کاهش تعداد سنبلچه‌ها باعث کاهش عملکرد نیز می‌گردد (نیازی و همکاران، 1381).

در ارزیابی مقاومت به خشكی باید به مراحل نموی گیاه دقت نمود زیرا بیشترین تنش خشکی که به گیاهان وارد می­ شود اغلب در زمان گلدهی و تشکیل دانه صورت می­گیرد، در این دوره تبخیر و تعرق افزایش می­یابد که همزمان با حداکثر نیاز گیاه به رطوبت می­باشد. همچنین در طول این دوره تنش آب بیشترین اثر سوء را بر عملکرد دانه خواهد داشت. فاصله بین تمایز سلولی سنبلک­ها و گلدهی، حساسترین دوره نسبت به خشکی می­باشد. ارقامی از گندم که گرده افشانی آنها طولانی است، در مقایسه با ارقامی که دوره گرده­افشانی کوتاه­تری دارند، احتمالا در اثر تنش رطوبت، صدمه کمتری متحمل می­شوند (گل‌پرور و همکاران، 1381). اندازه‌گیری عملکرد دانه یکی از شاخص‌های مهم در برنامه‌های اصلاحی گندم برای مقامت به خشکی می‌باشد. اما به دلیل وراثت‌پذیری پایین این صفت، اندازه‌گیری صفات فیزیولوژیک، مورفولوژیک و بیوشیمیایی مرتبط با تنش خشکی در کنار آن ضروری به نظر می‌رسد (Blum et al., 1990). گلستانی و آساد (1998) بیان نمودند که انتخاب بر اساس صفات فیزیولوژیک آسان و دقیق بوده و توارث‌پذیری این صفات نسبتا بالا است. بنابراین بازده ژنتیکی این صفات مطلوب بوده و انتخاب بر مبنای این صفات راه مطمئن و سریعی برای انتخاب جوامع گیاهی و بهبود عملکرد می‌باشد.

پژوهش‌های انجام شده در سال‌های اخیر بیشتر بر روی اثر تنش خشکی بر گندم هگزاپلوئید توسط پژوهشگران داخلی و خارجی صورت گرفته است. اما با توجه به اهمیت گندم دوروم کمتر به اثر تنش ­خشکی بر روی گندم تتراپلوئید توجه شده است، لذا این مطالعه با اهداف زیر روی مجموعه ­ای از گندم­های تتراپلوئید (دوروم) پایه‌ریزی گردید.

1-5- اهداف مطالعه

1-5-1- ارزیابی مجموعه‌ای از ژنوتیپ‌های گندم تتراپلوئید از لحاظ مقاومت به خشکی بر اساس برخی معیارهای مورفولوژیک.

1-5-2- بررسی همبستگی­های موجود بین عملکرد و اجزای آن با شاخص ­های کمی مقاومت به خشکی.

1-5-3- ارزیابی شاخص دمای سایه‌انداز[7](CT) به عنوان معیاری برای گزینش ارقام مختلف تحت شرایط آبیاری محدود و آبیاری متداول.

1-5-4- محاسبه ضرایب مسیر[8] و همبستگی صفات مورد ارزیابی ژنوتیپ‌های مورد مطالعه.

[1]- Tolerance

2- Escape

[3]- Poaceae

[4]- Triticum

[5]- Triticum dicoccoides

[6]- Aegilops tauschii

1- Canopy Temperature

[8] – Path Analysis

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)

ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه

 با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند

موجود است

گیاهان روغنی پس از غلات، دومین منبع غذایی جهان را تشکیل می دهند (Milne and Lesemann, 1984). این محصولات علاوه بر دارا بودن ذخایر غنی اسیدهای چرب، حاوی پروتئین نیز می­باشند. استفاده از پروتئین­های گیاهی به جای گوشت و نیز معرفی دانه­ های روغنی جدید مانند: سویا و کلزا به بازار جهانی سبب اهمیت روز افزون این محصولات شده است. همگام با رشد جمعیت و بهبود زندگی بخصوص در کشورهای در حال توسعه، تقاضا برای روغن­ها و نیز پروتئین­های گیاهی که از محصولات فرعی دانه­ های روغنی می­باشد افزایش یافته است و از این رو یکی از مهمترین مسائل مورد بحث در کشاورزی و صنعت کشورها بشمار می­رود (نبوی، 1374).

افزایش جمعیت دنیا و بهبود استانداردهای زندگی موجب افزایش تولید کلزا برای مصارف روغن خوراکی خواهد شد. همچنین ایجاد ارقام ویژه بازارهای خاص صنعتی کشت و کار این گیاه را افزایش می­دهد. با توجه به اینکه مصرف سرانه هر ایرانی 16 کیلوگرم روغن در سال برآورد شده با جمعیت 70 میلیونی میزان نیاز روغن کشور در سال 000/120/1 تن خواهد بود در حالیکه بین مواد غذایی به بیشترین وابستگی به واردات مربوط به روغن نباتی است. زراعت کلزا از سال 1373 با هدف دستیابی به خود کفایی در روغن نباتی کشور شروع شد. از شروع کشت و کار کلزا تا سال 1387-1386 افت و خیزهای زیادی در سطح زیر کشت و افزایش و یا کاهش عملکرد در واحد سطح به چشم می­خورد (قدمی، 1389).

کشور ما از نظر تولید روغن خوراکی در سطح مطلوبی قرار ندارد و حدود 85% روغن مورد نیاز خود را از خارج وارد می­ کند و هرساله بخش قابل توجهی از بودجة كل كشور صرف واردات روغن خوراكی می­گردد. بنابراین تولید محصولات روغنی در کشور در اولویت برنامه ­های وزارت جهاد کشاورزی قرار دارد (عسکری و مرادی دانیالی، 1386).

افزایش تولید روغن­های خوراکی را می توان علاوه بر بهبود شیوه ­های کشت، با اصلاح ارقام روغن مانند ارقام کلزا که مناسب کشت در طبیعت ایران می باشد تأمین نمود، این گیاه بعنوان یکی از مهمترین گیاهان روغنی در سطح جهان مطرح است و پس از سویا دومین منبع تولید روغن نباتی جهان بشمار می­رود.

این گیاه بدلیل کیفیت بالای روغن و کنجاله غنی از پروتئین حائز اهمیت است (انباری و شکاری، 1379). میزان زیاد روغن در دانه کلزا (در بعضی ارقام به 48% وزن خشک دانه می رسد) و نیز ترکیب مناسب اسیدهای چرب روغن ارقام اصلاح شده موجب تسلط آن بر بازار جهانی روغن شده است (USDA, 2004).

همچنین کلزا دارای صفات مثبت زراعی از جمله مقاومت به سرما، کم آبی و شوری، ارزش تناوبی زیاد، بی ­تفاوتی نسبی به بافت خاک، قابلیت رقابت با علف­های هرز، وجود تیپ­­های زمستانه و بهاره، استفاده بهینه از رطوبت و بارندگی، هزینه كمتر تولید و عملكرد بیشتر روغن در واحد سطح نسبت به دیگر دانه­ های روغنی می­باشد (انباری و شکاری ، 1379).

یکی از اهداف اساسی اصلاح دانه­ های روغنی تولید و معرفی ارقام با عملکرد دانه و درصد روغن بالا می­باشد. با توجه به متنوع بودن شرایط اکولوژیکی مناطق مورد کشت کلزا در کشور و تاثیر عوامل محیطی بر عملکرد، درصد روغن و میزان اسیدهای چرب اشباع و غیراشباع، مسئله سازگاری و ثبات عملکرد یا پایداری عملکرد اهمیت ویژه ای دارد. زیرا از دیدگاه اصلاح نباتات ژنوتیپ موفق، ژنوتیپی با عملکرد بالا است که برتری عملکرد آن در شرایط محیطی مختلف قابل اعتماد، یعنی پایدار باشد. برخی ارقام به طیف وسیعی از شرایط محیطی مختلف سازگاری دارند و برخی دیگر در تخصیص استعداد خود محدودیت داشته و عملکرد آن­ها به­ طور مستقیم بستگی به شرایط محیطی دارد. سازگاری ارقام معلول توان ژنتیکی آن­ها در بروز یک عملکرد بالا و پایدار در طیفی از محیط­ها می­باشد. تظاهر صفات و از جمله عملکرد و اجزای آن تابع اثر عوامل ژنتیکی + اثر عوامل محیطی + اثر متقابل عوامل ژنتیکی × محیطی است. عوامل محیطی از نظر زمانی و مکانی دائماً در تغییرند و به­ طور پیوسته بین ژنوتیپ و محیط اثر متقابل وجود دارد. بنابراین مشکل اصلی به‌نژادگران تعیین برتری واقعی ارقام تولیدی و معرفی شده برای توصیه آن­ها جهت کشت تجاری می­باشد. بررسی و ارزیابی عوامل محیطی به­ویژه اثر تغییرات مکانی و زمانی و برآورد سهم این اثرات به همراه اثر ارزش­های ژنتیکی و به­ویژه برآورد اثر متقابل ژنوتیپ × محیط برای اتخاذ یک تصمیم صحیح در انتخاب ارقام نیاز به اجرای مجموعه ­ای از آزمون­های مقایسه­ای عملکرد (و اجزای عملکرد) در زمان­ها و مکان­های متفاوت و همچنین تجزیه اثرات اصلی و متقابل در قالب تجزیه مرکب ژنوتیپ­ها در مکان و زمان (محیط) و درک وتفسیر اثرات متقابل و همچنین اعمال تجزیه پایداری بر روی داده ­ها دارد تا بتوان ژنوتیپ­های با عملکرد بالا و دارای پایداری عملکرد را برای معرفی در مناطق اکولوژیکی خاص تعیین و برای کشت تجاری توصیه نمود.

1-2- ضرورت اجرای تحقیق

ماحصل و برآیند تمام بررسی­ها وتحقیقات اصلاحی ژنتیکی، مولکولی، بیوتکنولوژی، زراعی و گیاهشناسی و انجام گزینش­ها و هیبریداسیون و خلاصه تمام فعالیت­های به­نژادی محققین در تولید و معرفی ژنوتیپ­های برتر متجلی می­گردد. چنانكه اشاره گردید تظاهر صفات و از جمله عملکرد و اجزای آن تابع اثر عوامل ژنتیکی (G) + اثر عوامل محیطی (E) + اثر متقابل عوامل ژنتیکی × محیطی (GE) است. مطابق رابطه پذیرفته شده فوق اقدامات به­نژادی و به زراعی فقط بخشی از موضوع است، زیرا بالاخره ژنوتیپ یا ژنوتیپ­های برتر تولید شده باید در محیط­های مختلف شامل مناطق مختلف اکولوژیکی کشور و در زمان­های مختلف کشت میگردند و محیط­های مختلف هم اثراصلی و هم اثر متقابل ژنوتیپ × محیط را بر عملکرد این ژنوتیپ­ها اعمال خواهند نمود. پس چنانكه مسئله تاثیرات عوامل محیطی و واکنش ژنوتیپ­ها به این عوامل مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار نگیرد و پایداری و سازگاری ژنوتیپ­های برتر تولید شده ارزیابی نگردد، عملاً نتایج قابل اعتمادی حاصل نخواهد شد و چه بسا بهترین ژنوتیپ معرفی و توصیه شده پایداری عملكرد و تولید نداشته باشد و یا فقط به منطقه خاصی سازگاری نشان داده و نسبت به بسیاری از مناطق مختلف کشور ناسازگار باشد.

یکی از خصوصیات خاص گیاه کلزا و سازگاری آن با شرایط آب و هوایی اکثر نقاط کشور سبب شده است که توسعه کشت این گیاه به عنوان نقطه امیدی جهت تأمین روغن خام مورد نیاز کشور و رهایی از وابستگی به شمار رود.

شناسایی ارقام سازگار و پایدار با عملکرد بالا برای اقلیم­های مختلف از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. به عبارت دیگر برای کشت این گیاه صنعتی یک درک کلی و ارزیابی مرکب از ژنوتیپ­ها و بررسی اثر محیط بر خصوصیات آن­ها و واکنش ژنوتیپ­ها به محیط­های مختلف و شناسائی پایداری و سازگاری عمومی و خصوصی ژنوتیپ­های پر محصول به منظور معرفی گسترده و یا به­صورت منطقه­ای ضروری می­باشد. درک میزان تاثیر عوامل محیطی و اثر متقابل ژنوتیپ × زمان × مکان (ژنوتیپ × محیط) اهمیت بسزائی در تولید و معرفی ژنوتیپ­های سازگار و دارای عملکرد بالا و با ثبات دارد.

1-3- اهداف تحقیق

در تحقیق حاضر 20 لاین کلزا ازگونه (Brassica napus L.) به منظور ارزیابی پایداری عملكرد دانه تحت شرایط آب و هوایی استان كرمانشاه با روش­های مختلف تجزیه پایداری، مورد بررسی قرار گرفتند.

این پروژه با هدف کلی تعیین سازگاری لاین­ها و ارزیابی عملكرد در شرایط مختلف محیطی صورت گرفت. همچنین با انجام تجزیه پایداری عملکرد اهدافی به شرح زیر نیز مورد نظر قرار گرفت:

1. تعیین سهم ژنوتیپ و محیط در شناسائی لاین­های برتر

1. ارزیابی وضعیت اثر متقابل ژنوتیپ × محیط به­ویژه مقدار و نوع اثرات متقابل، برای عملكرد

1. تجزیه پایداری عملكرد با آماره­های مختلف پایداری بر مبنای اثرات متقابل ژنوتیپ × محیط

1. مقایسه كارایی آماره­های مختلف پایداری در تشخیص پایداری و سازگاری لاین­های و معرفی آماره­های با كارایی بالاتر

1-4 -کلیات

1-4-1-کلزا

کلزا گیاهی است یکساله از خانواده چلیپائیان (Brassicaceae) با نام علمی (Brassica napus) درانگلستان تحت عنوان Rapeseed، درکاناداCanola ، درآلمانRape و در فرانسه Colza نامیده می­ شود، درجنس براسیکا کلزا مهمترین دانه روغنی بوده که ارقام پاییزه آن درشرایط آب وهوای معتدل، خنک و مرطوب بیشینه عملکرد تولید را دارد (عاشوری، 1380).

1-4-2- تاریخچه و مبدا کلزا

گیاه كلزا از 3000 سال قبل در هندوستان رواج داشته و از آن جا به چین و ژاپن راه یافته است (شهیدی و فروزان، 1376; دهشیری ، 1378). در اروپا استخراج روغن از دانه گونه­ های متعلق به جنس براسیكا دست كم از قرن شانزدهم میلادی رواج داشته است. این روغن ابتدا به عنوان روغن چراغ استفاده شد و سپس بعنوان خوراكی مرسوم گردید (دهشیری، 1378). مبداء كلزا بطور دقیق مشخص نشده است اما به احتمال قوی خاستگاه كلزا ناحیه آسیا و اروپا می­باشد. دلیل این امر بخاطر پراكنش جغرافیایی زیر گونه­ های متعلق به شلغم روغنی می­باشد كه بصورت وحشی از اروپای غربی تا چین پراكنده شده اند. با توجه به شواهد می­توان بیان نمود كه كلزا دارای دو موطن یكی در ناحیه افغانستان، پاكستان و دیگری در ناحیه مدیترانه است و همچنین ممكن است یک ناحیه فرعی آن، تركیه- ایران باشد. از طرف دیگر چون پراكنش اولیه دو گونه تشكیل دهنده كلزا یعنی كلم و شلغم روغنی در ناحیه خاوری اروپا بهم رسیده و تداخل می­یابند، بعضی بر این باورند كه گیاه كلزا برای اولین بار در این منطقه از تركیب دو گونه فوق به وجود آمده است (دهشیری 1378، ناصری، 1370). در سال 1963 كلزا به كانادا وارد شده و تولید تجاری كلزا در غرب كانادا در سال 1942 بعنوان منبع تامین كننده روغن روان ساز در جنگ جهانی دوم آغاز گردید. اما به دلیل قحطی و گرسنگی و كمبود منابع روغن خوراكی در سال 1948 مورد توجه قرار گرفت و منجر به استخراج روغن خوراكی كلزا از سال 1956 گردید (دهشیری، 1378 Jahan et al., 1998 ?

در سال 1968 اولین رقم كلزا با میزان اسید اروسیک پایین در كانادا تولید شد. ارقام میداس[1]، اسپان[2] و تورچ[3] از نخستین رقم­های اصلاح شده می­باشند، همچنین اسید اروسیک روغن رقم­های كلزا و شلغم روغنی به كمتر از 2 درصد كاهش یافت. در سال 1974 رقم تاور[4] بعنوان اولین رقم دوصفر كلزا كه هم مقدار اسید اروسیک و هم مقدار گلوكوزینولات آن پایین بود معرفی شد. در سال 1981 تولید رقم­های كلزا با میزان گلوكوزینولات بالا تقریباً متوقف شد. مدتی پس ازمعرفی رقم­های دوصفر كلزا، رقم­های شلغم روغنی نیزاصلاح و آزاد گردید از آن جمله می­توان به رقم كندل[5] اشاره كرد كه علاوه بر مقدار كم گلوکوزینولات و اسید اروسیك، فیبر كمتری نیز دارد. رقم­های دارای این ویژگی به رقمهای سه صفر شهرت یافته ولی هنوز در سطح وسیع مورد استفاده قرار نگرفته اند (دهشیری، 1378; Jahan et al., 1988).

با تولید ارقام جدید و كاهش میزان مواد مضر در روغن و كنجاله­ی كلزا، سیر صعودی توسعه كشت آن شدت گرفت بطوریكه سرعت رشد تولید آن بعد از معرفی ارقام جدید از كلیه دانه­ های روغنی بیشتر بوده است (شریعتی و قاضی­شهنی­زاده، 1379). در ایران نیز نوعی کلزا در حدود 500 سال پیش به عنوان منداب شناخته شده بود ولی کشت ارقام اصلاح شده آن از اوایل دهه 70 آغاز گردید.

1-4-3-جایگاه كلزا در ایران

دانه روغنی کلزا از سال­های گذشته وارد ایران شده و تحقیقات متعددی روی آنها انجام گرفته است. در دو دهه گذشته در ایران آزمایش­های به­نژادی و به­زراعی متعدد و متنوعی در بخش تحقیقات دانه­ های روغنی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر بر روی گیاه کلزا صورت گرفته و منجر به معرفی چهار رقم کلزای اصلاح شده با نام­های زرگل- طلایه- استقلال و ساری گل شده است. در سال­های اخیر به دلیل توجه بیشتر به توسعه و ترویج کلزا سطح زیر کشت آن افزایش یافته است (شیرانی راد و دهشیری ،1381).

ویژگی های گیاه کلزا و سازگاری آن با شرایط مختلف آب و هوایی اهمیت این محصول را بیشتر نموده و بعنوان نقطه امیدی جهت تأمین روغن خوراکی مورد نیاز کشور به شمار آمده است. در این خصوص می­توان به موارد زیر اشاره کرد: کلزا می ­تواند در تناوب با زراعت گندم و جو قرار گرفته و از تراکم بیماری­ها آفات و علف­های هرز بکاهد و باعث افزایش عملکرد دانه این محصولات شود.

[1].Midas

[2].Span

[3].Torch

[4].Tower

[5].Candle

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)

ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه

 با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند

موجود است

تنش خشکی از پدیده های اقلیمی رایج در طبیعت و محدود کننده رشد تمام گیاهان است و کمتر گیاهی به طور کامل از آن اجتناب می کند ( فرشاد فر و همکاران ،1380).

اکثر محصولات زراعی در مراحل رشد و نمو با نوعی تنش آبی مواجه می شوند و تغییرات روزانه در وضعیت داخلی آب خود را حتی در شرایط آبیاری معمولی نیز نشان می دهند( رحیمیان و بنایان، 1375).

ذکر این نکته لازم است که معمولاً ارقام موجود در کشور برای شرایط آبیاری کامل و ایده آل معرفی می شوند و اغلب با توجه به کاهش ذخایر آب های زیر زمینی و رود خانه های فصلی ، کشاورزان در طول فصل رویش با کمبود آب در دسترس مواجه بوده و به دلیل نبود آب کافی عملیات آبیاری را به طور کامل اجرا نمی کنند این موضوع،در نهایت علاوه بر عدم حصول عملکرد مطلوب، محصول تولیدی را نیز چروکیده و غیر استاندارد می نماید، لذا برای کاهش خسارت ناشی از کم آبی و باهدف معرفی ارقام مناسب برای شرایط اقلیمی خاص کشور(درشرایط تغییر محیطی و نوسانات بارندگی و جدی تر شدن بحران آب)، شایسته است تا در کنار تحقیقات برای تامین شرایط آبیاری نرمال ، تحقیقات به نژادی تحت شرایط آبیاری محدود نیز مد نظر قرار گیرد .

از طرفی به دلیل اینکه حدود 90 درصد روغن خوراکی مصرفی کشور با صرف هزینه های هنگفت و با واردات روغن خام و یا دانه‌های روغنی از خارج تامین می‌گردد و با توجه به وابستگی شدید كشور به واردات دانه‌های روغنی و عواقب سیاسی اقتصادی آن، توسعه كشت دانه‌های روغنی در برنامه‌های كلان كشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می­باشد.

آفتابگردان(Helianthus annuus L.) یكی از نباتات روغنی می­باشد كه روغن آن از كیفیت و كمیت خوبی برخوردار است و سازگاری خوبی به بسیاری از شرایط اقلیمی دارد و بدین دلیل زراعت آن در بسیاری از مناطق جهان از جمله كشور ما رایج می­باشد و می‌تواند در طرح خودكفایی تولید روغن نقش پراهمیتی داشته باشد. یک استراتژی عمده در زمینه به­نژادی آفتابگردان در ایران شامل جایگزینی ارقام قدیمی با هیبریدهای جدید است که در این زمینه در سال های اخیر موفقیت های به دست آمده است.از طرفی سعی می شود در معرفی هیبریدهای جدید آفتابگردان یکی از مهمترین عوامل محدود کننده کشاورزی در کشور، یعنی کمبود منابع آبی و تنش حاصل از آن در نظر گرفته شود و ارقامی معرفی شوند که نسبت به تنش خشکی تحمل نسبی داشته باشند.در این تحقیق نیز سعی شده است تحمل به تنش خشکی برخی هیبریدهای جدید آفتابگردان ارزیابی شود.

کلیات

آفتابگردان با نام علمی (helianthus annus L.) یکی از 5 نبات روغنی مهم جهان بعد از سویا ، کلزا ، پنبه و بادام زمینی است ،این گیاه از مهمترین دانه های روغنی است که روغن آن به دلیل داشتن مقادیر زیادی اسید چرب اشباح نشده که مناسب تغذیه انسان است و به دلیل نداشتن کلسترول از کیفیتی مطلوب برخوردار است ، این گیاه به دلیل دارابودن خواص فراوان هرساله بخش عمده ای از اراضی کشاورزی را به کشت خود اختصاص داده است.( سپهر و ملکوتی ، 2001).از خواص این گیاه میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

1- مقاوم بودن در برابر خشکی

2- سازگار بودن با شرایط آب و هوایی مختلف کشور

3- بالابودن کیفیت روغن

4- عدم وجود کلسترول

5- کوتاه بودن دوره رشد ( 85-110 روز)

6- کشت به عنوان محصول دوم بعد از برداشت گندم وجو

7- رشد و نمو در طیف وسیعی از خاک ها

قابل ذکر است که میزان تولید جهانی آفتابگردان در سال 2007 حدود 45/30 میلیون تن و میزان روغن به دست آمده ازآن 75/10 میلیون تن برآورد شده است( Anonymouse 2007).

آفتابگردان یکی از گیاهان پر نیاز به عناصر غذایی بوده و اغلب نسبت به مصرف کودهای شیمیایی پاسخ مثبت نشان می دهد . در کشور ایران علیرغم وجود پتانسیل خوب برای پرورش این محصول ،کشت آن فقط به خاکهای نسبتاً فقیر اختصاص یافته است که این موضوع به همراه مدیریت کودی ضعیف ( مصرف غیر متعادل کود) موجب پایین بودن عملکرد در این محصول گردیده است .نتایج آزمایشات مختلف نشان داده که مصرف عناصر ریز مغذی در زراعت آفتابگردان بر ارتفاع ساقه ، قطر طبق، تعداد دانه در طبق ، وزن دانه ، تعداد برگ ودر نهایت عملکرد دانه تاثیر قابل توجهی دارد( سپهر و ملکوتی ، 2004)

از این رو به خاطر اهمیت زراعت این محصول و لزوم تهیه روغن مورد نیاز کشور و نیز جلوگیری از وابستگی خارجی، مطالعه ارزیابی ژنوتیپ های جدید آفتابگردان در شرایط تنش خشکی به مرحله اجرا درآمده است.

1– اهمیت دانه های روغنی:

خشكسالی و تنش حاصل از آن یكی از مهمترین و رایج‌ترین تنش‌های محیطی است كه تولید محصولات كشاورزی را در ایران با محدودیت روبرو ساخته و بازده استفاده از مناطق خشك و دیم را كاهش داده است. همچنین با توجه به اینکه محصولات بهاره همانند ذرت و چغندر قند از نیاز آبی بالایی برخوردارند و در شرایط فعلی ،که سطح آب های زیرزمینی در اکثر مناطق کشور کاهش معنی داری پیدا کرده ،زراعت آفتابگردان به عنوان یک محصول بهاره با نیاز آبی کم، می تواند نقش اساسی در تامین بخشی از روغن مورد نیاز کشور را ایفا نماید.واز آنجا که روغن های خوراكی یكی ازپر مصرف ترین محصولات غذایی كشور می باشد، لذا همواره تامین نیاز داخلی آن ،با صرف هزینه‌های هنگفت و واردات از خارج از کشور انجام می گیرد، به همین دلیل سرمایه گذاری روی زراعت دانه های روغنی و از جمله آفتابگردان به لحاظ شرایط خاصی كه دارد مورد توجه می‌باشد. در حال حاضرتنها حدود 10 درصد از نیاز داخلی روغن نباتی در کشور تولید وحدود 90 درصد به واردات روغن خوراکی و دانه های روغنی وابسته هستیم که این امر می تواند پیامدهای اقتصادی و اجتماعی زیادی در کشور داشته باشد.

با توجه به متغیر بودن بارندگی در سالهای متفاوت و نامنظم بودن بارش ها در مناطق مختلف كشور و این موضوع كه تقریباً دو سوم زمین‌های زیر كشت ایران در حوزه مناطق نیمه خشك یا دیم قرار دارد ، انتخاب نباتات متحمل به خشكی از جمله آفتابگردان از اهمیت خاصی برخوردارشده است.

طبق بررسی های به عمل آمده از 350 هزار گونه گیاهی موجود برروی زمین تنها 150 گونه ی آن مصرف غذایی دارند از این تعداد نیز فقط 15 گونه در سطح تجاری تولید و بخش عمده ی عرضه غذا در بازار جهانی را تشکیل می دهند. همچنین مصرف روغن های گیاهی با توجه به افزایش جمعیت و تغییر الگوی غذایی مردم در حال افزایش است به همین دلیل بخش زیادی از روغن مورد نیاز کشور از طریق واردات تامین می شود، لذا افزایش تولید و کیفیت محصولات دانه روغنی از جمله آفتابگردان درداخل کشور بسیار حائز اهمیت است ، همچنین به دلیل اینکه بسیاری از گیاهان دانه روغنی دارای سازگاری وسیعی با شرایط اقلیمی کشور هستند و امکان تولید دانه های روغنی در داخل کشور نیز فراهم است، لذا به منظور بهره برداری از پتانسیل موجود ، انجام یک سری تحقیقات منسجم وکافی در زمینه به زراعی و به نژادی گیاهان دانه روغنی ضروری است.

در خصوص ظرفیت و امکانات تولید دانه های روغنی در کشور، ذکر این نکته لازم است که با مقایسه میزان تولید دانه های روغنی و برنامه های تدوینی وزارت جهاد کشاورزی ملاحظه می گردد که میزان تولید دانه های روغنی در کشور در سال 1388 تنها 18 درصد از کل برنامه تولید داخلی بوده ،در حالی که با مطالعه سطح تولید دانه های روغنی در کشور های مختلف مشخص می گردد که کشور هایی که (به دلیل اهمیت تولید دانه های روغنی) ،تصمیم به افزایش میزان تولید داشته اند، با بهره گرفتن ازروش های گوناگون اقتصادی، فنی ،علمی و حمایتی ، زمینه افزایش تولید رابه گونه ای فراهم ساخته اند که برخی از این کشور ها که 30 سال قبل با مصرف سرانه کم،وارد کننده روغن بوده اند،اکنون توانسته اند خودرا صادر کننده روغن اعلام کنند بنابراین به دلیل اینکه گیاهان دانه روغنی اساسی ترین و مهمترین منابع تغذیه ای در جهان به شمار رفته و از میان آنها آفتابگردان به لحاظ دارابودن خواص فراوان اهمیت بسیاری دارد لذا نیاز به افزایش تولید این دانه ی روغنی مضاعف می گردد.

برخی از خواص گیاه آفتابگردان به شرح ذیل میباشد:

الف – آفتابگردان منبع اصلی تامین روغن و چربی مورد نیاز بدن است.

ب- آفتابگردان به دلیل دارابودن مقادیرفراوان اسید چرب، نقش مهمی در تعادل چربی ها درجیره غذایی انسان دارند.

ج- آفتابگردان در کاهش کلسترول خون موثر است.

د-آفتابگردان دارای خواص درمانی فراوانی است واز عوامل مهم جلوگیری کننده از ابتلا به بیماریهای قلبی، عروقی ،سرطان روده، کاهش سردرد های میگرنی و …).

ه- آفتابگردان منبع غنی ویتامین ای و آنتی اکسیدان حل کننده چربی است.

و-آفتابگردان منبع غنی منیزیم است،که در جلوگیری از سکته قلبی موثر است .

ز-اسانس برگهای آفتابگردان خاصیت میکروب کشی دارد.

ح-آفتابگردان موجب تقویت معده و پایین آوردنده فشار خون است.

ی- آفتابگردان داروی موثر برای درمان اسهال خونی است.

2–پیشینه آفتابگردان

آفتابگردان با نام علمیhelianthus annus ونام انگلیسی sun flower از نظر تولید جهانی یکی از مهمترین دانه های روغنی است ، خاستگاه این گیاه منطقه آمریکای شمالی است و بنابر نظر محققین، منطقه ای بین مکزیک و پرو( آلاسکا ) می باشد. آفتابگردان سنبل ایالت کانزاس محسوب شده ودر قرن 16 میلادی توسط اسپانیایی ها به اروپا آورده شده است ودرحدود 80 تا 90 سال پیش از آن وارد ایران گردیده است . استخراج روغن از دانه ها ی آفتابگردان طی سال 1716 در روسیه عملی شده واز سال 1729 تولید انبوه روغن از این دانه روغنی در جهان شروع شده است . ورود روغن نباتی به ایران از دهه30 هجری شمسی آغاز شده و به رغم نگرش منفی مردم به روغن نباتی در آن زمان، این روغن به واسطه قیمت ارزان و بسته بندی بهتر و بهداشتی ترخود توانسته است ، در میان اقشار مختلف مردم جایگاه خود را پیدا کند، به گونه ای که مصرف سرانه کشور در اوایل دهه 40 به حدود 2/5 کیلوگرم رسیده است. در حال حاضر مهمترین کشورهای تولید کننده آفتابگردان و روغن آن، روسیه ، آمریکا، چین و آرژانتین میباشند.(ابراهیم خلیل وند بهروز یار (1391) خصوصیات کلی گیاه آفتابگردان).

3-گیاه شناسی آفتابگردان

آفتابگردان زراعی ،گیاهی است یکساله از تیره آستراسه یا کامپوزیته که به صورت بوته ای استوار رشد میکند ، طول دوره رشد آفتابگردان نسبت به ژنوتیپ و عوامل محیطی از 90 تا 150 روز نوسان دارد جنسhelianthusدارای گونه های یک ساله و چند ساله میباشد ، تفاوت آفتابگردان زراعی بانوع وحشی آن ، در وجود طبق های بزرگتر و تعداد ساقه های جانبی کمتر در انواع زراعی است. گونه helianthusannus L. با بیشترین گستردگی شامل تعداد زیادی زیر گونه است، اشکال ابتدایی یک ساله دارای شاخه های انشعابی بوده که هر انشعاب به طبق کوچکی ختم میشود و بذور بعد از پایان گلدهی ریزش میکنند، ارتفاع بوته از یک تا چهار متر و طول و عرض برگ ها از 5 تا 40 سانتی متر، متغیر است به دلیل یکنواختی و همزمانی رسیدگی در توده های بومی ،تکامل آفتابگردان به عنوان یک گیاه زراعی توسط گزینش تک ساقه ای و تک طبقی از این توده ها آغاز گردیده. در بررسی های انجام گرفته توسط محققین مشخص شده که تلاقیhelianthuspetiolaris منجر به نر عقیمی سیتوپلاسمی در آفتابگردان میشود که با بهره گرفتن از این راهبرد تهیه هیبرید های آفتابگردان مقدور میگردد.(ابراهیم خلیل وند بهروز یار (1391) خصوصیات کلی گیاه آفتابگردان).

4-خصوصیات اندام های گیاه آفتابگردان:

اندام های گیاه آفتابگردان شامل:ریشه،ساقه ، گل ، بذر و برگ است.

الف- ریشه :

در آفتابگردان سه نوع ریشه وجود دارد:

ریشه اصلی ، عمیق است و در شرایط مناسب بافت خاک تا عمق 3/5 متر نیز نفوذ میکند.

ریشه فرعی که عمدتاً در عمق 25 سانتی متری خاک دیده میشود.

ریشه های سطحی که نزدیک طوقه ودر محدوده ی سطح الارض خاک دیده می شود.

ب- ساقه :

آفتابگردان دارای ساقه بلند و خشن بوده ،قطر ساقه از 1 تا 10 سانتی متر و ارتفاع آن بین 5/0 تا 5 متر متغیر است. در مرحله رسیدگی و در محل اتصال ساقه اصلی به طبق بر اثر وزن طبق زاویه ای به وجود می آید، این زاویه بین امتداد ساقه و طبق بیشتر میشودکه در تیپ ها ی ایده آل این زاویه از115 تا 130 درجه متغیر است.

ج- گل :

گل آذین درآفتابگردان از نوع گلاپرکcapitaulam است و طبق نامیده میشود قطر طبق بین 10 تا 75 سانتی متر متغیراست ، در مرحله گلدهی طبق دارای دو نوع گل میباشد:

الف-گل ها ی کنار ی یا زبانه ای (:(ray flower به تعداد 1 تا 2 ردیف قرار داشته و مرکز از 100 عدد تجاوز نمیکند ،این گلها اغلب زرد واز 3 گلبرک تشکیل شده است به دلیل نداشتن بساک و کلاله، عقیم و نازا هستند و عمدتاً برای جلب توجه حشرات میباشند

ب-گل های مرکزی یا میله ای یا لوله ای((dick flower:از تلفیق پنج گلبرک تشکیل شده اندکه تعدادپنج پرچم را پوشش میدهند و دارای ارگانهای جنسی هستند ولی کاسبرگ ندارند ، بر حسب قطر طبق تعداد گل های مرکزی بین 800 تا4000 عدد متغیر است.

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)

ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه

 با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند

موجود است

ذرت بعلت داشتن هیدرات كربن زیاد و تولید علوفه بالا یكی از بهترین نباتات جهت مصرف در غذای انسان، علوفه جهت دام و مصارف صنعتی می‌باشد. این گیاه در مدت كوتاهی محصول تولید می‌كند. ذرت علوفه‌ای 4-3 ماه بعد از كاشت می‌تواند تا 90 تن در هكتار محصول بدهد. تاریخچه كشت ذرت در ایران زیاد نیست ولی در نتیجه توجه شایانی كه به امر دامپروری و پرورش طیور در كشور به عمل آمده و همچنین نیاز فراوان كارخانجات صنعتی به فرآورده‌های این گیاه و تولید فرآورده‌های فرعی و متعددی كه از ذرت بدست می‌آید باعث گردید كه سطح زیر كشت این گیاه به سرعت افزایش پیدا كند. شرایط آب و هوایی مناسب بالاخص مناطق جنوبی كه به احتمال زیاد مركز اولیه كاشت این گیاه در ایران بود نیز توسعه كشت این محصول را در كشور رونق داد. اهمیت فوق‌العاده ذرت در تامین غذای دام، پرندگان، مصارف دارویی و صنعتی باعث گردید كه در جهت بهبود تكنیک زراعت(به نژادی و به زراعی) آن در كشور اقدامات اساسی بعمل آید و این محصول بتواند پهنه آب و هوایی بیشتری از كشور را به خود اختصاص دهد)لطیفیان و محمدیان، 1389). ذرت از گیاهان زراعی مهم است که سطح وسیعی از اراضی قابل کشت را به خود اختصاص داده است(دهقان نیری و همکاران، 1384، کوتسیکا سوتیریو[1]،1999 و کریمی، 1383). طبق آمار سال 1392 خوزستان بالای 35 درصد از ذرت کشور را تولید می‌کند که 90 درصد این غله در شهرهای شوش، دزفول، اندیمشک، بهبهان، شوشتر و اهواز تولید می‌شود(بی‌نام، 1392). خوزستان دومین استان تولیدکننده ذرت ‌دانه‌ای در کشور محسوب می‌شود(بی‌نام، 1392). انتظار می‌رود به منظور افزایش عملکرد ذرت در آینده نزدیک نیاز به برنامه کارآمدی جهت تثبیت ژرم پلاسم، به منظور بهره‌برداری از هتروزیس بالقوه از این ژرم پلاسم‌ها را داشته باشیم(امیرتیموری و چیذری، 1387). تولید محصول بیشتر این گیاه به علت ذرت هیبریدی است که نسبت به ذرت معمولی قریب 25-20 درصد عملکرد بیشتری دارد(داراح و زبر[2]، 1985،کریمی، 1383 و هالوار[3] و همکاران،2000).

در طی برنامه اصلاحی شناسایی میزان تنوع بین لاین‌های‌خالص بسیار با اهمیت است، چرا که هیبرید‌های خوب از تلاقی لاین‌های‌خالص دورتر از نظر ژنتیکی به دست می‌آیند علاوه بر این بررسی تنوع ژنتیکی در بهبود کیفیت محصولات، مدیریت منابع کشاورزی و ارزیابی بخش امرورزی ذرت اصلاحی بسیار با اهمیت است(سینور[4] و همکاران، 1998و موسی‌آبادی و همکاران، 1389). وسعت و محدوده تنوع ژنتیکی در ژرم‌پلاسم می‌تواند از طریق خصوصیات مورفولوژیکی و نشانگرهای ژنتیکی بررسی گردد. سپس نشانگر مشخص شده به اصلاح‌کنندگان گیاهان کمک خواهد کرد تا رقم مناسبی برای برنامه‌های هیبریداسیون و دورگه‌گیری انتخاب کنند(رضوی‌زاده و احسان‌پور، 1391). همچنین اساس انتخاب در اصلاح نباتات تنوع است. استفاده از صفات مورفولوژیک و گروه‌بند‌ی ژنوتیپ‌های موجودر در ژرم‌پلاسم‌ها بر اساس این صفات و اخیرا نشانگرهای مولکولی DNA به عنوان ابزاری امید بخش در گروه‌بندی لاین‌ها مطرح می‌باشد. تا رقم‌های مناسبی برای برنامه‌های هیبریداسیون و دورگه گیری انتخاب شود. علاوه بر این افزایش تولید با استفاده بهینه از منابع ژنتیکی و تنوع موجود در آن ممکن است. در این راستا به منظور رسیدن به هدف مزبور روش‌های کلاسیک به تنهایی کافی نیست و یا بسیار زمان بر خواهد بود. امروزه با معرفی و کاربرد وسیع نشانگرهای مولکولی آنها را به عنوان مکملی برای مطالعات تنوع از طریق صفات ظاهری موجودات قرار داده است. استفاده از نشانگرهای مولکولی موجب تسریع در پروژ اصلاحی شده و موجب افزایش محصول زراعی و دامی می‌شود(دهقان‌نیری و همکاران، 1384). از طرفی کاهش تنوع ژنتیکی موجب آسیب پذیری شدید محصولات زراعی در برابر تنش‌های محیطی، آفات و بیماری و در نتیجه کاهش عملکرد می‌گردد(عثمانی و سی‌سه مرده، 1388). ویژگی‌های روشن بدست آمده از تنوع ژنتیکی لاین‌های‌خالص با خواستگاه‌های مختلف در ترکیب هیبرید و توسعه اینبردهای جدید موثر می‌باشد(ایکسا[5] و همکاران، 2005).

سه روش عمده در تعیین تنوع ژنتیکی در ژرم‌پلاسم ذرت وجود دارد. که شامل سوابق شجره نامه، صفات مورفولوژیکی و نشانگرهای مولکولی است(کومار و هیروچیکا[6]، 2001). گروه‌بندی بر اساس سوابق شجره‌ای به دلیل نداشتن اطلاعات کافی و یا ناقص بودن آنها امکان پذیر نیست و همچنین گروه‌بندی بر اساس صفات مورفولوژیکی به علت تاثیر محیط بر صفات زراعی کاری مشکل است. امروزه به وفور از نشانگرهای مولکولی به عنوان ابزای ارزشمند در گروه‌بندی لاین‌ها استفاده می‌شود(موسی‌آبادی و همکاران، 1389). نشانگرهای مولکولی خصوصاً در آشکار نمودن تنوع ژنتیکی گیاهان خویشاوند وقتی نشانگرهای فنوتیپی قادر به تشخیص آن نیستند، مفید می‏باشند. نشانگرهای DNA نسبت به نشانگرهای مورفولوژیکی کاراتر و قابل اعتمادتر بوده، از نظر تعداد نامحدود و معمولاً کمتر تحت تأثیر محیط قرار می‏گیرد. اساس این دسته از نشانگرها تجزیه و تحلیل مستقیم DNA می‏باشد. اصول و کاربرد نشانگرهای DNA تقریباً همانند سایر نشانگرهای ژنتیکی مانند نشانگرهای مورفولوژیک و پروتئینی است. در مدت یک دهه نشانگرهای DNA، تکامل قابل توجهی پیدا کردند به‏ طوری که انواع مختلف نشانگرهای DNA با تفاوت‏های زیادی از نظر تکنیکی و روش تولید، نحوه کاربرد، امتیازبندی و تفسیر نتایج ابداع و معرفی گردیدند. بدون تردید، کشف واکنش زنجیره‏ای پلیمراز PCR بیشترین نقش را در توسعه و تکامل نشانگرهای DNA داشته است(نقوی و قره‌ریاضی، 1388).

تکنولوژی نشانگر مولکولی نقش حیاتی در زیست شناسی گیاهی، از جمله انگشت نگاری DNA، نقشه برداری ژنتیکی، روابط فیلوژنتیک و اصلاح مولکولی دارد. تکنولوژی‌های متعدد نشانگری مبتنی بر DNA برای شناسایی چندشکلی‌ها و سنجش زیر مجموعه‌ای از مقدار کل DNA ژنومی توسعه یافته است(کومار و هیروچیکا[7]، 2001). درسال 1994 میلادی نشانگر‏های مولکولی جدید به ‏نام ISSR مطرح شدند(زیتکی‌ویز و رافالسکی[8]، 1994). که این نشانگر‏ها از جمله نشانگر‏های مبتنی ‏بر PCR می‏باشند. نشانگر ISSR یکی از تکنیک‌های ساده و سریع برای تشخیص چندشکلی در نواحی بین دو ریز ماهواره هستند. این نشانگر تکرارپذیر با چندشکلی بالا و قابل اطمینان بوده و روشی بسیار کارآمد برای ارزیابی تنوع ژنتیکی و شباهت درون و بین‌گونه‌ای است(حق‌پناه و همکاران، 1390).

در این پژوهش به منظور بررسی تنوع ژنتیکی 27 اینبردلاین‌های ذرت خوزستان از 15 نشانگر ISSR استفاده گردید.

1-2 فرضیه‌ها

1. تنوع ژنتیکی در میان لاین‌‌ها‌خالص مورد مطالعه وجود دارد.

1. نشانگر مولکولی ISSR از دقت مناسبی برای تشخیص این تنوع برخوردار است.

1-3 اهداف اصلی

1. مطالعه تنوع ژنتیکی لاین‌های‌خاص تولید شده در مرکز تحقیقات صفی آباد خوزستان.

1. پیش‌بینی بهترین ترکیبات هیبریدی

1. مدیریت بهتر ژرم‌پلاسم

1. تعیین گروهای هتروتیک

فصل دوم

بر منابع

2-1 تاریخچه

گیاه ذرت با نام علمی Zea mays L.نام لاتین Yellow Corn و نام فارسی بلال از خانواده گندمیان(گرامینه) می‌باشد. این گیاه از مهمترین غلات نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری است که عملکرد آن در مناطق معتدل بیشتر می‌باشد(پیری‌کشتیبان و همکاران، 1390). آمریکایی‌ها اولین استفاده‌ کنندگان از ذرت بودند. ذرت تا قبل از سال ۱۴۹۲ میلادی(سال کشف آمریکا) در قاره آسیا، اروپا و آفریقا بعنوان یک گیاه زراعی شناخته شده نبود. اما این گیاه را از قرن‌ها قبل در آمریکا مرکزی می‌شناختند و توسط مردم سرخ پوست آمریکا کشت می‌شد و به همین سبب نام لاتین آن از یکی از طوایف سرخ پوست بنام Marisi Mahig گرفته شده است. کریستف کلمب کاشف آمریکا برای اولین بار دانه ذرت را از آمریکا به اروپا برد و نامMais را به آن داد. سپس طی سالیان دراز بذر ذرت از طریق کشور پرتقال به آفریقا و جنوب اروپا تا هندوستان و چین برده شد طبق شواهد مختلف و متعدد چنین به نظر می‌رسد که کشت و کار ذرت قرن‌ها قبل توسط بومیان این مناطق نیز رواج داشته و آنها در اصلاح آن سهم زیادی داشته اند و حتی ارقامی از آن تهیه کرده‌ بودند. ذرتی که مورد توجه خاص سفید پوستان قرار گرفته ‌است ذرت دندان اسبی بوده که دارای قدرت تطابق پذیری بیشتری با شرایط مختلف آب و هوایی است. وارد شدن ذرت به ایران در سال 1921 شمسی توسط پرتغالی‌ها صورت گرفت و از آن به بعد بعنوان یک زراعت فرعی در حاشیه مزارع و باغات صیفی کشت می‌گردید. در ایران ذرت از سه دهه پیش رفته رفته جای خود را باز کرد و در سال 1353 جزء طرح‌های افزایش تولید جای داده شد(کریمی، 1383).

[1] Koutsika-sotririou

Darrah and zuber

[3] Hallauer

Seinor and

[5] Xia

[6] Kumar and Hirochika

[7] Kumar and Hirochikka

[8] Zietkiewicz and Rafalski

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)

ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه

 با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند

موجود است

و میل به تداوم نسل است لذا بر مبنای این سیستم غریزی طبیعت انسان به گونه ای خلق شده كه قادر به تولید مثل باشد ، به این صورت كه از تركیب اسپرم جنس مذكر با تخمك جنس مونث نطفه تشكیل شده « ایها الناس انا خلقناكم من ذكرو انثی» ( حجرات ، آیه 13 ) و در رحم زن تكثیر می شود و مراحل مختلف رشد را سپری می كند« الم تخلقكم من ماء مهین فی قرار مكین» ( مرسلات آیه 20 و 21 )و به صورت انسان قدم به عرصه گیتی می گذارد« انا خلقنا الانسان من نطفه امشاج نبتلیه فجعلناه سمیعاً بصیراً »( دهر ، آیه 3 ) و بسیار طبیعی است موجودی كه از شیره جسم و جان این دو به وجود می آید و نشر و نما می كند بر مودت و صفا صمیمیت و سكون و آرامش آنها می افزاید .

«و من آیا ته ان خلق لكم من انفسكم ازواجاً لتسكنوا الیها و جعل بینكم موده رحمته ان فی ذلك لآیات لقوم یتفكرون » .

لكن همیشه طبیعت كار خود را دست انجام نمی دهد و زنان و مردانی هستند كه به علت نقص در قسمتی از دستگاه  تولید مثلشان صاحب فرزند نمی شوند و چه بسا كه زندگی زناشویی و اجتماعی آنها فقط به همین خاطر كه نمی توانند از خود انسانی به جا بگذارند به مخاطره می افتد .

برخی از مردان هستند كه یا فاقد اسپرم اند یا اسپرم آنها توان خاصیت تركیب با تخمك زن را ندارد و یا زنانی وجود دارند كه یا تخمك ندارند و یا قابلیت و توان پذیرش اسپرم را ندارد و یا رحم آنها توانایی نگهداری و پرورش جنین را ندارد یا اصلاً رحم ندارند و در عین حال علاقمند بچه ای را كه نحوی منتسب به خود آنان باشد ، داشته باشند . این وضع از دیرباز وجود داشته و انسان برای یافتن راه حل این مشكل به راه های زیادی دست زده است و به وسایل و روش های مختلفی متوسل شده است قرآن كریم خود از سویی به وضع استثنایی بعضی از زنان و مردان عقیم اشاره كرده و از سوی دیگر درخواست و التماس برخی نازایان را منعكس نموده ، و بارور و باردار كردن آنها را به قدرت خداوند بیان نموده است در سوره شوری آیات 49 و 50 می فرماید « لله ملك السموات و الارض یخلق ما یشاء یهب لمن یشاء اناثا و یهب لمن یشاء الذكور ایزوجهم ذكراناً و اناثاً و یجعل من یشاء عقیماً انه علیم قدیر ».

امروزه با پیشرفت علم مخصوصاً در زمینه های پزشكی و با بررسی دقیق علل و عوامل نازایی ، دانشمندان موفق شدند تا از طریق مصنوعی « غیر طبیعی » مشكل نازایی را تا اندازه زیادی حل كنند از جمله روش های باروری كه امروزه بكار می رود باروری از طریق لقاح مصنوعی است كه انواع مختلفی دارد . مسأله مورد بحث در علم حقوق این است كه آیا فرزندی كه از این روش بوجود می آید مشروعیت قانونی دارد یا خیر ؟ و بعد از پاسخ به این مطلب این مسأله بیش می آید كه در فرض جواز یا حرمت هر یک از این روش از لحاظ حقوقی چه آثاری بر آن مترتب می گردد به بیان دیگر طفلی كه از لقاح مصنوعی بوجود می آید در جامعه از چه حقوقی برخوردار است ؟ آیا همان آثار و احكامی كه بر كودكان طبیعی حكم می كند .چنین طفلی را نیز در بر می گیرند ؟ یا خیر !

با توجه به اینكه چنین روش هایی از قدمت زیادی برخوردار نیستند و مسائل جدیدی در علم پزشكی می باشند و بالطبع چنین مباحثی در علم حقوق كم سابقه و در قوانین مدون جهان كمتر قانون صریحی در این رابطه به چشم می خورد .

اما به لحاظ اینكه این پیشرفتها در كشور ما ایران نیز بكار گرفته شده اند بر حقوقدانان و فقهای مسلمان و شیعه است كه حكم صریح خود را در این رابطه بیان نموده و مطالعات لازم تحقیقات و خود را در این زمینه گسترش دهند .

در طی چند سال اخیر نیز كارهای علمی متعددی در رابطه با لقاح مصنوعی انجام گرفته و مراجع و علما نظرات فقهی خود را در قالب استفتاء بیان نموده و حقوقدانان مقالات مختلفی در این زمینه نگاشته اند اما با توجه به ابعاد وسیع بحث شاید بتوان گفت هنوز تحقیق جامع و مانعی در این راستا به عمل نیامده است ، و علم حقوق به عنوان دانشی كه با روابط انسانی بین افراد جامعه را تنظیم  نماید موظف است با تمسك به قواعد و اصول كلی كه در اختیار دارد به مسائلی كه در این زمینه ممكن است مطرح شود پاسخ دهد و تكالیف حقوقی افرادی را كه با این مسأله مرتبط هستند و یا مرتبط می شوند روشن نماید .

در حقوق ایران كه بر گرفته از حقوق متعالی و مترقی اسلام و فقه جعفری است باید بر طبق همان مبانی و اصول شرعی ( هر چند كه در منابع اولیه فقهی به طور صریح به چنین مسأله ای اشاره نشده است ) مسأله را حل نمود ، تا به چیزی بر خلاف شرع و احكام الهی عمل نشود.

1-1-2- بیان مساله

لقاح مصنوعی یعنی لقاح خارج از رحم،یا تولید انسان بیرون از رحم ،بدون آمیزش مشروع یا نامشروع وهمچنین تولید درون رحمی انسان ،از طریق کاشتن با تلقیح از مسائل نو خواسته ای است که به اقتضای پیشرفت زمان و دگرگونی های علمی مطرح شده است. با توجه به این دگرگونی ها تحقیق حاظر درباره گونه های باروری وحکم شرعی آنها ،از جمله مشروعیت موضوع فرزند دار شدن با دخالت عامل سومی بهصورت اسپرم بیگانه یا رحم بیگانه یاتخمک بیگانه ،اهدای جنین یا تخمک وغیره رابا عنایت به آیات وروایات  ،اصول وقواعد فقهی وحقوقی مورد بحث وبررسی قرار می دهند .واما صورتهای مختلف تلقیح مصنوعی ونظر مخالفان وموافقان در هر مورد :1-تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر وتخمک زوجه :از نظر اکثر علما بلکه قریب به اتفاق آنها اشکالی در این نوع تلقیح وجود ندارد ،زیرا هیچ دلیلی بر حرمت آن نداریم ،در این صورت فرزند متولد شده مشروع وفرزند آنها می باشد ،فتاوای آیات عظام آیت الله محمد یزدی، سید محمد رضا گلپایگانی ،شیخ یوسف صانعی محمد مومن وسید محمد صادق روحانی این نظر را تأئید می کنند .(صمدی اهری ،1378:‌).2-تلقیح مصنوعی از اسپرم بیگانه با تخمک زوجه :هرگاه زنی اعم از اینکه شوهر داشته باشد وبه واسطه اختلالات جسمی عاجز از مشارکت با همسرش در تولید مثل باشد ویا شوهر نداشته باشد آیا جایز است با تلقیح نطفه مرد اجنبی خود را باردار کند ؟یا اینکه تلقیح نطفه مرد اجنبی به هر صورت ولی در خارج از رحم چه حکمی دارد؟ حال بر فرض جواز باروری مصنوعی با اسپرم غیر شوهر پدر بچه کیست ؟شوهر یا فرد صاحب اسپرم حال بر فرض جواز باروری مصنوعی با اسپرم غیر شوهر پدر بچه کیست ؟شوهر یا فرد صاحب اسپرم ؟وبر فرض اگر صاحب اسپرم تلقی شود فرزند نیز دختر باشد آیا شوهر زنبه این دختر محرم است ؟درصورتی که فرزند پسر باشد آیا زن به این پسر محرم است ؟

موافقان این صورت از صورتهای تلقیح مصنوعی این گونه حکم میدهند که این روش نیزمانند روش های دیگر جایز میباشد وفرزند به صاحب اوول واسپرم نسبت داده میشود واگر صاحب اوول واسپرم که جنین از آنها تشکیل یافته نامعین وناشناخته باشد واین دو از بانک های اسپرم گرفته شده وپس از ترکیب در رحمی کاشته شود در این فرض پس از گذشتن از جایز بودن فرایند گرفتن اوول واسپرم ونیز فرایند ترکیب آنها با یکدیگر در لوله آزمایش اشکالی در جایز بودن کشت آن نیز وجود ندارد ودلیل این حکم هم همان صدق نکردن عنوان حرام است .مقام معظم رهبری وسید محمد موسوی بجنوردی از جمله این گروه می باشند. (صمدی اهری ،35:1383).

نظر مخالفان در این مورد :اسلام اصل نظام ازدواج و خانواده راامضا کرده یعنی نظام خانوادگی  ای که بر ارتباط خونی حاکم باشد طبیعی واصیل است ولقاح مصنوعی آسایش وآرامش خانواده وزندگی زناشویی را متزلزل می کند آیةالله میلانی ،صافی گلپایگانی ،بروجردی ( همان:35) وحقوق دانانی نظیر ناصر کاتوزیان ،سید حسن امامی وسید حسن صفایی از جمله این گروه می باشند.(میر هاشمی ،12:1383).

3-انتقال جنین از رحمی به رحم دیگر :این صورت خود نیز دارای صور مختلفی است .صورت اول این است که زن وشوهر از نظر بیولوژیکی وژنتیکی قادراند صاحب فرزندشوند ولی زن به علت نقص اورگانیک بدن از جمله دیابت وتالاسمی نمی تواند جنین را در رحم رشد وپرورش دهد در این صورت اسپرم وتخمک را از زوج وزوجه می گیرند وبعد از تلقیح به همسر دوم این مرد که نزدیکی با او برای این مرد حلال است تزر یق می کنند  .صورت دوم این است که این ترکیب رابه زنی تزریق می کنند که نزدیکی با او برای این مرد حرام است وبه آن رحم اجاره ای(مادر جانشین) یا اصطلاحاً عاریه گفته می شود( نائب زاده،443:1380).صورت سوم این است که تخمک زن دیگر به همسر تزریق می شود مثلاًزن تخمک ندارد وتخمک را از زن دیگر می گیرند وبه آن زن تزریق می کنند و شوهر از راه شرعی با او آمیزش می کند .(همان :78).

موافقان بر اساس :1-اصل برائت 2-ضرورتهای فردی واجتماعی 3-برتری اهدای جنین بر اهدای تخمک این عمل را جایز دانسته ودر مورد صورت دوم وسوم فرزند را از آن زن و مردی می دانند که اسپرم واوول از آنها گرفته شده استنه از آن زنی که جنین را در رحم جای داده اند ونه از آن شوهر آن زن(رضانیا معلم،250:1383).مقام معظم رهبری ،آیه الله بهجت ،آیه اللهمحمد یزدی از جمله این گروه می باشند(توضیح المسائل مراجع ،135:1378)

مخالفان بر اساس :1-تغییر خلق خدا 2-اختلاط انساب 3-حفظ فرج 4-زاد و ولد غیر طبیعی 5-نفی کرامت انسان 6-تضییع حقوق کودک 7-مخالفت بامشیت الهی 8- استناد به آیه 30سوره نور ،آیه 5-7 سوره مومنون قائل به عدم جواز این صور شده اند(رضانیا ،252:1383).

آیه الله یوسف صانعی،محمد فاضل لنکرانی ،نوری همدانی،موسوی اردبیلی وحضرت امام از جمله این گروه اند(صمدی اهری ،38:1382)

-1-3-پیشینه تحقیق

تلقیح مصنوعی به شكل علمی پدیده ای نسبتاً جدید و زاییده دانش امروزی بشر است. در احكام اسلام، موضوع تلقیح مصنوعی به ترتیبی كه امروزه از جهت علمی و عملی مطرح است ،سابقه نداشته است بنابراین عنوان تلقیح مصنوعی را در متون و منابع اسلامی و در اخبار و احادیث صدر اسلام نمی توان یافت تا به صورت منصوص مستندی در تأئید یا رد آن ارائه كرد ولی در زمینه حامله شدن زن از زن دیگر به وسیله مساحقه و همجنس بازی كه بعضاً این عمل باعث حامله شدن زن مورد مساحقه می شده و همچنین در زمینه عمل ناشی از تفخیذ كه سبب حامله شدن زن می گردد مصادیق و احكامی را می توان ارائه كرد كه با تلقیح مصنوعی مشابهت دارد(رضانیا معلم،1383: 37).

آیه الله محسن حرم پناهی و آیه الله محمد مؤمن قمی لقاح بین اسپرم بیگانه را اگر به شیوه ی داخل رحمی (iui ) باشد، حرام می دانند و در صورتی كه به صورت لقاح آزمایشگاهی از جهل صورت گیرد (یا به منظوری غیر از تولید مثل باشد، مثل شبیه سازی دست و پا) مجاز می دانند اما به جهت تولید نسل انسانی جایز نمی دانند ( مجله فقه اهل بیت ش ،9 و10: 148)