بازاریابی فعالیتی است که طی آن نیازها و خواسته‌های تأمین نشدۀ مشتریان، تعیین می‌شوند. میزان اهمیت این نیازها و خواسته‌ها، تعیین بازار هدفی که شرکت در آن دارای بالاترین قابلیت خدمت رسانی است. بازاریابی پویا، هنر فروختن آنچه که تولید شده نیست، بلکه آگاهی نسبت به آن چیزی است که باید تولید شود. آنچه که بقا و رشد واحدها را تضمین می‌کند حمایت از ناحیه مصرف کننده آن هم با ارائه تقاضای خرید مکرر می‌باشد. (کاتلر،1382 : 10)
نقش بسته‌بندی به عنوان ابزاری جهت برقراری ارتباط با مصرف‌کننده و انتخاب مارک‌های تجاری دائما در حال رشد می‌باشد جهت تحقق اهداف ارتباطی لازم است که اطلاعات کافی در رابطه روانشناسی مصرف کننده توسط تولیدکنندگان کسب شود. این موضوع جهت درک واکنش مصرف کننده نسبت به بسته‌بندی کالای ضروری لازم است. بسته‌بندی محصولات نوعی علم، هنر و تکنولوژی حمایت از محصولات درمقابل آلودگی و خطرات ناشی از حمل و نقل و ذخیرة مناسب محصولات است. در حوزة بازاریابی بسته‌بندی یک روش جذاب جهت انتقال پیام در رابطة با محصول به مشتریان می‌باشد. همچنین این امکان را فراهم می‌سازند که محصولات مختلف به صورت واحد و منسجم محافظت شوند. بنابراین لازم است که تلاش‌های زیادی در جهت افزایش کارآیی بسته‌بندی‌های صورت بگیرد به همین دلیل است که رسانه‌های قدیمی نیز مسیر فعالیت خود را به سوی تبلیغات در هنگام خرید سوق داده اند.
در این فصل کلیات مربوط به پژوهش حاضر مورد بررسی قرار می گیرد به این ترتیب که در ابتدا به شرح و بیان مسأله پژوهشی پرداخته می‌شود تا مبانی لازم جهت توجیه چرائی انجام پژوهش حاضر فراهم آید. در ادامه اهداف پژوهش بیان می‌شود و به تبع این اهداف فرضیه های پژوهش ارائه می شوند. سپس قلمرو پژوهش به لحاظ موضوعی، زمانی و مکانی معین می‌شود و روش مورد استفاده در پژوهش حاضر به اختصار توضیح داده می‌شود. در نهایت نیز به تعریف کاربردی واژه‌های پژوهش پرداخته می‌شود.

1-2- بیان مساله
مشتری و جلب رضایتمندی او از موضوعات اساسی است که در دنیای رقابتی حاضر می‌تواند موجب ترقی یک سازمان گردد. اهمیت مشتری و رضایت او چیزی است که به رقابت در سطح جهانی بر می گردد. در این راستا توجه به اینکه چه مواردی می‌تواند در افزایش رضایتمندی مشتریان به صورت دقیق تر و کامل تر مؤثر باشد، ضروری و حائز اهمیت است.
متاسفانه علی رغم اهمیت موضوع بسته‌بندی و نقش تأثیر گذار آن در افزایش رقابت پذیری محصولات در بازارهای رقابتی، آمارهای موجود در ایران حاکی از بی توجهی شرکت‌های داخلی به مبحث بسته‌بندی کالاها می‌باشد. اگرچه مطالعات انجام گرفته حاکی از سیر صعودی تفکر بازاریابی در زمینه تحقیقات بسته‌بندی بوده است، اما همچنان شکاف بارزی در بررسی رابطه استراتژی‌های رقابتی و بسته‌بندی کالاها را نمایان می‌سازد. بدون شک شناسایی این روابط و بررسی نقش مؤلفه‌های مختلف بسته‌بندی در رفتار مصرف کننده خواهد توانست نقاط قوت و ضعف شرکت‌ها را در جهت ورود به بازارهای رقابتی شناسایی نموده و با ارائه راهکارهای مناسب، ارتقا سطح عملکرد آنان را ممکن سازد.
از سوی دیگر رفتار مصرف کننده طی دهه‌ های اخیر یکی از مهمترین موضوعات مورد توجه محققان بازاریابی بوده است.گوناگونی و تنوع رفتار مصرف کننده به دلیل گوناگونی در عوامل أثر گذار بر رفتار فرد وانگیزه فرد برای خرید می‌باشد. وجود گروه‌های متفاوت مصرف کننده برای بازارهای یک محصول بیانگر تفاوت‌ها ی گسترده است. امروزه مصرف کننده به عنوان کلید اصلی موفقیت یا عدم موفقیت یک شرکت محسوب می‌شود. (هاشمی، 1389 : 54)
بنابراین سوال اساسی پژوهش حاضر این است که ابعاد مختلف بسته‌بندی محصول چه تاثیری بر رفتار خرید مصرف کنندگان دارد. به‌عبارت دیگر تاثیر هریک از ابعاد بسته‌بندی محصول یعنی رنگ، طرح و اندازه بسته‌بندی بر رفتار خرید مصرف‌کنندگان چیست.

1-3- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
نقش بسته‌بندی در موفقیت فروش بر هیچ کس پوشیده نیست و بسته‌بندی خوب می‌تواند موجب افزایش تحرک مدیران شده و سود زیادی را نصیب واحد تولید نماید. نقش بسته‌بندی رساندن پیام کالای بسته‌بندی شده به مصرف کننده است، در عین حال بسته‌بندی موجب افزایش طول عمر محتوی خود شده و جاذبه‌های تبلیغاتی را در رابطه با مصرف کننده و بویژه در مقابل کالای رقیب بوجود می‌آورد (صداقت، 1375 : 19). نحوه بسته‌بندی و پوشش یک کالا می‌تواند مبین جایگاه محصول، مقرون به صرفه بودن، قابلیت اعتماد، دوام و سایر ویژگی‌های محصول در بازار باشد.
جایگاه یابی از مصادیق مدیریتی انگیزشی می‌باشد و در واقع با طراحی و بسته‌بندی مناسب، نوعی کدگذاری در فرایند انتقال پیام و نوعی وفاداری در مصرف کننده ایجاد کرده و می‌توان برای هر کالا یک مدل ارتباطی منحصر به فرد را تعیین و بکارگیری نمود. بر این اساس می‌توانیم به اهمیت و ضرورت تحقیق و بررسی تأثیر مولفه‌های بسته‌بندی بر رفتار مصرف کنندگان مواد غذایی پی ببریم زیرا یکی از زمینه‌های پویا و دینامیک بسته‌بندی به فروش رسیدن مواد غذایی در بازار رقابت و تجارت است.

1-4- اهداف تحقیق
این تحقیق به منظور بررسی رابطه بین مؤلفه‌های بسته‌بندی و رفتار مصرف کننده و با اهداف زیر انجام می‌پذیرد:
هدف اصلی:
شناخت و تعیین رابطه بین مولفه‌های بسته‌بندی و رفتار مصرف کننده
اهداف فرعی:
شناخت و تعیین رابطه بین رنگ بسته‌بندی و رفتار مصرف کننده
شناخت و تعیین رابطه بین طرح بسته‌بندی و رفتار مصرف کننده
شناخت و تعیین رابطه بین اندازه (حجم) بسته‌بندی و رفتار مصرف کننده

1-5- فرضیه‌های تحقیق
فرضیه اصلی:
بین مولفه‌های بسته‌بندی و رفتار مصرف کننده رابطه معناداری وجود دارد.
فرضیه‌های فرعی:
1. بین رنگ بسته‌بندی و رفتار مصرف کننده رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد.
2. بین طرح بسته‌بندی و رفتار مصرف کننده رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد.
3. بین اندازه (حجم) بسته‌بندی و رفتار مصرف کننده رابطه معکوس و معناداری وجود دارد.

1-6- مدل مفهومی تحقیق
براساس چارچوب مفهومی تحقیق، می‌توان مدل مفهومی تحقیق را ارائه نمود. این مدل تاثیر هر یک از ابعاد بسته‌بندی محصول را بر رفتار مصرف‌کننده نشان می‌دهد. هر یک از ابعاد بسته‌بندی محصول یعنی رنگ، اندازه و طرح به عنوان یک متغیر مستقل درنظر گرفته شده است. مدل مفهومی شامل متغیرهای اصلی پژوهش و روابط بین آنها است که در شکل 1-1 به تصویر درآمده است.
شکل شماره 1-1: مدل تحلیلی تحقیق

1-7- روش انجام تحقیق
نظر به اینكه هدف اصلی از انجام این پژوهش شناسائی تاثیر هر یک از ابعاد بسته‌بندی محصول را بر رفتار مصرف‌کننده مواد غذائی است، می‌توان گفت پژوهش حاضر از نظر هدف در حیطه تحقیقات كاربردی می باشد و با توجه به اینكه در این پژوهش از روش های مطالعه كتابخانه ای و نیز روش های میدانی نظیر پرسشنامه استفاده شده است، می‌توان بیان كرد كه پژوهش حاضر بر اساس ماهیت و روش، یک پژوهش توصیفی-پیمایشی است. روش انجام پژوهش حاضر به صورت مبسوط در فصل سوم ارائه شده است.

1-8- قلمرو تحقیق
قلمرو زمانی: از نظر زمانی، بازه زمانی گردآوری اطلاعات و انجام نظرسنجی از آبان 89 لغایت اردیبهشت 91 می‌باشد. اطلاعات تفصیلی در زمینه قلمرو زمانی پایان نامه در شکل شماره 1-2 ارائه شده است.
قلمرو موضوعی: از نظر موضوعی، پژوهش حاضر با موضوعاتی همچون، بسته‌بندی و رفتار مصرف کننده مرتبط می‌باشد.
قلمرو مکانی: جامعه مصرف کنندگان مواد غذایی شهر همدان.
شکل شماره 1-2- برنامه زمانبندی مراحل انجام پایان نامه تحصیلی

1-9- تعاریف کاربردی واژه‌های پژوهش
بسته‌بندی: بسته‌بندی شامل بسط و توسعه یک ظرف و طرح گرافیکی برای محصول است.یک بسته بخش جدانشدنی از یک محصول است که باعث می‌گردد محصول انعطاف پذیری بیشتر،امن تر و از قابلیت استفاده آسانتری برخوردار گردد. یک بسته همانند نام تجاری می‌تواند بر نگرش مشتریان در ارتباط با محصول مؤثر باشد. (ویلیام، 1997: 213)
رفتار مصرف کننده: برکمن و گیلسون رفتار مصرف کننده را فعالیت هایی می‌دانند که در انها افراد درگیر استفاده واقعی یا بالقوه از محصولات مختلف بازار که شامل کالاها، خدمات، ایده‌ها و محیط فروشگاه‌ها میشود، هستند. (برکمن و گیلسون،1981 : 96)
مؤلفه‌های بسته‌بندی: پنج عنصر مهم بسته‌بندی اصولاً بر تصمیم گیری خرید مصرف کنندة تأثیر می‌گذارند که می‌توان آنها را به دو گروه مجزا طبقه بندی کرد: عناصر بصری و عناصر اطلاعاتی. عناصر بصری شامل تصاویر و سایز و شکل بسته هاست که بیشتر برای تصمیم گیری تأثیر می‌گذارند. عناصر اطلاعاتی مربوطه

           از دیرباز در بسیاری از كشور های جهان مانند اتریش، آلمان، روسیه، ژاپن و …  چشمه های آب گرم به عنوان جاذبه های گردشگری و منابع كسب درآمد مورد توجه همگان قرار گرفته است تا جاییكه امروزه نیز برای استفاده عموم مردم و بیماران از آنها، تمهیدات بسیاری در این كشورها در نظر گرفته می شود. با توجه به این موضوع در پی انجام مطالعاتی در این خصوص بر آمدیم تا علاوه بر تولید انواع آب های گرم معدنی در هر نقطه مكانی به صورت  مصنوعی با بهره گرفتن از علم برنامه ریزی خطی و همچنین فرمول نویسی شیمیایی، جاذبه های گردشگری و مناطق درمانی نیز ایجاد گردد تا علاوه بر اهداف معنوی توجیه اقتصادی هم داشته باشد.

در ادامه مطالعات صورت گرفته، انواع و فواید چشمه های مختلف آب های گرم معدنی مورد بحث قرار می­گیرد و سپس توجیه عملی تولید انواع آب های گرم معدنی در آزمایشگاه به صورت مصنوعی مورد بررسی قرار گرفته و نمونه ای موردی نیز در شرح طرح توضیح داده می شود. همچنین در جهت اثبات اقتصادی طرح نیز در فصول پایانی پروژه طرح توجیهی و مطالعات امكانسنجی استخر آب گرم معدنی مصنوعی، با بهره گرفتن از تكنیک های اقتصاد مهندسی و اطلاعات به روز بازار صورت پذیرفته و به رشته تحریر درآمده است.

 کلمات کلیدی: آب گرم معدنی مصنوعی، برنامه ریزی خطی، فرمول نویسی شیمیایی، طرح توجیهی، امکانسنجی.

 بیان مسئله

این پایان نامه به دنبال امکان سنجی احداث استخر آب گرم معدنی مصنوعی مدل سازی شده با بهره گرفتن از برنامه ریزی خطی است و از جهات فنی، مالی و اقتصادی طرح را بررسی می كند؛ به طوریكه مواد اولیه شیمیایی با توجه به علم برنامه ریزی خطی و خصوصا مسئله امتزاج در آزمایشگاه مورد آزمایش قرار میگیرند تا آب گرم معدنی مورد نظر را فرموله نمود پس از آن باید به دنبال امكان سنجی احداث استخر آب گرم معدنی مصنوعی بود تا بابت بیماری های خاص، حوضچه های خاصی تعبیه شود و بیماران جهت درمان و دیگر افراد به جهت تفریح از آن بهره ببرند.

هدف های تحقیق

این پروژه، به لحاظ دربرداشتن مطالعه موردی و  همچنین تحقیقات میدانی، یک تحقیق علمی کاربردی است و اهداف آن به شرح زیر است:

• ایجاد و تقویت رابطه بین علم ریاضیات و علوم مهندسی شیمی.

• ساخت استخر آب گرم معدنی مصنوعی در جهت ایجاد جاذبه توریستی، داشتن فواید درمانی و  قابلیت کسب درآمد.

• مرتفع نمودن نیاز جوامع برای استفاده و الگوگیری از منابع طبیعت، در جهت رفع مشکلات و بیماری های خاص با داشتن کمترین عارضه های جانبی همانند روش های سنتی طب سوزنی.

اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن

از آنجاییكه صنعت درمان با بهره گرفتن از چشمه های آب گرم معدنی و به نوعی توریست درمانی یکی از راه های جلب توریست و کسب سود با بهره گرفتن از منابع آب معدنی در نقاط مختلف جهان است و کشورهایی نظیر روسیه، ایتالیا، آلمان، فرانسه، اتریش، ژاپن و … در استفاده از این مهم سابقه ای بس طولانی دارند و همه ساله تعداد کثیری جهانگرد و به دنبال آن ارزش افزوده فراوانی را به خود جذب می کنند، برآن شدیم تا بوسیله مطالعات علمی و بنیادین در خصوص آبهای گرم معدنی این صنعت بزرگ را در زمینه گردشگری و درمانی گشترش دهیم و به قرابت علم و عمل در این زمینه كمك نماییم.

سؤالات و فرضیه های تحقیق       

سؤالات تحقیق:

• آیا تولید آب گرم معدنی مصنوعی به لحاظ شیمیایی امكان دارد؟

• آیا احداث چنین استخری توجیه اقتصادی دارد؟

فرضیه های تحقیق:

• احداث استخر آب گرم معدنی مصنوعی یک جاذبه توریستی محسوب می شود.

• احداث استخر آب گرم معدنی مصنوعی جنبه درمانی دارد.

• احداث استخر آب گرم معدنی مصنوعی کارآفرینی محسوب شده و تولید شغل می نماید

فصل دوم: مطالعات نظری

 تاریخچه آب درمانی

تعریف: آب درمانی به معنی استفاده از آب، یخ، بخار  و دمای سرد و گرم آن درجهت بهبود و یا مراقبت از سلامت بخصوص سیستم اعصاب، گردش خون و پوست می باشد.

یونانیان و رومیان اعتقاد ویژه ای به گرمای آب درمانی دارند. در قرن پنجم قبل از میلاد بقراط درمورد درمان با بهره گرفتن از آب درمانی نوشته است و یکی از مشهورترین چشمه های معدنی آکوا سویلیس رم می باشد، هرچند که بسیاری از فرهنگ های قدیمی آب درمانی را به عنوان جزء مهم زندگی خود در کارنامه دارند مانند هندی ها، ایرانیان، یهودیان، چینی ها، ژاپنی ها و هندی های آمریکا.   سالها پس از بقراط سباستین نیپ راهبه در دهه 1860 می گفت پدر آب درمانی باشید. ( یکی از منابع راجع به او نقل می کند او مرض سل خود را با بهره گرفتن از آب درمانی برطرف نموده است.).   بیش از 150 سال قبل از نیپ، دکتری در انگلستان به نام آقای جان فلوبر  درباره استفاده از حمام های سرد و گرم تحقیق می کرده است. دکتر جی اس هان از لهستان امروزی در سال 1738 در این باره کتابی نوشته است. دکتر  انگلیسی به نام جیمز کوری نشریه ای را در جهت اهمیت درمان با آب سرد در سال 1797 نوشته است.   آثار بجا مانده از یک دهقان روستایی در اطریش به نام وینسز پریسنیتز بین در طی سال های 1799 و 1851 بیانگر موفقیت های او در خصوص آب های گرم معدنی و  تکنیک های مختلف آن ها همچنین شکایات پزشکان از او برای نشان دادن دغل باز بودن اواست. اما شکایت پزشکان با وجود درمان برادر امپراتور به توسط آب درمانی به وسیله او؛ نادیده گرفته شد. اگر بخوایم کاشف آب درمانی را بشناسیم مطمئنا پریسنیتز  یکی از کاندیداها می باشد. اما چرا نیپ اینقدر مشهور است؟! بخاطر اینکه او  به دوستش گواهی فروش محصولاتش را با نام خود داده است. نتیجه این شرکت آلمانیاین است که گروه نیپ هم اکنون در سراسر جهان محصولات خود را به فروش می رساند. بنابراین برای دهقان لقب “پدر آب درمانی” مناسب تر است.  جین آستن درباره رفتن مردم به حمام می نویسد که مردم انگلستان برای بهبود یافتن به چشمه های آب گرم می روند. او از سال 1801 تا 1806 در شهری پر مخاطب و پرجمعیت زندگی می کرده است. استفاده از آب در بیمارستان از سال 1738 آغاز شده است.   آب درمانی در دهه 1840 به گسترش خود در انگلستان، آلمان و فرانسه ادامه داد به طوریکه در سال 1850، 100 مؤسسه آب درمانی در ایالات متحده آمریکا به این امر اهتمام ورزیدند، که در 50 سال بعد این رقم به صدها مؤسسه دیگر اضافه گردید. حمام های ترکیه ای در سال 1857 بگونه ای مورد توجه انگلستان قرار گرفت که شمار آنها به حدود 600 عدد می رسید اما هم اکنون حدود 14 تا از آنها باقی مانده اند. اما در ایالات متحده این امر دیرتر و در سال 1863 در بروکلین اولین حمام ترکیه ای تاسیس گردید.   آب درمانی دارای روابط ریاست جمهوری نیز می باشد، به طوریکه فرانکلین رزولت معتقد به این بود که آب درمانی موجب جلوگیری او از فلج شده بود. در سال 1926 او چشمه آب گرم جورجیا را ( که هنوز باوجود گذشت بیش از 80 سال وجود دارد) پیدا کرده و در طول 12 سال ریاست جمهوری 16 بار از آن دیدن نمود.

انواع چشمه های آب گرم

چشمه های آب  معدنی به 2 دسته اصلی تقسیم می شوند:

• چشمه های فیلتر شده

• آبهای باران که به داخل زمین نفوذ کرده اند و از لایه های مختلف سنگ ها و مواد معدنی گذشته اند، توسط گرمای درونی زمین گرم شده و  به صورت بخار و  مایع در برخی نقاط دیگر به صورت چشمه های آب گرم از زمین خارج می شوند.

• چشمه های آب گرم ذاتی

• این چشمه ها بر اثر تغییرات مستقیم آتشفشانی در لایه های ماگما بوجود می آیند و از تفاوت آنها با گونه اول می توان به وجود رادون و برومید در گاز آن اشاره نمود.

 طبقه بندی چشمه های معدنی به لحاظ میزان گرما:

• به چشمه های زیر 25 درچه سانتیگراد سرد گفته می شود.

• به چشمه های بین 25 تا 34 درچه سانتیگراد ولرم گفته می شود.

• به چشمه های بین 34 تا 42 درچه سانتیگراد گرم گفته می شود.

• به چشمه های بالای 42 درچه سانتیگراد داغ گفته می شود.

طبقه بندی چشمه های معدنی به لحاظ میزان PH :

• آبهای اسیدی که میزان PH آنها زیر 7 است.

• آبهای خنثی که میزان PH آنها برابر 7 است.

• آبهای بازی که میزان PH آنها بالای 7 است.

طبقه بندی چشمه های معدنی به لحاظ مواد معدنی:

• بیکربنات در اسپانیا آب بیکربنات به آبی گفته می شود که شامل بیش از 250PPM گاز آزاد کربن باشد. هرچند که چشمه های آب گرم معدنی که شامل گازهای بیکربناته (سدیم بیکربنات، کلسیم بیکربنات، کربن دی اکسید و …) هم مورد استفاده های درمانی مشابه چشمه های گرم بیکربنات گردند. پزشکان آب معدنی معتقدند حمام گرفتن در آب های بیکربناته به باز شدن اطراف رگ های خونی و همچنین گردش منظم خون کمک می کند. پزشکان آب معدنی اروپا از آبهای بیکربناته برای تنظیم فشار خون استفاده می کنند. در این شرایط از آبهای بیکربناته ولرم و گرم (30-37 درجه سانتی گراد) استفاده می شود و بسیاری از محققان براین باورند که آبهای بیکربناته برای بیماریهای قلبی عروقی و اعصاب و روان بسیار مؤثراند.

• سولفور و سولفات

چشمه های آبگرم زیادی در فرانسه، اسپانیا و ژاپن مملو از سولفوراند و در جهت درمان بیماری هایی اعم از عفونت پوست و بیماری های تنفسی و التهاب های پوستی مورد استفاده قرار می گیرند. آبهای سولفاته که از ترکیب سولفور با عناصر دیگر بدست می آیند در مقایسه با چشمه های غنی سولفوره دارای اثرات کمتری هستند. بعضی از این آبها در جهت درمان بیماریهای داخلی نظیر بیماری های کبدی، معده ای و روده ای همانند بیماری های تنفسی در چشمه های آب گرم اروپا بوسیله تنفس عمیق مورد استفاده قرار می گردند.

• کلرید چشمه های آب گرم معدنی شور غنی از سدیم کلرید هستند. آب گرم های معدنی طبیعی شامل میزان زیادی از کلرید در حدود 3 تا 5 درصد هستند که بدلیل داشتن فواید درمانی زیادی در شرایط رماتیسمی، ورم مفاصل، سیستم عصبی مرکزی، اختلالات بعد از تصادفات و پس از عمل جراحی و همچنین بیماری های ارتوپدی و زنان مورد توجه بسیاری از محققان قرار گرفته است.

• برم برم ماهیجه ها را قوی می کند، باعث افزایش فعالیت های ذهنی می شود و استخوان ها را مستحکم می نماید.

• منیزیم منیزیم قند خون را به انرژی تبدیل می کند و پوست را شاداب می سازد.

• پتاسیم ضربان قلب را تنظیم می کند، باعث کاهش فشار خون بالا می شود و ضمن دفع سموم از بدن، پوست را نیز شاداب می سازد.

• سدیم سدیم و نمک های طبیعی به تسکین علائم ورم مفاصل کمک می کنند و همچنین ممکن است وقتی در حمام ها استفاده می شوند باعث تحریک سیستم لنفاوی بدن گردند.

بررسی صنعت چشمه های آب گرم و آب درمانی در کشورهای مختلف

توریست درمانی یکی از راه های جلب توریست و کسب سود با بهره گرفتن از منابع آب معدنی در نقاط مختلف جهان است. که کشورهایی نظیر روسیه، ایتالیا، آلمان، فرانسه، اتریش، ژاپن و … در استفاده از این مهم سابقه ای بس طولانی دارند و همه ساله تعداد کثیری جهانگرد و به دنبال آن ارزش افزوده فراوانی را به خود جذب می کنند. این در حالیست که متاسفانه در کشور ما به این مقوله توجه چندانی نشده است. در اینجا به بیان مختصری در مورد صنعت چشمه های آب گرم بعضی از این کشورها پرداخته شده است.

اتریش:

صنعت توریست در اتریش بسیار پر رونق است به طوریکه با جمعیت حدود 8 میلیون نفر اتریش سالانه پذیرای 125 میلیون توریست می باشد که 32 میلیون از آنها برای بار اول به این کشور می آیند، همینطور این صنعت باعث به وجود آمدن حدود 900 هتل تا سال 2009 شده است.

فرانسه:

فرانسه کشوری با رسوم زیبایی است که شامل چشمه های آب گرم در حال توسعه نیز می باشد. تعداد مراکز آب گرم در فرانسه در حدود 625 عدد( با متوسط مساحت 200 متر مربع) می باشد که سالانه تعداد 4.8 میلیون نفر( که حدود 8 درصد آنها فرانسوی اند) را به خود جذب می کنند. مراکز چشمه های آب گرم در فرانسه خدمات پزشکی نیز ارائه می دهند که با نرخ رشد 12 درصدی به افزایش هتل ها و ساخت آنها منجر شده است. این مراکز در بعضی هتل ها بسیار کوک اند و اتاق های درمانی کوچکی دارند که مشتریان خود را راضی نمی کنند. در مورد هتل های چهار ستاره می توان گفت: « حدود 15.6 درصد از آنها دارای چشمه آب گرم می باشند( یعنی 1 عدد از هر 6 تا) که حدود 29.8 درصد آنها در کنار دریا واقع اند و 26.7 درصد آنها در مناطق شهری و حدود 20.6 درصد آنها نیز در کنار کوه ها قرار گرفته اند. در منطقه متوسط شهر نیز حدود 5 درصد هتل ها دارای چشمه های آب گرم اند. مساحت متوسطی که در هتل های چهار ستاره به چشمه های آب گرم درمانی اختصاص یافته است 570 متر مربع با میانگین 6.7 اتاق می باشد. سودآوری این چشمه ها به موارد زیر وابسته است:

• سیاست ارزش گذاری: این موضوع به علت داشتن عوامل متعددی چون میزان افزایش قیمت، بسته بندی و … بوضوح قابل بیان نمی باشد.

• مدیریت چشمه های آب معدنی: این نیز منطقی مشابه به سیاست ارزش گذاری دارد و عواملی چون آب و هوا، تقویم، واحدهای اشتغال هتل، رخدادهای محلی و نمایشگاه ها بایستی مورد توجه قرار گیرند.

• عمومی بودن استفاده از چشمه های آب گرم: در هتل های چشمه های آب گرم با فعالیت های فصلی، مشتریان خارجی و توریست ها حدود 60 درصد استفاده کنندگان سالانه را به خود اختصاص داده اند.

آلمان:

تاریخچه درمانی:

آلمان به عنوان مرکز آب درمانی مورد هدف جمعیت بسیاری قرار گرفته است. روند رشد چشمه های درمانی و تاریخچه آب درمانی این کشور با آنچه که امروزه مورد توجه قرار گرفته است تفاوت شایانی دارد. روش های درمانی در منطقه اصلی مشخص شده …. بوده است، که برپایه موضوعات پزشکی و پیشگیری درمانی استوار است. دکترها نیاز به مدارکی مبتنی بر دانش آب درمانی و پزشکی منطقه ای و نحوه درمان با بهره گرفتن از گل، آب گرم، و حمام های درمانی می باشند. تمام پزشکان باید حرفه ای باشند. ساختار شهرهای درمانی نیز به کلی بر چشمه های آب گرم و بهبود بیماران و برنامه های فیزیکی و ذهنی آنها متمرکز گردیده است.

راه های درمانی رایج در آلمان:

• شستشو درمانی

• آب درمانی

• درمان بدون دارو

از مشهورترین چشمه های آب گرم آلمان می توان به “سپاستین نیپ”، “لئوپلد اردسن”، سانوئل فلک”، وینسنز پریب نیدز” و … نام برد. نیپ یک پزشک اهل بارادیا بود و یکی از کسانی بود که جنبش ماهیت پزشکی را کشف کرد. او بیشتر به نیپ درمانگر در زمینه آب درمانی و سیستمی درمانی شامل روش های درمانی با بهره گرفتن از درجه حرارت آب مشهور است. در نروژ او را به خاطر ساخت نان با بهره گرفتن از گندم به عنوان نیپ نانوا می شناسند و این نامی است که بیشتر در نروژ مورد استفاده قرار می گیرد. نیپ معتقد به شیوه درمانی بود که بر 5 پایه استوار  است.

• آب درمانی

• گیاهان دارویی

• ورزش

• تغذیه( رژیم غذایی سبزیجات و گوشت محدود)

• عرفان( نیپ معتقد است که ذهن سالم بدن سالم را بوجود می آورد)

از کتاب های نوشته نیپ می توان به “آب شفابخش من”، “خواستن در زندگی” و اراده من اشاره نمود.

صنعت امروزه چشمه های آب گرم آلمان:

امروزه دو جریان اصلی درمورد صنعت آب گرم در آلمان وجود دارد:

• تسهیلات عمومی: که بنای آن بر استخر های آب درمانی عمومی موجود در آلمان استوار است که حمام های آب گرم احداث شده توسط جامعه محلی را شامل می شود و قیمت آن ها برای عموم مردم مناسب است و آن ها وجهه جدیدی از خانه های حمامی رومیان باستان می باشد. بیشتر این حمام ها شامل فضای عظیمی متشکل از سونا، چندین حوض آب، فضای خانوادگی، رستوران، باشگاه بدن سازی و قسمت درمانی می باشند. تسهیلات جدید و بازسازی شده فضای هتل 4 ستاره را برای چشمه آب گرم دارند.

• تسهیلات خصوصی: مانند جاهای دیگر در آلمان نیز به سختی هتلی بدون چشمه آب گرم می توان یافت. در مقایسه با اتریش  و سویس میانگین فضای چشمه آب گرم بین 1000 تا 1800 متر مربع است که به تعداد اتاق های هتل ها بستگی دارد. در هتل های 4 و 5 ستاره داشتن چشمه آب گرم یک نیاز پایه ای تعریف شده است. فشار بر روی هتل های 3 ستاره در حال افزایش است و هم اکنون آن ها شامل استخر، سونا و یک یا دو اتاق درمانی نیز می باشند.

با اینکه امروزه چشمه های آب گرم رواج زیادی ندارند اما به کندی تعدادشان رو به افزایش است و به دو صورت مراکز درمانی و مراکز بزرگ آرایشی- بهداشتی در حال گسترش اند و در شهرهای بزرگ واقع شده اند.

 تغییرات چشمه های آب گرم و مراکز بهداشت (بهبود):

هتل های 5 ستاره بیشتر از هتل های 4 ستاره تحت تاثیر موقعیت های اقتصادی قرار گرفته اند.

اثرات مهم هتل های 5 ستاره عبارت اند از:

• در فروش : مشتریان جنس هایی با قیمت های متوسط انتخاب می کنند.

• بیشتر انرژی برای متقاعد کردن مشتریان سرمایه گذاری شده است.

• برای بدست اوردن سود بیشتر به بالا بردن کیفیت در بازاریابی وفروش نیاز است.

• دوره های کوتاه مدت رزرو

• کاهش رزرو کردن پیشرفته

• اختصاص زمان بیشتر به مشاوره های پزشکی

• توقف کوتاه در هتل های 5 ستاره

• مشتریان تقاضای بیشتری دارند و پول بیشتری در مورد عمل به تقاضاهای خود می پردازند.

بطور متوسط هتل ها چشمه های آب گرم معدنی و سرویس های آنها کمتر مورد استفاده کسانی که از مناطق اقتصادی هستند قرار گرفته است.

پروژه ها و چشمه های آب گرم در دست ساخت :

سرمایه گذاری های بزرگتر به فازهای مفهومی بیشتری ( چه چیزی ، چرا ، کجا و برای چقدر ) وابسته اند می توان به طور تقریبی بر آورد نمود که حدود 30درصد پروژه های در حال اجرا به پروژه های دیگری انتقال یافته اند اما متوقف نشده اند .

تطبیق با بحران اقتصادی کنونی :

صاحبان عملکردی بیشتر بر روی مشتریان ، نگهداری آنها ، افزایش آنها و از دست ندادن آنها تمرکز کرده اند. بنابر این مشترین از فروش و بازار یابی و مدریت کیفیت تاثیر بسزایی می گیرند. که این موضوع از میان حجم درخواست های آنان برای فعالیت های درخانه و رزرو سمینارها برداشت شده است.چشمه های آب گرم برای رسیدن به قواعد منظم لازم نیست تمامی مشخصه های آب گرم پزشکی را دارا باشند اما لازم است به آنها بیشتر از شیوه های درمان سنتی توجه شود.

فرصت ها:

با شرایط فعلی درست است که مشکلات بزرگی وجود دارد، اما فرصت هایی برای کار کردن بر روی قواعد و کیفیت هتل ها و چشمه های آب گرم وجود دارد، کافیست به سوال های زیر پاسخ دهیم:

• نقاط قوت چشمه ها کجاست؟

• چگونه می توان آن ها را تقویت نمود؟

• چه ارزش افزوده ای برای مشتریان ایجاد کرده است؟

• چرا کارمندان باصلاحیت در این چشمه ها مشغول اند؟

• چرا کارمندان جذب کار در این چشمه ها می شوند و چه کارهایی در جهت جذب آنها باید انجام شود؟

ذرت گیاهی است از خانواده غلات با چرخه فتوسنتزی C₄ (چهار کربنه) كه به دلیل ارزش غذایی خاصی كه دارد، بعد از گندم بزرگترین سطح زیر كشت اراضی زراعی دنیا را به خود اختصاص داده است و از نظر تولید محصول بعد از گندم و برنج در رتبه سوم قرار دارد (کریمی،1375).

سطح زیر كشت ذرت در جهان روز به روز در حال افزایش است. در كشور ما نیز به دلیل تطابق شرایط آب و هوایی بعضی از نقاط كشور از جمله ایلام و خوزستان با مراحل رشد آن كشت این گیاه نتایج خوبی داده است. اصولاً ذرت گیاهی است كه در مناطق گرمسیری با رطوبت مناسب رشد می‌كند (فتحی، 1378 ) و نیاز آب و هوای آن با شرایط محیطی ایلام مطابقت زیادی دارد. با توجه به پتانسیل بالای تولید آن در استان، عملكرد تولیدی آن پایین‌تر از پتانسیل این گیاه می‌باشد. از جمله عواملی كه عملكرد ذرت را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد خشكسالی و تنش حاصل از آن است كه تولیدات محصولات زراعی را با محدودیت روبرو می‌سازد و بازده كشت در مناطق خشك و دیم را كاهش می‌دهد. با توجه به اینكه ایران جز مناطق خشك جهان محسوب می‌شود و در بیشتر موارد توصیه‌های كودی بدون توجه به نیاز گیاه صورت گرفته و به تغذیه صحیح گیاهی اهمیت داده نشده. توصیه‌های كودی عمدتاً‌ به صورت كلیشه‌ای انجام می گردد، كود نقش خود را به عنوان ابزار مهم در افزایش تولید به دلیل عدم استفاده بهینه از آنها ایفا نمی‌کند یکی از دلایل اصلی توجه بیشتر به عناصر كم‌مصرف، به جز نقش آنها در افزایش تولید محصولات، مشاهده كمبود، گرسنگی پنهان و افزایش بیماری‌هایی است كه انسان امروزی در اثر مصرف مواد غذایی فقیر از این عناصر، به آن‌ ها مبتلا می‌شود.

اشكالی كه در توصیه‌ها وجود دارد این است كه تا گیاهان زراعی نشانه‌های كمبود را نشان ندهند، كودی توصیه و مصرف نمی‌شود كه این اندیشه‌ای نادرست می‌باشد زیرا در این شرایط عملكرد پایین آمده و كیفیت محصول بسیار كاهش می‌یابد (كنگر‌شاهی،1382).

اگرچه آب فراوان‌ترین تركیب كره زمین به حساب می‌آید و در تمام واكنش‌های شیمیایی اهمیت حیاتی دارد اما كمبود آن مهم‌ترین عامل محدود‌كننده عملكرد محصولات كشاورزی در سراسر جهان به شمار می‌رود. در نواحی خشك و كم آب مانند ایران گذشته از اینكه آب موجود برای كشاورزی كافی نیست از این مقدار نیز بیش از 3 درصد به مصرف واقعی گیاه نرسیده و بقیه‌ی آب قبل از اینكه در اختیار گیاه قرار گیرد به نحوی از بین می‌رود (علیزاده، 1378). مقدار آب مورد نیاز گیاه در مراحل مختلف رشد آن بسته به گونه‌های گیاهی متفاوت است و كمبود آب در هر مرحله‌ای از رشد ممكن است بر محصول نهایی اثر بگذارد (راشد محصل و همکاران، 1364). با توجه به مشكل كمبود آب به خصوص در ماه‌های تابستان، مصرف صحیح كودهای پتاسیم و روی به دلیل نقشی که در افزایش مقاومت به تنش كم آبی و افزایش سرعت رشد و تولید عملكرد بالاتر دارد، از اهداف مدیریت‌های زراعی می‌باشد.

 تعریف تنش

به هر عامل محیطی كه باعث كاهش پتانسیل رشد شود، تنش محیطی اطلاق می‌شود. به طور كلی تنش‌هایی كه باعث كاهش عملكرد گیاهان می‌شوند به سه دسته کلی تقسیم می‌گردند: تنش خشکی، تنش شوری و گرما (شبان، 1386).

 تنش خشكی

تنش خشكی هنگامی ایجاد می‌شود كه رطوبت موجود در اطراف ریشه، به حدی كاهش یابد كه گیاه قادر به جذب آب كافی نباشد، یا به عبارت دیگر زمانی كه تعرق بیشتری از جذب آب صورت بگیرد (شیخ بگلو و همكاران، 1388). 

 اهمیت موضوع تنش خشكی

خشكی و تنش ناشی از آن معمولی‌ترین تنش‌های محیطی است كه تقریباً تولیدات زراعی را در 25 درصد از زمین‌های زراعی كشاورزی جهان محدود می‌كند. ایران با متوسط نزولات آسمانی240 میلی‌متر در زمره مناطق خشك جهان طبقه‌بندی می‌گردد. بالا بودن مقدار تبخیر، محدودیت منابع آبی و سایر عوامل، باعث توجه بیشتر به مطالعه اثر تنش خشكی شده است. دانستن اطلاعات كافی از واكنش‌های گیاهی در مقابله با تنش‌های محیطی به ویژه خشكی، بهره‌وری بیشتر برنامه‌های به‌نژادی در تهیه ارقام متحمل به خشكی را امكان‌پذیر می‌سازد (سبكدست نودهی و خیال‌پرست، 1386).

خشكی‌های فصلی از مهم‌ترین عوامل محدودكننده توسعه كشت و تولید ذرت در دنیا می‌باشند. خشكی به طور متوسط 17 درصد از عملكرد سالانه ذرت دانه‌ای جهان را كاهش می‌دهد و حتی در بعضی از سال‌ها كاهش محصول بیش از 70 درصد نیز در اثر خشكی گزارش شده است. تقریباً 70 درصد مساحت ایران را مناطق خشك و نیمه‌خشك تشكیل می‌دهند كه متوسط بارندگی سالانه آنها كمتر از 150 میلیمتر می‌باشد. علاوه بر این متوسط نزولات جوی از میزان تبخیر كمتر است و مقدار بارندگی نیز نامنظم و غیرقابل پیش‌بینی می‌باشد. بنابراین یكی از مهم‌ترین محدودیت‌هایی كه در اكثر مناطق كشور ما وجود دارد، مشكل كم‌آبی است (خلیلی و همكاران، 1389).

در ایران كشت ذرت در سال‌های اخیر رونق یافته و استفاده از آن در تغذیه دام و طیور و مصارف صنعتی مورد توجه قرار گرفته است. از طرفی تأمین آب مورد نیاز در مراحل خاص رشد رویشی و زایشی این گیاه كه نسبت به تنش خشكی در مراحل مختلف رشد حساس می‌باشد، از اهمیت خاصی برخوردار است. عملكرد دانه در گیاه ذرت كه متأثر از سایر صفات زراعی می‌باشد، شدیداً تحت تأثر عوامل محیطی قرار می‌گیرد که تنش خشكی و عناصر غذایی از مهم‌ترین این عوامل می‌باشند (سلیسپور و همكاران، 1388).

 چگونگی مقابله گیاه با تنش خشكی

مقاومت به خشكی عبارت از توانایی گیاه در مقابله با دوره‌های خشكی است و یک خصوصیت پیچیده می‌باشد. جهت مقابله با خشكی سه فرایند عمده در گیاهان وجود دارد که شامل اجتناب از خشکی،فرار از خشکی و تحمل به خشکی می باشند. ساده‌ترین راه سازگاری گیاه به شرایط خشك، فرار از خشكی است. این مكانیسم خاص برخی گیاهان یكساله مناطق خشك و بیابانی است. این گیاهان در واقع هیچ فرایندی جهت مقابله با تنش خشكی ندارند و اصولاً مقاوم به خشكی نیستند، بلكه فقط این توانایی را دارند كه خود را از معرض تنش برهانند. برخی گیاهان دیگر با حفظ توازن رطوبتی و پتانسیل بالای آب، در بافت‌های خود، در واقع از تنش خشكی اجتناب می‌كنند، ولی بعضی دیگر از گیاهان توانایی تحمل تنش را دارند. این گیاهان قادرند كه در پتانسیل‌های پایین آب نیز به حیات خود ادامه دهند (شبان، 1386).   

1-1- تاریخچه و سطح زیر كشت ذرت در ایران

ذرت تا قبل از سال 1492 كه قاره‌ی آمریكا كشف شد در آسیا، اروپا و افریقا بعنوان یک گیاه زراعی شناخته نشده بود (كریمی وهمکاران، 1375). اظهارنظرهای متعددی در خصوص منشأ آن ابراز شده است و به احتمال زیاد مبدأ آن مكزیک و آمریكای مركزی و همچنین كشورهای آمریكای جنوبی مانند پرو، بولیوی و اكوادور بوده است. طبق نتایج كاوش های بعمل آمده مشخص شده است كه حدود 3000 سال قبل از میلاد این گیاه در پرو كشت می‌شده و همچنین نوع وحشی آن بنام ذرت آندن[1] یا ذرت مكزیكی حدود 5600 سال قبل در مكزیک كشت می‌شده است. كریستف كلمب در نوامبر 1492 ذرت را در حوالی كوبا مشاهده كرده كه به وسیله‌ سرخ‌پوستان قبیله‌ ماهیز كشت می‌شده است و از دانه آن تغذیه می‌كردند كه در حقیقت نام گیاه نیز از نام همین قبیله اقتباس شده است. این گیاه بعد از سفر دوم كاشف آمریكا در سال 1494 از كوبا به اروپا و آفریقای شمالی برده شده و در اواخر قرن شانزدهم وارد آسیا گردید (نورمحمدی و همکاران، 1377).  

در سال‌های اخیر در نتیجه توجه شایانی كه به امر دامپروری و پرورش طیور به عمل آمده و همچنین به علت استقبال زیاد دامداران و پرورش‌دهندگان مرغان گوشتی و تخمگذار و نیز دامدارانی كه به تولید و پرورش گاوهای شیری و گوشتی پرداخته‌اند و از طرف دیگر نیاز روزافزون كارخانجات صنعتی و حتی داروسازی به فرآورده‌های این گیاه، به سرعت سطح زیر كشت آن در كشور افزایش یافته است. با توجه به شرایط آب و هوایی بسیار مناسبی كه كشور ایران برای تولید ذرت دارا می‌باشد، كشت آن به سرعت در كشور توسعه یافته است.

سطح زیر كشت ذرت در كشور حدود 245.000 هكتار كه بیشترین سطح زیر كشت در فارس 100.000، خوزستان 43.000 و كرمانشاه 26.000 هكتار می‌باشد. میزان تولید ذرت دانه‌ای 6/1 میلیون تن تولید شده است. متوسط عملكرد ذرت دانه‌ای 6726 كیلوگرم در هكتار می‌باشد. بدیهی است با توجه به ارقام اصلاح شده موجود، عملكرد هكتاری پایین بوده و مورد قبول نمی‌باشد. با رعایت اصول مصرف بهینه كودی مخصوصاً مصرف كودهای پتاسیمی به صورت سرك در خاك‌های تخلیه شده نظیر خاك‌های خوزستان و سایر نقاط كشور، به سهولت می‌توان عملكرد هكتاری ذرت را تا حد پیش‌بینی شده در برنامه‌های چهارم توسعه و چشم‌انداز 20 ساله كشور افزایش داد (غیبی و ملكوتی، 1384).

 1-2- مشخصات گیاه‌شناسی ذرت

ذرت با نام علمی  Zea Mags یكی از مهمترین محصولات خانواده غلات Poaceae می‌باشد كه نام انگلیسی آن Maize و آمریكایی آن Corn است كه خصوصیات گیاهی آن به شرح زیر است (شریفی جهان تیغ، 1386).

 1-2-1- ریشه 

سیستم ریشه‌ای ذرت مانند گراس‌ها بر دو قسم است 1) ریشه بذری كه در جنین بذر حضور دارد 2) ریشه‌های نابجا كه پس از مرحله جوانه‌زنی از بافت ساقه منشأ می‌گیرد این گونه ریشه‌ها تحت عنوان ریشه‌های تاجی نیز نام برده می‌شوند. ریشه‌های بذری متشكل از دو نوع ریشه اولیه و تعدادی ریشه‌های جانبی است. ریشه‌های نابجا نیز پس از مرحله اولیه رشد سیستم اصلی ریشه را تشكیل می‌دهد (خدابنده، 1374).

 1-2-2- ساقه

ذرت برخلاف بسیاری از گراس‌ها دارای ساقه توپر بوده كه دارای تعدادی گره و میانگره می‌باشد. تعداد این گره‌ها و میانگره‌ها با توجه به ژنوتیپ و اثرات محیطی می‌تواند بسیار متغیر باشد برخی از گره‌های ساقه در بالاتر از زمین ولی نزدیک به سطح خاك تولید ریشه‌های هوایی نابجا می کند (خدابنده، 1374 و نورمحمدی، 1376).

1-2-3- برگ  

از هر گره ساقه یک برگ تشكیل شده که برگها به طور متناوب در دو جهت كاملاً‌ مشخص قرار می‌گیرند. هر برگ شامل پهنك و غلاف بوده و غلافها به دور ساقه می‌پیچد. پهنك برگ دارای بافتی نرم بوده و در قسمت میانی آن رگبرگ اصلی قرار دارد. غلاف برگ دارای بافتی سخت‌تر بوده و رگبرگ میانی در آن كمتر مشخص است (آقاعلیخانی،1380).

 1-2-4- گل 

ذرت گیاهی است یكپایه كه گلهای نر در گل تاجی و گل‌های ماده در بلال قرار گرفته‌اند ساقه اصلی و پاجوش‌ها در انتها به یک گل تاجی (Tassel) ختم می‌شوند. انشعابات حاصل از گره‌های بالای سطح خاك به گل آذین ماده یا بلال (Ear) منتهی می‌شود. از آنجایی كه در ذرت گل‌های نر و ماده، جدا از هم قرار می‌گیرند و گرده‌افشانی راه طبیعی تكثیر این گیاه می‌باشد، دانه‌های گرده توسط جریان باد بر روی تارهای ابریشمی منتقل شده و در آنجا جوانه زده و به طرف پایین خامه رشد نموده و پس از ورود به كیسه جنینی در طی جریان باروری دوگانه القاح مضاعف جنین دیپلوئید (zn=20) و آندوسپرم تریپلوئید (sn= 30) را در بذر شكل می‌دهد (کریمی،1375).

 1-2-5- بذر   

بذر ذرت در اصل یک میوه گندم است كه شامل جنین، آندوسپرم، لایه آلئورون و بقایایی از پوشش بذر می‌باشد كه توسط پریكارپ چسبنده‌ای محصور می‌گردد.

جنین بذر ذرت دارای یک محور مركزی بوده كه از یک سو به ریشه اولیه و از سوی دیگر به نوك ساقه منتهی می‌شود. آندوسپرم در یک طرف انتهای بذر ذرت قرار دارد كه فضای زیادی را فرا می‌گیرد كه به جز لایه خارجی آن مشتمل بر سلولهایی است كه عمده آن نشاسته است. دانه خشك ذرت حاوی 77% نشاسته، 2% قند، ‌9% پروتئین، 5% روغن، ‌5% پنتوزان و 2% خاكستر می‌باشد كه این خاكستر شامل نمك هایی نظیر كلسیم، منیزیم، فسفر آلومینیم، آهن، سدیم، پتاسیم و كلر می‌باشد (نورمحمدی، 1376).

 1-3- مراحل فنولوژی 

مراحل رشد و نمو ذرت همانند سایر گیاهان تابع شرایط آب و هوایی است كه آگاهی از مراحل آن در ارزیابی نهایی ظرفیت عملكرد آن بسیار مهم می‌باشد. مراحل رشد رویش و زایش بستگی به شرایط اقلیمی خاص دارد كه مهمترین آنها درجه حرارت و رطوبت محیط است كه برای آغاز یک مرحله باید این عوامل به مقدار كافی و مطلوب در اختیار گیاه باشد (کوچکی و همکاران، 1373).

 1-3-1- مراحل رشد رویشی

1-3-1-1- جوانه‌زنی

 جوانه‌زنی بذر ذرت با جذب آب از خاك به میزان 30% وزن بذر شروع می‌شود و اولین علامت خارجی آن ظهور ریشه‌چه از قسمت نزدیک به انتهای دانه است و این مرحله در شرایط مناسب و مطلوب طی 3- 2 روز بعد از كاشت اتفاق می‌افتد. هنگامی كه بذر ذرت تحت شرایط رطوبتی و حرارتی مناسب برای جوانه‌زنی قرار می‌گیرد، فعالیت جنین سریعاً آغاز می‌شود و در این مرحله ابتدا ریشه به همراه غلاف اطراف خود (كلئوریز) جدار پریكارپ را باز كرده و خود را از بذر خارج می‌سازد. سپس سطح كلئوریز را نیز شكافته و از آن خارج شده و در درون خاك رشد می‌كند (خدابنده، 1374).

 1-3-1-2- سبز شدن

در خاك گرم و مرطوب یعنی 20- 18 درجه سانتیگراد ذرت در طی 5 روز سبز می‌شود بعد از سبز شدن، گیاهچه‌های ذرت در مدت كوتاهی از وابستگی مواد ذخیره‌ای در بذر مستقل شده و به مواد غذایی موجود در خاك و مواد فتوسنتزی وابسته می‌شود. با استقرار گیاهچه‌ها، گیاه سیستم ریشه‌ای ساقه و برگ‌های خود را تشكیل می‌دهد (کریمی،1375). 

 1-3-1-3- مراحل طویل شدن سریع ساقه

در این مرحله، افزایش در اندازه گیاه ناشی از طویل شدن ساقه و توسعه برگهای موجود است. همراه با رشد ساقه، نقطه رشد به تشكیل برگهای اولیه اضافی ادامه داده كه اینها در آینده به برگهای اصلی گیاه تبدیل می‌شوند. هنگامی كه تمام برگهای اصلی گیاه تشكیل شد، رشد ساقه طویل و منشعب شده و نهایتاً به صورت گل تاجی جوان (Tassel) ظاهر می شود (کوچکی،1373).

 1-3-2- مراحل رشد زایشی

1-3-2-1- گلدهی

 ذرت از جمله گیاهانی است كه برای گلدهی به روزهای كوتاه نیاز دارد و با كاهش طول روز رشد زایشی گیاه آغاز می‌شود. در مدت بعد از اینكه تعداد نهایی برگها تعیین شدند، جوانه‌های اولیه گل تاجی و بلال نیز شكل می‌گیرند در اثر رشد طولی ساقه، گل تاجی به طرف بالا هدایت می‌شود و جوانه‌های بلال نیز در چندین گره شروع به تشكیل شدن می‌كنند ولی معمولاً یک بلال رشد و توسعه می‌یابد با نزدیک شدن بوته ذرت به ارتفاع نهایی بلال و گل تاجی به سرعت رشد می‌كنند. مرحله ظهور گل تاجی و ظهور كاكل‌ها از بحرانی‌ترین مرحله رشد و دوره می‌تواند عملكرد نهایی ذرت را كاهش دهد، در ضمن در این مرحله هجوم آفات و بیماریها آغاز و می‌تواند باعث كاهش عملكرد ذرت گردد (خدابنده، 1374).

 1-3-2-2- گرده‌افشانی

ذرت به طور طبیعی، گیاهی دگرگشن است و گرده‌افشانی آن عموماً با باد صورت می‌گیرد. به طور معمول گرده‌افشانی ذرت 3- 2 روز بعد از ظهور كامل گل‌تاجی و خروج آن از غلاف شروع شده و برای چندین روز ادامه می‌یابد وقتی دانه گرده روی كاكل قرار گیرد دانه گرده جوانه زده و تولید لوله گرده می‌كند كه در طول ریشه كاکل رشد كرده و به طرف تخمدان حركت می‌كند و به طور معمول 800- 300 و به ندرت 1000 بذر در بلال تشكیل می‌شود (کوچکی و همکاران، 1373).

 1-3-2-3- مرحله پر شدن دانه 

پر شدن طی 60- 50 روز آخر دوره رشد و نمو ذرت اتفاق می‌افتد. بلافاصله بعد از گرده‌افشانی ذرت یک دوره سریع تجمع ماده خشك در دانه‌ها شروع می‌شود كه 40- 30 روز طول می‌كشد پر شدن دانه چندین روز بعد از این نیز ادامه می‌یابد ولی سرعت آن كاهش می‌یابد در هر حال دانه‌ها معمولاً طی 10- 5 روز بعد از ظهور كاكل‌ها كاملاً پر می‌شوند (نورمحمدی، 1376).

 1-4- خاك 

ذرت از جمله گیاهان پر توقعی است كه در خاكهایی با بافت لومی، عمیق، با نفوذپذیری مناسب و مواد آلی كافی و متعادل بودن عناصر غذایی بیشترین عملكرد را می‌دهد.

ذرت در اغلب خاكها سازگاری دارد ولی در خاك های رسی سنگین و متراكم و خاك های شنی بسیار سبك سازگاری كمتری داشته و به خاك های شور نیز حساس می‌باشد. بهترین اسیدیته خاك برای ذرت 7- 6 PH

حضور باورهای ریشه­دار مردم سرزمینهای مختلف در خصوص استفاده از گیاهان دارویی است. اطلاعات مربوط به اثرها و خواص دارویی گیاهان، از زمان های بسیار دور به تدریج سینه به سینه منتقل گشته و با آداب و سنن قومی درآمیخته و سرانجام در اختیار نسلهای معاصر قرار گرفته است. طبق برخی «سنگ‌نوشته‌ها» و شواهد دیگر، به نظر می­رسد مصریان و چینیان در زمره نخستین اقوام بشری بوده ­اند که بیش از 27 قرن قبل از میلاد مسیح، از گیاهان به عنوان دارو استفاده کرده و حتی برخی از گیاهان را برای مصرف بیشتر در درمان دردها کشت کرده ­اند(امیدبیگی، 1386).

گیاهان دارویی از هزاران سال پیش به عنوان یکی از مهمترین منابع دارویی کاربرد داشته اند. سازمان بهداشت جهانی تخمین­زده است که بیش از 80% از مردم به صورت سنتی و یا مدرن از گیاهان دارویی استفاده می­ کنند. بعلاوه برخی از داروهای شیمیایی نیز با الگوبرداری از مواد گیاهی ساخته شده ­اند (تریپاتی، 2003). اگرچه تقاضا برای این ترکیبات افزایش یافته است اما برخی از این گیاهان، زیستگاه­های طبیعی محدود دارند و بسته به شرایط محیطی و جغرافیایی محل رویش گیاه، جمع­آوری آنها با مشکلاتی مواجه است. غلظت پایین این ترکیبات در گیاه محدودیت منابع طبیعی، تخریب روزافزون جنگل­ها و مراتع و فضای سبز، نابودی گونه­ های متنوع گیاهی و جانوری، مشکلات مرتب با اهلی نمودن و کشت زراعی این گیاهان، توجه محققین را به استفاده از راهکارهای فناوری زیستی جهت افزایش تولید و بهره­وری گیاهان دارویی معطوف نموده است. فناوری زیستی با بهره­ گیری از علوم مختلف مانند بیولوژی، بیوشیمی، ژنتیک و … با بهره گرفتن از راهکارهای کشت سلول­ها، اندام­ها و بافت­ها، مهندسی ژنتیک و نشانگرهای مولکولی قادر است کارایی گیاهان را به عنوان منابع تجدیدپذیر جهت تولید دارو افزایش دهد(کومار، 2008).

کشت سلول، بافت­ها و اندام­های گیاهی امکان تکثیر انبوه و سریع گیاهان و تولید متابولیت­های ثانویه را در شرایط درون شیشه ­ای (Invitro) فراهم می­سازد. با بهره گرفتن از این سیستم کشت، علاوه بر دسترسی به منبع اولیه دارو در شرایط کنترل شده و مستقل از محیط، افزایش تولید ترکیبات جدید نیز امکان­ پذیر می‌گردد(بورگاد، 2002).

تاکنون کشت سلولی طیف وسیعی از گیاهان دارویی بررسی شده است و ترکیبات مهمی نظیر: فلاونوئیدها، تانن­ها، الکالوئیدها و ترپنوئیدها از این طریق تولید شده ­اند(امیدی، 1388).

 

1-1-2- گیاهان دارویی

گیاهان دارویی به گسترده وسیعی از گیاهان اطلاق می­شوند که در درمان بیماری و یا پیشگیری از بروز آن مورد استفاده قرار می­گیرند. حدود این گستره با فرهنگ ملی استفاده از گیاهان دارویی، قوانین و مقررات و پیشرفت­های علمی هر کشور تعیین می­ شود. در طب سنتی کشورها معمولاً هر گیاهی را می­توان دارویی محسوب کرد. در تعریف دیگر چنین آمده است: گیاه دارویی به گیاهی گفته می­ شود که دارای مواد مؤثره مشخصی است، در درمان بیماری به کار می­رود و نام آن گیاه در یکی از فارماکوپه­های معتبر بین ­المللی ذکر شده باشد(دوازده­امامی، 1382).

1-1-3- گیاهانی که به عنوان گیاه دارویی شناخته می شوند

1- در پیکر این گیاه مواد خاصی ساخته می­ شود به نام «مواد مؤثره» که این مواد تأثیر فیزیولوژیکی بر پیکر موجود زنده بر جا می­گذارند. این گیاهان برای مداوای برخی از بیماریها مورد استفاده قرار می­گیرند. مواد فعال مذکور در طی یک سلسله فرایندهای ویژه و پیچیده بیوشیمیایی، به مقدار بسیار کم، معمولاً کمتر از وزن خشک گیاه ساخته می­شوند و به «متابولیت­های ثانوی» نیز معروفند.

2- کاشت، داشت و برداشت گیاهان دارویی، صرفاً به خاطر استفاده از مواد مؤثره آنها صورت می­گیرد.

3- ممکن است اندام خاصی چون ریشه، ساقه، برگها، گل و … حاوی مواد مؤثره مورد نظر باشد. از این رو نمی­توان تمام اندامهای گیاه مربوط را منبع ماده دارویی مورد نظر دانست.

4- معمولاً از اندامهای مورد نظر به صورت تازه استفاده نمی­ شود (و بهتر است نشود). یعنی اندامهای مورد نظر باید تحت تأثیر عملیات خاصی چون: تمیز شدن، هوا خوردن، خشک شدن، پالودگی و … قرار گیرند و پس از آن مورد استفاده واقع شوند.

5- گیاهان دارویی حاوی مواد مؤثره در مقایسه با عموم گیاهان مورد استفاده در کشاورزی چون غلات و سبزیها که بطور عام و روزمره مورد استفاده انسانند در موارد خاص قابل استفاده­اند”برای تولید آنها سطوح زراعی نسبتاً محدودی نیز کفایت می­ کند”(امیدبیگی، 1386).

1-1-4- دلایل رویکرد به گیاهان دارویی

استفاده روزافزون مردم از گیاهان دارویی و همچنین تمایل شرکتهای تولید کننده مواد دارویی به داروهای دارای منشاء گیاهی را می­توان به دلایل زیر دانست:

1- تهیه برخی از مواد مؤثره فعال که در صنایع دارویی اهمیت بسیاری دارند، به طور مصنوعی امکان پذیر­نیست و تنها به صورت طبیعی از گیاهان مورد نظر قابل استخراج­اند. این دسته از مواد یا بطور کلی ساختمان شیمیایی ناشناخته­ای دارند و یا به دلیل داشتن ساختمان شیمیایی بسیار پیچیده تهیه آنها بصورت مصنوعی در صنایع داروسازی مشکل و مستلزم هزینه بسیار­گران است.

2- برخی از مواد طبیعی گیاهی، چون سولانین­ها بصورت مستقیم قابل استفاده نیستند. یعنی در صورت استفاده مستقیم فاقد ارزش دارویی­اند. ولی اگر این مواد در صنایع دارویی تحت تأثیر برخی فرایندهای شیمیایی قرار گیرند و در واقع بصورتی «نیمه­طبیعی غیر­مصنوعی» درآیند، به موادی فعال و قابل استفاده تبدیل خواهند شد. مواد مؤثره گیاهان پس از تأثیر فرایندهای شیمیایی، بو، طعم و مزه مطلوبتری نیز خواهند داشت.

3- مواد دارویی مصنوعی (شیمیایی) البته به طور سریع اثر می­بخشند و دارای یک تأثیر مشخص نیز می­باشند (ممکن است صرفاً مسکن باشند یا فقط تب بر و یا …) ولی اکثر آنها عوارض جانبی نامطلوبی بر بدن انسان بر جای می­گذارند. در حالی که مواد دارویی حاصل از گیاهان با آنکه بتدریج تأثیر می­بخشند، ولی اثرهای مفید جانبی داشته و فواید زیادی از نظر دوام سلامت بدن دارند.

4- مواد مؤثره گیاهان، بخصوص عطرها و اسانسها، موارد استفاده متعدد و متفاوتی در صنایع لوازم آرایشی، صنایع مواد شیمیایی خانگی(نظیر: شامپو، صابون، عطر، ادکلن، خوشبو کننده­ های هوا و امثال آنها) دارند، بطوریکه بدون حضور مواد مؤثره مذکور، ساخت و تهیه بسیاری از محصولات یاد شده امکان پذیر نخواهد بود(ساخت و تهیه بسیاری از اسانسها به طریق شیمیایی امکان پذیر نیست).

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)

ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه

 با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند

موجود است

جو با نام علمی(Hordeum vulgare L.)  گیاهی است با سازگاری وسیع و در مقایسه با گندم تحمل بیشتری به خشکی دارد. سطح زیر کشت آن در ایران حدود سه میلیون هکتار و تولید آن در حدود چهار میلیون تن می­باشد (بی­نام، 1998). جو نسبت به سایر غلات کم­ توقع­­تر بوده و در مقایسه با گندم به آب کم­تری نیاز دارد، به شوری ­­و قلیایی خاک متحمل­تر و احتیاجات غذایی کم­تری دارد. این گیاه دامنه انتشار و سازش اقلیمی وسیعی دارد و به دلیل برخوردار بودن از تنوع بالای ژنتیکی در شرایط کاملاً متفاوت آب و هوایی رشد می­ کند، به­ طوری­­که در هر دو نیمکره شمالی و جنوبی تا ارتفاع 5000 متری از سطح دریا کشت می­ شود. جو در مقایسه با گندم تحمل به خشکی و مقاومت به بیماری بیشتری دارد. در شرایط نا­مساعد محیطی و کمبود بارندگی عملکرد آن بیشتر از گندم است و در مناطقی که به علت کوتاه بودن فصل رشد امکان کشت گندم نیست، کشت جو امکان­ پذیر است (بندیک، 2006). مجموع درجه حرارت مورد نیاز از زمان کاشت تا برداشت با توجه به خصوصیات ژنتیکی در حدود 3000-2500 درجه سانتی ­گراد است، دوره رشد جو از سایر غلات کوتاه­تر است، به­ طوری­که در نوع بهاره 70-60 روز و در نوع پاییزه 180 روز است و این امر اهمیت آن را از نظر سرعت رشد در مقایسه با سایر غلات نشان می­دهد (پاراساد، 2008).

1-2- اهمیت مصرف غلات

جمعیت کره زمین به صورت تصاعدی رو به افزایش است، به­ طوری­که جمعیت کره زمین از 2 میلیارد نفر در سال 1930 میلادی به 3/5 و 6 میلیارد نفر به ترتیب در سال­های 1990 و 2000 رسید و پیش ­بینی می­ شود که این رقم در سال 2025 میلادی به 5/8 میلیارد نفر برسد (مجدم، 1376). بیش از 75 درصد جمعیت جهان در کشور­های در حال توسعه زندگی می­ کنند که امروز با مشکل گرسنگی و سوء­ تغذیه دست به گریبان هستند، به­گونه­ای که 20 درصد جمعیت این کشور­­­ها دچار سوء تغذیه هستند (حق نیا، 1368). جهت فائق آمدن بر مشکل گرسنگی می­بایستی در 30 سال آینده 60 درصد به مقدار تولیدات کشاورزی خود بیفزایند (نورمحمدی، 1376). به­ طور­کلی بیش از 75 درصد انرژی و 50 درصد پروتئین مورد نیاز بشر از غلات تأمین می­ شود (حق پرست 1371). غلات، پایه اصلی تغذیه و بقاء بشر به­شمار می­­آیند (امام، 1383).

بر اساس گزارش سازمان خوار­بار جهانی ( (FAO در حال حاضر حدود 85 میلیون تن پروتئین در جهان مصرف می­ شود که حدود نصف این مقدار از غلات تأمین می­گردد (سالار دینی، 1372). بنابر­این پیش ­بینی تأمین انرژی، پروتئین و ریز­­مغذی­ها الزامی است. در حال حاضر 25 تا 30 درصد از جمعیت کشور ما از نظر میزان مصرف انرژی پروتئین و ریزمغذی­ها آسیب­ پذیر هستند و 10 درصد آنها دچار کمبود شدید مواد غذایی هستند، 25 درصد جمعیت هم بیش از نیاز مصرف می­ کنند (مجنون حسینی، 1375).

اگر برنامه ­های کنترل جمعیت هم به­صورت موفقیت­آمیز اجراء گردد در آینده نزدیک به علت افزایش جمعیت لزوم به­کار­­­­گیری شیوه ­های نوین در افزایش تولیدات زراعی اجتناب ناپذیر خواهد بود. با گذشت زمان، افزایش میانگین تولیدات در واحد سطح و ازدیاد عملکرد پیچیده خواهد شد (حق نیا، 1368). افزایش تولید از راه ازدیاد سطح زیر کشت عملی به­نظر نمی­رسد، به­همین دلیل تأکید بیشتر بر افزایش از طریق ازدیاد محصول در واحد سطح است. بنابراین با به­ کارگیری ابزار­ها، اصول علمی، نتایج تحقیقات، عمل به توصیه­های فنی مربوط به آزمون خاک، انتخاب ارقام پر­محصول، به­ کارگیری اصول به­نژادی و به­زراعی و مصرف بهینه کود­های شیمیایی با در نظر گرفتن نیاز واقعی گیاه به عناصر غذایی عملکرد محصولات کشاورزی در واحد سطح در دیم­زارهای کشور را به نحو چشم­گیری افزایش خواهد داد (حق نیا، 1368) .

یکی از عمده­ترین مشکلات تولید محصولات دامی، عدم وجود علوفه خوراکی کافی جهت تغذیه دام­ها است. مراتع ایران با مساحتی بالغ بر 90 میلیون هکتار با حدود 10 میلیون تن علوفه خشک در سال می ­تواند غذای 16 میلیون واحد دامی (22 درصد دام­های کشور) را تأمین ­کند (آیت الهی، 1377). در حال حاضر 56 میلیون واحد دامی متکی بر علوفه مراتع می­باشد. سطح زیر کشت جو نزدیک به دو میلیون هکتار و با تولید بیش از 3 میلیون تن در سال، بعد از گندم عمده­ترین محصول زراعی کشور است.

1-3- اهمیت مصرف جو

از نظر سطح زیر کشت در دنیا، جو چهارمین گیاه پس از گندم، برنج و ذرت است و 12 درصد کل تولید جهانی غلات را به خود اختصاص داده است. متوسط سطح زیرکشت آن طی سال­های 1981 تا 2000 معادل 3/70 میلیون هکتار گزارش شده است. سطح زیر کشت جو در مقایسه با سایر غلات معادل 38 درصد و سطح برداشت معادل 35 درصد است. در اغلب کشور­های اروپایی سهم جو از نظر سطح زیر کشت در بین غلات بیش از 50-40 درصد است) رادمهر قدیری، 1372) .

جو از غلات مهم ایران و جهان است و در بین غلات به دلیل خوش­خوراکی و بر­خورداری از محتوای بالای انرژی قابل سوخت­و­­ساز دارای موقعیت منحصر به­فردی در تأمین انرژی مورد نیاز دام و طیور است. (کوچکی و راشد محصل و صدر آبادی، 1376).

دانه جو از نظر ترکیبات شیمیایی اختلاف بسیار زیادی با دیگر دانه­ های غلات ندارد، با این وجود دانه­ های جو به دلیل پوسته­ها دارای مقدار بسیار زیادی سلولز است، مقدار چربی در دانه­ های جو کمتر از ذرت و یولاف می­باشد و از نظر مواد غیر نیتروژنه و مواد معدنی عمدتاً مشابه دیگر دانه­ های غلات است (ماسکیاندارو، 2008). بهترین خاک­ها برای كاشت جو، خاک­های لومی و رسی با زهکشی مناسب می­باشند، به­ طور کلی خاک­هایی که از حاصلخیزی کمتری برخوردارند به کشت جو اختصاص داده می­شوند (نلسون، 2007). جو در اکثر کشورهای تولید کننده آن سابقه طولانی دارد، این گیاه علاوه بر تغذیه دام در مصارف غذایی انسان و قنادی­ها کاربرد دارد. جو در بین غلات دانه­ریز چه در طول دوره جوانه زدن و چه در مراحل بعدی رشد خود متحمل­ترین گیاه نسبت به شوری است (کوچکی و همکاران، 1376). جو برای تعداد زیادی از ساکنان نواحی سردسیر و خشک دنیای قدیم (به­خصوص خاورمیانه و شمال آفریقا) یک منبع غذایی مهم به­شمار می­رود. در دنیای جدید، جو عمدتاً در تغذیه دام و در صنایع تخمیری به­کار می­رود (براون، 2008).

در حال حاضر در اغلب کشورها از آن در تهیه انواع نوشابه­های الکلی و غیر الکلی و نیز در کارخانه­جات نشاسته­سازی استفاده می­ شود (کارامونوس، 2005) و از مالت آن نیز در صنعت و دارو­سازی استفاده به­عمل می ­آید (نیکخواه، 1385). به­ طور کلی دانه غلات و از جمله جو به لحاظ میزان پروتئین، در مقایسه با لگوم­ها و دانه­ های روغنی فقیرتر است و در این بین مهم­ترین اسید­آمینه مورد نیاز انسان که در غلات و از جمله جو کمبود آن مشاهده می­ شود، اسید آمینه لیزین می­باشد. اگر چه جو، یولاف و برنج نسبت به سایر غلات از این نظر غنی­ترند (چانی، 2005). از دیگر مزایای اقتصادی جو، امکان استفاده دو منظوره آن در زراعت است. این امر به­ دلیل رشد سریع آن بعد از چیدن یا چرا می­باشد (کافی، ژند، شریفی، 1379).

1-4- ارزش غذایی جو

دانه جو دارای 50 میلی­گرم کلسیم، 6 میلی­گرم آهن در 100 گرم می باشد، ارزش غذایی برخی از ترکیبات دانه جو در مقایسه آن با دانه سایر غلات در جدول 1-1 آورده شده است (گراهان، 2002).

	ارزن	یولاف	سورگوم	جو	برنج	ذرت	گندم	چاودار
درصد آلوئید قابل دسترس	4/63	9/62	9/62	8/55	3/64	6/63	7/69	8/71
انرژی (کیلو­ژول در 100 گرم)	1650	1640	1610	1630	1610	1660	1570	1570
انرژی قابل مصرف	2/87	6/70	9/79	81	3/96	2/87	4/84	85

ویتامین (میلی­گرم در 100 گرم)

تیامین	63/0	60/0	33/0	10/0	29/0	32/0	45/0	66/0
ریبو­فلاوین	33/0	14/0	13/0	04/0	04/0	10/0	10/0	25/0
نیاسین	2	3/1	3/4	7/2	4	9/1	7/3	3/1

آمینو اسید (گرم در 16 گرم نیتروژن)

لیزین	7/2	4	7/2	2/3	8/3	5/2	3/2	6/3
ترئونین	2/3	6/3	3/3	9/2	6/3	2/3	8/2	3/3
میتیونین و سیستئین	6/3	8/4	8/2	9/3	9/3	9/3	6/3	7/3
تریپتوفان	3/1	9/0	1	7/1	1/1	6/0	1	1

کیفیت پروتئین (درصد %)

قابلیت واقعی هضم	93	1/84	8/84	88	7/99	95	96	77
ارزش بیولوژیکی	60	4/70	2/59	70	74	61	55	7/77
سودمندی پروتئین خالص	56	1/59	50	62	8/73	58	53	59
پروتئین قابل مصرف	4/6	5/5	2/4	8/6	4/5	7/5	6/5	1/5

جو لخت با وزن حجمی بیشتر، هزینه انباری و حمل و نقل کم­تر بیش از 16 درصد پروتئین با کیفیت عالی، را در بین سایر غلات دارا است. از نظر آمینواسیدها، درصد فیبر خیلی کم و میزان بالای ارزش غذایی و انرژی متابولیکی از سایر غلات برتر می­باشد (آیت الهی، 1377). جو علاوه بر مصارف دامی در تغذیه و رژیم غذایی انسان نیز از جایگاه ویژه ای برخوردار است، همچنین مصرف برخی ارقام جو لخت به­ دلیل درصد بیشتری مواد مثل بتاگلوکان موجب کنترل کلسترول شده و بدین لحاظ یکی از مواد غذایی مفید در رژیم لاغری نیز به حساب می ­آید (کوچکی، راشد محصل، صدر­آبادی، 1376) و (یعقوب فر و فضایلی، 1378).

جو به­صورت دیم و آبی در زمستان کاشته و تولید می­ شود و مقاومت بالایی به شرایط نامطلوب محیطی دارد، به­خوبی می ­تواند برای تأمین بخشی از نیاز غذایی دام و طیور جایگزین ذرت گردد و وابستگی به واردات ذرت را حذف یا کاهش دهد. (پوررضا و صادقی، 1377). در اغلب کشورهای اروپایی سهم جو از نظر سطح زیر کشت در بین غلات بیش از 50-40 درصد است به­ طوری که این مقدار در دانمارک 5/86 درصد، انگلستان 60 درصد، اسپانیا 47 درصد، ایرلند 7/80 درصد و فرانسه 5/46 درصد است و بیشتر به شکل علوفه برداشت می­ شود. از اوایل قرن حاضر، جو مورد توجه بیشتر قرار گرفت. در طی جنگ جهانی دوم وقتی که ورود گندم جهانی به انگلستان ممنوع شد، دولت اضافه کردن مقادیر مختلف جو ویولاف را به مخلوط­های آسیایی مورد استفاده برای تهیه آرد نانوایی مجاز اعلام کرد، برای این منظور پوسته جو مورد استفاده تا حدود زیادی گرفته شد (یعقوب فر و فضائلی، 1378).

جدول 1-2  مقایسه ترکیب شیمیایی و انرژی قابل متابولیسم در جو بدون چوشینه و جو معمولی

(قزوینی و یوسفی، 1378)

		الیاف خام (%)	انرژی قابل متابولیسم ظاهری  (AME)	انرژی قابل متابولیسم حقیقی (TME)
جو بدون پوشینه	4/16	6/2
جو معمولی	41/10	74/6

1-5- وضعیت سطح زیر کشت و تولید جو در جهان، ایران و خوزستان

1-5-1- نواحی کشت جو و موقعیت آن در جهان

جو در ایران و خوزستان از حدود 3000 سال قبل از میلاد مسیح کشت می­شد و برای تهیه نان مورد استفاده قرار می­گرفت. به استناد گزارشات وزارت کشاورزی آمریکا، پس از سال 1970 یعنی درست هنگامی­­که صنعت جدید مرغ­داری در ایران شروع به­کار کرد و به طور طبیعی تقاضای غلات مخصوص تغذیه مرغ افزایش یافت (روهرر، 1999).

جو چهارمین محصول مهم در میان غلات بعد از گندم، ذرت و جو است. در کشورهای چین و ترکیه و هند بیشترین سطح زیر کشت را دارا می­باشند، در استرالیا جو در اکثر مناطق رایج است (ترورس، 2007). سطح زیر کشت جو در جهان 55336169 هزار هکتار می­باشد. کشورهای عمده تولید کننده جو آلمان، انگلستان، فرانسه، روسیه و کانادا هستند. اگرچه در سال­های اخیر سطح زیر کشت آن کاهش یافته ولی عملکرد به نحو چشم­گیری افزایش داشته و در ایران سالیانه به طور متوسط 5/1 میلیون هکتار از اراضی آبی و دیم کشور را به­خود اختصاص داده است که 40 درصد آبی و 60 درصد دیم می­باشد (خواجه­پور، 1381).

سطح زیر کشت جو آبی و دیم در کشور معادل 000/750/1 هکتار و عملکردی معادل 2600 كیلوگرم در هكتار داشت. 40 درصد زمین­ها در کشور به کشت آبی و 60 درصد آن تحت کشت دیم می­باشند. 67 درصد تولید متعلق به اراضی آبی و 33 درصد متعلق به اراضی دیم است. سهم دیم به آبی در خوزستان نسبت به سایر استان­ها بیشتر است. در خوزستان کشت آبی حدود 000/40 هکتار و کشت دیم 000/60 هکتار است )روهرر، 1999).

وضعیت تولید جو در سالهای (82-1373) در جدول 1-3 مشخص گردیده است (کیزیل کایا، 2004).