1-14 مدل عملیاتی…………………………….. 14
1-15 تعریف مدل مفهومی و مدل عملیاتی………………… 15
1-15-1 فرهنگ سازمانی………………………….. 15
1-15-1-1 فاصله قدرت………………………….. 15
1-15-1-1-1آزادی و استقلال فردی………………………….. 15
1-15-1-1-2 میزان، حدود و ثغور ارتباط با همکاران………… 15
1-15-1-1-3 تفویض اختیار………………………….. 15
1-15-1-1-4تصمیم گیری شخصی………………………….. 15
1-15-1-1-5 میزان مدیریت مشارکتی………………………….. 15
1-15-1-2 فرد گرایی…………………………… 16
1-15-1-2-1 اهمیت به فرد………………………….. 16
1-15-1-2-2 میزان تعهد واحساس فرد به گروه…………….. 16
1-15-1-2-3 میزان موردقبول واقع شدن فرد در گروه………….16
1-15-1-2-4 پاداش های فردی………………………….. 16
1-15-1-2- 5 صمیمیت و کارگروهی………………………….. 16
1-15-1-3پرهیز از نا شناخته ها (ابهام گریزی)………………………….. 16
1-15-1-3-1 پیروی از قوانین و دستورات………………………….. 16
1-15-1-3-2 اطلاع از انتظارات سازمان………………………….. 16
1-15-1-3-3 میزان انعطاف پذیری و رویه های عملیاتی استاندارد…………….. 17
1-15-1-3-4 پیروی از اصول و قواعد کیفی مشخص………………………….. 17
1-15-1-3-5 دستورالعمل های شفاف و روشن………………………….. 17
1-15-2 فساد اداری……………………………. 17
فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق
2-1 بخش اول : فرهنگ سازمانی ………………………….19
2-1-1 مقدمه…………………………… 19
2-1-2 پیشینه تاریخی……………………………. 21
2-1-3مفاهیم پایه و اساسی فرهنگ………………….. 22
2-1-3-1 ارزش ها………………………….. 22
2-1-3-2 فرهنگ…………………………..22
2-1-4 کارکردهای فرهنگ……………………………… 26
2-1-5 فرهنگ سازمانی………………………….. 27
2-1-5-1 كاركردهای فرهنگ سازمانی…………………….30
2-1-5-2 عوامل مؤثر و تاثیر گذار بر فضای فرهنگ سازمانی………….. 31
2-1-5-3 تاثیر محیط روی فرایند مدیریت فرهنگ سازمان……………. 32
2-1-5-4 فضای فرهنگ ملی……………………………. 34
2-1-5-4-1 عوامل اصلی و موثر برفرهنگ ملی………………… 34
2-1-5-4-1 -1 اوضاع اقلیمی……………………………. 34
2-1-5-4-1 -2 موقعیت جغرافیایی……………………………. 35
2-1-5-4-1-3 مذهب…………………………….. 35
2-1-5-4-1-4 نظام حاکم بر جامعه (در سطح خرد و کلان)…………. 36
2-1-6 جمع بندی و پیشنهادات و ارائه یک مدل……………………… 36
2-2 بخش دوم: فساد اداری…………………………….. 37
2-2-1 مقدمه…………………………… 37
2-2-2 تعاریف فساد اداری……………………………. 38
2-2-2-1 فساد چیست؟…………………………… 38
2-2-3 مبانی اعتقادی (ارزشی) در زمینه فساد اداری……….. 41
2-2-4 انواع فساد…………………………… 41
2-2- 5 فساد در کشورهای مختلف………………………….. 46
2-2- 5 -1 آرژانتین……………………………. 46
2-2- 5 -2 برزیل…………………………… 47
2-2- 5 -3 هنگ کنگ……………………………… 47
2-2- 5 -4 مالزی……………………………. 48
2-2- 5 -5 ایران…………………………… 48
2-2- 6 علل بروز فساد اداری و اثرات آن……………………………. 49
2-2-7 رویكردهای اساسی پیشگیری……………………………. 54
2-2-8 راه های پیشگیری از فساد اداری از دیدگاه اسلام………… 56
2-2-9 نظریه های کنترل فساد…………………………… 58
2-2-10 راهبرد جامع پیشگیری از فساد اداری در ایران…………. 60
2-2-10-1 ارتقای پاسخ گویی سیاسی……………………………. 61
2-2-10-2 پاسخ گویی رهبری نظام سیاسی……………………………. 62
2-2-10-3 تقویت جایگاه آموزه های دینی……………………………. 62
2-2-10-4 تقویت مشارکت مردمی……………………………. 62
2-2-10-5 تقویت نقش رسانه ها………………………….. 62
2-2-10-6 ایجاد بخش خصوصی رقابت…………………………….. 63
2-2-10-7 سازوکارهای نهادی ناظر بر قدرت…………………………….. 63
2-2-10-8 اصلاح مدیریت دولتی……………………………. 63
2-2-11 راه كار های پیشگیری و مقابله با فساد در نظام اداری كشور………… 64
2-2-11- 1 راه كار های كلان……………………………. 64
2-2-11- 1-1 پیشگیری از طریق اصلاح و بهسازی نظام اداری و آموزش…… 64
2-2-11-1-2 مقابله و برخورد جدی با مصادیق فساد…………………….. 64
2-2-11-1-3 مدیریت موثر برنامه مقابله با فساد…………………………… 64
2-2-11-1 -4 تصویب قوانین كار آمد و راه گشا در مقابله با فساد………….. 64
2-2-11-2 راه كار های خرد…………………………… 64
2-2-11-2-1 راه كار های اداری و مدیریتی………………………….. 64
2-2-11-2-2 راه كار های فرهنگی ـ اجتماعی………………………….. 64
2-2-11-2-3 راه كار های سیاسی ـ مدنی………………………….. 65
2-2-11-2-4 راه كار های اقتصادی………………………….. 65
2-2-12 نوآوری در پیشگیری از فساد اداری…………………………… 66
2-2-12-1 میثاق سلامت………………………….. 66
2-2-12-2 عناصر اصلی برنامه میثاق سلامت عبارتند از……………. 67
2-3 بخش سوم: کالبد شکافی فرهنگی فساد…………………………… 68
2-3-1 ابعاد فرهنگ ملل از نظر هافستد…………………………… 70
2-3-1 -1 فاصله قدرت…………………………….. 70
2-3-1 -2 فردگرایی در مقابل جمع گرایی……………………………. 71
2-3-1-3 ابهام گریزی (عدم اطمینان)…………………………..74
2-3-1-4 بعدمردسالاری……………………………. 76
2-3-2 تصویر ایران در پژوهش هافستد…………………………… 78
2-3-2-1مطالعه ی اول……………………………. 78
2-3-2-1مطالعه ی دوم…………………………… 79
2-3-3 انتقادهای وارده به هافستد…………………………… 80
2-3- 4 مدل های نقش فرهنگ سازمانی در پیشگیری از بروز فساد اداری……. 81
فصل سوم: روش تحقیق
3-1 مقدمه…………………………… 85
3-2 متغیرها و شاخصهای تحقیق…………………………….. 86
3-5 روش تحقیق…………………………….. 91
3-6 جامعه آماری…………………………….. 91
3-7 تعیین حجم نمونه…………………………… 91
3-8 قلمرو تحقیق…………………………….. 92
3-8-1 موضوعی………………………….. 92
3-8-2 زمانی………………………….. 92
3-8- 3 مکانی…………………………..93
3-9 روش و ابزار گردآوری اطلاعات…………………. 93
3-9-1 بررسی اسناد و مدارک……………………….. 93
3-9-2 پرسش نامه…………………………… 94
3- 10 واحد آماری…………………………….. 95
3-11روایی ابزار سنجش………………………………. 95
3-12 پایایی پرسشنامه…………………………… 96
3-12-1 اجرای دوباره(روش بازآزمایی) ………………96
3-12-2 روش موازی(همتا) …………………………..96
3-12-3 روش تصنیف(دو نیمه کردن) ……………….96
3-12-4 روش کودر- ریچاردسون……………………………. 96
3-12-5 روش آلفای کرونباخ……………………………. 96
3-13تجزیه و تحلیل داده ها …………………………..97
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها و نتایج
4-1 مقدمه…………………………… 99
4-2 آمار توصیفی متغیرهایجمعیت شناسیتحقیق………. 99
4-2-1 جنسیت…………………………….. 100
4-2- 2 میزان تحصیلات…………………………….. 101
4-2-3سابقه کار …………………………..102
4-2-4 نوع استخدامی……………………………. 103
4-2-5 سن……………………………. 104
4-3 پایایی متغییر مستقل……………………………. 105
4-3-1 پایایی فاصله قدرت…………………………….. 105
4-3-2 پایایی فرد گرایی……………………………. 105
4-3-2 پایایی ابهام گریزی……………………………. 106
4-4 پایایی متغییر وابسته…………………………… 106
4-5 تحلیل فرضیات با استفاده از رگرسیون……………. 106
4-5-1 مدل خلاصه…………………………… 107
4-5-2 آزمون معنادار بودن رگرسیون……………………………. 107
4-5-3 آزمون معنادار بودن ضرایب…………………………….. 108
4-6 تحلیل استنباطی…………………………….. 109
4-6-1 آزمون فرضیه اول……………………………. 110
4-6-2 آزمون فرضیه دوم…………………………… 110
4-6-3 آزمون فرضیه سوم…………………………… 110
4-7 یافته های جانبی……………………………. 111
4-7-1 رتبه میانگین ها………………………….. 111
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات
5-1 مقدمه…………………………… 114
5-2 یافته های تحقیق…………………………….. 114
5-2-1 یافته های آمار توصیفی…………………………….114
5-2-2 یافته های آزمون فرضیات تحقیق…………….. 114
5-2-2-1 فرضیه اول……………………………. 114
5-2-2-2 فرضیه دوم…………………………… 115
5-2-2-2 فرضیه سوم…………………………… 115
5-3 پیشنهادات بر اساس یافته ها ی تحقیق…………………… 116
5-4 پیشنهادات جانبی…………………………….. 116
5-5 پیشنهاد برای محققان آتی…………………………….. 119
5-6 مشکلات و محدودیت های تحقیق……………………. 119
فهرست منابع فارسی……………………………. 120
فهرست منابع لاتین……………………………. 125
پیوست«الف»: پرسش نامه…………………………..130
پیوست «ب»: معرفی نامه توزیع پرسشنامه……………. 133
پیوست«ج»: جدول حاوی کشورها از نظر رتبه بندی هافستد… 134
چکیده لاتینی………………………………………137
چکیده:
فرهنگ سازمانی به دلیل ماهیت اثرگذاری قوی كه می تواند بر رفتار و عملكرد اعضاء سازمان داشته باشد، نقش مهمّی در كنترل درونی رفتارهای كاركنان و پیشگیری از بروز فساد اداری دارد. پژوهش حاضر به منظور بررسی عوامل فرهنگ سازمانی براساسمدل هافستددر سازمان های دولتی، در سازمان جهادکشاورزی استان آذربایجان غربی انجام شده است. این پژوهش از جنبه هدف، کاربردی و نیز توسعه ای واز نظر ماهیت، توصیفی پیمایشی است. یافته های تحقیق حاصل جمع آوری اطلاعات از 448 نفر جامعه آماری و نمونه ی 208 نفری از کارکنان به روش تصادفی ساده می باشد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آمار توصیفی و استنباطی از طریق نرم افزار SPSS و تحلیل رگرسیون استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد بین فاصله قدرت و فساد اداری در سازمان های دولتی رابطه ی معنادار وجود دارد که اندازه ی این رابطه 020/0 می باشد؛ هم چنین بین ابهام گریزی و فساد اداری در سازمان های دولتی رابطه ی معنادار وجود دارد که اندازه ی این رابطه صفر می باشد؛ در حالی که رابطه ی معنادار بین فردگرایی و فساد اداری در سازمان های دولتی وجود ندارد که اندازه ی این رابطه 702/0 می باشد.
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1- مقدمه
تجربه های به دست آمده از کشورهای مختلف نشان گر این است که فساد امری پیچیده، پنهان و متنوع است. از این رو، مبارزه با آن نیز باید امری مستمر، طولانی و پیچیده باشد. درحقیقت، فساد (در ابعاد اداری و ابعاد دیگر جامعه) مانند عفونت است که اگر به اندام و پیکر جامعه راه یابد، اعضای آن را یکی پس از دیگری عفونی کرده و از کار می اندازد و چه بسا گسترش این عفونت، کل پیکره ی جامعه را فاسد کند.
اصطلاح فساد اداری که آن را در برابر سلامت اداری به کار می برند، مدت زیادی است که مورد توجه اندیشمندان و صاحب نظران مختلف سازمانی قرار گرفته و تلاش کرده اند با ارائه ی تعاریف منطبق با اصول سازمانی در جهت رفع آن گام بردارند که وجه اشتراک اغلب تعاریف ارائه شده درباره ی فساد دستگاه های دولتی را می توان رشوه و سوءاستفاده از موقعیت های شغلی، برای نفع شخصی دانست. پیامدهای فساد اداری نیز در قالب معضلات و ناهنجاری هایی هم چون سوءاستفاده از موقعیت های شغلی، ارتشاء و اختلاس، کلاه برداری، پارتی بازی، بی عدالتی، باج خواهی، ایجاد نارضایتی برای ارباب رجوع (ذینفع ها)، سرقت اموال و دارائی های سازمان، فروش اطلاعات محرمانه سازمان به دیگران و نظایر آن بــه صورت فردی، گروهی و سازمـان یافته پدیدار می گردد. عوامل و زمینه های گوناگونی وجود دارند که می تواند موجب پیدایش و گسترش و ترویج فساد اداری به صورت بالقوه و بالفعل شوند. برمبنای این عوامل و زمینه ها می توان راه هایی را شناسایی کرد که اثر بیشتری در کاهش و حذف پدیده فساد اداری در سازمان دارند. اگر سازمان را به صورت یک سیستم درنظر بگیریم، این سیستم از خرده سیستم های گوناگونی تشکیل شده است که یکی از مهم ترین آنها خرده سیستم منابع انسانی است. بر همین اساس در مبارزه با پدیده فساد اداری، تمرکز بر روی عواملی که مستقیمــاً به بعد منابع انسانی سازمان مربوط می شود، می تواند تاثیر بیشتری در کاهش یا حذف فساد اداری در سازمان داشته باشد هرچند که عوامل سازمانی دیگری هم چون شفافیت قوانین اداری و… در این زمینه موثرند.
فرهنگ سازمانی به عنوان پدیده ای که نقش گرفته از سیاست ها و رویکردهای مدیران رده بالای سازمانی است از جمله عواملی است که نقش مهمی در پیشگیری از بروز فساد در ادارات و سازما ن ها دارد. صاحب نظران نسبت فرهنگ سازمانی به سازمان را، هم چون نسبت شخصیت به فرد می دانند که نقش مهمی در شکل گیری رفتار (فردی و سازمانی) دارد.
از آ ن جا که فساد اداری (و انواع دیگر آن همچون فساد اقتصادی، سیاسی و…) می تواند تاثیر زیادی بر روی حرکت توسعه جامعه بگــذارد و با توجه به این که امروزه در زمینه ی مبارزه با فساد اداری، بیشتر تأکید روی رویکردهایی است که بر پیشگیری از بروز چنین پدیده ای تمرکز می کند و بنابر اهمیتی که فرهنگ سازمانی – به عنـــــوان یکی از مهم ترین عوامل پیشگیری کننده از بروز فساد اداری – دارد. این رساله تلاش دارد تا با برجسته نمودن نقش فرهنگ سازمانی مطلوب، زمینه مناسبی را برای افزایش شناخت مدیران سازمان ها و شرکت ها در جهت پیشگیری از بروز پدیده ای نامطلوب به نام فساد اداری به وجود آورد. در نهایت با توجه به تاثیر متقابل فرهنگ سازمانی و فساد، براساس مدل ارائه شده، بر آن توجه داردكه فرهنگ سازمانی قوی با ابعاد مورد نظر هافستد، از جمله فاصله قدرت پایین، فرد گرایی و ابهام گریزی و تاثیرات این ابعاد در بروز عدالت خواهی، جلوگیری از تبعیض و حاكمیت شفافیت، می تواند باعث مهار فساد و مانعی درفراگیر شدن آن و نهایتاً منجر به رونق و رشد و بالندگی جامعه شود و نیاز به برخوردهای قهر آمیز و تنبیه را – با توجه به عوارض نامطلوب آن – تا حد زیادی كاهش دهد.
با این اوصاف اگرچه در ایران برنامه های زیادی برای مبارزه با فساد، طراحی و به اجرا درآمده است، اما در این رابطه موفقیت اندكی حاصل شده است كه می توان دلیل اصلی آن را این چنین بیان كرد كه برنامه های صورت گرفته از سوی دولت ها غالباً بر روی تنبیه و مجازات متخلفین متمركز بوده است به جای آن كه بر پیشگیری از بروز فساد تأكید داشته باشد. در این پژوهش، سعی شده است كه تأثیر فرهنگ سازمانی به عنوان یكی از عوامل پیشگیرانه در بروز فساد اداری مورد بحث قرار گیرد. این مهم از طریق مطالعه تطبیقی ارائه شده ابعاد فرهنگی تحقیقات هافستد و گزارش سازمان شفافیت (2012 ) مورد بررسی قرار گرفته است.
2-1- بیان مسئله
فرهنگ سازمانی هم چون دیگر پدیده های سازمانی به صورت های مختلفی تعریف شده است. در این رابطه ادگار شاین[1]، یکی از برجسته ترین اندیشمندان رفتار سازمانی معتقد است که: فرهنگ سازمانی عبارت از آداب، رسوم و اخلاقیات است. فرهنگ سازمانی ارزش هایی را به طور علنی اعلام شده اند را شامل می شود. فرهنگ سازمانی، انباشته ای از آموخته هایی مشترک در طول تاریخ مشترک است و آن اشاره به استحکام ساختاری و الگویی بودن و تکامل سازمان دارد (شاین، 1383). کارتر مک نامارا[2] در رابطه با فرهنگ سازمانی معتقد است که آن شامل پیش فرض ها، هنجارها و علائم ملموس (مصنوعات بشری) اعضای سازمان و رفتارهای آن هاست. فرهنگ از جمله اصطلاحاتی است که بیان آن به طور واضح بسیار مشکل است، اما هر فردی آن را حس کند، آن را به خوبی می شناسد. فرهنگ یک سازمان از طریق نظاره ترتیب لوازم، آن چه اعضا درباره آن حرف می زند و آن گونه که پوشیده اند و… قابل تشخیص است. دیل و کندی در تعریف فرهنگ سازمانی قوی، آن را فرهنگی می دانند که افراد تحت آن، اهداف سازمانی را به خوبی می شناسند و در جهت آنها کار می کنند. به عقیده این دو نفر فرهنگ قوی آهرمی قوی برای رفتار (کارکنان) است و کارکنان را برای انجام کارهایشان به شیوه بهتر به ویژه دو صورت خاص کمک می کند (دیل و کندی[3]، 1988).
فساد در بین کارگزاران دولت ممکن است به صورت فراگیر یا نادر صورت گیرد. فساد فراگیر با تضعیف انگیزه ها موجب زیان های اجتماعی و یا تضعیف نهاده های موجود، باعث زیان های سیاسی و یا توزیع ناعادلانه منابع، موجب زیان های اقتصادی می گردد.
فرهنگ سازمانی به دلیل ماهیت توانا و موثر بر رفتار و اعمال کارکنان سازمانی، نقش حیاتی در کنترل درونی رفتارهای کارکنان و پیشگیری از فساد اداری را دارد. ارتباط نزدیک فرهنگ سازمانی با فرهنگ عمومی جامعه، به عنوان یک عامل مهم در شکل گیری رفتار سازمانی در نظر گرفته شده است.
پس آیا عوامل فرهنگ سازمانی مدل هافستد بر پیشگیری از فساد اداری در سازمان های دولتی موثرند؟
در تحقیق حاضر تلاش بر این است تا عوامل فرهنگ سازمانی با استفاده از مدل هافستد در پیشگیری از بروز فساد اداری را مورد بررسی قرار دهیم.
1-2-1 تعریف فساد
خواستار فساد و تباهی در روی زمین مباش که خداوند تبهکاران را دوست نمی دارد (سوره قصص، آیه 77).
ریشه فساد[4] از فعل لاتین «رومپر» به معنای «شکستن» است. بنابراین در فساد چیزی می شکند یا نقض می شود. فساد در فرهنگ و بستر به عنوان «پاداشی نامشروع برای وادار کردن فرد به تخلف از وظیفه تخصیص داده شود» آمده است. گونار میردال[5] فساد را در معنای وسیع تری مورد مطالعه قرار می دهد. به نظر وی، فساد به تمام شکل های گوناگون انحراف یا اعمال قدرت شخصی و استفاده نامشروع از مقام و موقعیت شغلی قابل اطلاق است (عباس زادگان، 1383). فساد یک موضوع پیچیده است و هنگامی جلوه گر می شود که موسسات، ضعیف و نظام اقتصادی بازار منحرف شده باشد. بانک جهانی فساد را به عنوان سوءاستفاده از اختیارات دولتی (عمومی) برای منافع شخصی یا گروهی که از آن تبعیت می کند تعریف کرده است.
کیلتگارد[6]، 1996 مدل زیر را برای بحث فساد ارائه کرده است: (پیام یونسکو، دوره 27).
فساد = قدرت انحصاری + اختیار – پاسخ گویی
1-2-2 تعریف تقلب
تقلب عبارت است از تحریف حقایق و یا اطلاعات با اهمیت، به منظور کسب منافع مالی نا مشروع یا ناحق (رهنمودهای آسوسای[7]، 2003).
1-2-3 تعریف سلامت اداری
وضعیتی که کلیه عوامل یک سازمان قابلیت تامین اهداف سازمان را به طور مطلوب داشته و بتواند انحراف از هنجارهای اداری و قانونی و موانع اهداف سازمانی را در اسرع وقت شناسایی و تدابیر لازم و به هنگام را برای رفع آن ها لحاظ نماید.
1-2-4 تعریف فساد اداری
فساد اداری پدیدهای بسیار گستردهتر از كلاهبرداری و دارای ماهیتی چند وجهی است. فساد یك فعل غیراخلاقی، غیرقانونی و تقلبآمیز است كه با هدف كسب منافع غیرمشروع به وسیله یك یا چند نفر انجام میشود و می توان آن را كاربرد غیراخلاقی هر نوع امكانات عمومی) دولتی( برای كسب منافع شخصی، انحراف از امانت و درستی از طریق ارتشاء یا تبانی، انجام فعلی مغایر قانون به منظور مساعدت به شخص ثالث در ازای دریافت وجه توسط كاركنان دولت تعریف نمود. یکی از نخستین تعاریفی که از فساد به عمل آمد توسط ژرژ سنتوریا[8] در سال 1931 ارائه گردید. از نظر وی فساد اداری به معنی استفاده غیر قانونی از قدرت دولت برای نفع شخصی است. ساموئل هانتیگتون[9] تصویر دیگری از فساد را ترسیم میکند، به عقیده او فساد اداری به رفتار آن بخش از کارکنان دولتی اطلاق میشود که برای منافع شخصی خود، ضوابط پذیرفته شده را زیر پا مینهند. فساد بهطور اعم و فساد اداری به طور اخص از ویژگیهای متعددی برخوردار است که آن را به یک موضوع قابل بحث تبدیل کرده است (دانایی فر، 1383).
فساد، مفهومی فرهنگ محور است. ممکن است دریافت هدیه یا پدیدهای نظیر پدیده x در فرهنگ شرقی نوعی فساد تلقی شود ولی در فرهنگ غربی امری طبیعی تصور گردد یا بالعکس.
فساد از منظر اقتصاد و مدیریت دولت، عامل مثبتی نیز تلقی میشود:؛ در واقع فساد اداری به گردش چرخه های دولت و تولید کالاها و خدمات کمک میکند.
