2-7. مشارکت ژئومورفولوژی در مدیریت محیط.. 15

2-8. خصوصیات حوضه های آبریز نواحی پست… 16

2-9 مشکلات نواحی ساحلی.. 17

2-10. عوامل ژئومورفولوژیکی محدود کننده سواحل.. 17

2-10-1. امواج.. 17

2-10-2. جریان های دریایی.. 18

2-11. چگونگی تشکیل یک دریابار. 19

2-12. خلیج دهانه ای.. 19

2-13. دلتا 19

2-14. اشکال تجمع مواد رسوبی حاصل از تأثیر امواج مخرب… 19

2-15. آثار ترازهای سطح دریا در کواترنر. 20

2-15-1. ماهیت و کیفیت تحولات اقلیمی کواترنر و شواهد مرفولوژیکی آن. 20

2-15-2. شرایط اقلیمی نئوژن. 22

2-15-3. تحولات اقلیمی دوران چهارم از نظر جغرافیای طبیعی و ژئومورفولوژی.. 23

2-15-4. تحولات اقلیمی کواترنر در ایران و شواهد مورفولوژیکی آن. 23

2-15-5. دریاچه های پلویال ایران. 24

2-16. مفهوم توسعه شهری.. 24

2-17. محدوده و حریم شهر. 25

2-18. شاخص های جغرافیایی در توسعه پایدار فضایی شهر. 25

2-18-1. عوامل جغرافیای طبیعی.. 26

2-18-1-1. موقعیت جغرافیایی.. 26

2-18-1-2.توپوگرافی.. 27

2-18-1-3. شیب… 27

2-18-1-4. اقلیم. 28

2-18-1-5. خاک و آب… 28

2-18-1-6.پوشش گیاهی.. 30

2-18-1-7. زمین شناسی.. 31

2-18-1-8. ژئومورفولوژی.. 31

2-18-2 عوامل اجتماعی.. 31

2-19. پیشینه تحقیق.. 33

? فصل سوم: روش اجرای تحقیق، مواد و روش ها … 39

3-1. روش اجرای تحقیق.. 40

3-1-1. روش تحلیلی.. 40

3-1-2. روش توصیفی.. 40

3-2. مواد (داده های مورد نیاز) 41

3-2-1. پهنه بندی بارش سالانه در سطح منطقه مورد مطالعه. 42

3-2-2. حداکثر بارندگی روزانه. 44

3-2-3 تعداد روزهای با بارندگی به میزان صفر میلیمتر و یا بیشتر. 46

3-2-3. تعداد روزهای با بارندگی به میزان 1 میلیمتر و یا بیشتر. 47

3-2-4 تعداد روزهای با بارندگی به میزان 5 میلیمتر و یا بیشتر. 47

3-2-5 تعداد روزهای با بارندگی به میزان 10 میلیمتر و یا بیشتر. 48

3-2-6. سمت و سرعت باد غالب… 49

? فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق ….. 52

4-1. موقعیت جغرافیایی.. 53

4-2. ویژگی های طبیعی بندر انزلی.. 54

4-2-1. زمین شناسی.. 54

4-2-2. توپوگرافی.. 57

4-2-3. اقلیم. 59

4-2-3-1. درجه حرارت… 59

4-2-3-2. بارندگی.. 61

4-2-3-3. رطوبت نسبی.. 62

4-2-3-4. ابرناکی.. 63

4-2-3-5. ساعات آفتابی.. 64

4-2-3-6. روزهای یخبندان. 64

4-2-3-7. جهت و سرعت باد. 65

4-2-4. منابع آب… 67

4-2-5. خاک شناسی.. 70

4-2-6. پوشش گیاهی.. 71

4-3. نگاهی به برخی از ویژگی های دریای خزر. 74

4-3-1. آب و هوا 75

4-3-2. زمین شناسی و تکتونیک…. 76

4-3-3. منابع تأمین کننده آب دریای خزر. 77

4-3-4. خلیج ها، جزایر و بنادر. 79

4-3-5. شرایط اقلیمی گذشته و بازتاب تغییرات اقلیمی بر جغرافیای ساحلی.. 79

4-3-6. رابطه تغییرات اقلیمی و نوسان سطح آب دریای خزر. 80

4-3-7. تغییرات سطح دریای خزر. 81

4-3-8. عوامل مؤثر در نوسان آب دریای خزر. 91

4-4. بررسی تغییرات خطوط ساحلی در استان گیلان. 91

4-5. بررسی شواهد ژئومورفولوژی در سواحل انزلی.. 92

4-5-1.عوامل محدود کننده ژئومورفولوژیکی در محدوده بندر انزلی.. 93

4-5-1-1. تلماسه های عرضی Qts. 93

4-5-1-2. تپه های ماسه ای.. 94

4-5-1-3. واحد رسوبات آبرفتی رودخانه ای Qal1.. 97

4-5-1-4. رسوبات سدی برجای مانده (خاكریزهای طبیعی) رودخانه ای QaL2.. 98

4-5-1-5. پهنه های ماسه ای آزاد Qsp. 98

4-5-1-6. مرداب و تالاب… 98

4-5-2. شواهد پیشروی دریای خزر به خشكی.. 100

4-5-2-1. وضعیت ساحل در منطقه انزلی.. 100

4-5-2-2. وضعیت کلی پیشروی در خطوط ساحلی.. 106

4-6. نواحی ساحلی در شهر انزلی.. 107

4-7. تأثیر باد در ایجاد اشکال ژئومورفولوژیکی.. 108

4-8. اثر نوسانات تراز آب دریای خزر. 109

4-9. تأثیر تغییرات سطح آب دریا در منطقه ساحل.. 110

4-10.موانع و محدودیتهای توسعه شهر انزلی.. 111

4-10-1. نحوه استقرار شهر بر اساس رقوم ارتفاعی.. 113

4-10-2. چگونگی نحوه استفاده از اراضی در شهر. 114

? فصل پنجم: ارزیابی فرضیه، نتیجه گیری و پیشنهادها … 115

5-1. ارزیابی فرضیه ها 117

5-2. بحث و نتیجه گیری.. 118

5-3. راهکارهای پیشنهادی.. 123

فهرست منابع و مأخذ.. 124

چکیده انگلیسی …… 138

چکیده

تحقیق حاضر با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و بهره گیری از روش های اسنادی و کتابخانه ای و مشاهدات میدانی به بررسی محدودیت های ژئومورفولوژیكی در توسعۀ فیزیکی شهرستان بندر انزلی و شناسایی و معرفی مناطق آسیب دیدۀ آن پرداخته است؛ زیرا توسعۀ فیزیکی شهرها عموماً در ارتباط مستقیم با بستر طبیعی و عوارض ژئومورفولوژی است. لذا با توجه به این اهداف، نتایجی به شرح زیر بدست آمد: بندر انزلی دومین شهر پرجمعیت استان گیلان، با جمعیتی بیش از یکصدهزار نفر به صورت خطی در طول حدود ۱۵ کیلومتر از سمت شمال به دریای خزر و از جنوب به تالاب انزلی محدود می شود و آبراهه ای که ارتباط دریا و تالاب را برقرار می سازد، شهر را به دو قسمت شرقی (غازیان) و غربی (انزلی) تقسیم نموده است. پیشروی آب دریای خزر و به تبع آن تالاب انزلی از دو سو در دهه اخیر خسارات فراوانی را بر شهر وارد ساخته است. به طوری که شورایعالی شهرسازی و معماری ایران را برآن داشت که برای حل این مشکل به چاره اندیشی بپردازد. نهایتاً مقرر شد که خط تراز ۲۴ – متر (ارتفاع از سطح آب های آزاد) به عنوان لبه دریا محسوب و هرگونه ساخت و سازی ورای این رقوم به جز تأسیسات سبک و موقت ممنوع اعلام گردد. بر اساس این مصوبه، مقرر شد تأسیسات زیربنایی حیاتی شهر در رقوم بالای ۲۲- متر احداث و به کاربری های مسکونی و سایر خدمات وابسته تا رقوم ۲۴ – متر اجازه ساخت و ساز داده شود. بر این اساس حدود ۵۰ درصد از سطح شهر بندر انزلی رقوم ناامن تلقی و نزدیک به ۲۹ هزار جمعیت ساکن در آن بایستی به نقاط امن انتقال داده شوند. محدودیت های توسعه شهر در شمال دریای خزر و در جنوب تالاب انزلی و اراضی پست و آبگیر هستند که هیچگونه امکانی را برای توسعه در اختیار نمی گذارند. علاوه بر این، بالا آمدن سطح آب دریا طی سال های گذشته نیز بخش عمده ای از شهر را تخریب یا مورد تهدید قرارداده است. بر این اساس به نظر می رسد مناسب ترین اراضی برای توسعه شهر با منظور داشتن کدهای ارتفاعی امن(رقوم بالای 24- متر) در امتداد شرقی یعنی امتداد مسیر جاده انزلی به رشت و در امتداد غربی یعنی حول محور ارتباطی انزلی به آستارا می باشند. اما این امکان نیز بدلیل خطی شدن بیشتر بافت شهر، تبعات خاص خود را به همراه خواهد داشت و باعث بالارفتن هزینه های خدمات زیربنایی شهر می گردد. بنابراین مناطق فوق قابل استفاده نمی باشد. مناسب ترین راه برای اسکان جمعیت و تأمین فضاهای خدماتی مورد نیاز، استفاده از بافت های خالی شهر و اراضی خاکی موجود و افزایش معقول میزان تراکم های ساختمانی و جمعیتی در بافت های موجود می باشد. بنابراین مهمترین محدودیت های ژئومورفولوژی در شهرستان انزلی دو عامل طبیعی یعنی مرداب انزلی و دریای خزر بوده که هر دو در توسعه شهر انزلی بسیار اثرگذار می‎باشد. البته تغییرات خطوط ساحلی و اشکال ژئومورفولوژی ایجاد شده در این نواحی نیز باعث عدم توسعۀ فیزیکی این شهرستان شده است.

واژگان کلیدی: محدودیت، ژئومورفولوژی، توسعه فیزیكی، شهرستان بندر انزلی

مقدمه

شهر بندر انزلی به جهت محصور شدن از دو جهت جغرافیایی (از سمت شمال با دریا و از سمت جنوب با تالاب بندرانزلی)، برای توسعۀ فیزیکی خود ناگزیر به سمت جهت های شرقی و غربی پیرامون خود حرکت می کند. طی این فرایند در نیم قرن اخیر چهار روستا از روستاهای حاشیه بلافصل شهر، قربانی توسعه فضایی شهر شده و در آن ادغام شده اند. تراکم بالای جمعیت شهر بندر انزلی و کمبود اراضی آن، توسعۀ فیزیکی شهر را به دنبال داشته که تحولاتی را در داخل اراضی پیرامون شهر ایجاد می کند. این تحولات منجر به تغییرات کاربری اراضی روستایی و کشاورزی شده و رفته رفته سطح وسیعی از اراضی به ساخت و سازها اختصاص یافته است. شهر بندر انزلی به عنوان تنها نقطه شهری در شهرستان به کانون جذب جمعیت مهاجر تبدیل شده و این روند طی قرن اخیر شهر را با افزایش جمعیت و کاهش اراضی مواجه کرده است. روستاهایی همچون سوسر نویر و وقار در سال 1365 و روستاهای شالور کولیور در سال 1375 طی فرایند خزش شهر در آن ادغام شده اند. همچنین روستاهای بشمن و طالب آباد که در حاشیه بلافصل شهر واقع شده‏ اند، از این قاعده مستثنی نبوده و مورد تهاجم ساخت و سازهای شهر قرار گرفته و محل اسکان جمعیت آن شده است. بدین صورت از وسعت اراضی روستاها کاسته شده و با تبدیل شدن به سازه های شهری در محدوده شهری ادغام شده اند. در واقع شهر با رشد افقی خود به سمت روستاهای حاشیه حرکت کرده و اراضی روستایی را در خود حل می‏ کند و با گذشت زمان، روستاها به صورت کامل توسط شهر بلعیده می‏ شوند. تراکم جمعیت، کمبود زمین، شهر را ناگریز به توسعه به سمت اراضی پیرامونی هدایت می‏ کند. بنابراین با توجه به وجود دو عامل طبیعی یعنی دریا و مرداب و اشکال ایجاد شده ژئومورفولوژی در نواحی ساحلی این تحقیق به بررسی محدودیت های ژئومورفولوژیكی در توسعۀ فیزیکی شهرستان بندر انزلی پرداخته و بر این اساس به پنج فصل زیر تقسیم شده است:

فصل اول: کلیات تحقیق؛

فصل دوم:مرورمنابع، ادبیات تحقیق و پییشینه تحقیق؛

فصل سوم: روش اجرای تحقیق، مواد و روش؛

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق؛

فصل پنجم: ارزیابی فرضیه ها، بحث و نتیجه گیری و پیشنهادات.

1-1. بیان مسئله

گسترش فیزیکی شهرها فرآیندی پویا و مداوم است و طی آن محدوده های فیزیکی شهر و فضاهای کالبدی آن در جهات عمودی و افقی از حیث کمّی و کیفی افزایش می یابد. هر کدام از این دو روش، کالبد متفاوت و جداگانه ای از دیگری ایجاد می نماید. رشد فیزیکی به شکل افزایش محدوده شهر یا به اصطلاح گسترش افقی ظاهر می گردد و رشد عمودی به صورت درون ریزی جمعیت شهری و الگوی رشد شهر فشرده، نمایان می شود.

جامعه ما در طی صد سال گذشته صرف نظر از علت ها و تحت تأثیر تمدن غرب، دگرگونی های سریعی را متحمل شده است و نهایتاً شکل جدیدی به خود گرفته که از بسیاری جهات متفاوت با گذشته اش می‎باشد. این تغییرات در تمامی عرصه های جامعه به نحوی به وجود آمده که سازه های سنتی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی جامعه را به هم ریخته و زندگی جدید که در اثر نیازهای زمان شکل گرفته است نه تنها تداوم منطقی و روند گذشته را ندارد بلکه چیزی ورای معنای گذشته است و الگوی جدید را سازماندهی می‎نماید. لیکن توسعۀ کالبدی لجام گسیخته و بدون برنامه یکی از معضلات اصلی در ساختار شهری و اقتصادی ـ اجتماعی کشورهای در حال توسعه است. در ایران نیز مسئله توسعۀ کالبدی بی رویه در برخی شهرها و از جمله شهر انزلی دیده می شود. از آنجایی که توسعۀ کالبدی شهرها نابودی اراضی کشاورزی و گسترش به سمت پهنه های آسیب پذیر را به دنبال خواهد داشت لذا باعث برهم خوردن تعادل و پایداری اکولوژیک در شهرها می شود.

استان گیلان با توجه به موقعیت جغرافیایی خود از جمله استان های مهاجرپذیر بوده که هر ساله افراد زیادی بدلیل شرایط جغرافیایی منحصر به فرد آن به این استان مراجعه می نمایند. شهرستان بندر انزلی یکی از شهرستان هایی است که در دهه های اخیر از رشد فزاینده جمعیتی برخوردار بوده که از دلایل عمده آن می توان به موقعیت طبیعی(دریا، ساحل، مرداب) و شرایط مناسب اقلیمی برای سکونت و همچنین مهاجرپذیر بودن نیروی کار به علت منطقه آزاد تجاری و صنایع و کارخانجات در گروه های عمده فعالیت، اشاره نمود. این شهرستان در ناحیه ای کاملاً جلگه ای به صورت طولی و در ساحل دریای خزر واقع شده و مکان شهر بندرانزلی، بین تالاب بین المللی انزلی و دریای خزر می باشد. بر این اساس محدودیت های توسعه شهر در شمال دریای خزر و در جنوب تالاب انزلی و اراضی پست و آبگیر هستند که امکانات قابل توجهی را برای توسعه در اختیار نمی گذارد. علاوه بر این بالا آمدن سطح آب دریا طی سال های گذشته نیز بخش عمده ای از شهر را تخریب یا مورد تهدید قرار داده است. لذا این تحقیق در نظر دارد محدودیت های ژئومورفولوژیکی شهرستان بندر انزلی را مورد بررسی و تحلیل قرار داده و راهکارهایی را برای برون رفت از آن پیشنهاد نماید.

1-2. اهمّیت و ضرورت تحقیق

شهرهای امروزی با توجه به گستردگی سطح شان که دائماً بر مقدار آن افزوده می شود، زمین های وسیعی را به خود اختصاص می دهند. این زمین ها از تركیب واحدهای مختلف توپوگرافی و مورفولوژیك تشكیل می یابند. هر اندازه كه شهرها گسترش پیدا كنند، برخورد آنها با واحدهای گوناگون توپوگرافی و ژئومورفولوژی و موضوعات مربوط به آنها زیادتر می شود. در این میان با توجه به مقر و مکان قرارگیری این سکونتگاه ها در واحدهایی نظیر دامنه ها و دره ها، سواحل و دشت های سیلابی، نقاط مرتفع و پرشیب کوهستانی و موارد دیگری نظیر اینها، نوع محدودیت ها و خطرات محیطی تحمیل شده متفاوت بوده و می بایست با شناسایی و دسته بندی آنها، شرایط مطلوب تر و پایدارتری را برای افراد در راستای کاهش خسارات جانی و مالی فراهم نمود. لذا اهمّیت و ضرورت شناخت ویژگی های محیط طبیعی با تأکید بر علوم زمین شناسی و ژئومورفولوژی جهت تمیز و تشخیص نقاط مناسب و کم خطر برای ایجاد بناها و ساختمان ها، از مناطق نامساعد و پرخطر، معلوم می شود. برای شناخت بخش اعظمی از ویژگی های محیط طبیعی نیاز به مطالعه ژئومورفولوژی است. در سایه كسب این گونه آگاهی است كه می توان قدم های موثری در انتخاب مناسب ترین مكان برای ایجاد و گسترش شهرها برداشت و نسبت به جلوگیری از خطر پدیده های طبیعی و یا مقابله با آنها اقدامی جدی به عمل آورد.

1-3. اهداف تحقیق

هر تحقیق دارای اهداف مشخصی است. این اهداف به دو گروه هدف های کلی و هدف های ویژه تقسیم می‎شوند. «هدف کلی» مقصود و منظور نهایی از انجام پژوهش است. هدف کلی مستقیماً از مسئله پژوهش مشتق می شود. «اهداف ویژه» تحقیق که اصولاً از مسئله پژوهش و اهداف کلی نشأت می گیرند و محقق با بیان این اهداف دقیقاً تصریح می کند که در این تحقیق چه انجام می شود و چه انجام نمی شود (نادری و همکاران، 1389: 11). از اینرو در پژوهش حاضر نیز اهداف کلی و ویژه آن به شرح زیر است:

• بررسی محدودیت های ژئومورفولوژیكی در توسعۀ فیزیکی شهرستان بندر انزلی؛

• شناسایی و معرفی مناطق آسیب دیده، ناشی از عوامل ژئومورفولوژی محدودکننده در شهرستان بندرانزلی؛

• ارائه راهکارهای لازم در جهت جلوگیری از محدودیت های طبیعی در شهرستان بندرانزلی.

1-4. سؤال تحقیق

مهمترین سؤال های تحقیق حاضر به شرح زیر می باشد:

– عوامل و پدیده های تأثیرگذار ژئومورفولوژی بر توسعۀ فیزیکی شهربندر انزلی کدامند؟

– آیا توسعۀ فیزیکی شهر بندر انزلی با عوامل ژئومورفولوژیكی ارتباط مستقیم دارد؟

1-5. فرضیه تحقیق

با توجه به اهداف و پرسش های تحقیق، برای این پژوهش دو فرضیه مطرح شده که به شرح زیر می‎باشد:

شیعه در لغت بر دو معنا اطلاق می شود، یکی توافق و هماهنگی دو یا چند نفر بر مطلبی و دیگری، پیروی کردن فردی یا گروهی، از فرد یا گروهی دیگر، اما در اصطلاح به آن عده از مسلمانان گفته می شود که به خلافت و امامت بلافصل علی ـ علیه السلام ـ معتقدند و بر این عقیده اند که امام و جانشین پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ از طریق نص شرعی تعیین می شود و امامت حضرت علی ـ علیه السلام ـ و دیگر امامان شیعه نیز از طریق نص شرعی ثابت شده است. اکثریت شیعه، را شیعه امامیه یا اثنا عشریه تشکیل می دهد، از آن جا که آنان جانشینان پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ را دوازده نفر می دانند، اثنا عشریه (دوازده امامی) نامیده شده اند. شیعه اثنی عشریه بر مساله امامت تأکید خاصّی داشته و عصمت امام و افضیلت او را بر دیگر افراد امت اسلامی بسیار مهم و اساسی می داند. یک دسته معتقد بودند که امامت، همانند نبوت، منصب و مقامی الهی است و از شرایط امام این است که معصوم از خطا و گناه باشد و این صفت را جز خداوند کسی نمی داند، بنابراین راه تعیین امام نصّ الهی است که در قرآن یا احادیث نبوی بیان شده است و طبق این نصوص، علی بن ابی طالب ـ علیه السلام ـ جانشین پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و امام مسلمین است. شیعیان حدود ۱۶٪ تا ۳۰٪ از کل جمعیت مسلمانان را تشکیل می دهند. بیشتر شیعیان دوازده امامی در هند، ایران، عراق، جمهوری آذربایجان، لبنان، افغانستان، پاکستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند یمن و بحرین زندگی می کنند. زمانی که صفویان به قدرت رسیدند، مردم ایران بیش تر اهل تسنن بودند. شیعیان بیش تر در شهرهای مشهد، سبزوار، قم، کاشان و مناطق شمالی ایران ساکن بودند. با به قدرت رسیدن شاه اسماعیل و اعلام رسمیت تشیع، بیش تر مردم ایران به این مذهب شیعه روی آوردند و تسنن، بیش تر به مناطق مرزی تبدیل شد. از دلایل رسمی کردن مذهب تشیع به وسیله صفویان، ایجاد وحدت و یگانگی میان مردم، مشخص کردن ایران از دیگر کشورهای اسلامی و تامین استقلال کشور بود.

با وقوع انقلاب اسلامی در ایران که مرکز جهان تشیع است، تشیع به قدرت رسید، سپس به تدریج به نقش آفرینی در عرصه بین المللی پرداخت. قدرت مهمترین عنصر در نقش آفرینی بین المللی است تا زمانی که قدرت نباشد نقش آفرینی بین المللی رخ نخواهد داد. لذا با پیوند بین قدرت و مذهب تشیع که با وقوع انقلاب اسلامی درایران رخ داد، تشیع ماهیت ژئوپلیتیکی پیدا کرد و از حالت یک مذهب خاص خارج شد و به یک پدیده دارای بار سیاسی تبدیل شد. از دلایلی که این موضوع را اثبات می کند سیل انبوه مقاله ها و کتاب هایی است که راجع به این موضوع و اصطلاح نوشته می شود و محافل و همایش هایی است که در گوشه و کنار جهان تشکیل می شود، در حالی که قبلا نبود. اگر به کتابهایی که در باره سیاست خارجی ایران قبل از انقلاب نوشته شده نگاه کنیم شاید پیدا کردن کلمه شیعه در این کتابها کار مشکلی باشد، زیرا تشیع نقش چندانی در سیاست خارجی ایران نداشت اما عکس این را بعد از انقلاب می بینیم که بدون شک هیچ کتابی چه در داخل و چه در خارج ایران نمی تواند راجع به سیاست خارجی ایران نوشته شود مگر با توجه به مفهوم و آرمان های تشیع.

گفتمان شیعی بهمراه گفتمان سنی پیکره اصلی جهان اسلام را تشکیل می دهد. جمهوری اسلامی ایران در مر کز پراکنش جهان تشیع قرار گرفته است.

چنانچه قلمرو جهان اسلام را به سه ناحیه جغرافیایی غرب، شرق و مرکز تقسیم نماییم. این مناطق تحت تاثیر قدرتهای منطقه ای چون عربستان، مصر، ترکیه و ایران قراردارد. شبه جزیره های جنوب غربی آسیا(خاورمیانه) مرکز جهان اسلام است که در حوزه جغرافیایی ایران و عربستان قرار گرفته است.

جمهوری اسلامی ایران همواره به عنوان قدرت منطقه ای در منطقه خاورمیانه به ایفای نقش پرداخته است این قدرت ناشی از عواملی همچون ویژگی های جغرافیایی، همانند خلیج فارس وتنگه هرمز برخورداری از ذخایر غنی انرژی همچون نفت و گاز، محور ارتباطی بین سه قاره اروپا به آسیا و آفریقا به آسیا و شمال به جنوب و نفوذ فرهنگی و… بوده است. اما وقوع انقلاب اسلامی ایران ویژگی دیگری را در قدرت منطقه ای ایران نمایان کرد و آن تکیه بر مذهب تشیع که باعث شکل گیری ژئوپلیتیک شیعه در عرصه دیپلماسی جهانی شد. حمایت ایران از شیعیان جهان واشاعه گفتمان شیعی منبعث از انقلاب اسلامی به عنوان کشور محوری اندیشه و گفتمان شیعی در جهان، مقاومت های منطقه ای و فرامنطقه ای را در جهان بدنبال داشته است لذا در این تحقیق بر آنیم تا:

– به نقش ژئوپلیتیک شیعه در تبین سیاست و استراتژی منطقه ای بپردازیم.

– عملکرد عنصر شیعه در شکل گیری قدرت منطقه ای ایران بررسی کنیم.

– میزان نفوذ ژئوپلیتیک شیعه در تحولات منطقه ای در چه حدی است.

– محدودیتها و موانع موجود در راه شکل گیری این قدرت را بیان کنیم.

وبا ارائه راهکارهای مناسب زمینه گسترش قدرت منطقه ای ایران را بیان نماییم.

1-2-سوال تحقیق:

• مذهب شیعه چه نقشی در استراتژی منطقه گرایی جمهوری اسلامی ایران دارد.

1-3-فرضیه ها:

• رویکردهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر اساس مبانی مذهب تشیع شکل گرفته است

• حمایت از کشورها وگروههای شیعی از اولویتهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است.

• رویکردهای سیاسی و حمایت از کشورها و گروههای شیعی باعث تقویت قدرت منطقه ای جمهوری اسلامی ایران شده است

2-2-1 نظریه‏پردازی در مورد رویاها 20

2-2-2 ویژگی های گزارش های رویا 20

2-2-3 منشأ رویا 21

2-2-4 رویا در مذاهب.. 22

2-2-4-1 سنت یهودی.. 22

2-2-4-2 سنت مسیحی.. 23

2-2-4-3 سنت اسلامی.. 23

2-2-4-3-1 در قرآن. 23

2-3 خواب ورویا از دیدگاه پزشکی. 24

2-4 پیش‏گویی و پیش‏بینی. 24

2-4-1پیش‏گویی‏های قرآن. 27

2-4-2 جایگاه پیش‏گویی در آیین مسیحیت.. 27

2-4-3 ابزار پیش‏گویی. 28

2-4-3-1 جام جهان‏بین.. 28

2-4-4 اخترشناس و جایگاه او. 30

2-4-5 فال. 31

2-5 سروش.. 31

2-5-1 صدای غیبی. 32

2-5-2 پیغام سروش.. 32

2-5-3 سخن موجودات اهورایی. 33

2-5-4 سخن سیمرغ. 33

2-6.جایگاه رویا در ادبیات فارسی 34

2-6-1 انواع رویا در شاهنامه 35

2-6-2 رویا منشا الهام و اشراف.. 36

2-6-3 نمادها و کردارهای نمادین رویا 36

2-6-4 دیدگاه فروید و یونگ درباره رویا 36

2-6-5 تفاوت فال با رویا 38

2-7 معرفی شخصیت‏ها 38

2-7-1 شغاد 38

2-7-2 رستم. 38

2-7-3 ضحاک… 41

2-7-4 سام 41

2-7-5 اسفندیار 42

2-7-6 افراسیاب.. 44

2-7-7 سیاوش.. 44

2-7-8 کی­خسرو. 45

2-7-9 کتایون. 45

2-7-10 گشتاسب.. 46

2-7-11 کیدهندی.. 47

2-7-12 گودرز ‏ 47

2-7-13 بهرام چوبینه 48

2-7-14 سروش………48

2-7-15 نوشیروان………..48

فصل سوم: شرح احوال و آثار فردوسی

3-1 زندگینامه 51

3-1-1 تولد و كودكی. 51

3-1-2 طبقه اجتماعی فردوسی. 52

3-1-3 دین فردوسی. 53

3-1-4 فرزندان فردوسی. 53

3-1-5 فردوسی و سلطان محمود 54

3-1-6 فردوسی و دقیقی. 55

3-2 آثار فردوسی. 56

3-2-1 شاهنامه و منظومه یوسف و زلیخا 56

3-2-1-1 موضوع شاهنامه. 57

3-2-1-2 آغاز و انجام شاهنامه. 57

3-2-1-3 اهمیت و مقام شاهنامه. 57

3-2-1-4 منابع شاهنامه. 59

3-2-1-5 ترجمه و تحقیقات… 59

3-2-1-6 اصالت مطالب شاهنامه. 60

3-2-1-7 شاهنامه و جامعه‏شناسی خودكامگی.. 61

3-2-1-8 داستان‏سرایی فردوسی در شاهنامه. 61

3-2-1-9 شاهنامه و حماسه‏های عرفانی.. 63

3-2-1-10 خصایص فنی شاهنامه. 63

فصل چهارم: تاثیر خواب ، رویا و پیشگویی بر سرنوشت و روند زندگی شخصیت های شاهنامه

4 تاثیر خواب ، رویا و پیشگویی بر سرنوشت و روند زندگی شخصیت های شاهنامه 66

4-1 خواب ضحاك.. 66

4-1-1 تحلیل خواب ضحاک.. 71

4-1-2 تاثیر خواب ضحاک در سرنوشت و روند زندگی او. 71

4-2 خواب سام 72

4-2-1 تحلیل خواب سام 75

4-2-2 تاثیر خواب سام در سرنوشت و روند زندگی او. 76

4-3 خواب دیدن افراسیاب و ترسیدن. 76

4-3-1 پرسیدن افراسیاب موبدان از خواب.. 78

4-3-2تحلیل خواب افراسیاب.. 80

4-3-3 تاثیر خواب افراسیاب در سرنوشت و روند زندگی او. 80

4-4 خواب دیدن سیاوش.. 80

4-4-1 تحلیل خواب سیاوش.. 81

4-4-2 تاثیر خواب سیاوش در سرنوشت و روند زندگی او. 83

4-4-3 اندرز کردن سیاوش فرنگیس را 83

4-4-4 سخن گفتن رستم با لشکر خویش… 85

4-5 اندر زادن کی‏خسرو. 86

4-5-1 تحلیل خواب پیران اندر زادن کی‏خسرو. 87

4-5-2 تاثیر خواب پیران در سرنوشت و روند زندگی او. 88

4-6 دیدن طوس سیاوش را به خواب.. 89

4-6-1 تحلیل خواب طوس.. 90

4-6-2 تأثیر خواب طوس در سرنوشت و روند زندگی او. 91

4-7 گرفتار شدن افراسیاب بار دوم و کشته شدن او و گرسیوز 91

4-8 داستان کتایون دختر قیصر. 91

4-8-1 تحلیل خواب کتایون. 93

4-8-2 تاثیر خواب طوس در سرنوشت و روند زندگی او. 93

4-8-3 کشتن گشتاسب گرگ را 93

4-9 به خواب دیدن فردوسی دقیقی را 94

4-10-1تحلیل خواب فردوسی. 94

4-10-2 تاثیر خواب فردوسی در سرنوشت و روند زندگی او. 96

4-11 خواب دیدن کید هندی پادشاه قنوج و گزارش کردن مهران آن را 96

4-11-1 تحلیل خواب کیدهندی. 100

4-11-2تاثیر خواب کیدهندی در سرنوشت و روند زندگی او. 101

4-16 در خواب دیدن بابك ساسان را و دختر دادن به او. 102

4-16-1 تحلیل خواب ساسان. 103

4-16-2 تأثیر خواب ساسان در سرنوشت و روند زندگی بابک.. 103

4-17 خواب دیدن نوشیروان و گزارش كردن بوزرجمهر آن را 103

4-17-1 خواب دیدن نوشیروان و گزارش بوزرجمهر به پیدایش محمد (ص) 106

4-17-2 تحلیل خواب نوشیروان. 108

4-17-3 تأثیر خواب نوشیروان در سرنوشت و روند زندگی. 110

4-18 خواب دیدن بهرام چوبینه به شب و بامداد رزم كردن و كشته شدن ساوه شاه 110

4-18-1 تحلیل خواب بهرام چوبینه 111

4-18-2 تأثیر خواب بهرام چوبینه در سرنوشت و روند زندگی او. 112

4-19 به خواب دیدن گودرز سروش را و آگاهی یافتن از كی‏خسرو. 112

4-19-1 تحلیل خواب گودرز 114

4-19-2 تاثیر خواب گودرز در سرنوشت و روند زندگی او. 114

4-20 در خواب دیدن كی‏خسرو سروش را 114

4-20-1 تحلیل خواب كی‏خسرو. 115

4-20-2 تأثیر خواب كی‏خسرو در سرنوشت و روند زندگی او. 116

4-21-3 پاسخ دادن كی‏خسرو زال را 116

4-21-4 دادن كی‏خسرو پادشاهی به لهراسپ.. 117

4-21-5 رفتن كی‏خسرو به كوه و ناپدید شدن دربرف.. 118

4-22-پیش­گویی­ها….118

4-22-1 آزمودن فریدون پسران خود را……..118

4-22-2 بازگشتن زال به زابلستان….119.

4-22-3 پادشاهی دادن سام زال را……120

4-22-4 رای زدن سام با موبدان در کار زال…..121

4-22-5 بر تخت نشستن نوذر…122

4-22-6 گریختن گلباد و نستیهن از برگیو..123

فصل پنجم: نتایج تحقیق

5 نتیجه گیری. 127

5-1 پیشنهادات………..128

منابع و مآخذ. 131

چکیده

خواب از جمله احوال اسرارآمیزی است که بیان کیفیت و اسرار نهان آن، دیریاب، بل دست­نیافتنی است. تعبیر و تحلیل رویاها از جمله پیچیده‏ترین و رازآلودترین مسائل و موضوعات بشری است.

گزارش رویاها در حکایت‏های شاهنامه، در ایجاد شوق و امید برای نیل به آرزوها و تهدید و ترس از انجام عملی و در شکل­گیری قصه‏ها نقش مهم و بسزایی دارد. پهلوانان و شاهان در موقعیت‏های مختلف، برخی از وقایعی را که در آینده به وقوع خواهد پیوست، در خواب می‏بینند. این وقایع ممکن است دربردارنده پیام­های شادی و جشن و پیروزی، یا خبر از رویدادی ناگوار باشد. بسیاری از شخصیت‏های برجسته شاهنامه دست‏کم یکبار در خواب، رویداد پیش از وقوع را دیده‏اند. به همین دلیل نیاز بررسی چنین پدیده‏ای در شاهنامه احساس می‏شود. در این پایان‏نامه، کوشش شده است کم و کیف این قضایا در میان شاهان و پهلوانان شاهنامه، تحلیل و بررسی شود. هدف از انجام این تحقیق بررسی تاثیر خواب ، رویا و پیشگویی بر سرنوشت و روند زندگی شخصیت­های شاهنامه است.نتایج حاکی از آن است که خواب ، رویا و پیش­بینی اخترشناسان و موبدان بر روند زندگی افراد و شاهان آن زمان تاثیر داشته است و شاهان با پیش بینی پیش­گویان مسیر زندگی خود را تغییر می­دادند.

کلمات کلیدی: خواب، رویا، سرنوشت، پیش‏گویی، پیش بینی، شاهنامه، فردوسی.

1.کلیات تحقیق

1-1 مقدمه

«شاهنامه به دلیل ژرف بودن پژوهش های گردآمده در آن ، هم برای خوانندگان علاقه مند به شناخت فردوسی و شاهنامه ، منبعی ارزشمند است و یکی از ارزشمندترین آثار ملی ایران است که خواننده را با شخصیت‏های بسیاری روبرو می‏کند که هر کدام به نوعی بیان کننده حالات و کنش و واکنش انسان جامعه امروزی است که در برابر وقایع و حوادث روزمره از خود نشان می‏دهد. از این‏رو شاهنامه بستر مناسبی برای پژوهش‏هایی است که درصددند به نقد روانشناسی شخصیت‏ها بپردازند» (حمیدیان، سعید، 1387 :30).

«در همه فرهنگ‏ها (اعم از شرقی و غربی، قدیم و جدید، دینی و سکولار) و نیز در همه ادیان و مذاهب (اعم از آریایی و سامی و خاور دور)، طبیعت خواب و خواب دیدن و دنیای پر رمز و راز رویا، پیوسته توجه بسیاری از انسان‏ها را – از خواص و عوام – به خود جلب کرده و بخش بزرگی از فرهنگ، اساطیر، اعتقادات دینی و ادبیات هر سرزمین را به خود اختصاص داده است» (حمیدیان، سعید، 1387 :30).

«از روزگاران کهن تا امروز، اندیشه‏های گوناگون و باورهای متفاوت درباره خواب و رویا، روان بوده است. در فلسفه غرب برابر نظریه‏های فیلسوفان یونان، «نفس ناطقه» در بعضی احوال و ازمان به مرتبه روحانی خود و اصل و متصل می‏شود. به قول سقراط، رویا صدای وجدان انسان است؛ باید آن را درست دانست و از آن اطاعت کرد» (اریک،132:1378). «در فلسفه شرق نیز، رویا حاصل فاصله گرفتن روح از حواس ظاهری و میل آن به قوای باطنی است، به این معنی که انسان گاهی در عالم خواب به ادراک حقایق هستی و وقایع آینده موفق می‏شود و از این رهگذر، به ادراک و معرفت شهودی دست می‏یابد. این احوال اگر در عالم بیداری و هشیاری روی دهد، به آن «مکاشفه» می‏گویند و اگر در عالم خواب طبیعی پیش آید، در صورتی که شفاف باشد، «رویای صادقه» است و در صورتی که ضعیف و مبهم باشد، پیام آن باید تفسیر و تجزیه و تحلیل (تعبیر) روشن شود» (ابن خلدون، 132:1369).

این پایان­نامه پنج فصل دارد؛ در فصل اول ما به بیان مساله، پرسش تحقیق، فرضیه‏ها، ضرورت این تحقیق، اهداف‏، پیشینه و غیره می‏پردازیم و روشن می‏کنیم که اساساً چرا این موضوع برای این رساله انتخاب شد. فصل دوم شامل مبانی نظری این تحقیق است؛ در این فصل ما به موضوع که در واقع خواب و رویا است‏، می‏پردازیم. هم‏چنین به خواب و خواب‏گزاری،اخترشناسی، پیش‏گویی و فال‏گیری از منظر روانشناختی و جامعه شناسی نیز نگاهی می‏افکنیم و از این طریق مبانی نظری خود را فراهم کرده‏ایم.

فصل سوم شامل معرفی فردوسی و اثر گرانقدرش‏، شاهنامه است. و در ادامه این فصل به شرح احوال و اثر فردوسی اختصاص داده‏ایم.

فصل چهارم را با تحلیل و توضیح خواب‏ها، اخترشماری‏ها، پیش‏گویی‏ها و سایر موارد از این دست که به موضوع پایان‏نامه‏ی ما مربوط می‏شده پرداختیم. در این بخش با دسته‏بندی خواب‏ها در یک زیر مجموعه، پیش‏گویی‏ها در زیرمجموعه‏ی دیگر و همین‏طور سایرشقوق به بررسی بسامدی این موارد پرداختیم. فصل پنجم شامل نتایج تحقیق است که علاوه بر بیان کلامی، به صورت نمودار نیز ارائه شده است و نشان می‏دهد که این عناصر آینده‏نگری و آینده‏بینی چنان در تار و پود آن مردم نشسته بود که تعیین‏کننده‏ی سرنوشتشان بوده ، از بسامد بالایی هم برخوردار است.

1-2 بیان مسأله

«خواب و رویا یكی از رازناك‏ترین و پیچیده‏ترین پدیده‏های عالم هستی است كه هنوز سخن فرجامین درباره‏ی آن گفته نشده است. از سوی دیگر، این پدیده با همه رازناكی و پیچیدگی‏اش، كاربردی ژرف در فرهنگ ایرانی یافته است، به گونه‏‏ای كه در سراسر زندگی این قوم می‏توان نمودی از خواب و رویا را مشاهده كرد. از آنجا كه شاهنامه آیینه‏ی تمام نمای فرهنگ ایرانی در درازنای تاریخ این ملت است، در این رساله، بازتاب پدیده خواب و رویا بر روند زندگی و سرنوشت شخصیت‏های شاهنامه مورد بررسی قرار گرفته است. خواب و رویا یكی از داده‏های الهی است كه همواره در پرده‏ای از رمز و راز نهفته شده و ذهن آدمی را به خود مشغول ساخته است. این پدیده دریایی است بس شگرف و ناپیدا كرانه؛ جهانی است شگفت‏انگیز و هزار تو كه هر شب همگان فرصت آن را می‏یابند كه به گوشه و كنار این دنیای غریب سرك كشیده، ندیده‏ها و ناشنیده‏ها را ببینند و بشنوند .‏خواب آن حالت آرامش و سكونی است كه پس از یك دوره كوشش و تلاش به سراغ آدمی می‏آید و فرد، بریده از هیاهوی زندگی سر بر بالین می‏گذارد‏. در این زمان، روزنه‏ای به جهان دیگر گشوده می‏شود و روان آدمی سبك‏بال به سوی عالم بالا می‏پوید» (امین،25:1384).

«خواب و رویا در اساطیرایرانی اهمیت فراوان داشته است و آن‏ها دیدن خواب را در سرنوشت خود مؤثر می‏دانستند. شاهان در دربار خود خواب‏گزارانی داشتند که بعد از دیدن خواب به آن‏ها مراجعه می‏کردند تا برایشان تعبیرخواب کنند. گزارشی را که خواب‏گزار می‏داد ممکن بود شاه را تا مدت‏ها به فکر فرو ببرد و همچنین پایه بسیاری از جنگ‏ها، ازدواج‏ها و تولد و مرگ را مشخص کند. نه تنها در ایران باستان پدیده خواب تأثیر داشته بلکه در جوامع مختلف هم مؤثر بوده و فکر دانشمندان بسیاری را به خود مشغول کرده که چرا انسان پس از پایان کار روزانه و هنگام به خواب رفتن رویا می‏بیند. البته رویا زمانی پدید می‏آید که خواب خیلی عمیق نباشد زیرا وقتی خواب خیلی عمیق باشد انسان از فرط خستگی خواب نمی‏بیند. سقراط ادعامی‏کند که رویا ماهیت و مبدأ الهی دارد به‏طوری‏که به وسیله رویا می‏توان آینده را پیش‏بینی کرد» (حمیدیان‏،سعید، 1379: 28)

«اما در شاهنامه خواب و رویا‏های بسیاری دیده می‏شود که ناشی از باور و اعتقاد مردم ایران باستان بوده است آنان اعتقاد داشتند که عناصر طبیعی و غیر‏طبیعی که در زمان خواب به دیدنشان می‏آید در سرنوشتشان موثر بوده و باعث به وجود آمدن حوادث اصلی می‏شود فردوسی حتی دیدن خواب و تعبیر آن را نشانی از علم پیامبری می‏داند.

1-2: پرسش اصلی تحقیق 5
1-3: اهداف تحقیق 5
1-4: فرضیه 5
1-5: سوابق تحقیق 5
1-5-1: پیشینه مطالعات در جهان 5
1-5-2: پیشینه مطالعات در ایران 6
1-6: هدف کاربردی 7
1-7: جنبه نوآوری 7
1-8: روش کار 8
1-8-1: نوع تحقیق 8
1-8-2: روش گردآوری 8
1-8-3: ابزار گردآوری 8
1-8-4: تجزیه و تحلیل اطلاعات 8
 فصل دوم : مبانی نظری تحقیق
2-1: فرآیند بارش 10
2-2: تحریک مصنوعی برای ایجاد بارش 11
2-2-1: استفاده از یخ خشک 11
2-2-2: استفاده از بلورهای یدور نقره 11
2-3: ارزیابی بارور کردن ابرها 12
2-4: انواع مختلف بارش 12
2-4-1: باران 12
2-4-2: برف 13
2-4-3: برفابه 13
2-4-4: تگرگ 13
2-4-5: یخ پوشه شفاف 14
2-4-6: یخ پوشه مات 14
2-5: اندازه گیری بارش 14

2-5-1: باران سنج 14
2-6: اندازه گیری ارتفاع برف 15
 فصل سوم : مواد و روش ها ( ویژگیهای محدوده مورد مطالعه)
3-1: موقعیت جغرافیایی و طبیعی شهر بندر انزلی 17
3-1-1:توپوگرافی19
3-1-2: منابع آب 20
3-1-3: زمین شناسی 22
3-1-4: خاک 24
3-1-5:پوشش گیاهیو جانوری 26
3-2: اقلیم 28
3-2-1: درجه حرارت 28
3-2-2: بارش 30
3-2-3: بارش برف 36
3-2-4: رطوبت نسبی 36
3-2-5: تبخیر 36
3-2-6: فشار هوا و باد 37
3-3:حوزه آبریزتالاب انزلی 39
 فصل چهارم : یافته های تحقیق
4-1: داده ها 41
4-2: بررسی تعدادروزهای بارش 43
4-3: حداکثر بارش 24 ساعته 52
 فصل پنجم : نتیجه گیری
5-1: پرسش اصلی تحقیق 76
5-2: فرضیه 1 : بارش 24 ساعته حوضه تالاب انزلی دارای روند صعودی است. 77
5-3: فرضیه 2 : به نظر می رسد بارش 24 ساعته تالاب انزلی در دهه اخیر بیشتر شده است. 78

چکیده
یكی از مهمترین عوامل اساسی تشخیص نواحی طبیعی كره زمین اقلیم است ، در بین عناصر اقلیمی بارش از اهمیت بسیار زیادی بر خوردار است . با بررسی نواحی بارشی می توان ، پتانسیل های منابع آبی كشور را مورد شناسایی قرار داد و نیز به شناخت ویژگیهای طبیعی هر منطقه (خصوصاً آب وهوا) پرداخت و نیز پهنه بندی اقلیمی(یعنی شناسایی پهنه که دارای آب وهوای یکسانی باشند) جهت دستیابی به توسعه همه جانبه ، در ابعاد مختلف زمانی ـ مکانی ضروری می باشد .
در این راستا با استفاده از داده های ایستگاههای باران سنجی (دارای میانگین 5 ساله) به پهنه بندی اقلیمی ماهانه، روزانه، فصلی حوضه تالاب انزلی با استفاده از نرم افزار GIS پرداخته ایم.بررسیها نشان داد که درپهنه بندی تالاب ،تعداد روزهای بارش سالانه در ایستگاه قلعه رودخان با 152 روز در یک سال همراه با بارندگی بوده است و کمترین تعداد روز بارش سالانه در ایستگاه کیاشهر با 93 روز بارندگی می باشد. در بین ایستگاههای مجاور حوضه تالاب انزلی بیشترین بارندگی در فصل پاییز و زمستان ایستگاه سد سنگر و کمترین میزان بارندگی نیز در فصل پاییز، زمستان، بهار و تابستان در ایستگاه گیلوان می باشد.
واژه های کلیدی: پهنه بندی اقلیمی ،بارش روزانه، بارش سالانه، بارش فصلی،تالاب انزلی، GIS

2-2-1-1 کنگره آتن: 18

2-2-1-2 کنگره ونیز: 18

2-2-1-3- بیانیه مکزیکو سیتی : 19

2-2-2- نیم نگاهی به وضعیت بافت های تاریخی یا موسوم به فرسوده در. 19

2-2-2-1- کشورهای اروپایی: 19

2-2-2-1-1- پرتغال، شهر لیسبون: 19

2-2-2-1-3-اسپانیا، شهرتولِدو (Toledo): 21

2-2-2-1-4-هلند، شهر دِلفت (Delft): 22

2-2-2-1-5-فرانسه، شهر استراسبورگ(Strasbourg): 23

2-3- سوابق و پیشینه ها بهینه سازی بافت فرسوده در ایران. 23

2-4- سوابق و پیشینه ها بهینه سازی بافت فرسوده در رودسر. 27

2-4-1- ضرورت حفظ بافت های قدیم شهری.. 27

2-4-2- رویكرد سیستمی به هسته های قدیم شهر و بخش های جدید 28

2-5- نظریه ها 29

2-5-1- نظریه ساماندهی زمین. 29

2-5-2- نظریه اصالت بخشی. 29

2-5-3- نظریه محرومیت زدایی و راهبرد برنامه ریزی اجتماعی. 30

2-5-4- نظریه توسعه پایدار. 31

2-5- 5- نظریه انسان گرا 31

2-6- مکاتب.. 31

2-6- 1- مکتب فرهنگ گرایی. 31

2-6- 2- مکتب کارکرد گرایی. 32

2-6- 3- مکتب ساختار گرایی. 32

2-7- دیدگاه ها 33

2-7- 1- دیدگاه نوساز. 33

2-7- 2- دیدگاه کالبدی.. 33

2-7- 3- دیدگاه اجتماعی. 34

2-7-4- دیدگاه اقتصادی.. 35

2-8- اصول. 36

2-8-1- اصول شهر سازی انسان گرا 36

2-9- الگو ها 37

2-9-1- الگوی جایگزینی. 37

2-9-2- الگوی پالایش شهری.. 38

فصل سوم: 39

روش اجرای تحقیق/ مواد و روشها 39

3-1-روش تحقیق و مراحل آن. 40

3-1-1- روش تحقیق. 40

3-1-2-روش گرد آوری اطلاعات.. 40

3-1-3-ابزار گرد آوری اطلاعات.. 40

3-1-4- روش تجزیه وتحلیل اطلاعات و داده ها 40

3-1-5- جامعه آماری و نمونه تحقیق : 40

3-1-6- متغییرهای تحقیق. 41

3-2- ویژگی های جغرافیایی محدوده مورد مطالعه. 41

3-2-1- ز مین شناسی. 46

3-2-2- گسل ها و لرزه خیزی.. 47

3-2-2-توپوگرافیو شیب.. 48

3-2-3- نواحی پست ساحلی: 48

3-2-4- اقلیم 49

3-2-4-1- جریان های هوائی(باد غالب ): 49

3-2-4-2-دما 51

3-2-4-3- رطوبت نسبی. 52

3-2-4-4- بارش.. 53

3-2-5- هیدرولوژی و منابع آب.. 54

3-2-6-خاک شناسی. 55

3-3- ویژگی جغرافیای انسانی رودسر. 56

3-3-1- ویژگی جغرافیایی تاریخی رودسر. 59

3-3-2- بررسی روند تحولات جمعیتی شهر رودسر. 60

33–3- بررسی ساختار سنی و جنسی جمعیت شهر رودسر. 64

3-3-4- مهاجرت.. 64

3-3-5-بررسی وضعیت سواد 65

3-3-6- ویژگی های اقتصادی رودسر. 66

3-3-7- عوامل موثر در پیدایش و شکل گیری شهر رودسر. 69

3-3-8- تقسیمات کالبدی شهر رودسر. 69

3-3-9- وضعیت کاربری زمین در شهر رودسر. 69

3-3-10- خصوصیات فیزیکی و نحوه استفاده از اراضی در نواحی. 71

3-3-10-1- ناحیه 1. 71

3-3-10-2- ناحیه 2. 73

3-3-10-3- ناحیه 3. 76

3-3-10-4- ناحیه 4. 78

3-3-11- موقعیت معابر سواره و پیاده 81

فصل چهارم: 84

تجزیه و تحلیل داده ها و یافتههای تحقیق. 84

4-1- یافته های اسنادی.. 85

4-1-1- بررسی محوطه های تاریخی. 85

4-1-2- بررسی وضعیت مسکن در بافت قدیم 87

4-1-3- وضعیت موجودتراکم هادرسطح شهرونواحی ( خالص و ناخالص) 87

4-1-4- تراکم ساختمان های مسکونی. 88

4-1-5- ارزش نگاهداری ساختمان های مسکونی. 88

4-1-6-مصالح ساختمانی. 91

4-1-7- تعداد طبقات واحد های مسکونی. 94

4-2- یافته های میدانی. 96

4-2-1-وضعیت جمعیتی بافت قدیم 96

4-2-1-1- بررسی سن سرپرستان خانوار در بافت فرسوده 96

4-2-1-2- میزان سواد سرپرست های خانوار در بافت فرسوده 97

4-2-1-3- میزان در آمد خانوار در بافت فرسوده 99

4-2-2- ارزش زمین در شهر رودسر. 100

4-2-2-1- ارزش زمین خالی. 100

4-2-2-2-ارزش خانه های کلنگی. 103

4-2-2-3-ارزش خانه های نوساز. 104

4-2-2-4-ارزش ملک تجاری.. 105

4-2-3- بررسی نارضایتی دربناهای قدیمی. 106

4-2-4- عوامل نابسامانی عملکرد بافت قدیم 112

4-2-4- 1- بررسی نابسامانی ناشی از فعالیت های تجاری.. 112

4-2-4- 3- بررسی نابسامانی ناشی از سیستممدیریت شهری.. 116

4-2-5- وضعیت معابر در محدوده مورد مطالعه. 118

4-2-6- نحوه حمل و نقل ساکنین. 119

SWOT 4-3- تجزیه و تحلیل وضع موجود شهر بر اساس مدل. 120

4-3-1- بررسی محیط داخلی. 121

4 -3-2- بررسی محیط خارجی. 121

4-3-3-تدوین راهبرد 121

4-3-4- تحلیل برنامه ریزی توسعه فضایی ناحیه رودسر به روش swot 122

4-3-5- وزن دهی. 123

فصل پنجم : 128

جمع بندی.. 128

5-1- جمع بندی.. 129

5-2- پاسخ به سوال تحقیق. 135

5-3- فرضیه تحقیق. 137

5-4- نتیجه گیری.. 139

5-5 -راهکارهاو پیشنهادات.. 140

پیوست ها 145

منابع فارسی. 159

منابع لاتین. 162

چکیده :

فرسودگی شهری یکی از مشکلات جدی و پدیده های غیر قابل اجتناب است که مدیریت شهری در تمام کشورهای جهان با آن رو به روست. آنچه مهم است اینکه فرسودگی شهری و ایجاد بافت فرسوده مختص به کشور خاص یا شهر مشخصی نمی باشد بلکه تمامی شهرها و روستاها در جهان با آن درگیر هستند ولی بسته به شرایط، قدمت، نوع مصالح و کیفیت ساخت و ساز شهرها ،شدت و ضعف دارد. بدیهی است که استانداردهای ساخت و ساز، دوره زمانی تعریف شده برای عمر مفید بناها، کیفیت و مقاومت مصالح، سیاست های حمایتی و تشویقی دولت و برنامه های مدیریت شهری از عناصر تعیین کننده در ایجاد و گسترش بافت های فرسوده و کنترل و نوسازی بناها می باشند.

بخش عمده ای از شهر رودسر به دلیل قدمت تاریخی و سابقه طولانی سکونتی فرسوده هستند و در هنگام حوادث طبیعی کمک رسانی را با مشکل روبه رو می کند.

بافت قدیم شهر رودسر كه خاستگاه اولیه شهر رودسر است .در زمانی مناسب ترین مكان سكونت در شهر بوده ، امروزه به دلیل مضلات و مشكلات مختلف اجتماعی ، فرهنگی ،اقتصادی و كالبدی، جاذبه خود را از دست داده و محل استقرار گروههای مختلف جامعه یا پایگاه ومنزلت اجتماعی متفاوت گردیده است.

این پایان نامه با موضوع هدف کلی ،تحلیل راه کارهای ساماندهی بافت فرسوده بخش مركزی شهر رودسر در نظر دارد در درجه اول مسائل و مشکلات بافت را تحلیل سپس راهکارهایی را برای ساماندهی ارائه نماید. .

در تدوین این پایان نامه از روش تحقیق توصیفی و تحلیلی استفاده شده است در بررسی وضع موجود از روش توصیفی کمک گرفته شده است.

روش گرد آوری اطلاعات در این تحقیق به صورت کتابخانه ای , اسنادی ,میدانی,می باشد.

جمعیت شهر رودسرمعادل 37579 نفر می باشدو جمعیت موجود درناحیه2 رودسر که بخش مرکزی در آن واقع شده است 14768 نفر بر آورد شده است. با توجه به جدول استاندارد مورگان جامعه نمونه تعداد 306پرسشنامه در ناحیه 2 پر شده و نتایج آن مورد بررسی قرار گرفت.

برای سنجش یافته های تحقیق از مدل swot استفاده شده که نشان می دهد ارزش و قیمت زمین در فرسودگی بافت موجود محدوده مطالعه، تاثیر دارد و ساماندهی خیابان اصلی بخش مرکزی شهر (تعریض و…)موجب سهولت نقش توریستی در آن می شود.و فرضیه های مورد بررسی در پایان نامه اثبات و تأیید می شوند .

واژگان کلیدی : بافت شهر، فرسوده ، بهسازی، فرسودگی و نوسازی ،بخش مرکزی،شهر رودسر

مقدمه

اغلب شهرهای سنتی و یا محله های با قدمت بالا، بدون طراحی و در طول زمان تكوین یافته اند . بافت های ارگانیك بر حسب ضرورت، رشد و توسعه داشته و هر محله شهری بر اساس شرایط مختلف از جمله شرایط جغرافیایی، اقلیمی، وجود هسته اولیه مذهبی، نظامی، اداری، اقتصادی، وجود محورهای ارتباطی (معابر، گذرگاه ها و رودخانه ها)، مناسبت های اجتماعی و … پا به عرضه وجود گذاشته اند و سالیان متمادی به حیات خود ادامه داده اند. شهرها معمولاً زندگی و هویت خود را از همین هسته های اولیه گرفته و عمدتاً به دور یا امتداد آن گسترش یافته اند. این هسته های اولیه كه عمدتاً جایگاه ویژه ای را در حیات شهرها داشته اند، عموماً بعد از دوران صنعتی شدن به خصوص در قرن حاضر به دلیل رشد شهرها دچار فرسودگی و بی مهری شده اند و اعتبار پیشین خود را از دست داده اند به گونه ای كه به تدریج شاهد تخریب و نابودی این قبیل فضاها و پهنه های سكونتی هستیم.

ظهور پدیده بافت های مسأله دار و فرسوده شهری كه این روزها به وفور كاربرد یافته است، ناشی از همین استهلاك تدریجی بافت ها و سكونت گاه های قدیمی است كه عمدتا ً دارای تعریف ها و شرایط یكسان نیز نمی باشند و ممكن است از شهری به شهر دیگر و در دوره های مختلف نیز تفاوت هایی داشته باشد كه لزوم شناخت كلی گونه های آن برای شناخت جایگاه بافت فرسوده مورد نظر این طرح، امری ضروری است. پیش از پرداختن به انواع بافت های فرسوده شهری لازم است این نكته شرح داده شود كه فرسودگی در بافت های مسأله دار و قدیمی نه تنها از لحاظ كالبدی بلكه از لحاظ اجتماعی تبعات بسیاری با خود به همراه دارد. در گذشته به دلیل اینكه بافت های قدیمی در نقاط با امكانات بالقوه بالای سكونتی فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی استقرار داشته اند؛ لذا اقشار جامعه با درآمد بالا، متوسط و كم در آن سكونت داشته و به مرور زمان و با گذشت سالیان و فرسودگی كالبد بافت، اقشار با درآمد بالاتر به سایر نقاط جدید شهر مهاجرت كرده و اكثراً با درآمد كم در منطقه باقی مانده و درصدی از مهاجرین نیز در این گونه از بافت ها مستقر شده اند. لذا تمركز اقشار تقریباً كم درآمد و تازه واردین مهاجر و مهاجرت افرادی كه از ابتدا در این مكان ساكن بوده و طی گذشت زمان، پایگاه اقتصادی مناسب تری یافته اند، باعث به هم خوردن بافت جمعیتی و ایجاد آسیب های اجتماعی برای ساكنین این بافت ها گردیده است و عمدتاً نیز به صورت معضلی برای شهرها درآمده اند

فرسودگی شهری یکی از مشکلات جدی و پدیده های غیر قابل اجتناب است که مدیریت شهری در تمام کشورهای جهان با آن رو به روست. آنچه مهم است اینکه فرسودگی شهری و ایجاد بافت فرسوده مختص به کشور خاص یا شهر مشخصی نمی باشد بلکه تمامی شهرها و روستاها در جهان با آن درگیر هستند ولی بسته به شرایط، قدمت، نوع مصالح و کیفیت ساخت و ساز شهرها ،شدت و ضعف دارد. بدیهی است که استانداردهای ساخت و ساز، دوره زمانی تعریف شده برای عمر مفید بناها، کیفیت و مقاومت مصالح، سیاست های حمایتی و تشویقی دولت و برنامه های مدیریت شهری از عناصر تعیین کننده در ایجاد و گسترش بافت های فرسوده و کنترل و نوسازی بناها می باشند. (ابوطالبی ،1389،ص3)

بیش از چند دهه است که محله های قدیمی شهر ی در ایران نیز به فراموشی سپرده شده اند. بسیاری از بافت های سنتی که زمانی مایه افتخار شهرها بودند بیش از پنجاه سال است که در حال فرسایش رها شده اند. تقریبا تمامی جمعیت این مناطق جابجا شده و میراث تاریخی ، فرهنگی و اجتماعی ویژه محله های مختلف یا منقرض شده و یا در حال انقراض اند . تنها اندکی از بناها که به سختی به روی پا ایستاده اند به یادگار مانده اند و یاد آور معماری وشهرسازی گذشته اند . هر چند که حرکت هایی پراکنده در سال های اخیر در بهسازی و مرمت بناها ی ارزنده به چشم میخورد اما, حساسیت ها هرچه کمتر شده و هم در میان مسئولان و هم در میان مردم حدود زیادی مصونیت ذهنی ایجاد شده است . طرح های جامع ،طرح های تفضیلی و ضوابط منطقه ای در اهداف پیش بینی شده شکست خورده اند .در مناطق مرکزی و محله های قدیمی شهرها ، نه تنها گذار از سنت به تجدد تحقق نیافته ، بلکه با مقاومت سرسختانه این مناطق در مقابل مظاهر تجدد ، عملا هیچ گونه بهسازی و مرمتی صورت نگرفته است . در نتیجه پیامد های طراحی و ضوابط ساخت و ساز به صورت مانعی بزرگ ، به فرسایش روز افزون بافت های سنتی انجامیده است.(ربیع،1382،ص102)

رشد جمعیت شهرها، افزایش ناگهانی آهنگ شهرنشینی , توسعه بی رویه شهرها و کاهش زمین برای سکونت و خدمات از یکسو و وجود بافت های فرسوده و ناکارآمد در شهرها که ساکنان به سبب عدم توانایی مالی قادر به نوسازی و بهسازی آن نیستند . از سوی دیگر موجب شد تا برنامه ریزان به فکر ارائه راه حل و برنامه هایی مناسب برای بهسازی این بافت باشند. این امر علاوه بر استفاده مطلوب از فضا ،جلوگیری بیش از حد ساخت و سازهای شهری در زمین بکر و یا کشاورزی اطراف شهر را نیز در پی خواهد داشت .(زندوی ،1386،ص3)

شهر رودسر مركز شهرستان رودسر است كه بر سر جاده آسفالته كناره قرار دارد و در 74 كیلومتری شهر رشت و 336 كیلومتری تهران واقع شده است. این شهر از سمت غرب به شلمان و لنگرودمحدود شده است. از شمال به دریاچه خزر از طرف غرب به كلاچای و از سمت جنوب به جاده كمربندی و اراضی كشاورزی محدود می شود و تقریبا به شكل خطی است .

از نظر قدمت بافت شهر را به سه دوره می توان تقسیم كرد.

بخشی از شهر بعد از پیروزی انقلاب اسلامی شكل گرفته است و بخشی از شهر نیز مربوط به اوایل حكومت پهلوی است كه این بافت دست نخورده باقی مانده پاره ای از شهر نیز قدیمی تر بوده به دوره قاجاریه مربوط می شود شهر تقریبا برخوردار از بافت یك طبقه است اما در ساخت و سازهای جدید ساختمانها به 3 الی چند طبقه در آن دیده می شود.

بافت قدیم و هسته اولیه شهر در حول محور جاده ارتباطی كناره دریای خزر كه ارتباط استان های گیلان و مازندران را برقرار می سازد شكل گرفته است بعد از انقلاب هم با ساخت پارك شهید انصاری شهر به سمت شمال و به طرف دریا كشیده شده است و تا حدی خطی بودن شهر را تعدیل نموده است. “طرح تفضیلی شهر رودسر 1385 ص 75”