2-2-4- مهم ترین وظایف زن.. 23

2-3-2- سرپرست خانواده به دلایل مختلف… 28

2-3-5 پیامدهای مثبت اشتغال بانوان.. 30

2-4- دیدگاه تعارض شغلی – خانوادگی.. 33

2-5- مشاغل لازم و ضروری برای زنان.. 34

فصل سوم:مبانی فقهی اشتغال زنان

3- مبانی فقهی مشروعیت اشتغال زنان.. 39

3-1- قرآن کریم و اشتغال زنان.. 39

3-1-1- حق مالكیت زنان بر اموالشان در قرآن.. 40

3-1-2- كار زنان در بیرون از منزل از دیدگاه قرآن.. 40

3-1-3- تشویق عموم مردم به فعالیت های اقتصادی از دیدگاه قرآن کریم. 41

3-1-4- آیات تحلیل و تحریم برخی از معاملات.. 42

3-2-مشروعیت اشتغال زنان از دیدگاه روایات.. 43

3-3- ضوابط شرعی اشتغال زنان.. 47

3-3-1- آداب مشاركت اجتماعی زنان.. 51

3-3-2- رعایت حجاب و داشتن عفاف.. Error! Bookmark not defined.

3-4- قوامیت و ریاست مرد بر خانواده 58

3-4-1- قوامیت و ریاست شوهر بر زن از دیدگاه قرآن.. 58

3-4-2- قوامیت و ریاست شوهر بر زن از دیدگاه روایات.. 61

3-4-3- قوامیت و ریاست شوهر بر زن از دیدگاه فقها 62

3-4-4- قوامیت شوهر و اشتغال زن.. 65

3-5-اشتغال زن وتأثیر آن بر تربیت فرزند. 74

3-6- دیدگاه فقهای امامیه در خصوص اشتغال زنان.. 78

فصل چهارم:اشتغال زن از دیدگاه حقوق ایران

4- اشتغال زن از دیدگاه حقوق ایران.. 87

4-1- حق اشتغال در قانون اساسی ایران.. 87

4-1-1- بررسی حقوق زن از منظر برخی اصول قانون اساسی.. 87

4-1-2- بررسی حق اشتغال زنان از دید اصولی از قانون اساسی.. 89

4-2- حق برخورداری از فرصت های شغلی یكسان در قوانین موضوعه ایران.. 90

4-2-1- اصل برابری ورود به خدمت عمومی طبق قانون استخدام كشوری.. 90

4-2-2- ایجاد فرصت های یكسان برای اشتغال زنان.. 92

4-3- حق انتخاب آزادانه حرفه وشغل در قوانین موضوعه ایران.. 93

4-4- محدودیت های موجود بر آزادی انتخاب شغل زنان.. 94

4-4-1- محدودیت های عمومی.. 94

4-4-2- محدودیت های اختصاصی.. 95

4-5- حق برخورداری برابر از ارتقاء مقام در قوانین موضوعه ایران.. 97

4-6- حق برخورداری برابر از امنیت شغلی درقوانین موضوعه ایران.. 99

4-7- حق دریافت مزد مساوی در مقابل كار مساوی درقوانین موضوعه ایران.. 101

4-8- حق برخورداری از تامین اجتماعی برابر درقوانین موضوعه ایران.. 103

4-8-1- ممنوعیت اخراج به دلیل بارداری یا مرخصی زایمان در قوانین موضوعه ایران.. 107

4-8-2- ارائه خدمات حمایتی به والدین در قوانین موضوعه ایران.. 114

4-8-3- برخورداری از حمایت در زمان بارداری در قوانین موضوعه ایران.. 117

4-9- بررسی تطبیقی اشتغال زنان در فقه امامیه و حقوق ایران.. 118

4-9-1- برابری زن و مرد از منظر حقوقی.. 118

4-9-2- حق انتخاب شغل.. 119

4-9-3- عدم تبعیض در هنگام اشتغال.. 120

4-9-4- نفقه، اشتغال و خروج زن از منزل.. 121

4-9-5- شرایط اشتغال زن در بیرون منزل.. 123

4-9-6- شغل منافی مصالح خانواده و اشتغال زن.. 123

4-9-7- قوامیت مرد بر زن.. 125

4-9-8-موارد جدید منحصر به حقوق در خصوص اشتغال زنان.. 127

بحث ونتیجه گیری 130

پیشنهادها 133

منابع و مآخذ. 134

چكیده

یكی از مسایل مهم و مورد توجه اسلام، حفظ و رعایت حقوق زنان و مراعات تساوی حقوق زن و مرد و عدم تبعیض بر اساس جنسیت است، در این میان مسأله اشتغال زنان مورد توجه اندیشمندان و از موضوعات مهم اجتماعی در ایران و جهان می باشد.

دیدگاه اسلام در مورد اشتغال زنان و فعالیت های اجتماعی و اقتصادی آنان تابع نگاه جامع این دین به جایگاه انسانی، نیازها و مصلحت های فردی و اجتماعی انسان با در نظر گرفتن اهداف كلی خلقت و سازگاری این فعالیت ها با فطرت و طبیعت روحی و جسمی زنان می باشد. بر همین اساس در فرهنگ اسلامی، یكی از مسایل اساسی در انتخاب شغل، متناسب بودنشرایط احراز شغلبا ویژگی های شاغل است و در این میان به مصلحت جامعه و خانواده توجه شده است. بسیاری از حقوقی كه در چارچوب خانواده برای یكی از طرفین قرار داده شده در حقیقت از حقوق نهاد خانواده است نه از حقوق فردی زوجین. برای مثال سرپرستی مرد در خانواده، لزوم نفقه برای همسر و مواردی از این قبیل اهتمامی است كه برای نهاد خانواده و در جهت استحكام آن می باشد. و نباید آن را دلیل بر تضعیف یكی از دو جنس در مقابل دیگری دانست.

در این پایان نامه به بررسی حق اشتغال زنان از دیدگاه فقه امامیه و حقوق ایران پرداخته ایم. در فصل اول کلیات و مفاهیم، در فصل دوم به بررسی مبانی اشتغال زنان پرداخته، در فصل سوم اشتغال زنان از دیدگاه فقهی و در فصل چهارم اشتغال از منظر حقوق ایران مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

در خصوص اشتغال زنان به جز در مورد عدم خروج از منزل بدون اجازه شوهر و انتخاب شغل منافی مصالح خانواده در سایر موارد منع فقهی و حقوقی وجود ندارد.

واژگان کلیدی: اشتغال زنان، فقه امامیه، حقوق ایران، مصالح خانواده.

مقدمه

موضوع این نوشتار « بررسی حق اشتغال زنان از دیدگاه فقه امامیه و حقوق ایران» می باشد كه با ارائه مباحث تمهیدی و ضروری در این باره، به مطالعه و تحلیل مبانی و قلمرو آن می پردازد.

اشتغال زنان در خارج از منزل از یك سو و نیز مسئولیت اولیه زن مسلمان در خصوص ایفای نقش خود در خانواده به عنوان همسر و مادر و اهتمام به پرورش فرزندانی مكتبی از سوی دیگر، بسیار دشوار و سنگین می باشد، به طوری كه آنها باید با تحمل مشكلات و سر پنجه ی تدبیر و توانمندی، آن را به سر منزل مقصود برسانند و تلفیقی مناسب و سالم بین این دو مسئله ایجاد نمایند. از طرفی نمی توان شایستگی ها و توانایی های زنان را به عنوان نیمی از نیروی فكری جامعه در پذیرش بعضی از مسئولیت ها در عرصه های فرهنگی، علمی و تربیتی نادیده گرفت. در جهان امروز آن چه در توسعه و پیشرفت كشورها نقش مؤثری دارد بهره برداری اصولی از توانایی ها و استعدادهای انسانی است، كه دراین میان زنان می توانند نقش مؤثری را در بخش های آموزش بهداشت و درمان و… ایفا كنند. و حذف زنان از صحنه های اجتماعی در حقیقت حذف نیمی از جامعه ی انسانی است. لذا ضروری است نظام اسلامی با رعایت مصالح كلی جامعه و مصالح فردی مبتنی بر استعدادهای فطری زنان و مصالح خانوادگی (حفظ كیان خانواده) زمینه مشاركت متناسب با شئونات زن مسلمان راباحفظ حریم الهی عفاف وتقوی وبراساس آموزه های دینی و فقه پویای اسلامی برای زنان فراهم آورد (یزدخواستی، 1375، ص81).

با توجه به این كه زن به عنوان موجودی اجتماعی می باشد كه پا به پای مرد در اجتماع فعالیت نموده و در عین حال در كانون خانوادگی خویش نیز عهده دار مسئولیت های مهم می باشد. لذا بررسی عوامل مرتبط با وضعیت اشتغال او و تأثیر آن بر روابط خانوادگی و تحت الشعاع قراردادن حقوق شوهر بالاخص تربیت فرزندان حائز اهمیت خواهد بود.

این تحقیق به دنبال تحلیل و بررسی دقیق یکی از حقوق زنان به نام اشتغال در خارج از خانه و جمع آن با سایر وظایف فطری و مادری زن می باشد که در این پایان نامه به آن پرداخته شده است.

برای ورود به بحث اشتغال زنان ابتدا نیاز است که مبانی اشتغال و لازمه های اشتغال برای زنان و شرایط اشتغال زنان بررسی گردد تا بتوان دلالیل فقهی اشتغال زنان در خارج از خانه را بهتر تبیین نمود.

این امر در فصل دوم محقق گردیده است.

در فصل سوم نیز به بررسی مبانی مشروعیت اشتغال زنان با رویکردی به قرآن و سنت پرداخته ایم و دلایل و نظریات فقهی مرتبط را تبیین نموده ایم. و در فصل چهارم این موضوع را در حقوق ایران بررسی کرده و در پایان اشتغال زنان به طور تطبیقی اشاره کرده ایم.

1-1- طرح تحقیق

1-1-1- بیان مسأله

یكی از مسایل مهم و مورد توجه ی جامعه بین الملل، حفظ و رعایت حقوق زنان و مراعات تساوی حقوق زن و مرد و عدم تبعیض بر اساس جنسیت است، در این میان مسأله اشتغال زنان در خارج از منزل مورد توجه اندیشمندان و از موضوعات مهم اجتماعی در جهان می باشد.

دیدگاه اسلام در مورد اشتغال زنان و فعالیت های اجتماعی و اقتصادی آنان تابع نگاه جامع این دین به جایگاه انسانی و نیازها و مصلحت های فردی و اجتماعی انسان با در نظر گرفتن اهداف كلی خلقت و سازگاری این فعالیت ها با فطرت و طبیعت روحی و جسمی زنان می باشد. بر همین اساس در فرهنگ اسلامی، یكی از مسایل اساسی در انتخاب شغل، متناسب بودن شرایط احراز شغل با ویژگی های شاغل است و به مصلحت جامعه و خانواده توجه شده است (بیایانگرد، 1372، ص59).

در فرهنگ اسلامی خانواده نهادی مقدس و مورد نظر خداوند است. مودت و رحمت عطیه ای است كه از ناحیه خداوند به دو ركن خانواده اعطا شده است. با توجه به اهمیت ونقش خانوادهدر سعادت انسان،مقرراتی برای استحكام این نهاد وضع شده و در شریعت، سرپرستی واحد برای آن منظور گردیده است (اَلرِّجالُ قَوّاموُنَ عَلَی النَّساءِ…) (نساء/ 34).

بسیاری از حقوقی كه در چارچوب خانواده برای یكی از طرفین قرار داده شده در حقیقت از حقوق نهاد خانواده است نه از حقوق فردی زوجین. برای مثال سرپرستی مرد در خانواده، لزوم نفقه برای همسر و مواردی از این قبیل اهتمامی است كه برای نهاد خانواده و در جهت استحكام آن می باشد. و نباید آن را دلیل بر تضعیف یكی از دو جنس در مقابل دیگری دانست (قائمی، 1386، ص126).

چگونه می توان به استحكام خانواده نظر داشت اما نسبت به نیاز خانواده به سرپرستی كه بر مصالح، حیثیات و تصمیمات خانوادگی افراد نظارت كند بی توجه بود؟

آیا می توان وظیفه تأمین معاش و نفقه ی خانواده را از دوش مرد برداشت و زن را برای تأمین مالی خود یا خانواده روانه ی بازاركاركرد و در عین حال انتظار برخورداری از محیطی آرام و توأم با مودت و رحمت و تربیت نسلی صالح را داشت؟

وظیفه اصلی زنان بنا بر خلقت الهی ایفای نقش مادری و تربیت فرزندان به عنوان راز تداوم حیات بشری می باشد و به گواهی تاریخ، هیچ زنی نبوده است كه در كنار وظایف جانبی خود نخواسته باشد از این وظیفه خطیر كه با مقتضیات فطری او ارتباط دارد، اجتناب ورزد.

با توجه به وظیفه اصلی زن كه بنابر خلقت الهی ایفای نقش مادری و تربیت فرزندان می باشد و انجام این مهم از متقضیات فطری وی می باشد، و از طرفی نمی توان شایستگی ها و توانایی های زنان را به عنوان نیمی از پتانسیل فكری جامعه در پذیرش بعضی از مسئولیت ها در عرصه های مختلف اجتماعی نادیده گرفت، لذا بررسی این حقوق و تبیین حدود و ثغور آن از دیدگاه فقه مذاهب اسلامی و در نتیجه آشنایی زنان مسلمان از حدود وظایف خود مهم است.

قانون مدنی ایران مطابق با فقه امامیه بحث اشتغال زنان را منوط به اجازه همسر می داند. به موجب ماده 1117 قانون مدنی: “شوهر می تواند زن خود را از حرفه یا صنعتی که منافی مصالح خانوادگی یا حیثیات خود یا زن باشد منع کند.” با تصویب اولین قانون حمایت از خانواده 1346 از شدت این حکم کاسته شده و طبق آن شوهر حق ندارد بدون اجازه ی دادگاه زن خود را از اشتغال به کار منع نماید.شوهر باید در دادگاه ثابت کند که شغل همسرش با مصالح خانوادگی یا حیثیات طرفین منافات دارد. در این راستا ماده 18 قانون حمایت از خانواده مصوب 1353 مقرر می دارد: “شوهر می تواند با تایید دادگاه زن خود را از اشتغال به هر شغلی که منافی مصالح خانوادگی یا حیثیت خود یا زن باشد منع کند. زن نیز می تواند از دادگاه چنین تقاضایی را بنماید. دادگاه در صورتی که اختلال در امر معیشت خانواده ایجاد نشود مرد را از اشتغال به شغل مذکور منع می کند.” تشخیص اینکه شغل زن یا شوهر منافی مصالح خانوادگی یا حیثیت همسر هست یا نه با دادرس است که باید در این زمینه به عرف رجوع کند. مثلا اگر شغل زن طوری باشد که به هیچ وجه نتواند در امور خانواده و نگهداری و تربیت اطفال همکاری کند و این شغل اختلال و نابسامانی در وضع خانواده پدید آوردمی توان گفت مخالف مصالح خانوادگی است. همچنین اگر شوهر کارمند عالی رتبه دولت یا تاجری معتبر و زن بلیط فروش سینما باشد، می توان گفت شغل زن با حیثیت شوهر سازگار نیست و دادگاه به درخواست شوهر باید زن را از اشتغال به این کار منع کند.

1-1-2- پرسش اصلی تحقیق

در فقه امامیه و حقوق ایران اجازه اشتغال زنان چگونه است؟

1. چه تفاوت و شباهت هایی در فقه امامیه و حقوق ایران در خصوص اشتغال زنان وجود دارد؟

1. 1-1-3- فرضیه های تحقیق

در فقه امامیه و حقوق ایران زن تنها با اجازه شوهر می تواند کار بیرون از خانه داشته باشد.

1. دیدگاه فقه امامیه و حقوق ایران در خصوص اشتغال زنان یکسان است.

1. 1-1-4- اهداف تحقیق

2- پیشینه تاریخی و فقهی خمس 23

2-1- خمس در عصر پیامبر گرامی اسلام (ص) 24

2-1-1- منابع خمس 25

2-1-2- موارد مصرف خمس 28

2-2- خمس در دوران خلفا 29

2-3- خمس در زمان ائمه (ع) 31

2-3-1- منابع خمس 31

2-3-2- توزیع خمس 33

2-4- خمس در عصر غیبت 34

2-4-1- منابع خمس 35

2-4-1-1- غنیمت 39

2-4-1-2- ارباح مکاسب 40

2-4-1-3- زمین انتقال یافته از مسلمان به ذمّی 40

2-4-1-4- معدن 41

2-4-1-5-مال حلال آمیخته به حرام 41

2-4-1-6- کنز 41

2-4-1-7- غوص 42

2-5- نتیجه بحث 42

فصل سوم: دیدگاه فقهای امامیه و اهل سنت

در خصوص منابع اصلی خمس 45

3- دیدگاه فقهای امامیه و اهل سنت در خصوص منابع اصلی خمس 46

3-1- دیدگاه اهل سنت دربارۀ خمس 47

3-2- دیدگاه شیعه دربارۀ خمس 48

3-3- دلایل اهل تسنن بر انحصار خمس در غنیمت جنگی 49

3-3-1- پاسخ دلیل اول 49

3-3-2- پاسخ دلیل دوم 54

3-3-3- چکیدۀ دیدگاه ها 60

3-3-4- حکم زمین غنیمتی 61

3-4- مالکیت عمومی 63

3-4-1- وجوه تمایز میان ملکیت عمومی و دولتی 66

3-4-2- جهاد ابتدایی 67

3-4-3- جایگاه خمس در جهاد بی اذن امام 67

3-4-4- جهاد دفاعی 69

3-4-5- جنگ مسلمان با مسلمان نما 70

3-5- معادن از دیدگاه فقها 76

3-5-1- نظریات حقوقی دربارۀ معادن 78

3-5-5-1- دیدگاه اول ودلایل آن 79

3-5-5-2- دیدگاه دوم و دلایل آن اشتراک در معادن 81

3-5-5-3- دیدگاه سوم و دلایل آن 85

3-5-5-4- بررسی دیدگاهها 86

3-5-5-5- ردّ دلایل و قول به اشتراک معادن 91

3-5-5-6- راههای ثبوت حق ویژه در معادن 92

3-5-5-7- سرچشمۀ حق ویژه در معدن و حکم خمس آن 95

3-5-6- خمس جواهر دریایی 96

3-5-7- عنبر 99

3-5-8- ثروتهای دریایی 101

3-6- کنز (گنج) 103

3-6-2- ویژگیهای مشترک معدن، گنج و جواهر دریایی 106

3-7- خمس مال حلال مخلوط به حرام 109

3-8- خمس زمین انتقالی 111

3-8-1- خمس زمین ذمی 112

3-9- جایگاه خمس ارباح مکاسب 113

3-9-1- دیدگاه فقها 116

فصل چهارم: مصارف خمس

4- مصارف خمس 121

4-1- دیدگاه فقها 130

4-2- تقسیم خمس بعد از نبی 130

نتیجه گیری 136

فهرست منابع 140

چكیده

یکی از تدابیر دین مبین اسلام در رفع نیازهای مالی جامعه، فریضه خمس می باشد که در کنار زکات واجب گردیده است و از نظر مشهور فقها جهت تأمین هزینه های سادات که از زکات محرومند و نیز سهم امام (ع) مورد استفاده قرار می گیرد.

با توجه به اختلافاتی که در وجوب خمس در عصر غیبت، موارد آن و نیز مصارف خمس بین فقهای امامیه و اهل سنت وجود دارد هدف این پژوهش بررسی خمس از منظر مذاهب خمسه در قالب یک تحقیق نظری به شیوه کتابخانه ای می باشد به نحوی که وجوه افتراق و اشتراک مذاهب خمسه در سه محور حکم، منابع و مصارف خمس مورد بررسی قرار گرفته است. مهمترین یافته های این پژوهش عبارت اند از:

فقهای مذاهب خمسه معتقدند که خمس واجب است. دیدگاه غالب فقهای اهل سنت انحصار خمس به غنائم جنگی است اما خمس نزد فقهای امامیه در منابع هفت گانه (غنیمت، ارباح مکاسب، زمین منتقله به ذمی، معدن، کنز، غوص، مال حلاب آمیخته به حرام، معدن) واجب است. فقهای امامیه در شش چیز (سهم خدا، سهم پیامبر، سهم ذی القربی، سهم ایتام، سهم مساکین، سهم در راه ماندگان) و فقهای اهل سنت (حنیفه، شافعیه، مالکیه) مصارف خمس را در پنج چیز (سهم پیامبر، سهم ذی القربی، سهم ایتام، سهم مساکین، سهم در راه ماندگان) خلاصه کرده اند.

واژه های كلیدی: خمس، فقه امامیه، اهل سنت، منابع خمس، مصارف خمس.

مقدمه

تردیدی نیست که اسلام به صورت یک مکتب اخلاقی، فلسفی و یا اعتقادی محض ظهور نکرد؛ بلکه به عنوان یک آیین جامع ـ که تمام نیازهای مادی و معنوی در آن پیش بینی شده ـ پا به عرصه ظهور گذاشت. از سوی دیگر، این مکتب از همان عصر رسول خدا(ص) با تأسیس حکومت همراه بود؛ در نتیجه برای اداره آن نیاز به یک پشتوانه مالی غنی و منظم داشت که بتواند در سایه تشکیل حکومت اسلامی از بینوایان، بیماران، بی سرپرستان، معلولان و یتیمان جامعه دستگیری نماید و این خلأ اقتصادی را پرکند. خداوند متعال با نزول آیات زکات دست یاری و رحمت بی پایانش را به کمک نبی اکرم(ص) فرستاد و با واجب ساختن زکات، این نقص و کاستی را برطرف کرد. این فریضه الهی از مالیاتهایی است که در حقیقت جزو اموال عمومی جامعه اسلامی محسوب می شود و نیز به غیر بنی هاشم «سادات» اختصاص دارد و لذا مصارف آن عموماً موارد یاد شده است. ولی امام به عنوان رئیس حکومت نیز هزینه هایی دارد که باید تأمین شود. او برای پیشبرد نظام اسلامی و اداره جامعه، به بودجه فراوانی نیاز دارد. فریضه خمس برای تأمین این منظور، بر متمکنان جامعه واجب گردیده است. خمس یکی از مسلّمات اسلام است که قرآن مجید وجوب آن را به صراحت بیان نموده است. قرآن ادای خمس را با ایمان به خداوند پیوند زده است. از اینجا روشن می شود که نه فقط اعتقاد به وجوب خمس، بلکه ادای آن از ضروریات دین است. آنچه بین شیعه و اهل سنت مشترک و مسلّم است، وجوب خمس بر اموال جنگی است. ولی مکتب اهل بیت(ع) با توجه به ظاهر آیه خمس و نظر به عرف و لغت، علاوه بر اموال غنیمت جنگی، خمس هر چیزی را که بر آن در لغت و عرف، غنیمت و فواید صدق می کند، واجب می داند و روایات فریقین را بر این مطلب دلیل آورده است. اما اکثر اهل سنت وجوب خمس را فقط بر اموال جنگی منحصر کرده اند، اگر چه برخی از آنها خمس را بر گنج و برخی دیگر بر اشیا نیز لازم می دانند. فلسفه اختصاص خمس به خاندان پیامبر هم این است که از یک طرف از زحمات پیوسته آن خاندان تقدیر به عمل آید و هم آنها از نظر اقتصادی به مردم نیاز نداشته باشند و از همه مهم تر در اداره نظام جامعه کمکی به این خاندان باشد.

این پژوهش با پرداختن به بررسی خمس از دیدگاه مذاهب پنج گانه به شکل تطبیقی سعی دارد به گوشه ای از قدرت و قوت حکومت اسلامی در حمایت از سلامت اقتصادی جامعه اشاره نماید.

1-1- طرح تحقیق

1-1-1- بیان مسأله

خمس در اسلام، جایگاه ویژه ای دارد و از فرایض مالى مسلمانان محسوب مى گردد. فقهاى اهل سنّت، خمس را فقط در غنایم جنگى و گنج و معادن، واجب مى دانند، لیکن از نظر فقهاى شیعه، خمس بر هفت چیز واجب است. (شیخ طوسی، 1406ق، ص116)

اهل سنّت مانند ما شیعیان، در مواردى به وجوب خمس در غیر غنایم جنگى معتقدند، لیکن در این مسئله میان مذاهب چهارگانه حنفى، مالکى، حنبلى و شافعى، تفاوت نظر وجود دارد. حنفى ها به جز غنیمت جنگى، در «معدن و رِکاز» نیز خمس را واجب مى دانند، اما مى گویند: معادن سه قسم است و یک قسم آن، خمس دارد. در گنج نیز خمس واجب مى باشد و مصرف آن دو مانند غنیمت جنگى است. مالکى ها مى گویند: در گنج و معدن طلا و نقره، خمس واجب است و مصرف آنها را مانند غنایم جنگى مى دانند. شافعى ها و حنابله مى گویند: در رِکاز یا گنج، خمس واجب است. با توجه به اینكه بین فقهای امامیه و اهل سنت از یكسو و خود فقهای اهل سنت از سوی دیگر در متعلقات و احكام خمس اختلاف نظر و ابهاماتی وجود دارد، لازم است این اختلافات و ابهامات مورد بررسی و تبیین قرار بگیرد. (همان منبع، 117).

لذا در این پایان نامه بر آنیم تا با بررسی دیدگاه فقهای مذاهب خمسه در خصوص خمس وجوه افتراق و اشتراک آنها را استخراج و موضوع را به شکل تطبیقی و علمی مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم.

1-1-2- پرسش اصلی تحقیق

– وجوه افتراق و اشتراک مذاهب خمسه در مورد خمس چیست؟

1-1-3- فرضیه های تحقیق

مذاهب خمسه در اصل وجوب خمس اشتراک نظر دارند.

1. مذاهب خمسه در تعلق گرفتن خمس به غنائم جنگی اشتراک نظر دارند و در سایر متعلقات خمس اختلاف نظر دارند.

1. وتعلق خمس به زائد بر موونه، مال مخلوط به حرام و زمینی که ذمی از مسلمان مسلمان می خرد مختص به فقه امامیه است..

1. مذاهب خمسه در مصرف خمس چه از جهت نحوه تقسیم و چه از جهت نحوه هزینه کردن اختلاف نظر دارند.

2-1-1- آیات قرآنی پیرامون شهادت شهود. 23

2-1-1-1- آیه 15 سورة نساء 23

2-1-1-1-1- مفردات آیه. 23

2-1-1-1-2- احکام فقهی آیه. 24

2-1-1-1-2-1- طریقه اثبات زنا 24

2-1-1-1-2-2 وجوب استشهاد در مقام اتهام. 25

2-1-1-2- فلسفه چهار شاهد در زنا 26

2-1-1-3- شرایط شهود زنا در قانون مجازات اسلامی.. 27

2-1-1-3-1- شرایط عام و کلی شهود زنا 28

2-1-1-3-2- شرایط خاص…. 29

2-1-2- آیات قرآنی پیرامون اقرار 32

2-1-2-1- آیه 11، سورة ملک… 33

2-1-2-1-1-مفردات آیه. 33

2-1-2-1-2-احکام فقهی آیه. 33

2-1-2-1-3- شبهات دلالتی در آیه و پاسخ به آنها 34

2-1-2-2- آیه 81، سورة آل عمران.. 35

2-1-2-2-1- مفردات آیه. 35

2-1-2-2-2- احکام فقهی آیه. 36

2-1-2-3- آیه 102، سورة توبه. 36

2-1-2-3-1- احکام فقهی آیه. 37

2-1-2-3-2- خصوصیات اقرار کننده در زنا 38

2-1-2-3-3-صراحت اقرار 38

2-1-2-3-4- نصاب و دفعات اقرار 39

2-1-2-3-5- انکار یا عدول از اقرار در زنا 40

2-1-3- آیات قرآنی پیرامون علم قاضی.. 41

2-1-3-1-آیه 26، سورة ص…. 41

2-1-3-2- آیات 44، 45، 47، سوره مائده 42

2-1-3-3- آیه 49، سورة مائده 43

2-1-3-4- آیه 65، سورة نساء 43

2-1-3-5- آیه 105، سورة نساء 43

2-1-3-6- آیه 2، سورة نور 44

2-1-3-7- دلایل اعتبار علم قاضی در اثبات زنا در قوانین موضوعه. 45

2-2- آیات قرآنی پیرامون مجازات زنا 47

2-2-1- تفسیر آیة 15، سورة نساء 47

2-2-1-1- مفردات آیه. 49

2-2- 2- تفسیر آیة 16، سوره نساء 51

2-2-2-1- مفردات آیه. 52

2-2-3- آیة 2، سورة نور 53

2-2-3-1- مفردات آیه. 53

2-2-4- شرایط وجوب حد تازیانه از منظر قانون مجازات اسلامی.. 56

2-2-5- شرایط احصان در رجم از دیدگاه قانون مجازات اسلامی.. 59

2-2-6- اجرای علنی مجازات زنا از نظر قرآن.. 61

2-2-7- زنای مستوجب قتل.. 62

2-2-8- اقسام حد زنا 63

2-2-8-1- زنا با محارم نسبی.. 64

2-2-8-1-1 حکم محارم رضاعی نسبی.. 65

2-2-8-2- زنا با زن پدر 66

2-2-8-3- زنای غیر مسلمان با مسلمان.. 66

2-2-8-3-1- سقوط حکم با اسلام غیر مسلمان.. 67

2-2-8-3-1- سقوط حکم با اسلام غیر مسلمان.. 67

2-2-8-4- زنای به عنف… 68

2-2-9- دیه ازاله بکارت و مهر المثل.. 68

2-2-10- احکام تعدد و تکرار در زنا 69

2-2-11- مجازات زنا در شریعت های دیگر. 70

فصل سوم: بررسی شهود و اقرار در زنا

3- بررسی شهود و اقرار در زنا. 73

3-1- اقرار در اثبات زنا 73

3-1-1- بیان اقوال.. 74

3-1-2- مفاد ادله. 77

3-1-2-1- مقتضای قاعدة باب.. 77

3-1-2-2- مقتضای ادله. 78

3-1-3- دو روایت مربوط به قذف.. 84

3-2- شهادت بر زنا 89

3-3- برخی «شروط اختصاصی شهادت بر زنا». 94

3-3-1- اشتراط رؤیت به نحو مخصوص…. 94

2-3-2- مساله اول: اشتراط مشاهده در شهادت برزنا 99

2-3-3- اشتراط مشاهده به نحو مخصوص و رؤیت ذکر در فرج. 102

2-3-4- محور دوم: اشتراط اتصال شهادت.. 103

2-3-5- مسألة اول: اشتراط اجتماع شهود در لحظة حضور 105

2-3-6- مسأله دوم: اشتراط اجتماع شهود در لحظة اقامه. 108

نتیجه گیری… 116

پیشنهادات… 117

منابع.. 118

چكیده

مستند حرمت و مجازات زنا بسیاری از آیات قرآن است که در این میان چند آیه صراحت و شهرت بیشتری دارد: آیات 15 و 16 سوره مائده، و آیه و آیه 2 سوره نور. شیخ ابوالفتوح رازی در ذیل آیه دوم سوره نور به تفصیل احکام حد زنا را در فقه شیعه و نیز از بان عالمان برجسته اهل تسنن، به ویژه رهبران چهار مکتب فقهی مشهور آن، بیان کرده است. در تعریف فقهی زنا به نزدیکی بین زن و مرد(شامل آمیزش جنسی مهبلی و مقعدی) بدون ازدواج اطلاق می شود.

زنا دارای موارد مختلفی است که برای هر کدام از آنها کیفرها و حدود جداگانه ای در اسلام وجود دارد.

حد زنا در اسلام، صد ضربه شلاق است. چنان چه زنا، از زنان و مردان همسردار سر زند، زنای محصن نامیده می شود و حد آن مجازات سنگ سار است. مجازاتهای اسلامی به 4 دسته حدود، دیات، قصاص و تعزیرات تقسیم شده‎اند که از آن میان حدود ماهیت متفاوتی را دارند و قواعد خاصی بر آنها حکم‎فرمایی می‎کند. در این میان زنا به عنوان جرمی که بیشترین مقدار بحث و تحقیق را در خود جای داده است و مورد اتفاق تمام مسلمین است، نکات خاصی را در خود پذیرا می‎باشد. قتل، رجم و جلد به عنوان سه مجازات اصلی زنا به نظر فقیهان شیعه و قتل و جلد به نظر فقیهان سنی مجازاتهایی هستند که برای زانی و زانیه در شرع انور درنظر گرفته شده‎اند.

-21 -مقدمه : 24

2-2-ایلاء چیست : 24

-3-2ترجمه های گوناگون از آیه های ایلاء : 26

– 4-2ادوار مختلف ایلاء یا تاریخچه فقهی ایلاء : 27

2-4-1- ایلاء در دوره جاهلیت یا در جامعه اعراب قبل از اسلام و هدف از آن.. 27

2-4-2- ایلاء در دوره صدر اسلام و پیامبر : 28

2-4-3- ایلاء در دوره خلفا : 29

2-4-4- ایلاء در دوره ایمه شیعه: 30

2-5- جایگاه حقوقی و اجتماعی زن در عرب قبل از اسلام: 31

2-5-1- بررسی جایگاه زن در خانواده ای جاهلیت قبل از اسلام : 32

2-5-2- ازدواج در دوره جاهلیت : 35

2-5-3- ازدواج جاهلیت از منظر تاریخ نویسان.. 36

2-5-4- حق انتخاب همسر در جامعه جاهلیت : 36

2-5-5- حق طلاق در دوره جاهلیت و علت و انگیزه آن : 37

2-5-6- زن ابزاری برای ارضاء مرد و وضعیت فساد اخلاقی در دوره جاهلیت: 38

2-5-7- نحوه حضور زن جاهلیت در اجتماع : 38

2-5-8-وضعیت اقتصادی و مسئله ارث زنان در دوره جاهلیت : 40

2-5-9-حضور زنان عرصه سیاسی و فرهنگی در دوره جاهلیت : 43

2-6- وضعیت حقوق زنان و جایگاه اجتماعی زن در جامعه غربی: 46

2-6-1- جایگاه زن در دین یهود : 50

2-6-2- جایگاه زن در دین مسیح : 54

2-7- تفسیرهایی که از آیه های مربوط به ایلاء شده است : 59

فصل سوَم شرایط و احکام ایلاء

3- شرایط و احکام ایلاء. 71

3-1- مقدمه. 71

3-2- شرایط و احکام ایلاء 72

3-3- احکام ایلاء: 74

3-4- ایلاء از منظر فقه شیعه : 76

3-4-1- ایلاء از شهید اول.. 76

3-4-2- ایلاء از منظر شهید ثانی.. 78

3-4-3- ایلاء از منظر شیح مفید : 80

3-4-4- ایلاء از نظر شیخ صدوق ابن بابویه : 81

3-4-5- نظر علی بن محمد قمی درمورد ایلاء : 82

3-4-6- ایلاء از منظر شیخ بهائی عاملی : 85

3-4-7- ایلاء از نظر حر عاملی : 86

3-4-8- ایلاء از منظر شیخ طوسی: 87

3-4-9- ایلاء از منظر الفاضل الابی : 88

3-4-10- ایلاء از منظر قاضی ابن البراج : 89

3-4-11- ایلاء از منظر محقق حلی : 91

3-4-12- ایلاء از منظر شریف مرتضی : 92

3-4-13- ایلاء از منظر شیخ حسین آل عصفور : 93

3-4-14-ایلاء از منظر امام یحیی بن حسین : 96

3-4-15-ایلاء از منظر عبدالله جزایری : 96

3-4-16- ایلاء از منظر ابوصالح حلبی : 98

3-4-17- ایلاء نظریه امام خیمنی (ره): 98

3-4-18- ایلاء از منظر مرحوم ابوالقاسم خویی : 99

3-5-ایلاء از منظر فقه سنت : 100

3-5-1-ایلاء در مذهب شافعی: 101

3-5-1-1- حکم ایلاء از نظر فقه شافعی : 102

3-5-2-ایلاء از نظر استاد سید سابق : 103

3-5-3- ایلاء از منظر بیهقی : 105

3-5-4-ایلاء از منظر سالار بن عبدالعزیز: 108

3-5-5-ایلاء از منظر ابن جزم : 108

3-5-6- ایلاء از منظر محمدبن علی بن محمد شوکانی : 109

3-5-7- ایلاء از منظر شیخ الاسلام ذکریابن محمد بن زکریا انصاری : 113

3-5-8- ایلاء از منظر امام احمد مرتضی : 115

3-5-9-ایلاء از منظر محیی الدین النوویی : 117

3-5-10- ایلاء درکتاب شرح المذهب محیی الدین النوویی : 119

3-5-11- ایلاء از منظر امام مالک : 123

3-5-12- ایلاء از منظر ابوبکر کاشانی : 126

3-5-13-ایلاء از منظر امام یحیی بن حسین : 127

3-5-14- ایلاء از منظر ابن نجیم مصری : 128

3-6- ایلاء و حقوق زنان : 129

3-7- تکالیف و وظایفی که مرد نسبت به همسرش دارد: 130

3-8- تکالیف و وظایفی که زن نسبت به شوهرخود دارد یا حقوق مرد نسبت به زن خود در زندگی مشترک: 131

3-9- وظایف یا تکالیف مشترک بین زن مرد یا حقوق مشترک زن مرد: 131

3-10- بررسی تعارض ایلاء با حق جنسی زن : 132

3-11- آثار و تبعات حقوقی ایلاء در حقوق اسلام : 136

3-12-.موارد درخواستی زن جهت طلاق از نظر قانون مدنی و حقوق خانواده چه چیزهایی می باشد؟. 136

3-13- مواردی که باعث می شود زن بتواند دادخواست طلاق و فسخ نکاح دهد. 138

3-14- آثار کیفری ایلاء در حقوق اسلام : 142

3-15-ایلاء و مدرنیته : 143

3-16-تحقیقات میدانی یا نظریه تعداد افراد مطلع به علم حقوق یا قضات دادگاه: 146

3-17- نتیجه تحقیقات میدانی : 147

3-18-نتیجه دیدگاه مراجع تقلید در مورد ایلاء : 148

3-19 نظر مراجع تقلید در مورد سوالات اصلی مربوط به ایلاء : 148

3-19-1 نظرﯾﮥ حضرت آیت الله العظمی علوی گرگانی : 149

3-19-2- ایلاء از منظر حضرت آیت الله العظمی موسوی اردبیلی: 149

3-19-3- نظریه حضرت آیت الله العظمی سیستانی : 150

3-19-4-نظریه آیت الله صافی کلپایگانی پاسخ به سؤالات ارسالی : 151

3-19-5- نظریه آیت الله شبیری زنجانی : 151

3-20-جواب اجمالی : 152

3-21-شرایط تحقق ایلاء : 153

3-22- احکام ایلاء : 153

3-23- جمع بندی فصل سوم : 154

۲-۲- ۳-گوشت خوک 40

۲-۲-۴- حیوان با ذبح غیراسلامی 41

۲-۲- ۵- حیوان خفه شده 42

۲-۲- ۶- حیوان کتک خورده 43

۲-۲- ۷- حیوان پرتاب شده 43

۲-۲- ۸ – حیوان شاخ زده شده 43

۲-۲- ۹ – شکارمرده ی درندگان 43

۲-۲- ۱۰- حیوان کشته شده بر آستان بت ها 44

۲-۲- ۱۱- حیوان کشته شده با بخت آزمایی 44

۲-۲- ۱۲- شراب 45

۲- ۳- فلسفه غذا خوردن و آداب سفره در شیعه 49

۲-۴- حکم انواع خوردنی ها طبق نظر علما 56

۲- ۴- ۱- حیوانات دریایی 58

۲-۵- احکام خوراکی های حیوانی 60

۲-۵- ۱- اصل اولی در احکام خوراکی های حیوانی 62

۲-۵-۲- احکام خوراکی های غیرحیوانی 65

۲- ۶- بررسی نظر آیت الله حسینی سیستانی در مورد خوردنی ها 66

۲- ۷ – بررسی نظرآیت الله حسینی خراسانی در رابطه با احکام حیوانات 67

۲-۸- حکم انواع نوشیدنی ها طبق نظرعلما 69

۲-۸- ۱- انواع نوشیدنی های حرام 70

۲-۹- اسلام و گیاه خواری 72

۲- ۹- ۱- گیاه خواری و ساده زیستن در اسلام 72

۲-۹-۲-قرآن،کتابی مقدس برای خام گیاه خواری وسیستم های تغذیه درجهان 74

۲-۱۰- خواص انگور و انجیر درکتب و روایات 75

۲-۱۱- طب سنتی کدام نان را توصیه می کند؟ 77

فصل سوم:احکام خوردنی ها و نوشیدنی ها از نظر فقهای اهل سنت

بخش اول: نظرات فقهای اهل سنت. 79

3-۱-1- انواع خوردنی ها 79

3-1-۲- طبقه بندی حیوانات حرام گوشت 80

۳-۱-۳- اقسام خوردنی های حلال و حرام 80

3-1-۴- احکام فقهی از نظر شافعی 83

۳- ۱- ۵- آداب غذا خوردن وآشامیدن در اهل سنت 84

۳-۱- ۶- حکم انواع نوشیدنی ها 87

بخش دوم: نظرات فقهای اهل سنت و امامیه در مورد احکام گوشتها 108

۳-۲- ۱- نظرات فقهای اهل سنت در مورد احکام گوشتها 108

۳- ۲- ۲- نظرات فقهای امامیه درمورد احکام گوشت ها 110

۳-۲-۳- نظرات مغایرفقهای اهل سنت و امامیه درمورد احکام گوشت ها 112

۳- ۲-۴- نظرات مشترک فقهای اهل سنت و امامیه درمورد احکام گوشتها 113

۳-۲-۵- حکم تناول میگو 115

۳-۲- ۶- خوردنی های تابو و تطبیق آن با اهل سنت 126

۳-۲-۷- نظرنگارنده 133

نتیجه گیری 134

پیشنهادات 138

فهرست منابع 140

چكیده

خداوند با آفرینش انسان، رزق و روزی او را همراهش آفریده است و برای استفاده انسان طبیعت زیبا و تمام حیوانات و میوه ها و سبزیجات را در اختیار قرار داده است. تا از آن ها برای خوردن، آشامیدن، پوشاک، مسکن و سایر نیازهای خود به کارگیرد. آن چه انسان می خورد و می نوشد در روح و روان و نیز جسم او تأثیرگذار است، از این رو خداوند متعال برخی از آن ها را حرام و برخی دیگر را حلال کرده است. بحث اطعمه واشربه یکی از مهمترین مسایل درجهت استمرار و بقاء هر موجود زنده ای است. به خصوص انسان که اشرف مخلوقات است. اطعمه و اشربه در لغت به معنای خوردنی ها و نوشیدنی ها می باشد. در لسان بیشتر فقها اطعمه و اشربه به همین معنا می باشد.در این خصوص پایان نامه ی حاضر پژوهشی است فقهی – تطبیقی، که نظرات فقهای مذاهب خمسه پیرامون احکام خوردنی ها و نوشیدنی ها مطرح گردیده است. و ادلّه ی موافقین و مخالفین مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. بنابراین روش پژوهش یک تحقیق نظری از نوع توصیفی میباشد. مطالب مورد نیاز را با استفاده از کتابخانه، کتابخانه ی دیجیتال، نمایه ی نشریات، مقالات مرتبط، و فضای مجازی وب، گردآوری کرده ایم. حاصل این تحقیق که با هدف استخراج نقاط اشتراک و افتراق آراء فقهای امامیه و اهل سنت در خصوص احکام خوردنی ها و نوشیدنی ها، صورت گرفته است؛ به شرح زیر می باشد.

۱.در فقه امامیه و اهل سنت تعریف جامعی از اطعمه و اشربه صورت نگرفته است؛ بلکه بیشتر به احکام آن اشاره شده است.

۲.اکثر فقهای امامیه در مورد احکام اطعمه و اشربه و مصادیق آن اتفاق نظر دارند.

۳.میان فقهای امامیه و اهل سنت در مورد احکام اطعمه و اشربه و مصادیق آن اختلاف نظر وجود دارد.

۴.میان فقهای مذاهب اربعه نسبت به احکام اطعمه و اشربه و مصادیق آن اختلاف نظر وجود دارد.

واژه های کلیدی:اطعمه، اشربه، امامیه، اهل سنت.

مقدمه:

قرآن کریم کتاب هدایت بشر تا قیامت است، لذا از هیچ یک از امور مهم و تأثیرگذار در زندگی انسان فروگذار نکرده است. تغذیه از اموری به شمار می رود که مورد توجه ویژه قرآن کریم است. این کتاب شریف علاوه بر توجه به اصول کلی و اساسی تغذیه، از بعضی غذاها نام برده است که دانشمندان اهمیت و ارزش غذایی و درمانی آن ها را یادآور شده اند و کتب و مقالات متعددی در موردشان نگاشته اند و حتی در برخی موارد ادعای اعجاز کرده اند.

اشاره قرآن به مباحث تغذیه، نشان دهنده اهمیت تغذیه در زندگی بشر می باشد. از طرفی بررسی و بازگویی غذاهای قرانی به همراه یافته های قطعی علمی سبب دید نو افراد به دین و قرآن شد. و از سویی نیز به کار بستن این آموزه ها، به خصوص در بخش غذا درمانی قران، بسیاری از مشکلات را در این رابطه حل خواهد کرد. خوراکی های گوناگون در کنار تأمین نیاز غذایی بدن، به دلیل برخورداری از خواص متفاوت در درمان پیشگیری از امراض نیز نقش دارد.