1-1-2-3-2 الزام ناشی از اصول حقوقی……………………………………………………. 14

1-1-2-3-3 احساس حقوقی مشترک……………………………………………………….. 14

1-1-2-3-4 طبیعت و نظم اشیاء و امور…………………………………………………….. 14

1-1-2-3-5 عرف فاقد نیروی الزام آور…………………………………………………….. 15

1-1-2-3-6 نظریه اسلام……………………………………………………………………….. 15

1-1-3 واژه­های همسو و مرتبط با عرف…………………………………………………….. 16

1-1-3-1 عادت…………………………………………………………………………………… 16

1-1-3-1-1 تعریف لغوی عادت……………………………………………………………… 16

1-1-3-1-2 تعریف اصطلاحی عادت……………………………………………………….. 16

1-1-3-1-3 تفاوت عرف و عادت…………………………………………………………… 17

1-1-3-2 بنای عقلا………………………………………………………………………………. 19

1-1-3-2-1 تعریف بنای عقلا………………………………………………………………… 19

1-1-3-2-2 عناصر بنای عقلا…………………………………………………………………. 19

1-1-3-2-3 تفاوت عرف و بنای عقلا………………………………………………………. 20

1-1-2-3سیره­ی متشرعه………………………………………………………………………… 22

1-1-3-3-1تعریف سیره متشرعه……………………………………………………………… 22

1-1-3-3-2 عرف و سیره­ی متشرعه…………………………………………………………. 23

1-1-3-4اجماع……………………………………………………………………………………. 24

1-1-3-4-1 معنای لغوی اجماع………………………………………………………………. 24

1-1-3-4-2 معنای اصطلاحی اجماع………………………………………………………… 24

1-1-3-4-3 تفاوت عرف و اجماع…………………………………………………………… 25

1-1-3-5قانون…………………………………………………………………………………….. 26

1-1-3-5-1 رابطه عرف و قانون……………………………………………………………… 26

1-1-3-5-2 تعارض عرف و قانون…………………………………………………………… 27

1-1-3-6 عرف و نص………………………………………………………………………….. 28

1-2 گونه شناسی عرف………………………………………………………………………….. 29

1-2-1 عرف به اعتبار سببیت…………………………………………………………………… 30

1-2-1-1 عرف لفظی……………………………………………………………………………. 30

1-2-1-2عرف عملی…………………………………………………………………………….. 31

1-2-2 عرف به اعتبار صدور…………………………………………………………………… 32

1-2-2-1 عرف عام و خاص از دیدگاه فقه………………………………………………… 32

1-2-2-2 عرف عام و خاص از دیدگاه حقوق…………………………………………….. 32

1-2-3 انواع عرف عام و خاص……………………………………………………………….. 34

1-2-3-1 انواع عرف عام……………………………………………………………………….. 34

1-2-3-1-1 عرف به اعتبار زمان و مکان……………………………………………………. 34

1-2-3-1-2 عرف مملکتی……………………………………………………………………… 34

1-2-3-1-3 عرف مذهبی………………………………………………………………………. 34

1-2-3-2 انواع عرف خاص……………………………………………………………………. 35

1-2-3-2-1 عرف به اعتبار زمان و مکان……………………………………………………. 35

1-2-3-2-2 عرف به اعتبار لازم الاجرا بودن……………………………………………….. 36

1-2-3-2-3 عرف به اعتبار مقدار شیوع……………………………………………………… 36

1-2-3-2-4 عرف به اعتبار تقدم و تأخر از حدوث واقعه………………………………. 37

1-2-3-2-5 عرف به اعتبار مبین حکم یا موضوع بودن………………………………….. 38

1-2-3-2-6 عرف به اعتبار پذیرش یا عدم پذیرش شارع………………………………. 39

1-2-3-2-7 عرف به اعتبار صحت و فساد…………………………………………………. 39

1-2-3-2-8 عرف به اعتبار دقت و تسامح…………………………………………………. 40

2- اعتبار و حجیت عرف……………………………………………………………………. 41

2-1 – ادله­ی حجیت عرف…………………………………………………………………….. 41

2-1-1- ادله شرعی………………………………………………………………………………. 41

2-1-1-1 کتاب……………………………………………………………………………………. 41

2-1-1-2 سنت……………………………………………………………………………………. 43

2-1-1-3اجماع……………………………………………………………………………………. 45

2-1-1-4 وجود احکام امضایی……………………………………………………………….. 45

2-1-1-5 سکوت شارع…………………………………………………………………………. 47

2-1-1-6 وحدت روش شارع و عرف………………………………………………………. 47

2-1-2 ادله عقلی…………………………………………………………………………………. 48

2-1-2-1 اتکای به فطرت………………………………………………………………………. 48

2-1-2-2 قاعده­ی ملازمه……………………………………………………………………….. 48

2-1-2-3 حفظ نظام……………………………………………………………………………… 49

2-1-2-4 استدلال به سه وجه عقلی………………………………………………………….. 49

2-2 مکاتب حجیت عرف………………………………………………………………………. 50

2-2-1 مکتب حجیت ذاتی…………………………………………………………………….. 50

2-2-2 مکتب عقل……………………………………………………………………………….. 52

2-2-3 مکتب امضا……………………………………………………………………………….. 52

2-2-4 گرایش­ها و روش­های کشف امضا………………………………………………….. 53

2-2-4-1 گرایش عدم ردع…………………………………………………………………….. 53

2-2-4-2 گرایش عدم ثبوت ردع…………………………………………………………….. 54

2-2-4-3 گرایش سکوت……………………………………………………………………….. 55

2-2-5 تفسیرهای ارائه شده درباره­ی امضا………………………………………………….. 56

2-3 شرایط حجیت عرف……………………………………………………………………….. 58

2-3-1 شیوع اطمینان آور……………………………………………………………………….. 58

2-3-2 مسامحی نبودن…………………………………………………………………………… 58

2-3-3 مخالفت نداشتن با عقل عملی………………………………………………………… 59

2-3-4 مقارن بودن……………………………………………………………………………….. 59

2-3-5 احراز عدم ردع شارع…………………………………………………………………… 60

2-3-6 عدم تصریح به خلاف………………………………………………………………….. 61

3- اهمیت و کاربرد عرف نزد امامیه…………………………………………………….. 62

3-1-اهمیت و نقش عرف در فقه…………………………………………………………….. 62

3-1-1- تاریخچه عرف…………………………………………………………………………. 62

3-1-2-ویژگی های مکتب عرف امامیه……………………………………………………… 64

3-1-2-1- ادبیات فقه…………………………………………………………………………… 64

3-1-2-2- اعتبار عرف………………………………………………………………………….. 65

3-1-2-3- کاربرد عرف………………………………………………………………………… 65

3-1-2-4-دلالت عرف………………………………………………………………………….. 66

3-1-2-5- ردع عرف……………………………………………………………………………. 66

3-1-3- فروعات بحث عرف………………………………………………………………….. 67

3-1-3-1- تغییر عرف…………………………………………………………………………… 67

3-1-3-2- عیوب عرف…………………………………………………………………………. 68

3-1-3-3- احراز و اثبات عرف……………………………………………………………….. 69

3-1-3-4- ناهمگونی عرف­ها………………………………………………………………….. 70

3-2-کاربرد عرف در فقه و حقوق……………………………………………………………. 72

3-2-1- کاربرد عرف در فقه…………………………………………………………………… 72

3-2-1-1- تشکیل مدلول التزامی……………………………………………………………… 72

3-2-1-2- تعیین حدود موضوع حکم شرعی کلی……………………………………….. 72

3-2-1-3- اثبات تحقق موضوع……………………………………………………………….. 74

3-2-1-4- تغییر موضوع حکم شرعی……………………………………………………….. 74

3-2-1-5- کشف حکم شرعی کلی………………………………………………………….. 75

3-2-2- عرف در دانش حقوق………………………………………………………………… 76

3-2-2-1- جایگاه عرف در حقوق…………………………………………………………… 76

3-2-2-2- عرف در تاریخ و حقوق…………………………………………………………. 76

3-2-2-3- عرف در حقوق نوشته و نانوشته………………………………………………… 77

3-2-2-4- عرف در حقوق عمومی و خصوصی………………………………………….. 78

3-2-2-5- عرف در حقوق جزا………………………………………………………………. 79

3-2-2-6- عرف در حقوق تجارت………………………………………………………….. 79

3-2-2-7- عرف در حقوق داخلی و بین الملل…………………………………………… 80

3-2-3- انعکاس عرف در قانون مدنی ایران……………………………………………….. 80

3-2-3-1- موارد رجوع صریح به عرف…………………………………………………….. 81

3-2-3-2-موارد رجوع ضمنی به عرف……………………………………………………… 87

نتایج…………………………………………………………………………………………………. 92

پیشنهادات………………………………………………………………………………………….. 94

فهرست منابع………………………………………………………………………………………. 95

بیان مسأله

اجتماعات انسانی همواره با حقوق همراه بوده و حقوق پیش از آن­که قانون­گذاری به وجود آید، به صورت روابط ساده بین آدمیان و به گونه­ی عرف و عادت، بین آنان جریان داشته است، عرف پدیده­ای است بر آمده از نیازمندی­های اجتماعی که مردم همواره آن را به طور مکرر و از روی اراده و بدون احساس نفرت و کراهت انجام می­دهند، این پدیده­ی اجتماعی که بهزمان به صورت یک قاعده­ی حقوقی در آمده است و از نیروی الزام آور بهره­مند می­گردد، دارای اصطلاحات و گونه­هایی است که در فقه و حقوق اسلام به شیوه­های گوناگون از آن­ها نام برده شده است.

عرف با نام­های دیگری از جمله سیره، طریقه، ارتکاز عقلا، سیره­ی متشرعه و… به کار رفته است، علمای فقه و اصول شیعه با بحث درباره­ی اعتبار و حجیت عرف و ارائه­ی دیدگاه­های گوناگون درباره­ی آن توانسته­اند در گذر زمان گرایش­ها و مکتب­هایی را درباره­ی حجیت عرف سامان دهند که امروزه به هنگام بررسی مکاتب فقه اسلام، از ویژگی­های مکتب عرف شیعه شمرده می­شود، این مکتب دارای قلمروهای کاربردی گوناگونی از جمله کشف حکم، تکمیل قانون و… می­باشد.

در قانون مدنی ایران در حدود 73 با عرف یا الفاظی مترادف آن استعمال گردیده و قانون معطوف به آنها گشته است، و در صورت عدم وضوح قوانین، به عنوان یک قاعده­ی حقوقی مورد حکم قرار گرفته و به رفع اجمال و تکمیل قانون می­پردازد.

اهمیت و ضرورت تحقیق

موضوع عرف و جایگاه آن در فقه امامیه و حقوق مدنی ایران از مهم­ترین مباحث عصر حاضر محسوب می­شود و در رسانه­های عمومی از قبیل مطبوعات مورد بحث و مناقشه بوده و در مورد جایگاه آن در قانون­گذاری دیدگاه­های متفاوتی مطرح گردیده است.

اهمیت عرف شناسی از آن­جا است که بخش عمده­ای از متون فقهی، مشتمل بر مفاهیم و معانی عرفی بوده، و بسیاری از مباحث فقهی، در برگیرنده­ی مسائل و موضوعات عرفی است، و درک صحیح این بخش از مسائل و موضوعات و فهم صحیح آن دسته از متون، به شناخت عرف از زوایای گوناگونی که در دانش فقه مطرح شده، بستگی دارد.

فهم عرفی از عناصری است که در استنباط احکام شرعی موثر است، چرا که پیام آوران خدا از میان مردم برانگیخته شده­اند تا با مردم سخن بگویند و حقایق را برای آنان تبیین نمایند، از این رو فهم ادله شرعی و خطابات دین برای نسل­های بعد متوقف بر این است که آنان عرف زمان صدور را به خوبی درک کنند و خطابات شرعی را بر معانی عرفی همان زمان حمل نمایند.

چون تا کنون جایگاه عرف و محدوده­ی کاربرد آن در دانش فقه به خوبی تبیین نشده است، بحث درباره­ی آن ضرورت می­یابد، زیرا برخی گرفتار افراط شده و تا پرتگاه عرف مداری فقه پیش رفته­اند و عده­ای دچار تفریط شده و تا دره­ی انکار بر مرجعیت عرف در شناخت مفاهیم و الفاظ سقوط کرده­اند.

اهداف پژوهش

اهدافی که در انتخاب موضوع جهت تحقیق و بررسی مورد نظر بود عبارتند از:

1. بررسی جایگاه و اهمیت عرف در فقه امامیه

1. شناخت ماهیت عرف و گونه­های مختلف آن

1. آشنای با ادله و شرایط حجیت عرف

1. شناخت کاربرد عرف در فقه و حقوق

1. بررسی انعکاس عرف در قانون مدنی ایران

سؤالهای پژوهش

سؤال اصلی

عرف در فقه امامیه و حقوق مدنی ایران از چه جایگاهی برخوردار است؟

سؤالهای فرعی

1. عرف و عادت به چه معناست؟

1. عرف از چه عناصر و ارکانی تشکیل می­گردد؟

1. ادله و شرایط حجیت عرف چیست؟

1. عرف در فقه و حقوق چه کاربردی دارد؟

1. آیا عرف منبع مستقلی برای استنباط احکام فقهی شمرده می­شود؟

فرضیه­های پژوهش

1. از دیدگاه امامیه عرف به عنوان منبع شناخت احکام شرعی محسوب نمی­شود، بلکه از جهات دیگری که کاشفیت از رأی معصوم داشته باشد، حجیت می­یابد.

1. عرف در کشف حکم و تکمیل قانون نقش بسزایی دارد.

روش تحقیق

عمده روش این تحقیق کتابخانه­ای بوده که به بررسی و مطالعه کتاب­های موجود در خصوص موضوع پرداخته شده است و ابزار گردآوری اطلاعات به صورت فیش برداری می­باشد.

ساختار تحقیق

این نوشتار در سه فصل تنظیم شده است:

2-3-5- رنگ.. 23

2-3-6- رفتار جریان خمیرابه. 24

2-4- اثر آردهای جایگزین کننده بر ویژگی های ناگت.. 25

2-4-1- آرد گندم. 25

2- 4-1-1- پروتئین گندم. 26

2-4-1-2- نشاسته گندم. Error! Bookmark not defined.

2-4-2- آرد ذرت.. 29

2-4-3- آرد برنج. 29

2-4-4- آرد سویا 31

2-4-5- نشاسته. 31

2-4-6- پروتئین‎ها 34

2-4-7- هیدروکلوئیدها 35

2-5- عوامل موثر در جذب روغن. Error! Bookmark not defined.

2-5-1- بررسی عوامل موثر بر جذب روغن. Error! Bookmark not defined.

2-5-1-1- دما و زمان سرخ کردن. 39

2-5-1-2- تخلخل. 40

2-5-1-3- خصوصیات فیزیکی ماده غذایی (شکل هندسی، سطح جانبی و خصوصیات سطحی) 41

2-5-1-4- فرمولاسیون ماده غذایی. 41

2-5-1-5- پوشش دهی. 43

2-6- فراورده ی گوشتی خمیرابه دار و سوخاری.. Error! Bookmark not defined.

2-7-ی بر پژوهش های پیشین. 47

فصل سوم : مواد و روش ها 56

3-1- تهیه نمونه ها 56

3-2- اندازه گیری ترکیبات شیمیایی ناگت گوشت شترمرغ. Error! Bookmark not defined.

3-2-1- اندازه گیری میزان رطوبت.. 58

3-2-2- اندازه گیری میزان چربی. 58

3-2-3- اندازه گیری میزان پروتئین. 59

3-2-4- اندازه گیری میزان خاکستر 59

3-3- اندازه گیری pH.. 60

3-4- اندازه گیری ویژگی های پخت ناگت گوشت شترمرغ. 60

3-5- اندازه گیری پارامترهای بافت ناگت گوشت شترمرغ. 61

3-6- اندازه گیری پارامترهای رنگ ناگت گوشت شترمرغ. 63

3-7- اندازه گیری ویژگی های حسی ناگت گوشت شترمرغ. 63

3-8- آنالیز آماری.. 64

فصل چهارم : نتایج و بحث.. 65

4-1- تركیبات شیمیایی. Error! Bookmark not defined.

4-2- pH.. 69

4-3- بافت.. 70

4-3-1- آزمون پروفایل بافت.. 70

4-3-2- نیروی برشی. 73

4-4- رنگ.. 74

4-5- ویژگی های پخت.. 77

4-5-1- کاهش قطر و افزایش ضخامت.. 77

4-5-2- افت پخت.. 79

4-5-3- چروکیدگی. 81

4-6- ویژگی های حسی. 82

فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادها 84

منابع. 88

پیوست ها 96

فصل اول : مقدمه

گوشت در جیره غذایی انسان به عنوان یک منبع مهم پروتئین و مواد معدنی از جمله آهن و روی به شمار می آید. میزان پروتئین موجود در گوشت شترمرغ در حدود 8/21 درصد است. از میان انواع گوشت های مصرفی مناسب انسان، گوشت شترمرغ دارای بالاترین میزان آهن است و بنابراین برای افراد کم خون و باردار بسیار مناسب است. میزان روی موجود در قسمت های مختلف لاشه شترمرغ متفاوت است با این حال در مقایسه با گوشت سایر پرندگان مقدار بیش تری روی دارد. مس موجود در گوشت شترمرغ از گوشت مرغ، بوقلمون و گاو بیش تر است اما مقدار کلسیم آن از گوشت گاو و مرغ کم تر است. مصرف گوشت شترمرغ برای افراد با فشار خون بالا بسیار مفید است چرا که این گوشت سدیم بسیار پایینی در مقایسه با گوشت مرغ و گاو دارد (کوپر و همکاران، 2004)(جدول 1-1).

اطلاعات در مورد محتوی ویتامینی گوشت شترمرغ اندک است با این حال وجود ویتامین های مختلف در آن تایید شده است. با توجه به ارزش غذایی بالای گوشت شترمرغ قرار گرفتن این ماده مغذی در سبد غذایی خانواده می تواند نقش موثری در سلامتی جامعه ایفا کند. با توجه به این که پرورش شترمرغ در ایران در حال گسترش است در آینده نزدیک شاهد استفاده بیش تر از محصولات شتر مرغ خواهیم بود.

جدول1-1- ترکیبات غذایی گوشت شترمرغ در مقایسه با سایر حیوانات (کوپر و همکاران، 2004)

ی نوشته‌ها

در رابطه با مسیرهای تشکیل مواد مؤثره گیاهان دارویی، نظرات متفاوتی ارائه گردیده است. به عنوان مثال سنتز مواد مؤثره گیاهان ناشی از دو گروه فرآیندهای متابولیسمی متفاوت و در عین حال مرتبط با هم می­باشند که عبارتند از:

1-2-1- فرآیندهای متابولیسمی عام[9]

این فرآیندها در تمامی موجودات زنده در سطوح مختلف عمومیت دارند و لذا در کلیه گیاهان چه دارویی و چه غیر دارویی به وقوع می­پیوندند.

1-2-2- فرآیندهای متابولیسمی خاص[10]

این فرآیندها در گیاهان دارویی که فرآورده­های خاصی تولید می­کنند، بیشتر به وقوع می­پیوندند (بقالیان و همکاران، 1379).

باید دانست که عام یا خاص بودن فرآیندها و ترکیب­های مربوط به آنها یک مفهوم نسبی است. تقسیم­بندی مواد مؤثره (دارویی) گیاهان که امروزه مورد تأیید می­باشند شامل 4 گروه اصلی، روغن­های فرار (اسانس­ها)، آلکالوئیدها، گلیکوزیدها و سایر مواد مؤثره هستند. منظور از سایر ترکیبات مؤثره، گروهی از ترکیباتی است که به دلیل ناهماهنگی و گستردگی ساختمان­های شیمیایی در سه گروه قبلی قرار نمی­گیرند (بقالیان و همکاران، 1379).

1-3- اسانس­ها

اسانس­ها طبقه­ای از روغن­های گیاهی هستند که از مخلوط ترکیب­های شیمیایی آلی فرار، سنگین و چربی تشکیل یافته­اند. در اصل وجود آنها، مسئول وجود بوی خوش یا مزه در گیاه می­باشد. اسانس­ها با توجه به نوع تیره­هایی که دارای روغن فرار می­باشند عبارتند از: تیره کاج[11] ، برگ بو[12] ، نارنج[13] ، مورد[14] ، چتریان[15] ، نعنائیان[16] و کاسنی[17]. اسانس­ها ممکن است به طور مستقیم توسط پروتوپلاسم به وسیله تجزیه مواد رزینی غشاء سلولها یا از هیدرولیز بعضی از گلیکوزیدها حاصل شوند.

آویشن شیرازی، حنا، زنجبیل، میخک، هل، اکالیپتوس، بابونه، رزماری و مریم­گلی از جمله گیاهان دارویی هستند که دارای مواد ثانویه بویژه اسانس، روغن و ترکیبات فنلی هستند که در صنایع غذایی و آرایشی کاربرد زیادی دارند(Cowan, 1999; Alamet al, 2007; Rodriguezet al, 2005; Muyima, 2004; Azlanet al, 2003). دانشمندان معتقدند که این مواد ممکن است یا به صورت مستقیم از تغییرات پروتوپلاسم و یا در اثر تجزیه شدن لایه­های رزینی شده دیواره سلولی و یا در اثر هیدرولیز بعضی از گلیکوزیدهای مشخصی بوجود می­آیند. درجه پخش این روغن­ها در گیاهان متفاوت می­باشد. به عنوان مثال در گیاهان تیره مخروطیان در تمام بافت­های گیاهی وجود دارد، در صورتی که در گلسرخ فقط در گلبرگ و در دارچین در پوست و برگ و در میوه چتریان فقط در پریکارب و در نعنائیان در تارهای ترشح کننده و برگها و سرانجام در یک نوع نارنج در گلبرگ و در نوع دیگر در پوست آن یافت می­شوند (میرزا و همکاران، 1375).

اسانس­ها با اینکه از نظر ترکیب­های شیمیایی متفاوت هستند، ولی در بعضی از خواص فیزیکی مشترک می­باشند. اسانس­ها بویی مشخص و ضریب شکستی قوی دارند و در اکثر موارد روی نور پلاریزه موثر می­باشند. قدرت چرخش اسانس­ها اغلب وسیله مناسبی جهت تشخیص آنها می­باشند. به طور مثال دراسانس نعناعترکیب منتول طبیعی چپ گرد است، ولی نوع مصنوعی آن راسمیک است و همچنین ترکیب کامفور طبیعی چپ گرد است. ولی کامفور طبیعی راسمیک می­باشد. وزن مخصوص اسانس­ها کمتر از آب است و فقط تعداد محدودی از اسانس­های گیاهی وزن مخصوصی بیشتر از آب دارند. به طور کلی اسانس­ها با آب غیر قابل اختلاط می­باشند، ولی می­توانند بوی خود را به آب انتقال دهند و ایجاد آبهای مقطر مختلف نمایند (مومنی و همکار،1377).

اسانس­ها در الکل، اتر و اغلب حلالهای آلی محلول هستند. اسانس­ها به علت تبخیر در اثر مجاورت هوا در حرارت عادی، روغن­های فرار، روغن­های اتری یا اسانس­های روغنی نامیده می­شوند. اسانس­ها به طور کلی بیرنگ هستند، بویژه هنگامی که تازه تهیه شده باشند. ولی رنگ آنها در اثرزمان به علت اکسیداسیون و رزینی شدن تیره می­گردند. بنابراین توصیه شده است برای جلوگیری از این تغییرات اسانس­ها باید در مکان خشک، ظرف­های سربسته و پر و از جنس شیشه به رنگ دودی نگهداری شوند. ساختمان شیمیایی آنها مخلوطی از استرها، آلدئیدها، الکلها، ستنها و ترپن­ها می­باشد. اسانس_­­ها اغلب متعلق به گروه شیمیایی ترپن­ها، سسکویی­ترپن­ها، الکل­ها، استرها، آلدئیدها، فنل­ها و پراکسیدها هستند، ولی ممکن است با موادی مثل رزین­ها و صمغ­ها همراه گردند که در این صورت ترکیب­های شیمیایی حاصل بسیار پیچیده می­باشند (بقالیان و همکاران،1379).

روغن­های فرار از نظر بعضی ویژگی­های شیمیایی و فیزیکی با روغن­های ثابت[18] اختلاف دارند که اهم آنها عبارتند از: روغن­های فرار قابل تقطیر شدن هستند و از این جهت به راحتی می­توان آنها را از طریق روش­های تقطیر استخراج نمود. ساختمان شیمیایی روغن­های فرار برخلاف روغن­های ثابت با قلیایی­ها صابونی نخواهد شد.

روغن­های فرار برخلاف روغن­های ثابت فاسد و ترش نگشته بلکه در مجاورت هوا و نور اکسیده و رزینه شکل خواهد شد. اسانس­ها شامل ترکیبات فرار یا مواد چربی دوست[19] که ازهیدروکربن­ها و یا ترکیب­های تک وظیفه­ای[20] که از سوخت و ساز مونوترپن­ها، سسکوئیترپن­ها، فنل پروپانوئید، اسیدهای آمینه (ترکیب­های چرب با جرم کم) و اسیدهای چرب ( ترکیب­های چرب با زنجیره بلند) مشتق می­شوند.

کیفیت محصولات طبیعی به وضعیت جغرافیایی محل رویش آنها بستگی دارد. اسانس­ها که توسط گونه­ها متفاوت گیاهان تولید و در اندام­های مختلف ذخیره می­گردند رابطه مستقیمی با بیوسنتز، متابولیسم و فعالیت­های بیولوژیکی گیاه دارند که تابع شرایط اقلیمی محیط زیست گیاه هستند. عوامل مختلفی مانند زمان برداشت محصول، نحوه جمع­آوری، طریقه خشک کردن، بسته­بندی و نگهداری در انبار در کیفیت و کمیت اسانس­های گیاهی موثر هستند. ترکیب­های معطر در سیتوپلاسم گیاهی شکل می­گیرند، به ویژه در اندام­هایی مانند بشره نازک، غده ترشحی و مجرای رزینی جمع می­شوند. از آنجایی که غلظت­های آنها در اندام گیاه بسیار کم است، بنابراین استخراج بسیاری از آنها از طریق مکانیکی ( به طور مثال از پوست مرکبات ) امکان­پذیر است. بعضی از ترکیب­های معطر با ارزش که در گلها بیشتر موجود است، با غوطه­ور کردن در حلالها ( هگزان یا بنزول) استخراج می­گردند. پس از تبخیر حلال، کانکریت آن باقی می­ماند که این روغن فقط مقدار کمی اسانس در بر دارد و ترکیب­های اصلی آنها چربی و موم­ها هستند.

به طور معمول مواد خام از اندام­های مختلف گیاه به طور مثال شکوفه، جوانه، میوه، پوست، بذر، برگ و غیره استخراج می­شوند. در اغلب گونه­های تک محصولی روغن مورد نظر به یک اندام تک محدود است، ولی در بعضی حالات روغن­ها توسط اندام­های مختلف دیگر تولید می­شوند. اگرچه باید تفاوتی بین روغن­ گل­های طبیعی که از طریق جداسازی با حلال بدست می­آید و اسانس قائل بود که از طریق تقطیر بدست می­آید. روغن_­های تقطیر شده ممکن است برخی از ترکیب­های خود را طی فرآیند از دست بدهند، مانند اسانس رز که فنیل اتل الکل خود را از دست می­دهد. اسانس­های طبیعی شامل مخلوطی از یک، دو یا چند ترکیب از لحاظ مقدار و یا شدت عطر نسبت به ترکیب­های دیگر فزونی گرفته­اند. ولی فقط عده محدودی از این اسانس­ها از یک ترکیب شیمیایی ساخته شده­اند مثل روغن بادام تلخ بنزآلدئید و روغن سبززمستانه[21] متیل سالیسیلات. به غیر از اسانس­هایی که از گلیکوزیدها مشتق شده­اند، روغن خردل و روغن بادام تلخ، به طور معمول ساختمان شیمیایی اسانس از هیدروکربن­ها و ترکیب­های اکسیژنه­ای که از هیدروکربن­ها مشتق می­باشند ساخته شده­اند. در بعضی روغن­ها مثل روغن تربانتین قسمت عمده ساختمان شیمیایی آن از هیدروکربن و مقدار کمی از ترکیب­­های اکسیژنه ساخته شده است و در روغن­های دیگر قسمت آنها از ترکیب­های اکسیژنه تشکیل یافته­اند، مثل اسانس خردل که 93 درصد آن از آلیل ایزو- سیانات و اسانس میخک که 85 درصد آن از مواد فنیلیک مثل اوژنول تشکیل شده است. اسانس­ها در کل مخلوطی از 2500 نوع ترکیب هستند که تا کنون شناسایی شده­اند که از 100 عدد آنها بیشتر استفاده می­شود. در طی قرون گذشته، استفاده از اسانس­ها و عصاره­های گیاهی گسترش فراوانی یافته است. امروزه با استفاده از دستگاه­های پیشرفته نظیر کروماتوگرافی گازی (GC)، کروماتوگرافی گازی متصل به طیف­سنج جرمی (GC/MS) و کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا (HPLC)، اجزای تشکیل دهنده اسانس­ها و عصاره­های گیاهی شناسایی شده­اند (خوشخوی و همکاران، 1376؛ زرگری، 1376).

کروماتوگرافی یک روش جداسازی توانمند است که در تمام شاخه­های علوم کاربردهایی دارد. کمی بعد از شروع قرن بیستم، کروماتوگرافی توسط گیاه­شناس روسی، میخاییل تسوت[22] ابداع و نامگذاری شد. کروماتوگرافی در بر گیرندۀ گروهی از روش­های مهم و گوناگونی است که به دانشمندان اجازه می­دهد تا اجزای نزدیک به هم یک مخلوط پیچیده را از یکدیگر جدا کنند. یک دسته­بندی اساسی روش­های کروماتوگرافی بر پایۀ انواع فازهای متحرک و ساکن و انواع تعادلهای درگیر در انتقال مواد حل شده بین فازها بنا شده است. سه گروه عمومی کروماتوگرافی مایع، کروماتوگرافی گازی و کروماتوگرافی سیال ابر بحرانی تقسیم شده است. علاوه بر جداسازی گونه­های شیمیایی بسیار نزدیک به یکدیگر برای شناسایی کیفی و اندازه­گیری کمی گونه­های جداشده به کار برد (سلاجقه،1383). روش­های استخراج اسانس­ها عبارتند از تقطیر جزء به جزء، تقطیر با آب و بخار، تقطیر با بخار مستقیم، روش آنزیمی و استخراج با حلال­های شیمیایی می­باشند (عیوضی، 1390).

1-4- دلایل رویکرد به گیاهان دارویی

امروزه رویکرد وسیع جهانیان به استفاده از داروهای طبیعی موجب ایجاد دگرگونی قابل توجهی در کلیه کشورهای جهان نسبت به شناسایی و تهیه مواد طبیعی و گیاهی و بازگشت به طبیعت شده، به طوری که اکثر کشورهای جهان دانش طب گیاه درمانی[23] در دستور کار پژوهش­های مجامع علمی قرار گرفته است (موسوی، 1382).

موادّ دارویی مصنوعی (شیمیایی) البته به­طور سریع اثر می­بخشند، و دارای یک تأثیر مشخص نیز می­باشند (ممکن است صرفاً مسکن باشند یا فقط تب­بر و یا…) ولی اکثر آنها عوارض جانبی نامطلوبی بر بدن انسان بر جای می­گذارند. در حالی که موادّ دارویی حاصل از گیاهان با آنکه بتدریج تأثیر می­بخشند، ولی اثرهای مفید جانبی داشته و فواید زیادی از نظر دوامسلامت بدندارند.

موادّ مؤثرة گیاهان، بخصوص عطریات و اسانس­ها، موارد استفاده متعدّد و متفاوتی در صنایع لوازم آرایشی، صنایع موادّ شیمیایی خانگی (نظیر شامپو، صابون، عطر، ادوکلن، خوشبوکننده­های هوا و امثال آنها) دارند، به­طوری که بدون حضور موادّ مؤثرة مذکور، ساخت و تهیة بسیاری از محصولات یاد شده امکان­پذیر نخواهد بود (ساخت و تهیة بسیاری از اسانس­ها به طریق شیمیایی امکان­پذیر نیست). استفاده از موادّ مؤثرة گیاهان دارویی در صنایع غذایی، رشد روزافزون دارد. اگرچه استفاده از موادّ مذکور در صنایع غذایی از گذشته معمول بوده، ولی اکنون در صنایع نوپای نوشابه­سازی، کنسروسازی، شیرینی­­سازی و… از موادّ مؤثرة گیاهان دارویی برای بهتر شدن طعم و رنگ و بوی محصولات در سطح دقیق­تر و حساب شده­تری استفاده می­شود (امیدبیگی، 1374).

1-5- تاریخچه کاشت اکالیپتوس در جهان و ایران

از زمانی که دانشمندان علوم گیاهی ابراز علاقه جهت استفاده از اکالیپتوس­ها به عنوان گونه غیر بومی در اروپا، شبه قاره هند و کشورهای همجوار، آفریقا، آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی نمودند، در حدود 200 سال می­گذرد. در این مدت قابل توجه، توالی گونه­های جدید موجب جلب توجه به کیفیت مفید و تزیینی تعدادی از اکالیپتوس­ها به صورت کنجکاوی گردید. البته جریان تشکیل گونه­های جدید متوقف نشده است. اکالیپتوس­ها به صورت گسترده در نواحی گرمسیری، نیمه­گرمسیری و معتدل دنیا کشت شده­اند، به نحوی که تا سال 2000 میلادی مساحتی بالغ بر بیش از ده میلیون هکتار را پوشانده­اند. اکالیپتوس­ها به صورت عمده به عنوان منبع تولید چوب کاغذسازی، هیزمی، ذغال چوب، تیرهای تونلی، تخته خرده چوب و اسانس­های روغنی مورد کشت قرار می­گیرند. درختان اکالیپتوس جزء گونه­های جنگلی سریع­الرشد هستند که بومی اقیانوسیه، به ویژه استرالیا می­باشند. در حدود 200 سال است که در کشورهایی غیر از استرالیا که رویشگاه طبیعی آن است، کشت شده­اند. میزان جنگل­کاری اکالیپتوس در جهان تا سال 1360 در حدود چهار میلیون هکتار گزارش شده­ است (عصاره و همکار، 1386).

اکالیپتوس بیش از یکصد سال پیش به ایران وارد گردید و در جنوب کشور که محیط مناسبی برای آن بود، کشت گردید. در حدود سال 1310 گونه­های مختلفی از اکالیپتوس به ایران وارد شدند و در شمال کشور کشت گردیدند و به زودی درختانی را به وجود آوردند، ولی اکثر درختان در اثر سرما و برف در سالهای 1327 و 1328 از بین رفتند. در سال 1330 نیز چند گونه از بذرهای مقاوم به سرما، به وسیلة پروفسور گائوبا به ایران ارسال شدند و در خزانة چمارسرای رشت کشت شدند. در بهار 1335 نیز تعداد 18 گونة اکالیپتوس مقاوم به سرما از استرالیا و مراکش وارد شدند و در خزانة باغ اکولوژی نوشهر کشت شدند و سپس به قطعات آربراتوم باغ مذکور انتقال یافتند. در سال 1342 بیش از 30 گونة مختلف توسط آقای دکتر ثابتی در اختیار سازمان جنگلها و مراتع کشور قرار گرفتند تا نتیجة رشد و مقاومت آنها در شرایط مختلف کشور مورد مطالعه قرار گیرد. پس از آزمایش­های سازگاری که توسط مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور انجام شد، بتدریج تعدادی از گونه­های مناسب ترویج شدند (ثابتی، 1373).

عصاره و نجفی در سال 1372 تعداد 40 گونه اکالیپتوس با توجه به خصوصیات نزدیک به شرایط اکولوژیک مناطق گرمسیری ایران، از ایالت­های جنوب و جنوب غرب استرالیا وارد کشور نموده و آزمایش­های سازگاری آنها را در جنوب ایران انجام دادند که تعدادی از آنها برای جنگلکاری، احداث پارکها و فضای سبز و استحصال مواد معطر بسیار مناسب تشخیص داده شدند.

1-6- خصوصیات گیاه­شناسی درختان اکالیپتوس

هر گونه اکالیپتوس با خصوصیاتی مانند شکل کلی و ابعاد، پوست تنه در مرحله بلوغ، نهال، برگ­های تازه و بالغ و حد فاصل، شاخه­های جوان، گل آذین، شکل جوانه، پرچم­ها، میوه­ها و دانه­ها قابل شناسائی است.

1-6-1- پوست

پوست اولیه اغلب صاف و پیوسته است، اما هنگامی که این لایه از فعالیت باز ماند، لایه­ای جدید پایین­تر از لایه قبلی شکل می­گیرد که برای یک­سال دیگر یا چندین سال ادامه می­یابد.

به طور کلی، پوست شاخه­های جوانی که به یک درخت بالغ تعلق دارند، صاف است، در حالی که در قسمت­های پایین­تر تنه و تا چند متری سطح زمین، بشره کم و بیش پایدار و همراه با شیارهای عمیق دیده می­شود.

………………….. 9

1ـ15ـ برداشت……………………………………………………………………………………………………….. 10

1ـ16ـ زمان جمع آوری……………………………………………………………………………………………… 10

1ـ17ـ ترکیبات شیمیایی……………………………………………………………………………………………. 10

1-18- موارد مصرف و کاربرد دارویی………………………………………………………………………… 11

1-19- کاربردهای بالینی و سنتی پنیرک………………………………………………………………………… 12

1-20- نکات قابل توجه……………………………………………………………………………………………. 12

1-21- خشکی……………………………………………………………………………………………………….. 13

1-22- تنش در گیاهان دارویی…………………………………………………………………………………… 14

1-23- انواع تنش خشکی…………………………………………………………………………………………. 16

1-24- نشانه های کمبود خشکی………………………………………………………………………………….. 17

1-25- انواع مکانیسم‎های مقاومت به خشکی در گیاهان…………………………………………………… 18

1-25-1- فرار از خشکی………………………………………………………………………………………….. 18

1-25-2- اجتناب از خشکی……………………………………………………………………………………….. 18

1-25-3- تحمل به خشکی……………………………………………………………………………………….. 19

1-26- اثرات تنش خشکی بر گیاهان مختلف…………………………………………………………………. 19

1-26- هگزاکونازول………………………………………………………………………………………………… 20

فصل دوم: بررسی منابع

2ـ1ـ بررسی منابع……………………………………………………………………………………………………. 22

2-2- ختمی خبازی (پنیرک)……………………………………………………………………………………… 23

2-2-1 ختمی خبازی به عنوان علف­هرز……………………………………………………………………….. 24

2ـ2ـ2کاربرد ختمی خبازی در پزشکی………………………………………………………………………….. 25

2ـ2ـ3 کاربرد ختمی خبازی در کشاورزی……………………………………………………………………… 27

2ـ3 تاثیر تنش خشکی بر رشد گیاهان………………………………………………………………………….. 28

2ـ4ـ هگزاکونازول…………………………………………………………………………………………………… 38

فصل سوم: مواد و روش ها

3ـ1ـ مواد و روش ها………………………………………………………………………………………………… 43

3ـ2ـ نحوه انجام تحقیق…………………………………………………………………………………………….. 44

3ـ3ـ اندازه گیری صفات……………………………………………………………………………………………. 45

3ـ3ـ1ـ تعداد برگ و طول ریشه…………………………………………………………………………………. 45

3ـ3ـ2ـ وزن تر و خشک…………………………………………………………………………………………… 46

3ـ3ـ3ـ سطح برگ…………………………………………………………………………………………………… 46

3ـ3ـ4ـ اندازه­گیری مقدار کلروفیل و کاروتنوئیدها به روش آرنون (1967)…………………………….. 46

3ـ3ـ5ـ پرولین……………………………………………………………………………………………………….. 47

3ـ3ـ6ـ اندازه‎گیری میزان کل قندهای محلول برگ…………………………………………………………… 48

3ـ3ـ7ـ استخراج عصاره برای اندازه­گیری پروتئین و فعالیت کمی و کیفی آنزیم……………………… 49

3-3ـ8 اندازه­گیری کمی آنزیم پراکسیداز به روش چنس و ماهلی (1955) …………………………….. 49

3ـ3ـ9 اندازه­گیری کمی آنزیم کاتالاز به روش ایسینگ و گرهاردت (1989) ………………………….. 49

3ـ3ـ10 سنجش پروتئین به روش لووری و همکاران (1951) ……………………………………………. 49

3ـ4ـ محاسبات آماری………………………………………………………………………………………………. 50

فصل چهارم: نتایج

نتایج…………………………………………………………………………………………………………………….. 53

4ـ1ـ تعداد برگ……………………………………………………………………………………………………… 53

4ـ 2ـ سطح برگ…………………………………………………………………………………………………….. 53

4ـ3ـ طول ساقه و ریشه…………………………………………………………………………………………….. 54

4ـ4ـ نسبت ریشه به ساقه………………………………………………………………………………………….. 55

4ـ5ـ وزن تر و خشک……………………………………………………………………………………………… 56

4ـ6ـ کلروفیل…………………………………………………………………………………………………………. 58

4ـ7ـ کاروتنوئید………………………………………………………………………………………………………. 60

4ـ8ـ غلظت پرولین………………………………………………………………………………………………… 61

4ـ9ـ غلظت قندهای محلول……………………………………………………………………………………….. 62

4ـ10ـ فعالیت کمی آنزیم پراکسیداز…………………………………………………………………………….. 63

4ـ11ـ فعالیت کمی آنزیم کاتالاز…………………………………………………………………………………. 64

4ـ12ـ فعالیت کمی پروتئین………………………………………………………………………………………. 65

4ـ13 همبستگی صفات…………………………………………………………………………………………….. 66

فصل پنجم: بحت و نتیجه گیری کلی

5- 1- تعداد برگ……………………………………………………………………………………………………. 68

5- 2- سطح برگ……………………………………………………………………………………………………. 70

5- 3- طول ساقه…………………………………………………………………………………………………….. 71

5- 4- طول ریشه……………………………………………………………………………………………………. 73

5- 5- نسبت ساقه به ریشه………………………………………………………………………………………… 74

5- 6- وزن تر و خشک……………………………………………………………………………………………. 76

5- 7- کلروفیل­ها……………………………………………………………………………………………………. 77

5- 8- کاروتنوئید…………………………………………………………………………………………………….. 79

5- 9- پرولین………………………………………………………………………………………………………… 80

5- 10- قندهای محلول…………………………………………………………………………………………….. 82

5- 11- فعالیت کمی آنزیم پراکسیداز…………………………………………………………………………… 83

5- 12- فعالیت کمی آنزیم کاتالاز……………………………………………………………………………….. 84

5- 13- فعالیت کمی پروتئین…………………………………………………………………………………….. 86

نتیجه­گیری کلی……………………………………………………………………………………………………….. 88

پیشنهاد…………………………………………………………………………………………………………………. 88

منابع…………………………………………………………………………………………………………………….. 89

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………………98

چکیده:

تنش کم آبی یکی از شایع ترین تنش های غیر زیستی است که رشد گیاه را در مناطق خشک و نیمه خشک محدود می کند. هگزاکونازول از ترکیبات تریازولی، انواع جدیدی از مواد شیمیایی هستند که با جلوگیری از سنتز جیبرلین منجر به کاهش رشد رویشی و افزایش رشد زایشی می­گردند. به منظور ارزیابی تاثیر تیمار هگزاکونازول بر خصوصیات رشدی گیاه ختمی خبازی (Malva sylvestris) تحت تنش خشکی، آزمایشی بصورت فاکتوریل در قالب طرح کامل تصادفی با 4 تکرار در شهرستان نیشابور انجام شد. در مرحله رشد فنولوژیک گیاه، در مرحله چهار تا پنج برگی، تنش آبی در شاهد و 50 درصد ظرفیت زراعی و تیمار هگزاکونازول در سه سطح 0، 15 و 25 میلی گرم در لیتر به صورت اسپری برگی اعمال شد. نتایج نشان داد که تیمارها موجب کاهش طول ساقه، ریشه و سطح برگ و افزایش نسبت ریشه به ساقه، وزن تر و خشک و غلظت پرولین و آنزیم های کاتالاز و پراکسیداز گردید و همچنین مشاهده شد که تیمارها تاثیری بر روی تعداد برگ، کلروفیل a، b، کل و پروتئین نداشته است.

واژه های کلیدی: تنش های غیر زیستی، صفات رشدی، تریازول، محلول­پاشی.

1ـ1ـ مقدمه

گیاهان دارویی در طول تاریخ همیشه با انسان قرابت خاص داشته و آثار دارویی و موارد استفاده آن بر هیچکس پوشیده نیست. اگرچه علاقه، همدمی و توجه به این گیاهان مفید، در سال های گذشته ناچیز بوده، ولی خوشبختانه اخیراً مورد عنایت و توجه بیشتری قرار گرفته است. علاقمندان به گیاهان دارویی معتقدند همانطور که گیاهان در باغ نباتات خوب رشد می کنند، باید سعی شود زمینه علاقمندی به این گیاهان در قلب های انسان ها نیز فراهم و افزون گردد. گیاهان دارویی یکی از منابع غنی کشور بوده که امکان صادرات آن نیز وجود دارد. زیرا وقتی به ارقام واردات کشورهای اروپایی مثل آلمان غربی و فرانسه توجه شود، معلوم می گردد که گیاهان دارویی بازار بزرگی در جهان داشته و کشور ما می تواند به یکی از مهم­ترین صادرکنندگان گیاهان دارویی تبدیل شود. ایران از لحاظ آب و هوا، موقعیت جغرافیایی و زمینه رشد گیاهان دارویی یکی از بهترین مناطق جهان محسوب می گردد و در گذشته هم منبع تولید و مصرف گیاهان دارویی بوده است. دانشمندان ایرانی مانند ابوریحان، ابن سینا، رازی و دیگران کتاب های مفصلی درباره گیاهان دارویی نوشته اند که مورد توجه جهانیان نیز بوده است. لذا علاوه بر اهمیت روز افزون گیاهان دارویی در سطح جهان که به سرعت می رود تا جانشین بسیاری از داروهای شیمیایی شود، صادرات این گیاهان نیز می تواند منبع بزرگی از درآمد ارزی برای کشور باشد. مواردی که برای صادرات این گونه کالاها وجود دارند شامل شکل رقابت، تهیه گیاهان استاندارد، خشک کردن، بسته­بندی، بازاریابی و غیره می­باشند (فتاحی و فتاحی، 1389).

متاسفانه با وجود این گونه منابع در کشور، ما به اهمیت این گیاهان واقف نبوده و بسیاری از این مواد اولیه را بلااستفاده گذاشته یا دور ریخته می­شود. رویکرد جهانی به سمت استفاده های مختلف درمانی، غذایی، صنعتی و … از گیاهان دارویی و معطر، موجب تبدیل صنعت تولید و فرآوری این گیاهان به یکی از صنایع سودآور و مهم در سراسر دنیا گشته است. صنعتی که از مراحل انتخاب و اهلی سازی گیاهان دارویی تا کشت و فرآوری آن را شامل شده و رشته های مختلف علمی را در درون خود جای داده است (نجفی و همکاران، 1391).

کشور پهناور ایران با سابقه تاریخی در طب سنتی و داشتن شرایط متفاوت اکولوژیکی و زیستی و دارا بودن بیش از 7500 گونه گیاهی که حدود 10 تا 15 درصد آن دارویی شناخته شده­اند، دارای پتانسیل بالقوه ی بسیار بالا برای تولید، فراوری و صادرات گیاهان دارویی می باشد و این لازمه مدیریت صحیح و ایجاد سیستم یکپارچه بین بخش های مختلف کشاورزی، منابع طبیعی، صنایع دارویی، مراکز تحقیقاتی، دانشگاهی و بازرگانی است (ابراهیمی، 1380). با توجه به اثرات سوء داروهای شیمیایی و سنتزی بشر از اواخر قرن بیستم رویکری مثبت به سمت جایگزین کردن فراورده های دارویی گیاهان به جای داروهای شیمیایی داشته است، به همین دلیل گیاهان دارویی از اهمیت اقتصادی بالایی برخوردارند (ستایش مهر و گنجعلی، 1391).

گیاهان دارویی یكی از منابع غنی كشور است كه امكان صادرات آن نیز وجود دارد. ایران از نظر آب و هوا در زمینه رشد گیاهان دارویی یكی از بهترین مناطق جهان محسوب می­شود، به همین دلیل صادرات آن می تواند منبع بزرگی از درآمد برای كشور باشد (شریعت، 1382).

1ـ2ـ اهمیت گیاهان داروئی:

برای بیان اهمیت تولید گیاهان دارویی باید به دلایل کاربرد گیاهان داروئی معرفی گیاهان داروئی و خواص آن ها، تولید گیاهان داروئی، اهمیت اقتصادی گیاهان داروئی و عوامل اکولوژیکی پرداخت و بررسی مختصر از گیاهان دارویی از ابتدا تا امروز نشانگر این است که تا اوایل قرن بیستم نقش مواد سنتزی بخصوص در داروسازی بسیار کم بوده و در گذشته دورتر اصلاً وجود نداشته است. بشر مواد دارویی لازم برای رفع دردها را از منابع طبیعی بدست می آورد و اکثر مشکلات پزشکی را با توسل به مواد طبیعی که قسمت اعظم آن ها را با منابع گیاهی تشکیل می دهد، حل می کرده است (معاونی، 1388).

بر اثر گذشت زمان عوامل مختلفی از جمله پیشرفت علوم، افزایش احتیاجات مردم و از همه مهم تر مسائل اقتصادی باعث بوجودآمدن مواد سنتزی شد. زیرا در بسیاری از موارد قیمت مواد طبیعی خیلی گران­تر از مواد سنتزی است و عامل دیگر سهولت استفاده از این مواد می باشد. زیرا مصرف یک قرص بسیار راحت است و یک ثانیه طول می کشد، ولی تهیه یک محصول گیاهی به صورت جوشانده، خیسانده و یا طرق دیگر با زحمت بیشتر و دقت بیشتر همراه است. با مصرف مواد سنتزی، اثرات جانبی شان نیز آشکار شد. اثبات وجود برخی از اثرات جانبی احتیاج به زمان طولانی و آمار زیاد دارد. بنابراین مسئله خطر داروهای سنتزی در یک یا چند سال مشخص نمی شود، ولی در حال حاضر، که بیش از هر زمان دیگر از عمر این مواد می گذرد، مشخص شده است که کمتر ماده ی سنتزی وجود دارد که دارای اثرات جانبی نباشد یا اکثر این مواد دارای، اثرات جانبی بوده و حتی مواد خالص شده گیاهی نیز کم و بیش دارای اثرات ثانوی هستند. اما مجموعه موادی که از طبیعت و گیاه به دست می آید، دارای حداقل اثرات جانبی بوده و اثرات جانبی مواد سنتزی به مراتب بیشتر از مواد گیاهی است و در بسیاری از موارد این آثار حتی به نسل های بعدی هم انتقال پیدا می کنند. به همین دلیل جوامع پیشرفته به فکر استفاده از منابع طبیعی و یا گیاهی هستند از جمله این کشورها می توان ژاپن، سوئیس، سوئد، آمریکا، انگلیس و بعضی از کشورهای قاره آسیا را نام برد (معاونی، 1388).

1ـ3ـ اهمیت کشت و تولید گیاهان داروئی

با توجه به پیشرفت­های چشمگیری که در صنعت داروسازی به خصوص در دهه های اخیر روی داده، ممکن است تصور ­شود که از اهمیت گیاهان داروئی کاسته شده است. ولی آماری که در سال های اخیر در مورد مصرف داروهای گیاهی ارائه شده نشان می دهد که این تصور، چندان صحیح نبوده و با وجود ارائه داروهای شیمیایی مشابه با مواد موثره گیاهان داروئی نه تنها از میزان کشت و تولید این گیاهان در کشورهای پیشرفته کاسته نشده، بلکه تولید و مصرف آن ها نیز افزایش یافته است. آمار جهانی نیز نشان می­دهد که مواد موثره حدود پنجاه درصد داروهای عرضه شده به بازار دارای منشأ طبیعی بوده و در برخی از کشورها این رقم به 90 درصد رسیده است. به علاوه استفاده از گیاهان داروئی و معطر در بین مردمان کشورهای توسعه یافته نیز به شدت در حال افزایش است، به طوری که هم اکنون 90% از مردم این کشورها از داروهایی با منشأ گیاهی استفاده می کنند (فتاحی و فتاحی، 1389).

رویشگاه های طبیعی ایران به عنوان ذخایر ارزشمند توارثی می توانند منشاء تهیه و تولید گیاهان، به خصوص گیاهان دارویی در طبیعت و مزارع، که به طبع از سازگاری مناسبی برخوردار خواهند بود، مورد توجه قرار گیرند (شوشتریان و همکاران، 1389). گیاهان دارویی برخلاف عموم محصولات زراعی و باغی كه در اثر تنش­های محیطی لطمه می­بینند، مواد موثره آنها می توانند تحت تاثیر تنش­های تنظیم شده و هدفمند، بر محصول بیوشیمیایی افزوده و مواد موثره ویژه ایجاد گردد، كه در این صورت بازدهی اقتصادی آنها افزایش خواهد یافت (امیدبیگی و طباطبایی، 1387). امروزه رویکرد گسترده جهانیان به استفاده از داروهای طبیعی موجب ایجاد دگرگونی قابل توجهی در کلیه کشورهای جهان نسبت به شناسایی و تهیه مواد طبیعی و گیاهی و بازگشت به طبیعت گشته، به طوری که در اکثر کشورهای جهان دانش طب گیاه درمانی در دستور کار پژوهش های مجامع علمی قرار گرفته است (موسوی، 1383). خشكی، شوری و گرما از جمله فاكتورهای محیطی محدودكننده رشد گیاهان است. باید به گیاهان دارویی مناطق گرم و خشك توجه ویژه­ای شود، زیرا خشكی و گرما می­تواند تا حدودی تركیبات دارویی را در این گیاهان افزایش داده و موجب بهبود كیفیت این گیاهان شود (رشیدی، 1390).

برخلاف دیگر محصولات زراعی، گیاهان دارویی گیاهانی هستند كه كیفیت مواد در مقایسه با كمیت آنها به مراتب مهم تر و ضروری تر می باشد. لذا جهت رسیدن به حداكثر كیفیت، علم و آگاهی از عوامل موثر بر رشد و نمو گیاهان دارویی بسیار حائز اهمیت می باشد. شناخت عوامل محیطی، گیاهی و زراعی نقش مهمی در موفقیت كشت گیاهان دارویی دارد. از مهم­ترین عوامل محیطی مؤثر بر رشد و نمو و تولید گیاهان دارویی و معطر، می توان نور، دما، آبیاری، ارتفاع محل رویش، خاك و موجودات زنده و غیر زنده پیرامون گیاه را بر شمرد (ابراهیم پور و عیدی زاده، 1390).

اثرات کمبود رطوبت در عملکرد و تغییرات مواد موثر گیاهان دارویی دارای ویژگی های خاصی است که باید به طور کامل مورد بررسی قرار گیرد. به نظر می رسد که گیاهان دارویی واکنش­های متفاوتی نسبت به تنش خشکی در عملکرد و مواد موثره تولیدی داشته باشند. برای درک این ویژگی­ها تحقیقات گسترده بر روی گیاهان با ارزش دارویی و اعمال تیمارهای مختلف نیاز می­باشد (لباسچی و عاشورآبادی، 1383).

1ـ4ـ مشخصات مهم تیره پنیرک[1]:

این گیاهان شامل ۸۰ جنس و ۱۵۰۰ گونه­اند. در اغلب نواحی کره ی زمین نیز به استثناء مناطق قطبی پراکندگی دارند. از مشخصات آنها این است که در خارجکاسه ی گل آنها کاسبرگ های کوچک و فرعی به نام کالیکول مرکب از ۳ تا ۱۲ تقسیم آزاد و یا متصل به هم در قاعده قرار دارد که در واقع بیرونی ترین پوششگل به حساب می آید (زرگری، 1375). این گیاهان غالبا علفی و برخی از آن ها به صورت درختچه ای یا درختی هستند. برگ ها متناوب، ساده یا منقسم، داراى گوشواره و معمولاً بلند و چوبى مى باشند. گل ها معمولا دو جنسی و منظم، دارای 5 کاسبرگ آزاد یا پیوسته و 5 گلبرگ آزاد می باشند. پرچم های آن ها مرکب از 2 ردیف حلقوی 5 تایی است، با این تفاوت که حلقه خارجی پرچم ها غالباً رشد پیدا نمی کند، در حالیکه پرچم های حلقه داخلی بر اثر انشعاب تکثیر می یابند و از اتصال میله آن ها به یکدیگر لوله ای به وجود می آید که تخمدان و خامه مادگی را کاملاً فرا می گیرد. در رأس لوله مذکور و یا در قسمت­های فوقانی طول آن، بساک پرچم ها به وضع مجتمع دیده می شود. مادگی چندبرچه ای است (امیدبیگی، 1390). میوه آنها خشک و مرکب از چند پوشینه و محتوی دانه هایی است که گاهی پوشیده از کرک های پنبه ای است. اکثر گیاهان این تیره حاوی ترکیبات موسیلاژی هستند که از آن ها دارو های متفاوتی ساخته می شود. پوست ساقه عده ای از گیاهان این تیره دارای الیاففیبرقابل استفاده در نساجی است. دانه بعضی از آنها مانند پنبه دارای روغن فراوان است (زرگری، 1375).

1ـ5ـ خصوصیات گیاه­شناسی ختمی خبازی:

پنیرک با نام علمی .Malva sylvestrisL از تیره پنیرکان می باشد. پنیرک گیاهی یک ساله، دوساله و یا به ندرت چندساله است (رضوی و همکاران[2]، 2010(.

شکل 1- 1 اندام هوایی گل پنیرک

منشا این گیاه آسیای میانه گزارش شده است و تقریبا در تمام نقاط جهان می روید (شوشتری، 1389). ریشه پنیرک کم و بیش منشعب، مخروطی شکل، مستقیم و ضخامت آن 5/1 تا 5/2 سانتی متر است. برگ ها بر روی ساقه به طور متناوب قرار دارند. دمبرگ و پهنک این گیاه کرک دار است. گل ها صورتی رنگ است که از زاویه بین برگ ها و ساقه ظاهر می شود. کاسبرگ ها رگه دار و بنفش رنگ هستند. میوه پنیرک مسطح و ده قسمتی است. بذر پنیرک لوبیایی شکل و قهوه ای رنگ است. گل ها و برگ های این گیاه حاوی مواد موسیلاژی، تانن[3]، مواد تلخ و مواد رنگی آنتوسیانین[4] است (امیدبیگی، 1390؛ ارضی و همکاران، 1391). پنیرک گیاه خزنده پایایی به ارتفاع 10 تا 15 سانتی متر با ساقه های کرک دار منشعب است. برگ های آن دارای پایه های دراز، قلوه ای شکل یا تا اندازه ای گرد با 5 تا 7 لوب و کرک دار است. رنگ گل ها صورتی تا سرخ و قطر آن ها 15 میلی متر است (توکلی­صابری و صداقت، 1384). گل ها بخش مهم دارویی گیاه را تشکیل می دهند و حاوی ماده موثره موسیلاژ است که در اثر هیدرولیز آن گالاکتوز[5]، آرابینوز[6]، گلوکز[7]، رامنوز[8]، اسید گالاکتورونیک[9] حاصل می شود (زرگری، 1375؛ شوشتری، 1389).

شکل 1- 2 بذر، گل و برگ پنیرک

1ـ6ـ زیستگاه و جمع­آوری:

گونه های این گیاه در محل های مرطوب، کنار جاده ها و مزارع یافت می شوند. پنیرک را در ماه های خرداد تا مرداد جمع­آوری کرده به سرعت در سایه می خشکانند (رضوی، 1388).

1ـ7ـ پراکنش:

14-2- براسینواستروئید: 22

1-14-2 تاریخچه: 23

2-14-2 براسینو استروئید ها و اثرات آنها در گیاهان: 24

3-14-2 اثرات براسینواستروئیدها بر روی اسیدهای نوکلئیک و سنتز پروتئینها: 27

4-14-2- نقش براسینواستروئیدها در افزایش تحمل گیاهان به تنشهای محیطی. 31

1-4-14-2 اثر براسینواستروئیدها بر تنش گرما 32

2-4-14-2 اثر براسینواستروئیدها بر تنش خشکی: 32

3-4-14-2 اثر براسینواستروئیدها بر تنش شوری: 33

5-14-2 اثر هورمون براسینواستروئید بر مؤلفههای فیزیولوژیکی: 34

1-5-14-2 رنگیزههای فتوسنتزی: 34

2-5-14-2 فنول ها : 35

2-5-14-2 قندهای محلول: 35

3-5-14-2 اثر هورمون براسینواستروئید روی پارامترهای رشدی و مورفولوژیکی: 36

فصل سوم. 38

مواد و روشها 38

1-3 زمان انجام تحقیق: 39

2-3 محل انجام تحقیق: 39

3 ـ 3 مشخصات اقلیمی و جغرافیایی محل تحقیق: 39

4-3- روش انجام تحقیق: 39

5-3- آماده سازی بستر کشت: 40

6-3تهیه محلول و محلول پاشی با هورمون براسینو استروئید: 42

7-3 اندازه گیری مقدار کلرفیل a ,b; وکلروفیل کل: 45

8- 3 اندازه گیری شاخص سطح برگ : 46

9-3 اندازه گیری آنزیم لیپوکسی ژناز: 47

10-3-روش تجزیه وتحلیل اطلاعات: 47

فصل چهارم. 48

نتایج وبحث.. 48

4- نتایج.. 49

4-1- نتایج اثر محلول پاشی با غلظت های مختلف هورمون براسینو استروئیدبر شاخص سطح برگ: 49

4-1-1-تاثیر هورمون براسنیو استرویید برشاخص سطح برگ: 49

4-1-2- تاثیر ژنوتیپ های مختلف برشاخص سطح برگ: 50

4-2-3- اثر متقابل هورمون براسینو استروئید وژنوتیپ بر شاخص سطح برگ: 51

4-2- نتایج اثر محلول پاشی با غلظت های مختلف هورمون براسینو استروئید بر کلرفیل فلورسنس اولیه((FO: 52

4-2-1 – نتایج اثر محلول پاشی با غلظت های مختلف هورمون براسینو استروئید بر کلرفیل فلورسنس((FO: 52

4-2-2 – نتایج اثر ژنوتیپ بر کلرفیل فلورسنس((FO: 52

4-2-3 – نتایج اثرمتقابل محلوپاشی با هورمون براسینو استروئیدو ژنوتیپ بر کلرفیل فلورسنس اولیه((FO: 53

4-3- نتایج اثر محلول پاشی با غلظت های مختلف هورمون براسینو استروئید بر کلرفیل فلورسنس حداکثر((fm: 54

4-3-1-اثر محلول پاشی هورمون براسینواستروئید بركلرفیل فلورسنس حداکثر((fm: 54

4-3-2- اثر ‍ژنوتیپ بركلرفیل فلورسنس حداکثر((fm: 54

4-3-3-اثر متقابل محلول پاشی هورمون براسینواستروئید ژنوتیپ و بركلرفیل فلورسنس حداکثر((fm: 55

4-4- نتایج اثر محلول پاشی با غلظت های مختلف هورمون براسینو استروئید بر کلرفیل فلورسنس متغیر((fv: 55

4-4-1-اثر محلول پاشی هورمون براسینواستروئید بركلرفیل فلورسنس متغییر((fv: 55

4-4- 2-اثر ژنوتیپ بركلرفیل فلورسنس متغیر((fv: 55

4-4-3-اثر متقابل محلول پاشی هورمون براسینواستروئید ژنوتیپ و بركلرفیل فلورسنس متغیر((fv: 55

4-5- نتایج اثر محلول پاشی با غلظت های مختلف هورمون براسینو استروئید بر کلرفیل فلورسنس متغیر به حداکثر((fv/fm: 56

4-5- 1-اثر محلول پاشی هورمون براسینواستروئید بركلرفیل فلورسنس متغیر به حداکثر((fv/fm: 56

4-5-2-اثرژنوتیپ بركلرفیل فلورسنس متغیر به حداکثر (fv/fm) : 56

4-5- 3-اثر متقابل محلول پاشی هورمون براسینواستروئید ژنوتیپ و بركلرفیل فلورسنس متغیر به حداکثر (fv/fm) 56

4-6- نتایج تأثیر هورمون براسینواستروئید بر میزان کلروفیل دانهال پسته: 57

4-6-1- اثر هورمون براسینو استروئید بررنگیزههای فتوسنتزی کلروفیل a: 57

4-6-2- اثر ژنوتیپ بررنگیزههای فتوسنتزی کلروفیل a: 57

4-7- نتایج تأثیر هورمون براسینواستروئید بر شاخصهای فیزیولوژیکی کلروفیل b دانهال پسته: 59

4-8- نتایج تأثیر هورمون براسینواستروئید بر شاخصهای فیزیولوژیکی کلروفیل كل دانهال پسته: 59

4-8-1- اثر هورمون براسینو استروئید بررنگیزههای فتوسنتزی کلروفیل كل: 59

4-8-2- اثر ژنوتیپبررنگیزههای فتوسنتزی کلروفیل كل : 59

4-8-3- اثر متقابل محلول پاشی هورمون براسینواستروئید ژنوتیپبررنگیزههای فتوسنتزی کلروفیل کل: 60

4-9- نتایج تأثیر هورمون براسینواستروئید بر ارتفاع دانهال پسته: 61

4-9-1- تأثیر غلظتهای مختلف هورمون براسینواستروئید بر ارتفاع دانهال پسته: 61

4-9-2- تأثیر ژنوتیپ بر ارتفاع دانهال پسته: 61

4-9-3- اثر متقابل محلول پاشی هورمون براسینواستروئید ژنوتیپبر ارتفاع دانهال پسته: 62

4-10- نتایج تأثیر هورمون براسینواستروئید بر وزن تر اندامهای هوایی پسته: 63

4-10- 1- تأثیر هورمون براسینواستروئید بر وزن تر اندامهای هوایی پسته: 63

4-10- 2- تأثیر ژنوتیپ بر وزن تر اندامهای هوایی پسته: 64

4-10-3اثرمتقابل محلول پاشی هورمون براسینواستروئید ژنوتیپ بر وزن تر اندامهای هوایی دانهال پسته: 65

4-12-3- اثرمتقابل محلول پاشی هورمون براسینواستروئید ژنوتیپ بر وزن تر ریشه دانهال پسته: 67

4-13- نتایج تأثیر هورمون براسینواستروئید بر وزن خشک ریشه دانهال پسته: 69

4-13- 1- تأثیر هورمون براسینواستروئید بر وزن خشک ریشه دانهال پسته: 69

4-13- 2- تأثیر ژنوتیپ بر وزن خشک ریشه دانهال پسته: 69

4-13-3- اثرمتقابل محلول پاشی هورمون براسینواستروئید ژنوتیپ بر وزن خشک ریشه دانهال پسته: 69

4-14- 2- تأثیر ژنوتیپ بر وزن خشک ریشه دانهال پسته: 70

نمودار16-4- اثر ژنوتیپ بر روی انزیم لیپوکسی ژنازدر پسته. 71