سخن گفتن درباره ی شاعر بلند آوازه ی شیراز ، این ستاره ی درخشان آسمان ادب فارسی که از دیرباز ، زندگی و آثارش مورد توجه هزاران  هزار از اهل ذوق و دانش و معرفت بوده است و محققان و سخن شناسان ، دیوان اشعارش را به محک نقد و تحقیق زده و گفتنیهای بسیاری را گفته اند ، برای این حقیر که جز عشق به آستان والای آن بزرگ مرد خدا بضاعتی ندارد ، کاری بس دشوار و طاقت فرسا بود . امّاهمین عشق به او با نیّت این که «ارادتی بنما تا سعادتی ببری» به وی این جرأت را بخشید که «صورخیال در شعر حافظ» را به عنوان رسالۀ پایان نامۀ  خود  برگزیند .

آری حافظ این شاعر عشق و معرفت ، نیروی دردناکی را که در جانش بود و امانش نمی داد و آشوبی در درونش ایجاد کرده بود ، همانند رنگین کمانی در آسمان ادب فارسی ، نمودار ساخت زیرا با گزینش و ترکیب واژه های مناسب امّا ساده و معمولی ، رمزها و نمادهایی معماّیی آفرید و پیام سرشار از عشق خود را به عنوان معجونی شفابخش و مفرّح با بیانی سحرآمیز در گوش آدمیان نجواگر شد .

او هنرمندی است که با هنر خویش ما را  از جهان می رباید و با جلوه ای غنی تر و پر هیجان تراز هستی ، آشنا می سازد که هشیارانه یا غیرهشیارانه در هوای آنیم ؛ او با هنرش وجود روحانی ما را از معنویات پر می سازد و با داروی معجزه آسای خود ، درد ملالت زندگی را تسکین می بخشد.

البته هر اندازه که سخن حافظ، روان و ساده می نماید و هر کس آن را ترجمان ما فی الضمیر خود یابد و نسبت به آن جذبه و کشش خاصی ـ که مافوق جاذبة سخن معمولی و عادی است ـ در خود احساس می کند ، به همان اندازه روشن ساختن رمز جذّابیّت سخن او و در یک کلام نمایاندن همان نکته ای که باعث مقبولیت عام شعر او شده ، یعنی «صور خیال در شعر حافظ» دشوار می باشد زیرا بیانش سخنی است که در آن ، حقیقت و امید و آرزو با پوچی و نا امیدی و جبر در هم آمیخته و با رنگ و بوی اعجاز و اسطوره و وحی بر صدر کلام سخنسرایان و سخنگویان ادب ، جایگاه و مرتبه ای والا و استثنایی به خود اختصاص داده است.

  به درستی که حافظ از این جهت  ـ  یعنی کاربرد صور خیال  ـ  ممتاز است چه  او در استفاده  از عناصر صورخیال ، کار را به حدّ اعجاز رسانده است و آرایش کلام با صنایع معنوی همچون : تشبیه ، استعاره ، کنایه و مجاز را به گونه ای رقم زده است که سخن علاوه بر فصیح و بلیغ شدن ، مناسب حال و مقام نیز قرار گیرد و این هنر از هر کسی بر نمی آید و یا حداقل هنر نمایی در این هنر ، کار هر کسی نیست . ولی خواجة شیراز این یگانه علمدار میدان رندان و سر حلقة آزادگان و وارستگان با بهره گیری از تجربیات گرانبار انسانی در طّی تحوّل زبان فارسی و همچنین خوشه چینی و تلّمذ در مکتب وحی و قرآن ، براستی در این هنر ممتاز گردیده است.

بخش دوم: بیان مسأله

صورخیال یعنی شکل های مختلف تخیّل که شعر را با مفهومی خیالی و تصویری همراه می سازد زیرا عنصر معنوی شعر در همه ی زبانها و در همه ی ادوار ، همین خیال و شیوه ی تصور  ذهن شاعر در نشان دادن واقعیات مادّی و معنوی است و زمینة اصلی شعر را صور گوناگون و بی کرانه ی این نوع تصرفات ذهنی تشکیل می دهد .

خیال یا تصور ، همان کوشش ذهنی شاعر است که برای برقراری نسبت میان انسان و طبیعت انجام می دهد و شعر اگر با تخیّل همراه نباشد سخن موزون است که شعر حقیقی محسوب نمی شود . پس عناصر صورخیال از جمله : تشبیه ، استعاره ، کنایه و مجاز با انواع مختلفی که دارند ، شعر را خیال انگیز کرده به آن مفهوم واقعی می بخشد .

حافظ که شاعری زیرک و رند است با بهره گرفتن از عوامل مختلف ، غزلهایی هنرمندانه از خود به جا گذاشته است که زبان حال همه ی افراد در سنین مختلف و در دوره های مختلف و در دوره های متفاوت می باشند و هرگز رنگ کهنگی به خود نمی گیرند . از جمله عوامل این استواری و طراوت دایمی اشعار او ، استفاده از عناصر صورخیال است که بسیار هنرمندانه به کار رفته اند و موجبات جاودانگی و جهانگیری شعر او را فراهم آورده اند و در یک کلام می توان گفت که راز بقا و افق درخشنده ی غزلهای خواجه ی شیراز ، هنر تخیّل انگیزی اوست که در این رساله مورد تحقیق و بررسی قرار می گیرد.

بخش سوم: اهداف تحقیق

انگیزه ی حقیر در انتخاب این موضوع ، این بود که گوشه ای از عظمت هنری حافظ را ـ که آن چنان پوشیده است ـ تا حدودی دریابد و این نکته را که ذهن بسیاری از نویسندگان و ادب شناسان را به خود مشغول داشته است ، تا اندازه ای روشن سازد و از این طریق هر طالب علم و دانش پژوهی را که بخواهد در دیوان حافظ به تحقیق و تفحض بپردازد ، یاری نماید . توضیح آن که اگر چه عده ای از حافظ شناسان و ادیبان بزرگ تا حدودی در این مورد ، داد سخن داده و راه را برای پژوهندگان هموار ساخته اند امّا هنوز برجستگیای شعر خواجه ی شیراز آن طور که باید و شاید ، بررسی نگردیده و این مشکل به طور کامل از سر راه ادب دوستان برداشته نشده است زیرا دیوان حافظ یک مجموعه ی ادبی صرف نیست ، فراتر از ادبیات است ، نامه ی زندگی است ، زندگینامة ماست و چه جست و جوهای عالمانه ای که صرف ردیابی پیشینة مکتب فلسفی و مذهب کلامی و فرقه ی عرفانی حافظ شده و راه به جایی نبرده است . همین موارد ، انگیزه ای شد تا این رساله با هدف روشن سازی بیشتر هنرمندیهای حافظ نگاشته شود.

بخش چهارم: اهمیت تحقیق

از آن جا که در دیوان حافظ ، صور بلاغی به طور کامل بررسی نشده و زیباییهای زیادی در دوران ادبیات نهفته است لازم می باشد که زوایای پنهان این ابیات از لحاظ زیباشناسی مشخص گردد تا دانش پژوهان و علاقه مندان ادبیات با آن آشنایی بیشتر پیدا کنند از این لحاظ ، بحث و تتبع درباره ی شعر حافظ در حوزه ی زیبایی شناسی ضروری به نظر می رسد.

بخش پنجم: پرسش های تحقیق

1- صورخیال یعنی چه؟

2- عناصر صورخیال کدامند؟

3- تأثیر صورخیال در آثار ادبی چیست؟

4- حافظ ، چگونه از عناصر صورخیال در شعر خود بهره برده است؟

5- صورخیال چه تأثیری در طراوت همیشگی و ماندگاری شعر حافظ داشته است؟

بخش ششم: فرضیه ها

1- اهل ادب ، گاهی عناصر صورخیال را برای زیباسازی در شعر خود به کار برده اند.

2- ابیاتی از غزلهای حافظ ، جزو بهترین نمونه های عناصر صورخیال هستند.

3- حافظ با زیرکی خاصی از عوامل صورخیال در شعر خود بهره برده است.

4- عناصر صورخیال باعث جاودانگی و جهانگیری شعر حافظ شده اند.

فصل دوم: پیشینه تحقیق

بخش اوّل : تاریخچه پیدایش عناصر صورخیال

از آنجا که عناصر صورخیال ؛ یعنی تشبیه ، استعاره ، کنایه و مجاز ، همان صنایع اصلی علم بیان می باشند بر آن شدیم تا مختصری از تاریخچة پیدایش علم بیان را بازگو کنیم .

در سرزمین یونان ، کوچ و اختلاط طوایف و آمیخته شدن فرهنگهای نزدیک به هم باعث پیدایش فرهنگی کاملتر و وسیع تر گردید و در همین راستا ، اوضاع اجتماعی و اقدامات مدم آنجا در جهت رفع مشکلاتشان از جمله ، طریقه ی مقابله در دادگاه ها و مجالس بحث و غیره ، نیز موجب شد که توجه آنها به نقش سخن خوب و مؤثر و به کار بردن شیوه هایی که کلام آنها را بهتر جلوه دهد ، جلب گردد و بدین طریق ، آرام آرام پایه های فنون ادبی گذاشته می شد و همچنین تعدّد و تنوّع طوایف بومی و کثرت خدایان و عقاید مختلف دربارة آنها و گوناگونی نحوه ی ابراز  این عقاید و احساسات نسبت به خدایان ، همگی دست به دست هم داد موجب پیدایش هنر در زمینه های مختلف شد .

زیرا هر کدام از آن طایفه ها به شیوه های خاص خود مثلاً ، غم انگیز ( تراژدی ) یا با نشان دادن قدرت و شجاعت ( حماسه ) و یا با همراه با شادمانی و پایکوبی ( شعر و موسیقی ) و غیره ، باورهای خود را نسبت به خدایان و ادیان ابراز  می کردند . چون هر کدام از خدایان را مظهر یکی از این موارد می دانستند .

این شکل گیری هنر ، شامل شاخه های مختلف ادبیات از جمله : شعر ، موسیقی ، نمایش ، داستان و غیره گردید و «فن بیان» هم که یکی از علوم ادبی می باشد در آن جا شکل گرفت و به همراه دو علم معانی و بدیع ، علوم بلاغی را تشکیل داد که مدتها به همین نام به کار گرفته شدند امّا بعدها در زبانهای مختلف از یکدیگر جدا شدند و سه علم مجزّای معانی و بیان و بدیع در قلمرو ادبیات ، استقلال یافتند .

عامل شکل گیری «فنّ بیان» در یونان باستان ، وجود دادگاه های متعدد بود که باعث توجّه به فن خطا به مؤثر سخن گفتن شد و سوفسطائیان به ظرایف فنّ خطابه و مغالطه ، توجّه بسیار داشتند تا این که بعدها افلاطون در مورد خطابه ، بحث های دقیقی کرد و این نکته را مطرح نمود که خطابه  باید  با توجّه به روحیات شنونده ایراد گردد و این همان مطلبی است که در عصر عباسی به علم معانی ما به صورت سخن گفتن به مقتضای حال مخاطب مطرح شد .

پس از افلاطون ، ارسطو کتاب مستقلی در این فنّ نوشت و از سبکهای خطابه و صنایعی که در مؤثر کردن کلام به کار می روند ، سخن گفت . پس به طور کلّی می توان گفت که اساس بلاغت چه در شرق و چه در غرب دو کتاب ارسطو یعنی «بوطیقا» و «رطوریقا» است.   ارسطو در کتاب «رطوریقا» از خطابه به عنوان شیوه ای که از همة ابزار و وسایل ترغیببه مقتضای مورد ، استفاده می کند ، سخن می گوید . از این رو از صناعات مختلفی که سخنور از آنها برای تأثیر نهادن بر شنونده استفاده می کند ـ از جمله : ضرب المثل ، تشبیه ، استعاره ، اغراق و جناس ـ  بحث می نماید.

ارسطو با توجّه به فنّ سخنرانی که در یونان رواج داشت ، علوم معانی و بیان را در کتاب رتوریک (Rhetoric ) خود مطرح کرد . رتوریک در اصل هنر گفتن به نحو مؤثر یا به عبارتی هنر ترغیب و تشویق کردن است و از اصول و شیوه های عرضة افکار به طرزی روشن و مؤثر و بر انگیزنده در قالب عباراتی جذّاب و دلنشین سخن می گوید .

در اروپای قرون وسطی ، رتوریک اهمیت بسیار داشت و آن را جزو سه علم : دستور زبان ، منطق و خطابه می دانستند که برای اخذ درجة دکتری لازم بوده و خطابه را به متابعت از ارسطو مرکّب از سه جزء : ابداع ، تبویب مطالب و سبک می دانستند . سبک ، انتخاب کلمات مناسب و استفاده از صنایع بدیعی و آهنگ و وزن بود تا مطالب هر چه بیشتر شیوا و مؤثر باشد . حتّی تا اوایل قرن نوزدهم هم هنوز رتوریک در مفهوم قدیمش که سخن گفتن مؤثر است ، مطرح بود ، زیرا همگان عقیده داشتند که ادبیات مخصوصاً شعر ، صناعتی است که از ابزار هنری سود می جوید تا بر خواننده اثر بگذارد .

در قرن نوزدهم ، نظریه های  بیانگرانه در ادبیات رایج شد . در این نظریه ها  اثر ادبی را در  وهلة اوّل به عنوان وسیله ای برای بیان احساس ، خلقیات و نیروی ذهنی خود نویسنده می نگریستند . در قرن بیستم ، نظریه های ذاتی و عینی رواج یافت که  می گویند : باید به  اثر ادبی فقط به عنوان یک اثر ادبی نگاه کرد و فقط به ذات و عین آن توجه داشت و نیازی نیست که موارد دیگر از جمله ذهن نویسنده و عکس العملهای خواننده در نظر گرفته شود . این گونه مباحث سرانجام باعث شد تا از اهمیت «رتوریک» کاشته شود ، یعنی بحث قدیمی علّت نمایی در ادبیات که آن را تأثیر و نفوذ در دلها می دانستند ، موقتاً فراموش می گردد . به همین جهت تدریس رتوریک از برنامه آموزشی بعضی کشور های اروپایی حذف شد .

امّا از سال1950به بعد بحث ارتباط بین نویسنده و خواننده یعنی تأثیر اثر ادبی بر خواننده ، دوباره به صورت نوینی احیا شد و تجدید حیات کرد و روز بروز گسترش یافت و از مباحث مهم نقد ادبی به شمار آمد و نقد رتوریک یا بلاغی رواج یافت .⁽¹⁾

با این وجود گرچه در کتاب رتوریک از ارسطو ، مسایلی در باره معانی و بیان و بدیع ، مطرح شده است که اساس بحث های بلاغی در شرق و غرب می باشد امّا چون در میان غربیان مسأله ای همچون اعجاز قرآن مطرح نبوده است ، این علوم در بین آنها، مثل مسلمانان پیشرفت نکرد تا اینکه در دوران معاصر ، توّجه به این علوم بخصوص علم «بیان» رشد بسیار یافت به طوری که در سالهای اخیر کتب و مقالات متعددی در باب استعاره (Metaphor) نگاشته شد .⁽²⁾

این تاریخچۀ رتوریک ( بدیع ) در غرب بود امّا آن طور که از مقایسۀ کتابهای بلاغی فارسی با آثار

آلودگی خاك به فلزات سنگین، فلزاتی که جرم مخصوص آنها بیش از 6 است (آلووی[1]، 1990)، یکی ازمعضلات زیست محیطی عصر حاضر می­باشد، چرا که تجمع زیاد و طولانی مدت این فلزات درآب و خاك، امکان انتقال آنها را به زنجیره­های غذایی انسان و حیوان فراهم می­آورد (کانینگهام و همکاران[2]، 1975).

فلزات سنگین از طریق فرایند­های خاكسازی یا فعالیتهای انسانی وارد خاك می­شوند (ایوقبو و همکاران[3]، 2005). استخراج و ذوب فلزات، تخلیه فاضلاب­های شهری و صنعتی و مصرف لجن آنها به عنوان کود، کاربرد کودهای شیمیایی و آفت کش­ها در کشاورزی از جمله اصلی­ترین منابع انسانی آلودگی فلزات سنگین در خاك می­باشند (رایسویک و همکاران[4]، 2009). فلزات سنگین برخلاف آلودگی­های آلی، بعد از ورود به خاك با تجزیه­های شیمیایی و میکروبی از بین نرفته و برای مدت طولانی حضور دارند (آدریانو و همکاران[5]، 2004). این فلزات باعث كاهش فعالیت­های آنزیمی و تخریب ساختمان پروتئینی و در نتیجه باعث كاهش رشد گیاهان می­گردند (ویگ و همکاران[6]،2003).

1-2 کادمیم

کادمیم در بین فلزات سنگین میل ترکیبی کمی برای اتصال به فاز­های تثبیت کننده خاک نظیر اکسید­ها و کلات­ها دارد. بنابراین قابلیت جذب این عنصر توسط گیاه و انتقال آن به شاخساره گیاه زیاد است (کاباتا-پندیاس و پندیاس[7]، 1992). کادمیم همچنین توانایی بالایی برای عبور از غشای سلولی ریشه دارد. همه این عوامل باعث شده که خطر حضور کادمیم در زنجیره غذایی بیشتر شود (چنی و ریان[8] ،1994).

کادمیم برای رشد گیاهان ضروری نیست بلکه یک عنصر سمی برای گیاه است که در غلظت­های 5 تا 30 میلی گرم در کیلوگرم در برگ گیاهان سمیت ایجاد می­ کند (کاباتا- پندیاس و پندیاس، 1992). غلظت­های بالای کادمیم در زنجیره غذایی برای انسان خطرناک است و باعث بیماری­های کلیوی و کبدی، مشکلات استخوانی و بیماری­های عصبی می شود. علاوه بر این توازن سایر عناصر معدنی مانند کلسیم و فسفر بدن در حضور کادمیم به هم می­خورد. بروز بیماری ایتای ایتای در ژاپن وجود كادمیم در محیط زیست را به عنوان یک عامل خطرناك برای سلامت انسان نشان داد. كادمیم در انسان باعث از دست دادن حس بویایی، سرطان، سكته مغزی، آمفیزم و پوكی استخوان می شود (لالور[9]، 2008 ).

1-3 روش های پالایش فلزات سنگین در خاک

روش­های زیادی برای پالایش فلزات سنگین در آب و خاک وجود دارد که شامل روش­های الکترو شیمیایی، روش اسمز معکوس، روش تبادل یونی، استفاده از واسطه­های گیاهی، تثبیت شیمیایی، آبشویی خاک، اکسیداسیون، احیا، جذب سطحی، روش­های بیولوژیکی و سایر روش­ها می­باشد (گله­دار و یونسی، 1387؛ سلیمی و همکاران، 1390). در اغلب موارد بیش از یک روش برای بهینه سازی عمل پالایش لازم می­باشد. اغلب این روش­ها با مشکلاتی نظیر هزینه زیاد، زمان بر بودن، کارایی کم در مقیاس بزرگ، عدم کارایی در غلظت­های زیاد آلاینده و غیره مواجه هستند (گله دار و یونسی، 1387).

1-1-3 تثبیت شیمیایی

در تثبیت شیمیایی با افزودن مواد غیر متحرك کننده به خاك تحرك فلزات سنگین کاهش می­یابد (کامپین و همکاران[10]، 2008 ). کاهش تحرك فلزات در خاك با بهره گرفتن از مواد آلی و غیرآلی، به ساز و کار­های مختلفی نسبت داده شده است که شامل: جذب سطحی (آدریانو[11]، 2001 )، رسوب با سولفیدها، فسفاتها، هیدروکسیدها یا کربناتها و تشکیل کمپلکس­های نامحلول فلز- ماده آلی (نایدو و همکاران[12]، 1996) می­باشد.

در این پژوهش سعی شده است تا کاهش تحرک فلزات سنگین در خاک از طریق زئولیت و اسید هومیک مورد بررسی قرار گیرد.

1-4 زئولیت

زئولیت نوعی از آلومینوسیلیكاتهای متخلخل با بار منفی است که کارایی آن­ها وابسته به ظرفیت تبادل کاتیونی و میزان منافذ ریز آن­هاست (انصاری مهابادی و همکاران، 2007 ؛ محمدی ثانی و همکاران، 1390). این کانی دارای ساختار مولكولی تتراهیدرال بوده كه به وسیله اتم­های اكسیژن به هم متصل شده ­اند. زئولیت­ها کریستال­هایی آب­دار از عناصر گروه II و I جدول تناوبی به خصوص سدیم، پتاسیم، منیزیم، کلسیم، استرانسیم و باریم هستند (حسینی ابری و همکاران،2007)، که از نظر کریستالوگرافی دارای فرمول سلول واحدی به صورت زیر می باشند:

Mx / n [(Al₂O₃ )x (SiO₂ )y ].WH₂O

که در آن M: کاتیون قلیایی یا قلیایی خاکی با ظرفیت n، W: تعداد مولکول های آب و (x+y) بیانگر تعداد چهار وجهی­های سلول واحد می­باشد (حسینی ابری و همکاران، 2007).

زئولیت­ها فراوان­ترین رزین­های معدنی هستند که بیش از 40 نوع طبیعی و 150 نوع مصنوعی آن وجود دارد. انتخاب پذیری بالا برای یک یون بخصوص، امتیاز ویژه زئولیت­ها می­باشد که می­توان از این خصوصیت برای جدا کردن یون­های مضر استفاده نمود. در بین زئولیت­های طبیعی سه نوع از آن­ها هستند که از نظر اهمیت از بقیه برتر بوده و عبارتند از کلینوپتیلولیت، موردنیت و چابازیت. کلینوپتیلولیت با دارا بودن ظرفیت تبادل کاتیونی بالا، مقاومت مکانیکی بسیار خوب، سطح جذب وسیع و جذب انتخابی بالا از موثرترین گونه­ ها برای حذف آلاینده­های سمی می باشند (خسروی و همکاران، 1390).

1-5 اسید هومیک

اسید هومیک گروهی از مواد بیوژن به همراه مواد آلی هتروژن هستند که وزن مولکولی زیاد و رنگ زرد تا سیاه دارند. مواد هومیک از نظر ساختاری بسیار پیچیده بوده، دارای وزن مولکولی حدود ۲۰۰۰۰ تا ۱۵۰۰۰۰ دالتون هستند (کافی و همکاران، 1392). هومیک اسید دارای عناصر غذایی چون فسفر و نیتروژن می­باشد و همچنین باعث افزایش جذب دیگر عناصر غذایی چونCa ،Fe ،K ،P ،N می­ شود (دلفاین و همکاران[13]، 2005). تحقیقات زیادی اثرات مثبت اسید هومیک را توصیف كرده­اند. تأثیر اسید هومیک بر رشد گیاه ممكن است به صورت مستقیم (افزایش كل وزن خشك گیاه) و یا به صورت غیرمستقیم (افزایش راندمان مصرف كود و كاهش فشردگی خاك ) باشد (خزاعی و همکاران، 1391). مواد هومیكی بر جذب عناصر غذایی، فرایند تنفس، مقدار قند و اسیدهای آمینه و كاهش تجمع نیترات تاثیر دارند و گیاهان را بر علیه بیماری­ها و ویروس­ها مقاوم می­سازند (کمری شاهملکی و همکاران، 1389). همچنین بر جوانه زنی بذر، رشد گیاهچه­ها، رشد و توسعه ریشه تاثیر دارند (کافی و همکاران، 1392؛ کمری شاهملکی و همکاران، 1389). گزارش­های بسیاری نشان می­دهد كه هومیک اسید باعث كاهش جذب فلزات سنگین چون Cd، Zn،Cu از طریق باند كردن آنها می­ شود ( لگویراتی و همکاران[14]، 2004).

1-6 گندم

گندم با نام علمی Triticum aestivum از خانواده گرامینه Poaceae)) می­باشد (امام، 1383). گیاهی دانه‌ای، یک ساله با تیپ‌های پائیزه و بهاره که با توجه به شرایط اکولوژیک مناطق مختلف مورد زراعت قرار می‌گیرد، این نبات گیاهی بومی مکزیک است. دانه گندم دارای 7 تا 18 درصد پروتئین، 60 تا 70 درصد نشاسته، 2 تا 2/5 درصد سلولز (فیبر خام) و 2 تا 1/5 درصد چربی می­باشد (دیویس و همکاران، 2002). این گیاه یکی از قدیمی­ترین و پر مصرف­ترین گیاهان زراعی بوده که بیشترین سطح زیر کشت را در میان گیاهان زراعی در جهان به خود اختصاص داده است (نورمحمدی و همکاران، 1376). و مهمترین غذای انسان است که در محدوده وسیعی از شرایط آب و هوایی جهان رشد می­ کند و دارای بیشترین پراکندگی در دنیاست (پور صالح، 1373).

در حال حاضر تحقیقات زیادی درباره کادمیم و سمیت آن در گیاه انجام شده است اما مطالعه جامعی به منظور حذف و یا کاهش اثرات سمی آن توسط زئولیت و اسید هومیک صورت نگرفته است. بنابراین با توجه به مطالب گفته شده، در این تحقیق سعی بر آن شده است تا چگونگی جذب کادمیم در یک محیط آلوده، توسط گندم مورد بررسی قرار گرفته و تاثیر اسید هومیک و زئولیت در جذب فلزات سنگین و تعدیل سمیت کادمیم مطالعه شود.

فرضیه ­ها:

1. اسید هومیک و زئولیت در کاهش سمیت کادمیم قابل جذب گیاه در خاک توانایی­­های متفاوتی دارند.

1. کاهش اثر سمیت کادمیم در خاک توسط اسید هومیک و زئولیت باعث بهبود رشد گیاه می گردد.

اهداف اصلی:

1. بررسی اثر اسید هومیک و زئولیت در کاهش میزان جذب و اثرات سوء کادمیم در گیاه

اهداف فرعی:

1. تعیین میزان جذب کادمیم از خاک­های اصلاح شده با اسید هومیک و زئولیت توسط گیاه گندم

 

 

فصل دوم

بر منابع

 

فصل دوم : بر منابع

2-1 تعریف آلودگی

با مراجعه به لغت نامه واژه آلودگی مترادف با لغاتی مانند ناخالصی، ناپاکی، کثیفی و مضر به چشم می­خورد. اگر چه این معانی از نظر لغوی صحیح هستند اما تعریف کاربردی زیست محیطی را به دست نمی­ دهند (عرفان­منش و افیونی، 1388). به طور کلی عاملی که باعث برهم زدن شرایط طبیعی محیط زیست شده و موجب تغییرات نامطلوب در آن شود آلودگی نامیده می­ شود. به عبارت دیگر هر گونه تغییر در ویژگی­های اجزای محیط به طوری که استفاده پیشین از آن­ها غیر ممکن گردد و به طور مستقیم یا غیر مستقیم منابع حیات موجودات زنده را به مخاطره اندازد نوعی آلودگی خواهد بود (شهبازی و همکاران، 1391). ماده آلوده کننده ماده­ای است که در جایی قرار گیرد که به طور عادی نمی­بایست آنجا قرار می­گرفت و یا دارای غلظتی بیش از غلظت طبیعی باشد به نحوی که بر روی موجودات زنده اثر نامطلوب داشته باشد (عرفان­منش، 1385).

2-2 آلاینده­ها

نظریات مختلفی در مورد آلوده کننده و آلودگی وجود دارد. در یک نوع تقسیم بندی، منابع آلاینده را به دو دسته نقطه­ای (در یک نقطه متمرکز و معمولا دارای غلظت بالای آلاینده­ها) و غیر نقطه­ای (دارای غلظت کمتر و دامنه­ انتشار وسیع­تر) تقسیم می­ کنند (عرفان­منش و افیونی، 1388). در حال حاضر منابع آلاینده­های غیر نقطه­ای به عنوان مهم­ترین عوامل آلوده کننده آب و خاک در مقیاس جهانی به شمار می­روند و کشاورزی و حمل و نقل، بیشترین سهم را در ایجاد این نوع آلاینده­ها دارند (شهبازی و همکاران،1391).

در یک تقسیم ­بندی دیگر مواد آلاینده در دو گروه آلاینده­های معدنی و آلاینده­های آلی تعریف می­شوند ( درویشی، 1391).

1- آلاینده­های معدنی: فلزات (Pb، Cd ،Cr، Ni و …)، شبه فلزات (As، Se و…)، عناصر غذایی (N، P، K، S و…) و ذرات رادیواکتیو (Cs، Uو…).

2- آلاینده­های آلی: ترکیبات آلی یکی از عمده­ترین آلاینده­های آب و خاک محسوب می­شوند. از جمله این مواد می توان به بای­فنیل­های پلی کلرینه، هیدروکربن­های نفتی، هیدروکربن­های چند حلقه­ای، آفت­کش­های آلی و … اشاره کرد.

1-2-2 آلاینده­های معدنی

یک دسته از آلاینده­های معدنی فلزات سنگین و عناصر کمیاب می­باشند. عناصر کمیاب به عناصری اطلاق می شود که از غلظت کمی در خاک و گیاه برخوردار باشند. این عناصر ممکن است برای رشد و نمو گیاه ضروری باشند یا نباشند (عرفان منش و افیونی، 1388).

واژه فلزات سنگین در حوزه های علمی مختلف دارای تعاریف مشخصی است. بطور مثال، درسنگ­شناسی به فلزاتی این واژه اطلاق می­گردد كه با دی تیزون واكنش می­دهند. اما در اغلب کاربردهای رایج، این واژه به فلزاتی اشاره دارد كه وزن مخصوص آن­ها بیش از 5/4 گرم بر سانتیمتر مكعب باشد (گاهی ۴،۵ یا ۶ هم تعریف می شود) (توکلی محمدی و همکاران، 1390).

منابع آلوده کننده خاک، آب و هوا به قرار زیر می­باشند:

الف- ایجاد آلودگی از طریق صنعت

ب- ایجاد آلودگی از طریق زباله و فاضلاب­های شهری

ج- ایجاد آلودگی از طریق پساب­های کشاورزی و استفاده از نهاده­های شیمیایی (سروی، 1387).

آلودگی خاك، به دلیل تأثیر مستقیم در تولید محصولات كشاورزی و تغذیه موجودات، بسیار حائز اهمیت است. بیشترین آلودگی­ها در مناطق صنعتی، اطراف شهرهای بزرگ و معادن وجود دارد. یكی از مشكلات اصلی كشاورزی در این مناطق، آلودگی خاك به عناصر سنگین است. زیرا فلزات سنگین ابتدا به گیاهان منتقل شده و سپس وارد زنجیره غذایی می­گردند. فلزات سنگین پایدار و غیرقابل تجزیه می­باشند. اگرچه بسیاری از آنها به مقدار كم برای چرخه­های بیولوژیک لازم هستند، اما اكثرا در غلظت زیاد سمی می­باشند (آلبولینو و همکاران[16]، 2003).

برخلاف سایر آلاینده­ها، دفع این فلزات از محیط بسیار مشکل می­باشد زیرا این فلزات به طور شیمیایی یا بیولوژیکی تخریب نمی­شوند و غیر قابل تجزیه هستند اما می­توانند اکسید شوند، احیا شوند و یا به وسیله مواد آلی کمپلکس شوند (گله­دار و یونسی، 1387).

2-3 سمیت فلزات سنگین در خاک

بسیاری از فلزات سنگین نظیر روی و مس دارای وظایف فیزیولوژیک در گیاهان و حیوانات هستند اما در غلظت های زیاد سمی می­باشند. اما برخی دیگر از این فلزات نظیر کادمیم و سرب حتی در غلظت­های کم هم سمی هستند (باسیک و همکاران، 2006).

باید در نظر داشت که ممکن است غلظت یک عنصر در خاک بالاتر از حد سمی بودن آن باشد ولی به دلیل عدم جذب توسط گیاه اثر سمی آن ظاهر نشود. ثابت شده است عناصر سنگین با وجود غلظت بسیار کم دارای تاثیرات عمل خارق­العاده­ای می­باشند. روش مناسب شناخت خاصیت سمی فلزات سنگین ضروری از روی ردیف قرار گرفتن الکترونگاویته آن­ها می­باشد که این با قدرت پایداری مشتقات آن­ها ارتباط مستقیم دارد. این فلزات می­توانند مسمومیت مزمن ایجاد نمایند که میان این مسمومیت با قدرت الکترونگاویته این فلزات رابطه مستقیم وجود دارد. در مورد اکسید فلزات سنگین در جدول تناوبی، هر چه به طرف گازهای نادر پیش رویم، در طبیعت پایدارتر می شوند و در سیستم بیولوژیکی با مولکول­های آلی ایجاد کمپلکس­های پایدارتری می­نمایند و به وسیله جایگزینی در کمپلکس­ها می­توانند قدرت عملکرد آن­ها را تغییر دهند و ایجاد مزاحمت نمایند (نوروزی و همکاران).

ثبات و پایداری و همچنین تجمع زیستی عناصر سنگین در بدن موجودات زنده و انتقال آن به حلقه­های بعد زنجیره­ی غذایی سبب شده است تا مطالعه­ الگوهای مختلف تجمع و پراكنش این فلزات در بافت­های خوراكی و غیر خوراكی گیاهان از دیدگاه ­های مختلف، به ویژه سلامت غذایی مصرف كننده حائز اهمیت باشد. مكانیسم اثر سمی فلزات سنگین از نظر زیست­شیمیایی ناشی از تمایل شدید كاتیونهای این فلزات به واكنش با گوگرد است. كاتیونهای فلزات سنگین با ملكول­هایی كه این فلزات را دربردارند، از طریق بلع وارد بدن می­شوند و به آسانی به گروه­های سولفهیدریل (-SH) كه در بدن انسان و سایر جانداران به وفور وجود دارد، متصل می­شوند، پیوند فلز گوگرد حاصل، معمولاً در آنزیم­ هایی كه سرعت واكنش­های سوخت و سازی مهم در بدن موجودات را كنترل می كنند، اثر می­گذارد، بنابراین این آنزیم­ها نمی­توانند وظیفه­ی عادی خود را انجام دهند و سلامتی موجودات به خطر افتاده و گاهی به مرگ منتهی می­ شود (رحیمی آلاشتی و همکاران، 1390).

. Alloway

. Cuningham et al.

. Iwegbue et al.

. Raicevic et al.

. Adriano et al.

. Vig et al.

. Kabata-Pendias& Pendias

. Chaney&Ryan

Lalor .3

. Campian et al.

1. Adriano

1. Naidu et al.

1. 1. Delfin et al.

. Lguirati et al.

. Davis et al.

1. 1. Albolino et al.

. Basic et al.

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)

ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه

 با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند

 پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد رشته کشاورزی

گرایش:خاک شناسی

عنوان:بررسی تغییرات کاربری اراضی منطقه مهاباد با بهره گرفتن از تکنیک RS و GIS

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد علوم و تحقیقات (تهران)

Science and Research Branch, Islamic Azad University

 

فرم پیشنهاد تحقیق

پایان‏ نامه‌ی كارشناسی ارشد

 

عنوان تحقیق به فارسی: بررسی تغییرات کاربری اراضی منطقه مهاباد با بهره گرفتن از تکنیک RS و GIS

 

 

                     گروه تخصصی: خاکشناسی

رشته تحصیلی:مهندسی کشاورزی-گرایش خاکشناسی    گرایش: پیدایش، رده بندی و ارزیابی

نیمسال ورود به مقطع جاری:91                 نیمسال شروع به تحصیل :اول   

 

نام و نام خانوادگی استاد (اساتید) راهنما:                             نام و نام خانوادگی استاد (اساتید) مشاور:

1- دکتر شهلا محمودی                                                    

تکه هایی از متن به عنوان نمونه :

 

4- اطلاعات مربوط به پایان‏ نامه:

 

الف- عنوان تحقیق

1- عنوان به زبان فارسی:

بررسی تغییرات کاربری اراضی منطقه مهاباد با بهره گرفتن از تکنیک RS و GIS

2- عنوان به زبان انگلیسی/(آلمانی، فرانسه، عربی):

Investigation on land use changes using RS and GIS technique

 

تذكر: صرفاً دانشجویان رشته‏های زبان آلمانی،‌فرانسه و عربی مجازند عنوان پایان‏ نامه خود را به زبان مربوطه در این بخش درج نمایند و برای بقیه دانشجویان، عنوان بایستی به زبان انگلیسی ذكر شود.

ب – تعداد واحد پایان‏ نامه: 6

ج- بیان مسأله اساسی تحقیق به طور كلی (شامل تشریح مسأله و معرفی آن، بیان جنبه‏ه ای مجهول و مبهم، بیان متغیرهای مربوطه و منظور از تحقیق) :

اطلاع از نسبت کاربری ها و نحوه تغییرات آن در گذر زمان یکی از مهمترین موارد در برنامه ریزی ها می باشد. با اطلاع از نسبت تغیرات کاربری ها در گذر زمان می توان تغییرات آتی را پیش بینی نمود و اقدامات مقتضی را انجام داد ( فیضی زاده و حاج میررحیمی، 1387). ارزیابی های جهانی و منطقه ای از پوشش اراضی و تغییرات و وضعیت کاربری اراضی برای مطالعات تغییرات زیست محیطی و اقلیمی، اهمیت دارند. اطلاع از تغییر کاربری اراضی جهت بررسی عوامل و علل آنها در یک دوره زمانی می تواند مورد توجه برنامه ریزان و مدیران باشد. استفاده از روش های سنتی جهت بررسی تغییرات کاربری های اراضی و پوشش اراضی مانند نقشه برداری زمینی، عموما وقت گیر و پرهزینه است اما استفاده از داده های ماهواره ای با توجه به ویژگی هایی مانند دید وسیع و یک پارچه، استفاده از قسمت های مختلف طیف گسترده انرژی الکترومغناطیسی جهت ثبت خصوصیات پدیده ها، پوشش تکراری و امکان به کارگیری سخت افزارها و نرم افزارها، در دنیا با استقبال زیادی روبرو بوده است. از جمله کاربرد تصاویر و داده های ماهواره ای تهیه نقشه کاربری اراضی و بررسی تغییرات کاربری و پوشش اراضی و بررسی تغییرات کاربری ها مطالعات زیادی صورت گرفته است. اهمیت شناسایی، تعیین محدوده و پایش این تغییرات از طریق سنجش از دور و داده های جغرافیایی به عنوان یک مولفه کلیدی از علم تغییر اراضی، به طور گسترده با مطالعات تغییرات زیست محیطی و جهانی مشخص شده بود. (تورنر و همکاران،2007). هدف اولیه برنامه های کاربردی سنجش از دور در بررسی تغییر کاربری اراضی، تهیه نقشه کاربری اراضی و پوشش، و تعیین اینکه در یک بازه زمانی تغییرات چقدر در حال گسترش یا در حال کاهش بوده و یا منطقه مقاوم به تغییر مشخص است (هنسن و همکاران،2008). به طور مشخص تغییرات ناشی از تغییرات کاربری شامل توسعه شهری و تبدیل اراضی کشاورزی به کاربری های مسکونی و صنعتی و تبدیل مراتع به اراضی کشاورزی صورت می باشند (منندهر و همکاران،2009). در چهار دهه گذشته تغییرات کاربری اراضی/ پوشش گیاهی در ایران با سرعت افزاینده در بعضی جهات نامطلوب به وقوع پیوسته است و این باعث تشدید روند تخریب منابع طبیعی گردیده است. از آنجا که تغییرات در کاربری اراضی/ پوشش گیاهی در سطوح وسیع و گسترده صورت میگیرد، لذا تکنولوژی سنجش از دور یک ابزار ضروری و باارزش در ارزیابی تغییرات به دلیل پوشش مکرر و تکراری کره زمین می باشد (لو و همکاران،2004). داده های سنجش از دور، منابع اولیه ای هستند که به طور گسترده ای برای پایش تغییرات محیطی در دهه های اخیر مورد استفاده واقع شده اند.

د – اهمیت و ضرورت انجام تحقیق (شامل اختلاف نظرها و خلاءهای تحقیقاتی موجود، میزان نیاز به موضوع، فواید احتمالی نظری و عملی آن و همچنین مواد، روش و یا فرایند تحقیقی احتمالاً جدیدی كه در این تحقیق مورد استفاده قرار می‏گیرد:

تحقیق حاضر در صدد تعیین انواع کاربری اراضی و بررسی روند تغییرات کاربری اراضی در بخشی از حوزه مهاباد می باشد. در این مطالعه کاربری های مختلف مرتع، کشاورزی آبی و دیم به دلیل تغییرات به وجود آمده در کاربری ها، وجود تصاویر ماهواره ای مربوط به دوره های مختلف و اطلاعات قابل دسترس برا ی مطالعه و بررسی انتخاب شدند. آگاهی از نوع و میزان تغییرات کاربری های اراضی در مناطق مختلف به عنوان یک پارامتر مهم مدیریت می تواند برنامه ریزان بخش های مختلف اجرایی را در مدیریت بهینه و توسعه همه جانبه یاری نماید. از لازمه های پیش پردازش تصویر جهت تعیین کاربری ها و پایش تغییرات، تصحیح هندسی، اتمسفری و رادیومتری دقیق تصاویر چند زمانه می باشد که اگر بطور صحیح تصحیح نشوند، نتایج نادرستی از آن بدست خواهد آمد. پایش زمانی و دقیق تغییر عوارض سطح زمین برای درک روابط و کنش های متقابل بین انسان و پدیده های طبیعی به منظور تصمیم گیری بهینه، از اهمیت به سزائی برخوردار است. در این مطالعه، تصاویر لندست TM و لندست +ETM با بهره گرفتن از پنج تکنیک پایش تغییر در حوزه مهاباد آنالیز شد. در این تحقیق می توان از تصاویر ماهواره ای لندست TM ، لندست+ETM، عکس های هوایی، تصاویر Google Earth و نرم افزارهای Idrisi3.2 ، Arc GIS10 استفاده نمود.

ه- مرور ادبیات و سوابق مربوطه (بیان مختصر پیشینه تحقیقات انجام شده در داخل و خارج کشور پیرامون موضوع تحقیق و نتایج آنها و مرور ادبیات و چارچوب نظری تحقیق):

ربیعی(1383) به منظور کشف و بازیابی تغییرات کاربری و پوشش اراضی شهر اصفهان از تکنیک مقایسه پس از طبقه بندی استفاده کرد. دو تصویر با الگوریتم حداکثر احتمال طبقه بندی شدند. تصاویر با بهره گرفتن از CROSSTAB تطابق داده شدند. نتایج نشان داد که در این دوره 2200 هکتار از اراضی کشاورزی اطراف شهر اصفهان به مناطق مسکونی تبدیل شده است.

موریوکی و همکاران (2011) با بررسی تغییر کاربری اراضی در شهرک چیولیو در کنیا با بهره گرفتن از تصاویر لندست SPOT XS سال 1999 و لندست +ETM سال 2001 نشان دادند که تغییرات کاربری اراضی و پوشش در اثر افزایش جمعیت اتفاق افتاده است.

لیون و همکاران (1198) هفت شاخص پوشش گیاهی از سه تاریخ مختلف داده های MMS را برای پایش تغییر و پوشش زمین مقایسه کردند و نتیجه گرفتند که روش تفاضل NDVI پایش تغییر پوشش گیاهی بهتری را اثبات می کند.

سپهری و گانگ جون (2006) از تکنیک های مختلف تعیین تغییر شامل مقایسه بعد از طبقه بندی، تفاضل تصویر و تفاضل NDVI و آنالیز برداری تغییرات برای تهیه نقشه کاربری اراضی تحت تاثیر سیل استفاده کردند. نتایج مطالعات نشان داد که از بین تکنیک ها، تکنیک های تفاضل تصویر و آنالیز برداری تغییرات در تهیه نقشه مناطق تغییر یافته- تغییر نیافته تحت تاثیر سیل بیشترین دقت را داشته است.

شفیعی (2004) در تحقیقی در دشت قزوین از روش های تفاضل تصاویر، تحلیل مولفه های اصلی، طبقه بندی تصویر و مقایسه پس از طبقه بندی برای پایش تغییرات استفاده کرد. نتایج نشان داد که روش طبقه بندی و مقایسه بعد از آن بهترین روش بوده است و نوع تغییرات نیز در این روش مشخص می گردد. نتایج مطالعات وی همچنین نشان داد که19.86 درصد از منطقه دچار تغییرات شده است.

جعفری (1388) به منظور بررسی تغییرات کاربری اراضی در مناطق مرکزی استان گیلان با بهره گرفتن از داده های سنجنده های +ETM ، MMS 1975, IRS 2000 نقشه های کاربری اراضی در چهار دوره زمانی در شش طبقه کاربری، تهیه نمود. سپس با بهره گرفتن از روش مقایسه پس از طبقه بندی میزان تغییر و تبدیل هر کاربری در دوره های مورد نظر تعیین کرد. بر طبق نتایج حاصل شده سطح اراضی جنگلی در طی دوره های زمانی مورد بررسی کاهش یافته و اراضی شهری رشد چشمگیری داشته است.

و – جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق:

با توجه به اینکه منطقه مهاباد از نظر کشاورزی دارای اهمیت ویژه ای در منطقه آذربایجان غربی می باشد، لذا تعیین تغییرات کاربری اراضی با بهره گرفتن از داده های سنجش از دور و تصاویر ماهواره ای می تواند در کاهش هزینه های مربوط به بررسی تغییر کاربری اراضی و دسترسی دقیق به تغییرات اراضی حائز اهمیت باشد. نوآوری این تحقیق بررسی کاربری اراضی با تکنیک GIS و تصاویر ماهواره ای می باشد که می تواند اطلاعات دقیق تری را در زمینه کاربری اراضی در اختیار بگذارد.

ز- اهداف مشخص تحقیق (شامل اهداف آرمانی، کلی، اهداف ویژه و كاربردی):

1 – تعیین تغییرات کاربری اراضی با بهره گرفتن از تکنیک سنجش از راه دور

2 – تعیین طبقات کاربری اراضی

3 – بررسی وضعیت تغییر کاربری اراضی با شرایط فیزیوگرافیک

4 – پی بردن به میزان کاهش اراضی کشاورزی با مطالعه تصاویر ماهواره ای و تکنیک GIS

ح – در صورت داشتن هدف كاربردی، نام بهره‏وران (سازمان‏ها، صنایع و یا گروه ذینفعان) ذكر شود (به عبارت دیگر محل اجرای مطالعه موردی): مؤسسات تحقیقاتی و شرکت‏های مهندسین مشاور – وزارت جهاد کشاورزی و سازمان جهاد کشاورزی استان مربوطه – اداره کلّ منابع طبیعی استان مربوطه – مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی موسسه تحقیقات خاک و آب – مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیز داری – سازمان حفاظت محیط زیست

ط- سؤالات تحقیق:

1 – آیا بین کلاسه های کاربری تفکیک پذیری مناسبی وجود دارد؟

2 – بیشترین تغییرات مربوط به کدام کاربری می باشد؟

3 – بررسی تغییرات کاربری منطقه مهاباد با تکنیک های جدید چه تاثیری در رشد کشاورزی منطقه دارد؟

ی- فرضیه‏های تحقیق:

سطح اراضی کشاورزی در منطقه مهاباد کاهش پیدا کرده است.

ک- تعریف واژه ‏ها و اصطلاحات فنی و تخصصی (به صورت مفهومی و عملیاتی):

تصحیح هندسی: تصحیح هندسی با روش غیر پارامتری چند جمله ای با بهره گرفتن از نقاط کنترل زمینی با پراکنش مناسب از سطح منطقه مورد مطالعه جمع آوری می گردد و در محیط نرم افزار PCI Gomatica انجام می شود.

تصحیح اتمسفری: در این تحقیق با بهره گرفتن از نرم افزار ENVI 4.5 از روش تفریق ارزش عددی پیکسل تیره تصحیحات اتمسفری انجام می شود.

پردازش تصاویر ماهواره ای: در این مطالعه برای تفکیک پذیری بهتر کلاسه های کاربری از روش های مختلف پردازش شامل آنالیز مولفه اصلی و همچنین برای آشکارسازی و تشدید تفاوت انعکاس طیفی بین پدیده ها و نیز کاهش اثر توپوگرافی بر روی تابندگی طیفی آنها در این منطقه، بعضی شاخص های معروف گیاهی مانند NDVI, CTVI, NRVI, TTVI, TVI, Ratio, RVI از طریق عمل نسبت گیری باندهای قرمز و مادون قرمز نزدیک ایجاد شدند و در فرایند انتخاب بهترین باندها جهت طبقه بندی مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرند.

5-روش شناسی تحقیق:

 

الف- شرح كامل روش تحقیق بر حسب هدف، نوع داده ها و نحوه اجراء (شامل مواد، تجهیزات و استانداردهای مورد استفاده در قالب مراحل اجرایی تحقیق به تفكیك):

تذكر: درخصوص تفكیک مراحل اجرایی تحقیق و توضیح آن، از به كار بردن عناوین كلی نظیر، «گردآوری اطلاعات اولیه»، «تهیه نمونه‏های آزمون»، «انجام آزمایش‏ها» و غیره خودداری شده و لازم است در هر مورد توضیحات كامل در رابطه با منابع و مراكز تهیه داده‏ها و ملزومات، نوع فعالیت، مواد، روش‏ها، استانداردها، تجهیزات و مشخصات هر یک ارائه گردد.

در این پژوهش نقشه کاربری اراضی/پوشش اراضی برای هر مقطع زمانی تهیه می شود و سپس با روش مقایسه پس از طبقه بندی با هم مقایسه می شوند.

متن کامل موجود نیست

آب تشکیل شده است؛ این چهار جزء جدا از هم نبوده و بین آن­ها فعل و انفعال برقرار است. بیرس (1938) تشکیل خاک را فرایندی بسیار پیچیده دانست: “خاک حاصل کنش آب و هوا و موجودات زنده با مواد مادری و متأثر از ناهمواری­های موضعی در طول زمان می­باشد. همچنین شرایط زهکشی نیز مهم بوده و توسط ناهمواری­های موضعی، جنس مواد مادری و لایه­ی سنگی، مقدار بارندگی، شدت نفوذ و رواناب کنترل می­ شود. بنابراین پنج عامل اصلی در تشکیل خاک مؤثر می­باشند: مواد مادری، آب و هوا، فعالیت­های بیولوژیکی، توپوگرافی و زمان. این عوامل وابسته به یکدیگر بوده و تغییر در یک عامل می ­تواند باعث تغییر در دیگر عوامل شود” [22]. در خاک فرایندهای بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی اتفاق می­افتد که از شرایط پیرامون خود بسیار تاثیرپذیر می­باشند. علاوه بر این، چنین فرایندهایی برای بقای حیات کره زمین بسیار مهم بوده و در مقیاس وسیع، اختلال در یک فرایند می ­تواند نظم اکوسیستم آن منطقه را با تهدید جدی روبه­رو کند. از طرفی گیاهان برای رشد نیازمند خاک بوده و از این طریق، خاک به طور غیرمستقیم بر تولید اکسیژن و غذا اثرگذار است. خاک همچنین در تنوع زیستی و فرایند تصفیه­ی آب شرکت می­ کند و نیز محل زندگی بخش عظیمی از جانداران می­باشد که حلقه­هایی از چرخه­های غذایی را شامل می­شوند. همان­طور که اشاره شد سیستم خاک منفصل از محیط اطراف خود نبوده و نسبت به آن مؤثر و متأثر می­باشد. ممکن است اتفاقاتی در خاک یا محیط­های وابسته رخ دهد و عملکرد طبیعی سیستم خاک را مختل کند. این اتفاقات مختل­کننده تنش نام دارند. تنش­های خاک می­توانند به صورت طبیعی و بدون دخالت انسان رخ دهند یا به صورت مصنوعی و حاصل فعالیت­های بشر باشند [146].

شکل1-1- محیط خاک

خاک یک اکوسیستم بسیار پیچیده است. اگرچه مطالعه ریز جانداران خاک مشکل و درک ما از آن­ها محدود می­باشد، کاردون و گایج (2006) بیان می­ کنند که تنوع حیرت انگیز و اندازه کوچک اجتماعات این موجودات برای ما بیشتر آشکار شده است و کاوش­ها در سال­های اخیر نتایج چشمگیری داشته است [24]. جملات فوق تنها بخشی از پیچیدگی خاک در تشکیل و تکامل، فرایندها، حیات و تاثیرپذیری از محیط را نشان می­دهد، ولی با بهره­مندی از نقاط روشن این سیستم پیچیده که تا حدی برای ما آشکار است می­توان به سوالاتی پاسخ داد که بی­شک در آینده می ­تواند یاری­دهنده سایر محققان در حل سوالات نامتناهی خاک باشد.

1-2- شاخص ­های کیفیت یا سلامت خاک

دوران و پارکین (1994) ظرفیت خاک یک اکوسیستم یا کاربری جهت حفظ حاصلخیزی، ابقای کیفیت محیط و بهبود سلامت گیاهی و جانوری را کیفیت و سلامت خاک تعریف کردند [39]. در واقع، سلامت خاک و کیفیت خاک را می­توان مترادف دانست و به­جای یکدیگر به­کار برد. سرویس ملی حفاظت منابع طبیعی ایالات متحده[1]، تعریفی مشابه از کیفیت خاک و سلامت خاک بیان کرده است، ولی به تعریف آن، دو وضعیت پویا و ذاتی را افزوده است. کیفیت ذاتی خاک این­گونه تعریف شده است: “بعدی از کیفیت خاک که وابسته به خصوصیات و ترکیبات طبیعی خاک بوده و متاثر از عوامل و فرایندهای خاکسازی می­باشد و تاثیر بشر در آن دیده نمی­ شود.” درحالی­که کیفیت پویای خاک وابسته به خصوصیاتی از خاک است که با استفاده و مدیریت خاک توسط بشر، در طول زمان تغییر می­ کند. کیفیت خاک به­ طور مستقیم قابل اندازه ­گیری نیست، اما خصوصیاتی از خاک که حساس به مدیریت و شرایط محیط می­باشند می­توانند به­عنوان شاخص مورد استفاده قرار گیرند [4]. کیفیت پویای خاک می ­تواند پایداری و حاصلخیزی اراضی را تحت تاثیر قرار دهد. سرویس حفاظت منابع طبیعی ایالات متحده (1996) شاخص ­های کیفیت خاک را به چهار دسته تقسیم می­ کند [94].

1-2-1- شاخص ­های قابل مشاهده

این نوع شاخص ­ها ممکن است با چشم قابل رویت باشند یا اینکه در عکس­ منطقه مشخص شوند. دیده شدن خاک تحتانی، تغییر در رنگ خاک، خندق­ها، آبگرفتگی، رواناب، پاسخ­های گیاهی، جابجایی خاک با باد نمونه­هایی از این نوع شاخص می­باشند.

1-2-2- شاخص ­های فیزیکی خاک

این شاخص ­ها وابسته به آرایش ذرات جامد و فضای خالی بین آن­ها می­باشد. عمق خاک، وزن مخصوص ظاهری، تخلخل، پایداری خاکدانه­ها، بافت، سله و فشردگی از جمله­ این شاخص ­ها هستند.

1-2-3- شاخص ­های شیمیایی خاک

این شاخص ­ها واکنش خاک، شوری، مواد آلی، غلظت فسفر، ظرفیت تبادل کاتیونی، چرخه­ی عناصر، غلظت عناصر آلوده­کننده (رادیواکتیو، عناصر سنگین و…) و عناصر مورد نیاز برای رشد گیاهان را شامل می­ شود. شرایط شیمیایی خاک می ­تواند روابط گیاه با خاک، کیفیت آب، ظرفیت بافری، قابلیت دسترسی عناصر غذایی و آب به گیاهان و دیگر موجودات زنده، حرکت آلوده­کننده­ها را تحت تاثیر خود قرار ­دهد.

1-2-4- شاخص ­های بیولوژیک خاک

ساختار و فعالیت جمعیت میکروبی خاک تا حد زیادی به وضعیت زیستگاه آن­ها وابسته است. درون این زیستگاه، میکروارگانیسم­های خاک در حال تغذیه، تنفس، رقابت، همیاری و پاسخ به تغییرات محیط می­باشند. در حقیقت اکثر جمعیت میکروبی خاک ممکن است در حالت غیر فعال به­سر برده و آماده پاسخ به­شرایط اطراف باشند تا در صورت مطلوب بودن شرایط، به جمعیت فعال تبدیل شوند [120]. اجتماع زنده­ی خاک و زیستگاه آن­ها تحت تاثیر یک شبکه به­هم پیوسته از تغییرات است که در اکوسیستم­ها متفاوت می­باشد و ترکیب هر اکوسیستم در اجتماع میکروبی، تا حدی منحصربه­فرد می­باشد [138]. به­نظر می­رسد زندگی گیاهی و جمعیت میکروبی خاک بیش­تر تحت تاثیر دما و رطوبت خاک [122]، تغییرات ناشی از فصل­ها [84] باشد، همچنین اسیدیته و قلیاییت خاک نیز بر زندگی گیاهی و جانوری خاک اثرگذار است. در یک اکوسیستم مشخص، عمق خاک عامل اولیه برای انتخاب زیستگاه میکروبی بوده و خصوصیات کلیدی یک زیستگاه مانند سطوح اکسیژن و دسترسی به غذا و مواد معدنی، در طول پروفیل خاک تغییر می­ کند.

1- The National Resources Conservation Service (NRCS)

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)

ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه

 با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند

موجود است

فرسایش خاک یکی از جدی­ترین مشکلات و مسائل محیط زیست در دنیا و به­ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک است (یان[1]، 2002؛ سایگین[2] و همکاران، 2011). فرسایش خاک بسته به نوع عامل انتقال دهنده ذرات، به دو نوع آبی و بادی تقسیم می­ شود. فرسایش بارانی یا پاشمانی از اشکال اصلی و مهم فرسایش آبی است که بستر را برای ایجاد سایر اشکال فرسایش فراهم می­ کند. الیسون[3] در سال 1944 برای اولین بار متوجه شد كه عامل اصلی فرسایش آبی ضربه قطرات باران به خاك لخت است. اگر ملل باستانی به نقش قطرات باران برروی خاك­های لخت آگاه بودند بی­گمان زمین­های متعلق به این تمدن­ها كمتر آسیب می­دیدند و امروزه تا این حد اراضی بایر و فرسوده وجود نداشت (رفاهی،1387). بسیاری از دانشمندان و متخصصین خاک معتقد هستند درک درست از فرسایش ناشی از قطرات باران به عصر مبارزات بی­حاصل با فرسایش خاتمه خواهد داد (ذاکر،1982).

آمار و ارقام موجود در مورد میزان فرسایش و رسوب و خسارات ناشی از آن­ها شامل، تخریب و کاهش حاصلخیزی خاک، کاهش ظرفیت آبراهه­ ها و مخازن، و آلوده شدن محیط زیست در سطح جهانی (لال[4]،1994) و در ایران (مهدوی،1381)، هشداری جدی در مورد ابعاد پدیده فرسایش خاک بیان می­ کنند. تشخیص، تعیین، پیش ­بینی و همانندسازی این فرایند طبیعی، که البته به شدت تحت تاثیر فعالیت­های انسان است می ­تواند راهگشا و راهنمای مدیریت و برنامه ­ریزی حفاظت خاک باشد. انجام این مهم نیازمند مدل­سازی خواهد بود. مدل­سازی پدیده فرسایش و رسوب از جمله مهمترین روش­های مطالعه تلفات خاک است که بسیار مورد توجه بوده است(پژوهش،1390).

2-1 انواع فرسایش و اهمیت آنها

فرسایش خاک بسته به نوع عامل انتقال دهنده ذرات، به دو نوع آبی و بادی تقسیم می­ شود که بسته به شدت فرسایش، شکل­های مختلفی از فرسایش آبی رخ می­دهد که یکی از مهم­ترین فرسایش­های آبی، فرسایش بارانی (پرتابی) یا پاشمانی است که در اثر برخورد قطرات باران به سطح خاک ایجاد می­ شود. این نوع فرسایش به عنوان اولین مرحله در فرسایش­های آبی شناخته شده است و نیروی محرکی برای شروع فرسایش­های دیگر است که با ایجاد فرسایش پاشمانی و ادامه بارندگی به ترتیب فرسایش­های صفحه­ای، بین شیاری، شیاری، خندقی و …. بسته به شرایط و ویژگی­های موجود در منطقه ممکن است رخ دهد. بنابراین با شناخت و بررسی عوامل موثر بر پاشمان ذرات خاک و جلوگیری از اولین مرحله­ فرسایش، تا حد زیادی می­توان فرسایش خاک را کنترل کرد.

3-1 فرسایش در ایران و جهان

فرسایش تشدیدی خاک در جامعه مدرن امروز یک مشکل جهانی می­باشد که اثرات شدید اقتصادی(پیمنتال[5]، 1995) و زیست محیطی (لال،1994) را به دنبال دارد. کوودا[6](1983) بیان می­ کند که از شروع کشاورزی تاکنون فرسایش خاک حدود 430 میلیون هکتار از اراضی حاصلخیز را در دنیا نابود کرده است. دودال[7] (1981) بیان می­نماید، سرعت فعلی تخریب اراضی کشاورزی به وسیله­ فرسایش خاک منجر به از دست رفتن غیر قابل برگشت حاصلخیزی حدود شش میلیون هکتار در سال در جهان می­ شود. در مورد میزان فرسایش خاک ایران و اثرات آن بر تخریب اراضی، کاهش حاصلخیزی خاک، و آلودگی­های زیست محیطی تاکنون مطالعه­ جامعی صورت نگرفته است. مشكل فرسایش خاك در ایران با شرایط اقلیمی خشك و نیمه خشك که بخش وسیعی از آن را مناطق كویری در بر گرفته است و خاك از پوشش مناسبی برخوردار نیست، بسیار بارز و چشمگیر می­باشد. و اهمیت حفاظت از منابع آب و خاك در آن دو چندان است. هر چند شرایط اقلیمی و وضع كنونی زمین­ شناسی ایران، به گونه­ ای است كه آن را به صورت یک كشور مستعد به فرسایش خاك درآورده است، ولی حقیقت آن است كه میزان فرسایش خاك در ایران، بیش از مقدار مورد نظر می­باشد. و برخلاف اهمیت این مسئله و نیز تلاش­ها و پژوهش­های انجام گرفته در بیش از نیم قرن گذشته، فرسایش خاك در كشور ایران، بسیار بیشتر از میانگین جهانی است (صالحی،1390). آمارهای منتشرشده نشان می­ دهند كه تلفات خاك در اثر فرسایش در کشور ما، چندین برابر بیش از میانگین آن در كشورهای آمریكایی و اروپایی است. در ایران، نرخ فرسایش خاک (25 مگاگرم در هکتار در سال) چهار برابر بیشتر از متوسط آن در جهان است (عباس­زاده­افشار و همکاران، 2010؛ جلالیان و همکاران، 1996).

4-1 علل فرسایش خاک در استان چهارمحال و بختیاری و منطقه مورد مطالعه

استان چهارمحال و بختیاری با وسعتی بالغ بر 16 هزار و 500 کیلومتر مربع در بخش میانی زاگرس واقع شده است که بیش از 70درصد از وسعت آن از مناطق کوهستانی تشکیل شده است. میانگین بارش سالانه این استان حدود 700 میلی­متر بوده و لذا این استان با وجود مساحت کم، حدود ده درصد از منابع آب کشور را در اختیار دارد. اما پراکنش مکانی منابع آب استان بسیار نامناسب است به طوری که مقدار بارندگی سالانه آن کمتر از 300 میلی­متر از مناطق شرقی تا بیشتر از 14700 میلی­متر در مناطق غربی تغییر می­ کند. وجود پستی و بلندی در سطح زمین باعث شده که در هنگام نزول باران و ایجاد جریان سطحی، آب از ارتفاعات قلل در امتداد شیب زمین و در جهات مختلف جریان پیدا کرده و به سمت نقاط پست حرکت کند. در نتیجه رواناب حاصل از بارش باران و آب چشمه ها و قنوات در سطح زمین جاری شده و رودخانه­ها را تشکیل می­دهند. بنابراین ویژگی­های اقلیمی و توپوگرافی باعث شده رودخانه­های پرآبی در آن تشکیل شود که این رودخانه ها سرچشمه اصلی دو رودخانه مهم کارون و زاینده رود به حساب می­آیند(صمدی بروجنی و ابراهیمی، 1389).

از نظر کاربری اراضی بیشترین وسعت استان (66 درصد) به اراضی مرتعی اختصاص دارد. اراضی جنگلی با سهم 19 درصدی در رتبه دوم قرار دارد. 12 درصد از اراضی، اراضی کشاورزی است و تنها 3 درصد به اراضی مسکونی، جاده و کارخانجات اختصاص دارد. در گذشته عمده اراضی استان (بیش از60 درصد) به صورت جنگل بوده است و در حال حاضر این رقم به حدود 19 درصد کاهش یافته است و این امر باعث شده بخش قابل توجهی از جنگل­های استان به طور کامل از بین رفته و به مراتع کم­بازده تبدیل شوند. در حال حاضر مراتع استان وضعیت نامناسبی دارند حدود 48 درصد اراضی مرتعی استان از نوع مرتع خیلی فقیر، 12درصد مرتع فقیر 37 درصد مرتع متوسط و تنها 3 درصد مرتع خوب ارزیابی شده است. و علت آن بهره ­برداری بیش از حد از این مراتع است. آمار نشان داده است که بهره ­برداری از مراتع این استان، 7/3 برابر حد مجاز صورت می­پذیرد و همچنین مدت زمان مناسب بهره ­برداری از این مراتع نیز رعایت نمی­ شود. متاسفانه وضعیت جنگل­های استان نیز بهتر از مراتع نمی ­باشد و در حال حاضر پوشش گیاهی جنگل­ها در وضعیت نامطلوبی قرار دارد (صمدی بروجنی و ابراهیمی، 1389).

برآوردهای کارشناسی اداره کل منابع طبیعی استان نشان می­دهد سالانه حدود 1000 هکتار از جنگل­های استان در حال نابودی است. استان چهارمحال و بختیاری به عنوان سرشاخه اصلی دو رودخانه کارون و زاینده رود بوده و کاهش بیش از حد پوشش گیاهی در آن باعث می­ شود فرسایش خاک افزایش یابد. و این امر موجب تشدید رسوبگذاری در مخازن سدهای مهم پایین دست مثل سدهای زنجیره­ای کارون در حوضه­ی کارون و سد زاینده رود در حوضه­ی زاینده رود می­گردد (صمدی بروجنی و ابراهیمی، 1389). یکی از سد­های زنجیره­ای کارون، سد ونک در شهرستان لردگان است که پوشش گیاهی طبیعی این منطقه جنگل های بلوط است که متاسفانه به شدت تخریب شده است. همچنین تغییر کاربری اراضی مرتعی به دیم و کشاورزی در حال رخ دادن است. در این منطقه به علت جنگل­تراشی، تغییر کاربری، بهره ­برداری بیش از حد از مراتع و چرای زیاد، علاوه بر نابود شدن پوشش گیاهی منطقه به ویژه نابود شدن کامل جنگل­های بلوط، خاک سطحی تا حدودی تخریب و بدون ساختمان شده است. این موضوع با توجه به بارندگی نسبتا زیاد منطقه (600 میلی متر)، شیب­دار بودن اراضی و وجود ناهمواری­های زیاد (اختلاف پستی و بلندی60-30 سانتی­متر) (مطالعات مرحله اول شبکه آبیاری و زهکشی اراضی پایاب سد مخرنی ونک، 1388)، از نظر فرسایش خاک به ویژه فرسایش پاشمانی، حائز اهمیت است. فرسایش پاشمانی اولین و مهم­ترین مرحله فرسایش آبی تلقی می شود و فرسایش خاک صورت نمی­گیرد مگر این که پاشمان ذرات خاک در اثر برخورد قطرات باران رخ دهد. لذا

با توجه به جایگاه ویژه سد مذکور، بررسی میزان فرسایش پاشمانی در این منطقه و حفاظت از منابع طبیعی این منطقه می ­تواند منافع ملی زیادی را به دنبال داشته باشد.

5-1 منطق فازی

نظریه مجموعه­های فازی در سال 1965 توسط پروفسور لطفعلی عسگرزاده دانشمند ایرانی تبار و استاد دانشگاه برکلی آمریکا، ارائه شد. این نظریه از زمان ارائه تاکنون، گسترش و تعمیق زیادی یافته و کاربردهای گوناگونی در زمینه ­های مختلف پیدا کرده است. منطق فازى(Fuzzy Logic) ، یک جهان­بینى جدید است که به رغم ریشه داشتن در فرهنگ مشرق زمین با نیازهاى دنیاى پیچیده امروز بسیار سازگارتر از منطق ارسطویى است. منطق فازى جهان را آن طور که هست به تصویر می­کشد )قاسم نژاد و همکاران، 1387). اساس منطق فازی بر زبان طبیعت بنا گذارده شده است )شعبانی نیا و سعیدنیا، 1388)

.Yuan

. Saygın et al.

.Ellison

.Lal

.Pimentel

.Kovda

. Doudal

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)

ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه

 با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند

موجود است