دانلود متن کامل پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد رشته کشاورزی

گرایش : مکانیک ماشین های کشاورزی

عنوان : طراحی و ساخت و بررسی عملکرد سیستم نمک زدایی از آب کشاورزی

دانشكده كشاورزی

بخش مهندسی مكانیک ماشینهای كشاورزی

پایان نامه تحصیلی جهت دریافت درجه كارشناسی ارشد مكانیک ماشینهای كشاورزی

عنوان:

طراحی و ساخت و بررسی عملکرد سیستم نمک زدایی از آب کشاورزی به روش یون زدایی خازنی در یک سیستم آبیاری مجهز به پمپ سانتریفیوژ

 با غشاء واسط کربن فعال

استاد راهنما :

دکتر محسن شمسی

استاد مشاور:

دكترحسن هاشمی پور

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چكیده:

كمبود آب در كشورهای خشك همواره یكی از موانع توسعه كشاورزی ، صنعتی و تامین غذای جامعه بوده است. یكی از  راه های مقابله با این مشكل تبدیل منابع آب شور به آب قابل استفاده است.این راه علاوه بر تامین آب نیازمند هزینه های عظیم انتقال و نگه داری خطوط نیست و در عین حال بسیاری از منابع آب كم ارزش را پر ارزش میكند. این مسئله در كشور ایران با توجه به حجم عظیم منابع آب شور اطراف و نبود آّب شیرین در زمینهای ساحلی همچنین چاه های شور داخل ایران اهمیتی دوچندان دارد. روش اصلی این تبدیل نمك زدایی است. یكی از جدیدترین روش های نمك زدایی، یون زدایی خازنی است.

در این تحقیق سعی بر این شده كه ضمن تحقیق در مورد كارایی آن نمونه ای از آن نیز ساخته شود. این كار با راه اندازی سیستم تست عمومی پمپ در بخش ماشینهای كشاورزی دانشگاه باهنر كرمان آغاز شد و سپس با ساخت پوسته طراحی شده از پلاستیک و تولید كربن فعال با فعال سازی پوسته پسته ادامه داده شد و بعد از آن الكترودی با ساختار رسانا از كربن كه دارای مقاومت مكانیكی در مقابل جریان آب باشد و علاوه بر آن پیوستگی لازم با پایه فلزی را داشته باشد، ایجاد شد. سپس آزمایشاتی همچون تیتراسیون كلر،فلیم فوتومتری ،ECسنجی و اندازه گیری pHجهت اثبات قابلیت نمك زدایی همه جانبه و متناسب آنها انجام شد. آزمایشات تیتراسیون كلر نشان داد كه یک سلول متشكل از 2 الكترود مثبت و منفی با فاصله مناسب در یک محلول آب شور در یک دقیقه قابلیت جذب بیش از 25% نمك محلول را دارد. آزمایش ECسنجی نیز روند آن تایید كرد. آزمایشات فلیم فوتومتری و pH سنجی نشان داد كه با انتخاب ولتاژ و فاصله متناسب با نوع و درصد شوری از تولید محصولات ناخواسته در این فرایند جلوگیری كرد.

كلید واژه ها: نمك زدایی، یون زدایی خازنی، كربن فعال، فلیم فوتومتری، تیتراسیون كلر

معرفی پژوهش

یون زدایی خازنی یک روش كم فشار غیر غشایی  برای عملیات نمك زدایی است كه قابلیت تبدیل شدن به ابزارقدرت در جعبه بازار بشر برای نمك زدایی در آینده را دارد(Farmer et al., 1995) . البته در زمان نوشتن مقاله مورد اشاره این فناوری هنوز در مقیاس آزمایشگاهی مطرح بود و امروز شركتهای بزرگی به صورت صنعتی در مالزی، چین و امریكا به دنبال استفاده از آن هستند . البته در ایران هنوز این تحقیقات در مقیاس آزمایشگاهی است و لذا با توجه به امكانات موجود این تحقیق سعی كرده قدری راه را به سمت صنعتی شدن آن باز كند.

انگیزه انجام این پایان نامه نیاز جهانی پایان ناپذیر به ارتقاء فناوریهای نمك زدایی جهت كاهش هزینه های تامین آب مورد نیاز بشر است.این نیاز فقط شامل آب شرب نیست بلكه صنعتی وكشاورزی نیزهست(USA-Bureau of Reclamation, 2004).

 البته باید توجه داشت كه وجه اهمیت این تحقیق جنبه های كشاورزی نمك زدایی است.

• تعریف مسئله :

ایران ازجمله كشورهایی است كه در منطقه ای خشك و نیمه خشك واقع گردیده وعلاوه بر كم بودن  متوسط بارش سالیانه با پراكش زمانی و مكانی ناهمگون ونامناسب آن نیز مواجه است ، این مسائل به طور كلی پتانسیل كم آبی و احتمال خشكسالی را در ایران افزایش داده ، بنابراین لزوم برنامه ریزی و مدیریت تأمین نیاز این ماده حیاتی از یک طرف و محدودیت منابع آب شیرین در دسترس از طرف دیگر، بهره گیری از منابع غیر متعارف موجود همچون منابع آبهای شور را در كانون توجه كلیه مدیران و كارشناسان قرار می دهد. در سالهای اخیر کاهش میزان بارش بویژه در کشورهای خاورمیانه که در آنجا اقلیم خشک و نیمه خشک حاکم است، موجب بروز مشکل در منابع آب، مخصوصاً به لحاظ مقدار آن شده و این وضعیت بر سیاست های موجود آب کشورها تاثیر می گذارد. ایران که جغرافیای وسیعی دارد، اخیراً با مسائل عدیده ای در زمینه های مقدار و کیفیت منابع آب مواجه شده است. عدم توزیع متوازن منابع آب در جغرافیای کشور، مدیریت نا مناسب منابع آب، اسراف بخشی از آب مصرفی، کاهش میزان بارش، بالا بودن میزان تبخیر، طوفان های شن، استفاده بی رویه از آب های زیرزمینی و آلودگی، علل و مشکلات مسائل مربوط به منابع آب ایران را تشکیل می دهند.

• وضعیت موجود آب در ایران

ایران که تحت تاثیر اقلیم نیمه خشک خاورمیانه است، با مساحت 1.648 میلیون کیلومتر مربع، جغرافیای وسیعی را به خود اختصاص می دهد. ایران از شمال با ارمنستان، آذربایجان، دریای خزر و ترکمنستان، از شرق با افغانستان و پاکستان، از جنوب با دریای عمان، تنگه هرمز و خلیج فارس و از غرب با ترکیه و عراق همجوار است. 52 درصد از مساحت این کشور را کوه و صحرا تشکیل می دهد.

ایران در یکی از خشک ترین مناطق جهان واقع شده است. میانگین میزان بارش سالانه 252 mm است. این رقم یک سوم میانگین بارش جهانی است. در شرایط جوی موجود، 179 mm از این میزان بارش یعنی 71 درصد تبخیر می شود. میانگین سالانه میزان تبخیر 1500 mm الی 2000 mm می باشد. این رقم، یک سوم میانگین جهانی است. در حالیکه رقم مزبور در مناطق کوهستانی شمال کشور 20 mm در سال می باشد، در صحراها 2000 mm در سال است. دو سوم از جغرافیای ایران کمتر از رقم میانگین، بارندگی دارند.

نرخ افزایش جمعیت در ایران بالاست، بر این اساس جمعیت ایران در سال 2009 میلادی حدوداً 73 میلیون نفر بود. در 20 سال اخیر افزایش سریع جمعیت، موجب تغییر بافت جمعیت شهرها و روستاها شده است. در حالیکه قبل از انقلاب، نسبت جمعیت روستاها به شهرها 60/40 بود، امروز این نسبت کاملاً برعکس شده است. در سال 2006 میلادی 39 درصد از جمعیت کشور در روستاها و 61 درصد در شهرها زندگی می کردند. نسبت جمعیت شهرنشین در سال 1986 میلادی 47 درصد بود و بالا بودن میزان مهاجرت به شهرستان های کوچک و روستاها جلب توجه می کرد. آبهایی که در گذشته به منظور آبیاری استفاده می‌شدند، اکنون برای تامین آب شرب مورد نیاز شهرها بکار برده می شوند. افزایش جمعیت، شهرنشینی، فعالیت ها در بخش صنعت و توسعه بخش کشاورزی، نیاز به آب در ایران را افزایش داده است.طبق آمار، در سال 1963 میلادی 44/4 میلیارد مترمکعب آب در ایران مصرف شده است. در حالیکه در سال 1993 این رقم 83 میلیارد متر مکعب بود، در سال 2006 این رقم به 36/93 میلیارد مترمکعب رسیده است. همانگونه که پیشتر نیز اشاره شد، منابع، نیاز و قحطی آب در جغرافیای ایران بطور یکسان توزیع نشده است. سایر مسائل مربوط به آب در ایران عبارتند از :استفاده بی رویه از آب در آبیاری، استفاده وسیع از آب های زیرزمینی برای کشاورزی، آلودگی آب و افزایش میزان نمک در آب و خاک.

همانند تمایل کلی در جهان، در ایران نیز از منابع آب بطور وسیعی جهت آبیاری استفاده می شود. 5/83 میلیارد متر مکعب از آب مصرفی یعنی 8/92 درصد برای آبیاری بکار برده می شود. 50 % از آبی که در بخش کشاورزی استفاده می شود، از آبهای رو زمین و50 % دیگر نیز از آبهای زیرزمین تامین می شود. در جدول استفاده از آب های زیرزمینی برای کشاورزی ، ایران در مقایسه با بنگلادش و هندوستان در رده پایین تر در مقایسه با چین، پاکستان، مکزیک، آرژانتین و مراکش در رده بالای جدول قرار دارد. کشاورزی، یکی از مهمترین منابع اقتصادی کشور می باشد و کمبود آب، توسعه کشاورزی را محدود می کند. ایران که سعی در خودکفایی در تولید مواد غذایی دارد، بخش وسیعی از منابع آب خود را، جهت بهره برداری در زمینه کشاورزی اختصاص داده می شود (1390 ،ماهنامه تحلیل خاورمیانه ،طوبا اوریم مادن).

جدول (1-1)میزان استفاده از منابع آب در ایران ( 1390 ،ماهنامه تحلیل خاورمیانه ،طوبا اوریم مادن)

عرصه های مصرف :	مقدار مصرف (میلیارد متر مکعب)	درصد
کشاورزی	5/82	22 /93
شرب	6/5	32/6
صنایع	03/0	03/0
سایر	37/0	43/0
مجموع	5/88	100

در ایران، 1/1 میلیارد متر مکعب آب در بخش معادن و 4/5 میلیارد مترمکعب آب در شهرها و روستاها استفاده می شود. 54 درصد از آب مصرفی در بخش معادن و 68 درصد از آب مصرفی در منازل از آبهای زیرزمینی تامین می شود. مساحت زمین های کشاورزی آبیاری شده در ایران حدوداً 5.350.000 هکتار است. این رقم، 32/8 درصد از مساحت کل کشور است. در 25 سال اخیر مساحت زمین های آبیاری شده دو برابر افزایش یافته است. در این کشور که گفته می شود آبیاری بازدهی لازم را ندارد، 75 درصد از آبی که برای آبیاری مصرف می شود، به هدر می رود. در ایران 90 درصد از آبیاری به روش سنتی انجام می شود. بعلت آبیاری غلط، سالانه نزدیک به 400.000 هکتار خاک رو به تخریب می گذارد. در نتیجه تخریب خاک، یک میلیون هکتار دیگر به مساحت صحراهای کشور افزوده می شود. در 15 سال اخیر سعی شده است با احداث سدهای زیاد، زمین های کشاورزی افزایش داده شوند، ولی این راه حل کارساز نیست. آبی که از طریق سدها جمع آوری می شود، حدود 25 میلیارد مترمکعب است. این رقم مساوی است با 28 درصد از آبهای رو زمینی مورد استفاده در بخش کشاورزی.

به رغم احداث 7 سد بزرگ در سالهای 2000-1990 و استفاده از آبهای زیرزمینی، مقدار زمین های آبیاری شده افزایش نیافته است. براساس تخمین ها برای تغذیه جمعیت رو به رشد ایران در سالهای آتی، به تولید 100 میلیون تن غذا نیاز است. در این راستا در سال 2021 نیاز آب کشور 150 میلیارد متر مکعب محاسبه شده است. این رقم 15 درصد بیشتر از پتانسیل آب شرب ایران است.در مناطقی مانند ایران که منابع آب کمی دارند، علاوه بر قحطی آب، به علت مدیریت بد منابع نیز آب به هدر می رود. در این راستا در مطالعات جهانی، برای کاهش میزان آب هایی که در حین آبیاری به هدر می رود و استفاده بهینه از منابع آب، لزوم توسعه تکنیک های آبیاری مدرن نظیر تغییر روش های آبیاری، استفاده از روش آبیاری قطره ای و بارشی برجسته می شود.( 1387 ، ببران)

سالهای طولانی، ایران سعی کرده است مشکل کمبود آب بعلت عدم توزیع مساوی منابع و تقاضای آب را با انتقال آب میان حوزه ها حل کند. بعلت نسبت افزایش سریع جمعیت، تراکم حرکت جمعیت به سوی شهرها، امنیت غذا، بارندگی و خشکسالی، پیش بینی می شود ایران در آینده با مشکل تامین تقاضای آب مواجه خواهد شد .

ایران سعی دارد با مدرنیزه کردن روش های آبیاری کشاورزی، توسعه پروژه های انتقال آب میان حوزه ها، احداث سد و انبارها برای جمع آوری آب و همکاری با کشورهای شرقی خود، مشکل کمبود و کیفیت آب را حل کند.

در حال حاضر یکی از موانع کشاورزی در مناطق  خشک  و نیمه خشک کمبود آب است و رفع آن به علت نبود آب مناسب برای كشاورزی در این مناطق به راحتی انجام پذیر نیست از طرف دیگر مشکلات تغذیه آبی جمعیتها و ازدیاد جمعیت در این چند دهه و افزایش نیازها مانع اختصاص آب شیرین به کشاورزی شده است. علاوه بر این در استانهای بیابانی و خشک مانند کرمان که چاه های آب شور زیاد است ولی آب مناسب برای کشاورزی وجود ندارد یکی از راه های تامین آب در کوتاه مدت تامین آب مصرفی در کشاورزی، نمک زدایی از آب شور موجود است .

• نمك چیست؟

نمك طعام یا سدیم كلراید با نام معدنی هالیت دارای فرمول شیمیایی NaCl  می باشد. سدیم كلراید به صورت بلور در طبیعت یافت شده و به رنگ سفید یا بی رنگ بوده و گاهی نیز به دلیل وجود ناخالصی ها به رنگ های زرد، قرمز و آبی یافت می شود. وزن ملكولی  45/58 ، نقطه جوش 1465 درجه سانتی گراد، نقطه ذوب 806 درجه سانتی گراد و وزن مخصوص آن 2/165 گرم بر سانتی متر مكعب آن و دارای سیستم تبلور مكعبی می باشد. فاصله ی یونها در 2/81NaCl آنگستروم و درجه سختی  5/2 است. نمك از 40% جرمی سدیم و 60% جرمی كلراید تشكیل شده است.[ Lide,(1992).CRC Handbook of chemistry and pHysics] (3rd ed) سدیم كلراید به عنوان ماده اولیه و در تولید بسیاری از محصولات شیمیایی مانندNa₃PO₄ ،HCl ،Na₂SO₄ ،Na₂CO₃ ،NaOH و… دخالت دارد و یكی از مهمترین مواد پایه و اصلی در صنایع شیمیایی است.

• ارزیابی كیفیت آب از نظر شوری:

به طور کلی ارزیابی و ارائه نوع طبقه بندی آبیاری که در همه مکان ها و تحت همه شرایط مورد استفاده قرار گیرد امکان پذیر نیست. بنابراین در اینجا تحلیل و مقایسه ای از بعضی از روش های طبقه بندی آب موجود را ارائه می دهیم و نشان می دهیم که برای ارزیابی کیفیت آب آبیاری بایستی موارد زیر در نظر گرفته شود که کیفیت آب آبیاری به عوامل نامبرده در زیر بستگی دارد که به طور معمول آب آبیاری را براساس میزان هریک از این عوامل زیر می توان طبقه بندی کرد

1-5-1- طبقه بندی آب ها از نظر شوری یا هدایت الکتریکی مخصوص(EC یا TDS )

ساده ترین و مهم ترین شاخص کیفیت آب برای آبیاری کشاورزی، شوری یا هدایت الکتریکی مخصوص است که کاربرد بسیاری از پروژه را دارد. درگذشته، شوری آب را براساس میزان املاح موجود در آب به وسیله حرارت دادن تعیین می کرد و با اختراع الکتریسیته، میزان جریان عبوری از آب متناسب با میزان یون های فعال موجود در آب از روی مقاومت تشخیص داده می شود. مقدار کل نمک های محلول (TDS) عبارتند از مجموع نمک های کاتیون ها و آنیون های به جزء مواد آلی و میکروبی و ذرات معلق موجود در آب نامیده می شود. باید تاکید کرد که این روابط تجربی بوده و ممکن است که برای هر آبی صادق نباشد. مقدار شوری EC نسبت به دما حساس می باشدمی بایست استاندارد شود.

آب را از نظر درجه شوری یا EC براساس جدول 1به چهار گروه تقسیم می کنند. این تقسیم بندی به ویژه از این لحاظ حائز اهمیت است که با توجه به کیفیت آب در نقاط مختلف کشور، بدانیم کدام آب  برای آبیاری مناسب و کدام آب مناسب نیست و اگر به علت در دسترس نبودن آب مرغوب، مجبور باشیم از آب نامرغوب از لحاظ شوری استفاده کنیم. آن ها را به چه نوع زمین هایی و با چه شرایطی بدهیم تا زمین شور نشود یا از شوری آن جلوگیری به عمل آید .

طبقه بندی آب که در جدول (2)پیوست ارائه شد، توسط دانشمندان آمریکایی صورت گرفته است. استفاده از این طبقه بندی در بعضی از کشورها نظیر از ایران، الجرایر، هندوستان و غیره نتیجه خوبی نداشته است، زیرا حدود 40 تا 60% آب ها بر اساس این طبقه بندی قابل استفاده نیست. در حالی که با چنین آب هایی، آبیاری شده و محصول هم داده است. (1354 ، معصومی)

غلات در واقع گونه های مختلف گیاهان خانواده گندمیان هستند که دانه های ریز آن ها مصرف خوراکی دارد. کلمه غله به دانه حاصل از آن ها نیز گفته می شود. هزاران سال است که این گیاهان در تامین معاش و ادامه زندگی بشر نقش بسیار مهمی ایفا کرده اند. گندم، برنج، جو، چاودار، ذرت، ذرت خوشه ای، یولاف و ارزن از جمله گونه های مختلف غلات به شمار         می آیند(کاظمی اربط،1374). ارزن یكی از غلات سنتی در نواحی خشك و نیمه خشك مناطق گرمسیری محسوب می شود  كه از تحمل بالائی نسبت به تنش خشكی و شوری برخوردار است. ارزن ها در بین غلات پس از گندم، برنج، ذرت، جو و سورگوم در رتبه ششم اهمیت قرار دارند. با توجه به اینکه در گذشته این گیاه به عنوان یک محصول در مناطق خشک از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است، اما امروز کمتر مورد توجه قرار گرفته است(Kusaka et al.,2005). منشاء اصلی ارزن غرب آفریقا است. ارزن غله ای چهار کربنه است که کارایی فتوسنتزی و کارایی استفاده از آب در آن در مقایسه با غلات سه کربنه ای چون گندم وجو بسیار زیادتر است(امام،1382 و راشد محصل،1376). اگرچه ارزن محصولی دو منظوره است، ولی در بیشتر موارد هدف از کشت آن تولید دانه است(امام،1382 و Arnon,1972).

1-2 – اهمیت غلات در تغذیه انسان

مقدار غله ای که در جیره غذایی انسان مورد استفاده قرار می گیرد به روشنی می تواند ما را نسبت به اهمیت غیر قابل انکار آنها آگاه کند. در بسیاری از کشورهای آفریقایی و آسیایی بیش از 80% جیره غذایی به طور مستقیم از غلات تامین می شود. سهم غلات در جیره غذایی مردم اروپای مرکزی و غربی بین 45 تا 55 درصد و ایالات متحده آمریکا تقریبا 20 تا 30 درصد است. بطوری که نزدیک 70 درصد سطح زیر کشت یک میلیارد هکتاری جهان را غلات اشغال می کنند و در درجه اول نزدیک به نیمی از کل نیازهای غذایی انسان، به ویژه آسیا مستقیما از غلات تامین      می شود. غلات در تولید سایر فراورده های دامی مانند گوشت، تخم مرغ، شیر و غیره ، نیز در مقایسه با دیگر محصولات زراعی سهم فوق العاده زیادی دارند(کاظمی اربط،1374). هم اکنون مصرف غلات بطور تقریب بر اساس سرانه مصرف در سال بالغ بر 390-370 کیلوگرم است، یعنی 1 کیلوگرم به ازای هر فرد در روز و مصرف مستقیم روزانه انسان حدود   این مقدار است. مصرف سالانه غلات در هندوستان 170 کیلوگرم، در ایران حدود 300 کیلوگرم و در آمریکا 675

کیلوگرم برآورد شده است که عمدتا به صورت غیر مستقیم  در تغذیه دام مصرف و پس از تبدیل به پروتئین حیوانی توسط انسان مصرف می گردد(امام و همکاران،1384).

گیاهان در طول دوره رشد خود پیوسته توسط عوامل نامساعد محیطی تحت تاثیر قرار          می گیرند. بعضی از این عوامل نامساعد مانند تنش خشکی، رشد و نمو را در گیاهان محدود می کنند(Azizinia et al., 2005 ). تنش خشکی جزء تنش های عمومی می باشد كه آثار بسیار نامطلوبی بر رشد و تولید گیاهان زراعی می گذارد(, 2005  Blum). شدیدترین اثرات تنش خشكی موقعی مشاهده می شوند كه كمبود آب در دوره گلدهی یا پر شدن دانه رخ دهد. در مرحله رشد زایشی گیاه، تنش آب فرایند گلدهی و رسیدن میوه را تسریع می كند(et al.,2005 Sinaki ). تنش خشکی مهمترین عامل محدود کننده رشد و نمو گیاهان در سرتاسر دنیا می باشد، به طوری که کاهش رشد در اثر تنش خشکی به مراتب بیشتر از سایر تنش های محیطی دیگر است(Blum,2011). اقلیم خشک و نیمه خشک، بیشتر مناطق ایران را تحت تأثیر خود قرار داده و خشکسالی های اخیر برمشکل کم آبی افزوده است. متوسط بارندگی در ایران 241 میلیمتر است که کمتر از متوسط بارندگی جهان می باشد(قمصری و همکاران،1388 ). بر اساس آمار موجود بیش از 95 درصد آبی که در کشور مصرف می شود در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار     می گیرد. لذا بیشترین حجم تلفات آب نیز در این بخش رخ می دهد (غلامحسینی و همکاران، 1387). با این حال با اعمال مدیریت صحیح و بکارگیری تکنیک های پیشرفته به منظور حفظ ذخیره رطوبت خاک و افزایش ظرفیت نگهداری آب، می توان راندمان آبیاری را افزایش داد. از جمله راه های مقابله با تنش خشكی، اصلاح گیاهان متحمل و زودرس است و شناخت این موضوع كه هر یک از گیاهان یا ژنوتیپ ها چگونه با تنش مقابله می كنند، حائز اهمیت می باشد (., 2007 et al  Koocheki).

بنابراین این مطالعه به منظور بررسی عملکرد، اجزای عملکرد و شاخص های تحمل به تنش در ژنوتیپ های مختلف ارزن تحت رژیم های متفاوت آبیاری در بهار 1391 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید باهنر کرمان اجراء شد.

1-3- معرفی ارزن

کاشت ارزن در ایران و دیگر کشورهای گرم که سابقه تاریخی زیادی در امر زراعت دارند، وجود داشته است. در چین قدیم حدود 2600 تا 2700 سال قبل از میلاد ارزن، برنج، گندم و دیگر غلات از گیاهان زراعی درجه اول بوده اند. تاریخچه زراعت ارزن در چین، یونان و روم حتی به بیش از 2600 سال قبل ازمیلاد می رسد. در حال حاضر ارزن به مقدار زیاد در آفریقا، هندوستان، چین و بعضی از کشورهای آمریکای جنوبی کاشته می شود و در ایران نیز زراعت ارزن از قرن سیزدهم متداول بوده است(راشد محصل و همکاران، 1380). ارزن در بعضی از کشورهای اروپایی برای تغذیه انسان، حیوانات و پرندگان به مقدار زیاد کاشته می شود(امام،1382  و خدابنده،84).

1-3-1- دلایل اهمیت ارزن در بین گیاهان زراعی

گیاه ارزن در نواحی وسیعی از جهان کشت می شود. رشد سریع، قابلیت تطابق بالا با نواحی گرمسیری، مقاومت نسبی بالا به خشکی و شوری، درصد بالای پروتئین، پربرگی و خوش خوراکی و عدم وجود اسید پروسیک، چهار کربنه بودن و در نتیجه توانایی تولید بالای آن در نواحی گرم و خشک و بالا بودن بازده مصرف آب نسبت به گونه های سه کربنه همگی باعث شده است که به صورت گیاه ایده آلی برای کشت در نواحی گرم وخشک مطرح گردد(ناخدا، 1379). گونه های مختلف ارزن به دلیل کوتاه بودن فصل رشد و داشتن برخی خصوصیات ویژه، در مقایسه با گیاهان دیگر به آب کمتری نیاز دارند و می توانند در شرایط کمبود آب نسبت به سایر گیاهان محصول قابل قبولی تولید کنند(کاظمی اربط،1374). با توجه به این موضوع و همچنین از آنجایی که ارزن جیرۀ غذایی مناسبی برای طیور و جایگزین مطمئنی برای ذرت است(et al., 1996 Baltensperger ; ,1999 Myers)، این گیاه می تواند گیاهی مناسب برای کاشت در مناطق کم آب باشد.

الف- دلایل  اهمیت مورفولوژیکی ارزن

1-  از نظرمورفولوژی، ارزن تنوع فنوتیپی نسبتاً زیادی دربین غلات دارا است که به شرح زیر    می باشند:

الف- ارتفاع گیاه به طور متوسط از 100 تا 300 سانتی متر و در برخی ارقام از 200 تا 500 سانتی متر متفاوت است.

ب- تعداد برگ از 10 تا 20 عدد متفاوت است که در ارقام علوفه ای تعداد برگ بیشتر از ارقام دانه ای می باشد.

ج- طول برگ بیش از 50 سانتی متراست.

د- پهنای برگ 2 تا 5 سانتی متر فرق می کند.

ه- ساقه ارزن قوی و ممکن است قطور یا نازک، ساده یا منشعب و معمولاً دارای شاخه های فرعی اولیه و ثانویه باشد. تعداد ساقه ها (پنجه ها یا پاجوش(که از یک بذر منشأ می گیرند از 1 تا بیش از

7 عدد متغییر است، در ارزن نوتریفید این تعداد بیشتر می باشد( Yadav et al., 2001و خدابنده، 1384).

2- از نقطه نظر آرایش، گیاه ارزن خصوصیات مطلوب بسیار زیادی دارد:

الف- ازهرگره یک غلاف برگ منشأ می گیرد. آنچه بیشتر معمول است وجود 9 میانگره         می باشد. میانگره ها در مجاور سطح زمین کوچکترند و هرچه به انتهای ساقه نزدیکتر می شویم فاصله شان بیشترمی شود(یوسف زاده،1387). این حالت منجر می شود ترتیب برگ به صورتی باشد که بتواند حداکثر نور خورشید را جذب کند و حداقل سایه اندازی را داشته باشد. همین دلیل باعث می شود جریان آزادانه هوا وتبادل دی اکسیدکربن برقرار شود، در نتیجه قابلیت مؤثری برای فتوسنتز گیاه و تولید ماده خشک بالاتر درمناطق گرم و خشک می باشد. در بالای هر گره یک شیار سطحی وجود دارد که جوانه جانبی داخل آن قرارگرفته است. در گره انتهایی جوانه وجود ندارد و به ساقه گل دهنده ختم می شود. جوانه های موجود در هر شیار به برگها منتهی               می گردند(امام، 1374 و  et al., 2011  Rostamza).

ب- برگها روی ساقه ها محکم قرار دارندکه باعث افزایش مقاومت گیاه به ورس که معمولاً ناشی از باد یا باران است می شوند(امام، 1374).

ج- اندامهای زایشی: گل آذین ارزن دارای سنبله های فشرده، مستقیم یا خمیده بطول 35-10 سانتی متر می باشند. سنبله ها روی یک پایه قرار گرفته اند(ایران نژاد وشهبازیان ،1384).

ب- دلایل اهمیت فیزیولوژیکی ارزن

گونه های مختلف ارزن به دلیل کوتاه بودن فصل رشد و داشتن برخی خصوصیات ویژه، در مقایسه با گیاهان دیگر به آب کمتری نیاز دارند و می توانند در شرایط کمبود آب نسبت به سایر گیاهان محصول قابل قبولی تولید کنند(کاظمی، 1374). سیستم ریشه ای عمیق و گسترده ی ارزن باعث مقاومت مطلوب این گیاه به تنش خشکی می شود(امام ،1382). ارزن غله ای چهار کربنه است که کارایی فتوسنتزی و کارایی استفاده از آب در ارزن در مقایسه با غلات سه کربنه چون گندم و جو بسیار زیادتر است (امام،1382 وet al.,2004 Diouf). گرچه ارزن محصولی دومنظوره می باشد اما بیشتر، هدف از کشت آن تولید دانه است. محصولاتی مانند گندم، برنج، جو تقریباً با مصرف دو برابر این آب، یک واحد ماده خشک تولید می کنند. راندمان مصرف آبی بالا همراه با انجام فتوسنتز به روش ₄C به این معنی است که ارزن پتانسیل بسیار بالایی جهت رشد تحت شرایط گرم و خشک دارد(ناخدا و همکاران،1379، پور میرزا و تاج بخش،1382وامام،1382).

ارزن یكی از گونه‌های سازگار به خشكی است كه بررسی و مطالعه صفات ویژه آن می‌تواند به شناسایی مكانیسم‌های مؤثر در مقابله با خشكی كمك نماید. مكانیسم‌های متفاوتی برای تحمل خشكی در ارزن‌ها مطرح است. تحقیقات نشان داده است كه ارزن می‌تواند از طریق گلدهی زودتر (et al., 1987 (Bidinger و عدم همزمانی در نمو پنجه‌ها (et al., 1986  (Mahalakshmiاز اثرات خشكی بگریزد.

ج- دلایل اهمیت فراوری و صنایع تبدیلی ارزن

ارزن علاوه بر اینکه مانند سایر غلات یک غله دانه ای است اما از علوفه آن نیز به منظور تغذیه دام استفاده می گردد. می توان از علوفه آن به صورت چرای مستقیم دام نیز استفاده کرد( Wilson et al., 2000 و ناخدا،1379).

1-3-2- ترکیبات شیمیایی دانه ارزن

ترکیب عمده دانه ارزن را نشاسته تشکیل می دهد. مطابق تجزیه های شیمیایی متعددی که در نقاط مختلف دنیا بر روی دانه ارزن صورت گرفته است ترکیبات شیمیایی دانه ارزن به طور متوسط به صورت زیرمی باشد(امام، 1382).

1- رطوبت 10 تا 14 درصد، 2-سلولز 7 تا10 درصد، 3-خاکستر 2-3 درصد، 4-چربی خام 3تا4 درصد،5-پروتئین خام 6 تا8 درصد، 6-مواد معدنی 2 تا3 درصد. نشاسته دانه از 13 درصد آمیلوزو 87 درصد آمیلوژکتین تشکیل شده است.  ارزن دارای مقادیر کمی از ویتامین های B1 و   B2 است، ویتامین ها درلایه آلئورن وجود دارند. هر صدگرم دانه ارزن حدود 334 تا 360 کالری حرارت تولید می نماید (خدابنده،1367 و امام، 1382).

 1-3-3- موارد مصرف ارزن

ارزن گیاه مفیدی است که تقریباً کلیه قسمت های آن اعم از ساقه، برگ، و دانه آن مصرف       می شود و

1-1 کلیات…………………………………………………………………………………………………………….. 2

1-2 تاریخچه …………………………………………………………………………………………………………. 3

1-3 کشت سورگوم در ایران………………………………………………………………………………………. 3

1-4 گیاهشناسی سورگوم…………………………………………………………………………………………… 4

1-5 اكولوژی سورگوم……………………………………………………………………………………………… 6

1-6 انواع سورگوم…………………………………………………………………………………………………… 7

1-6-1 سورگوم علوفه­ای……………………………………………………………………………………………. 7

1-7  ترکیبات شیمیایی موجود در سورگوم…………………………………………………………………….. 8

1-8 کاربرد سورگوم ……………………………………………………………………………………………….. 8

1-8-1 مصارف خوراکی…………………………………………………………………………………………… 9

1-8-2 تغذیه حیوانات………………………………………………………………………………………………. 9

1-8-3  تولیدات صنعتی…………………………………………………………………………………………….. 9

1-8-4 تولید اتانول و باگاس……………………………………………………………………………………….. 10

1-9 تنش­های محیطی……………………………………………………………………………………………….. 10

1-9-1 نقش آب در گیاهان……………………………………………………………………………………….. 11

1-9-2 تنش خشکی…………………………………………………………………………………………………. 12

1-9-3 اثرات خشکی بر رشد و عملکرد…………………………………………………………………………. 13

1-9-3  اثرات خشکی بر روابط آب …………………………………………………………………………….. 13

1-9-4  اثرات خشکی بر روابط غذایی ………………………………………………………………………….. 14

1-9-5 اثرات خشکی بر فتوسنتز………………………………………………………………………………….. 14

1-10  مکانیسم های فیزیولوژیکی تحمل به خشکی…………………………………………………………… 15

1-10-1 حفظ آب سلول و بافت………………………………………………………………………………….. 15

1-10-2 نقش آنزیم های آنتی اکسیدان ………………………………………………………………………… 17

1-11 خصوصیات مطلوب یک بوته گیاهی برای تحمل خشکی……………………………………………. 17

1-11-1 تعداد پنجه………………………………………………………………………………………………….. 17

1-11-2 ریشه…………………………………………………………………………………………………………. 17

1-11-3 خوشه……………………………………………………………………………………………………….. 17

1-11-4 برگ………………………………………………………………………………………………………… 18

1-12 راهبرد ها در شرایط تنش……………………………………………………………………………………. 18

فصل دوم: بررسی منابع…………………………………………………………………………………………. 20

2-1 اثر تنش خشکی ­بر تعداد و سطح  برگ گیاه……………………………………………………………… 21

2-2 اثر تنش خشکی ­بر کلروفیل ( aوb)‌ و کارتنوئید برگ…………………………………………………. 22

2-3 اثر تنش خشکی ­بر محتوای نسبی آب برگ (RWC):………………………………………………… 24

2-4 اثر تنش خشکی ­بر قطر و ارتفاع ساقه گیاه………………………………………………………………… 25

2-5 اثر تنش خشکی ­بر عملکرد علوفه تر و خشک……………………………………………………………. 26

2-6 شاخص سطح برگ (LAI)………………………………………………………………………………….. 28

2-7 مروری بر اثرات حاصل از محلول پاشی برگی آسکوربیک اسید، سالیسیلیک اسید،پرولین و گلایسین بتائین           29

2-7-1 آسکوربیک اسید……………………………………………………………………………………………. 30

2-7-2 اسید سالیسیلیک…………………………………………………………………………………………….. 31

2-7-3 پرولین و گلایسین بتائین…………………………………………………………………………………… 34         

فصل سوم: مواد و روشها………………………………………………………………………………………… 37

3-1 آزمایش مزرعه ای……………………………………………………………………………………………… 38

3-1-1 مشخصات محل و زمان اجرای آزمایش………………………………………………………………… 38

3-1-2 خصوصیات اقلیمی محل اجرای آزمایش………………………………………………………………. 38

3-1-3 ویژگی های خاک محل اجرای آزمایش………………………………………………………………. 38

3-1-4 طرح مورد آزمایش…………………………………………………………………………………………. 39

3-1-5 مراحل اجرای آزمایش…………………………………………………………………………………….. 40

3-1-6 اعمال تیمار آبیاری…………………………………………………………………………………………. 40

3-1-7 اعمال تیمار محلول پاشی………………………………………………………………………………….. 40

3-1-8 اندازه گیری صفات………………………………………………………………………………………… 41

3-2 آزمایش گلخانه ای…………………………………………………………………………………………….. 42

3-2-1 مراحل انجام کار……………………………………………………………………………………………. 42

3-2-2 طرح آماری آزمایش……………………………………………………………………………………….. 42

3-2-3 اندازه گیری صفات………………………………………………………………………………………… 42

3-3 آزمایش جوانه زنی…………………………………………………………………………………………….. 43

3-3-1 مراحل انجام کار……………………………………………………………………………………………. 43

3-3-2 اندازه گیری صفات………………………………………………………………………………………… 44

فصل چهارم: نتایج و بحث……………………………………………………………………………………… 46

4-1 نتایج آزمایش مزرعه…………………………………………………………………………………………… 47

4-1-1 طول ساقه…………………………………………………………………………………………………….. 47

4-1-2 طول سنبله…………………………………………………………………………………………………….. 51

4-1-3 قطر ساقه……………………………………………………………………………………………………… 53

4-1-4 تعداد برگ…………………………………………………………………………………………………… 55

4-1-5 تعداد پنجه……………………………………………………………………………………………………. 57

4-1-6 محتوای کلروفیل a…………………………………………………………………………………………. 59

4-1-7 محتوای کلروفیل b…………………………………………………………………………………………. 61

4-1-8 محتوای کلروفیل کل………………………………………………………………………………………. 63

4-1-9 نسبت کلروفیل a/b………………………………………………………………………………………… 65

4-1-10 محتوای کاروتنوئید……………………………………………………………………………………….. 68

4-1-11  شاخص سطح برگ……………………………………………………………………………………… 70

4-1-12 عملکرد علوفه تر………………………………………………………………………………………….. 73

4-1-13 عملکرد علوفه خشک…………………………………………………………………………………….. 75

4-1-14 وزن تر تک بوته…………………………………………………………………………………………… 77

4-1-15 وزن خشک تک بوته…………………………………………………………………………………….. 79

4-2 نتایج آزمایش گلخانه………………………………………………………………………………………….. 81

4-2-1 طول برگ……………………………………………………………………………………………………. 81

4-2-2 عرض برگ………………………………………………………………………………………………….. 84

4-2-3  وزن خشک اندام هوایی…………………………………………………………………………………… 86

4-2-4 وزن خشک ریشه……………………………………………………………………………………………. 88

4-2-5  ارتفاع بوته…………………………………………………………………………………………………… 90

4-2-6 شاخص کلروفیل……………………………………………………………………………………………. 92

4-2-7 نسبت وزن ریشه به اندام هوایی…………………………………………………………………………… 94

4-3 نتایج آزمایش جوانه زنی……………………………………………………………………………………… 96

4-3-1 پرایمینگ توسط محلول آسکوربیک اسید…………………………………………………………….. 96

4-3-1-1 درصد جوانه زنی………………………………………………………………………………………… 96

4-3-1-2 سرعت جوانه زنی……………………………………………………………………………………….. 98

4-3-1-3 میانگین زمان جوانه زنی………………………………………………………………………………… 99

4-3-1-4 شاخص بنیه بذر………………………………………………………………………………………….. 100

4-3-2 پرایمینگ توسط محلول سالیسیلیک اسید………………………………………………………………. 100

4-3-2-1 درصد جوانه زنی………………………………………………………………………………………… 100

4-3-2-2 سرعت جوانه زنی……………………………………………………………………………………….. 103

4-3-2-3 میانگین زمان جوانه زنی………………………………………………………………………………… 104

4-3-2-4 شاخص بنیه بذر………………………………………………………………………………………….. 105

4-4 نتیجه ­گیری کلی و پیشنهادات………………………………………………………………………………… 105

       منابع………………………………………………………………………………………………………………. 107

      پیوست…………………………………………………………………………………………………………….. 124

1 کلیات:

نگرش عمیق­تر به گیاهان علوفه­ای با توجه به افزایش تقاضا برای غذا به علت رشد فزاینده جمعیت  و اهمیت پروتئین در جیره غذایی مردم و از آنجائی­که این پروتئین بطور عمده از طریق فرآورده ­های دامی تأمین می­ شود، ضروری است. نقش گیاهان علوفه­ای درتولید دام و در نتیجه تأمین نیاز انسان به فرآورده ­های دامی از اهمیت غیر قابل انکاری برخوردار است. با این وجود، متأسفانه در کشور ما به تولید و مدیریت گیاهان علوفه­ای در مقایسه با سایر محصولات زراعی کمتر توجه شده است برای جبران کمبود علوفه نیاز به گیاهانی است که ضمن تولید علوفه بیشتر و کیفیت مناسب، نسبت به شرایط نامساعد محیطی نیز مقاوم باشند تا در طول سال به خصوص فصل­هایی از سال که کمبود علوفه به صورت حادتر مطرح می­ شود بتوانند تولید داشته باشند و نیاز دام­ها را تامین نمایند. در این راستا سورگوم[1] نه تنها از عملکرد بالایی برخوردار است بلکه با شرایط اقلیمی اکثر مناطق ایران به خصوص مناطق گرم و خشک و معتدل سازگاری خوبی دارد (فومن و همکاران، 1387). سورگوم از نظر اهمیت غذایی پنجمین غله دنیا پس از گندم، ذرت، برنـج و جـو محسوب می­ شود. مهمترین کشور­های عمده تولید کننده سورگوم آمریکا، هندوستان، آرژانتین، چین، مکزیک، نیجریه و سودان هستند. سورگوم در شمال و جنوب آمریکا، اروپا و استرالیا به مصرف تغذیه دام می­رسد اما در آسیا، آفریقا و آمریکای مرکزی بیشتر مصرف خوراکی دارد (FAO, 1989). سورگوم گیاه مقاومی بوده و در شرایطی که برای بیشتر غلات نا­مناسب است قادر به تولید بذر می­باشد. به دلیل مقاومت این گیاه نسبت به خشکی، برای مناطقی که بارندگی منظمی ندارد گیاه مناسبی است (Purseglove., 1972). اگر­چه پتانسیل عملکرد آن شبیه ذرت (Pickett and Fredericks., 1959) می­باشد، ولی کشت این گیاه در مناطق نیمه­خشک حاره­ای که میزان بارندگی سالانه بیش از 500 میلی­متر بوده معمول است. در این مناطق بارش سالیانه در خلال دو تا هفت ماه از سال، بیشتر از میزان تبخیر و تعرق می­باشد. بهبود و افزایش عملکرد سورگوم منوط به شناخت بهتر صفات فیزیولوژیکی و رشد و نمو آن است.

1-2 تاریخچه

سورگوم از قدیم­الایام در ایران وجود داشته وبعد از کشور یمن، در خاورمیانه بیشترین توده بومی (421 توده) از ایران جمع­آوری شده است (فومن و همکاران، 1385). علاوه بر سایر مصارف معمول، اولین بار ایرانیان باستان شیره گیاه Sorghum Saccharatum را به منظور تهیه شکر مورد استفاده قرار دادند (فومن 1389). با توجه به کمبود علوفه در ایران، نوع علوفه­ای آن اولویت دارد و سطح زیر کشت آن در ایران بیشتر از 40000 هکتار است (کیخانی و همکاران، 1389). پراکندگی جغرافیایی سورگوم از طریق جاده ابریشم صورت گرفته و از آسیا به سایر مناطق دنیا راه یافته است. سوابق نشان می­دهد که سورگوم در حدود 1900 سال قبل از میلاد مسیح در قاره آسیا و به بویژه در هندوستان کشت می­شده است. در قرن چهارم میلادی نیز این گیاه در چین و در قرن پانزدهم در اروپا رایج شده است و به سرعت رونق یافته است. برخی کاشت این گیاه را در آمریکا از حدود سال 1707 میلادی و همراه با تجارت بردگان به این کشور می­دانند (پورکاظم، 1387). شناسایی، نام­گذاری و طبقه ­بندی جنس­ها و گونه­ های متعدد این گیاه از قرن شانزدهم توسط گیاه­شناسان آغاز شد و هر کدام تحت اسامی خاصی این گیاه را معرفی کردند و بعضاً گونه­ های جدیدی را به جمع گونه­ های شناسایی شده، افزودند. طبقه ­بندی این گیاه نشیب و فرازهایی را طی کرد تا اینکه مونش در سال 1794 کلمه سورگوم را برای این جنس انتخاب نمود و از آن تحت عنوان Sorghum Bicolor نام برد و تا کنون نیز تحت همین نام بکار رفته است. اسنودن طبقه بندی­های گذشته را تکمیل و 31 گونه زراعی و 17 گونه غیر­زراعی این گیاه را تشریح کرد (پورکاظم 1387).

1-3 کشت سورگوم در ایران

با توجه به سازگاری­های اکولوژیک خاص این گیاه که مناسب با شرایط موجود در ایران است در 40 هزار هكتار از اراضی ایران كشت می­ شود. در مناطق مرطوب با بهره گرفتن از ارقام مناسب و در مناطق سرد با رعایت تاریخ كاشت در اواخر بهار و اوایل تابستان كشت آن امكان­پذیر است. آزمایشات نشان می­دهد سورگوم دانه­ای در اكثر مناطق ایران كه 140-90 روز دارای درجه حرارت بالای 15 درجه سانتیگراد باشند با بهره گرفتن از ارقام و واریته­های مناسب و رعایت تاریخ كاشت قابل كشت است

در ایران، سورگوم در اردستان و یزد از سال­ها قبل کشت می­شده است. در سیستان و بلوچستان نیز سورگوم دانه­ای کشت و از آن نان تهیه می­کرده ­اند. همچنین در مناطق گرم استان فارس از جمله کازرون سورگوم کشت می­ شود. در کرمان و بنادر جنوب نیز سورگوم کشت و به مصرف تغذیه دام می­رسیده است (عادلی، 1374). سورگوم گیاهی است که مقاومت بالا به شرایط نا مساعد محیطی دارد و در شرایطی كه برای بیشتر غلات نامناسب است قادر به رشد و تولید بذر می­باشد (المدرس‏، 1387). سورگوم دارای خصوصیات زراعی بسیار خوب از جمله رشد سریع بوده و در مدت زمان كوتاهی در حدود 50 روز (البته بسته به شرایط آب و هوایی) محصول قابل توجه تولید می­كند. سورگوم محصولی با تنوع ژنتیكی بالا است و ویژگی­های كیفی مانند وجود تانن در دانه موجب كاهش ارزش غذایی‏، كاهش قابلیت هضم و كاهش نسبت كارایی پروتئین آن می­ شود (Ejeta., 1990). در برخی واریته­ها حضور پلی فنول­ها دانه را تلخ­تر و بد طعم می­سازد اما همین پلی فنول­ها به حفظ دانه در برابر حمله حشرات و پرندگان و جوانه­زنی پیش از برداشت كمك می­كنند. دانه­ های سورگوم معمولا به رنگ­های سفید‏، قرمز، زرد و یا قهوه­ای دیده می­شوند (Butler., 1990).

1-4 گیاهشناسی سورگوم

. سورگوم با نام علمیSorghum biocilor (L.) Moench  یکی از گیاهان خانواده غلات (زهتابیان و چاهوکی، 1389) و یکی از پنج گیاه زراعی عمده دنیا محسوب می­ شود و امروزه بعد از چهار گیاه گندم، برنج، جو و ذرت مقام پنجم را دارا می­باشد (فومن، 1389؛ کلیدری و همکاران، 1386). سورگوم گیاهی یکساله، روزکوتاه با 6 درصد گرده افشانی غیر­مستقیم و از نظر فتوسنتزی جزو گیاهان 4 کربنه است (پورکاظم، 1387). این گیاه دارای سیستم ریشه­ای افشان و بسیار توسعه یافته­ای است. به طور متوسط تا عمق 50-40 سانتیمتری (حداكثر تا عمق 90 سانتی متری) در خاك نفوذ می­كند و بصورت جانبی تا 40 سانتی­متر گسترش می­یابد هر چند گسترش ریشه تا شعاع 120 سانتی­متری اطراف گیاه نیز مشاهده شده است. از دیگر خصوصیات ریشه ­های سورگوم، داشتن مقادیر بسیار زیادی تار كشنده است كه میزان آن در یک سانتیمتر مربع تقریبا 2 برابر بیشتر از ذرت است (نورمحمدی، 1380). رشد و پراكنش سیستم ریشه­ای سورگوم تحت تاثیر رطوبت خاك، مقاومت فیزیكی خاك و تخلخل خاك قرار می­گیرد (مظاهری، 1377). گمان می­رود كه ذخایر سیلیسی موجود بر روی آندودرم ریشه سورگوم منجر به محكم شدن ریشه در خاك و كمك به تحمل تنش خشكی می­ شود. ساقه سورگوم مستقیم با پوسته محكم و مغز نرم می­باشد. ارتفاع گیاه از 3/0 تا 5/4 متر متغیر و دارای 20-7 میانگره است. فاصله میانگره­ها از پایین به طرف بالا افزایش می­یابد، قطر ساقه از پایین به طرف بالا كاهش پیدا می­كند و بین 4-1 سانتیمتر متغیر است. ساقه سورگوم آبدار و میزان شیره ساقه در برخی ارقام 48-38 درصد می­رسد. بالا بودن شیره ساقه باعث افزایش مقاومت سورگوم نسبت به ورس‏، بیماری­ها و بالا رفتن ارزش علوفه­ای آن می­گردد (نور محمدی، 1380). معمولا تعداد پنجه هر بوته بین 4-3 عدد و در مواردی به 10 عدد نیز می­رسد. البته رقم­های دانه­ای سورگوم در جهتی اصلاح شده ­اند كه تعداد پنجه كمتری تولید می­كنند. قطر ساقه سورگوم­های دانه­ای معمولا بیشتر از بقیه انواع سورگوم­ها می­باشد (Martin et al., 1986).

برگ­های سورگوم متناوب، سرنیزه­ای یا خطی ـ سرنیزه­ای و دارای موم براق در سطح فوقانی می­باشند. لبه­های برگ زبر یا صاف بوده و نوك برگ­ها ممكن است كرك­دار باشد. تعداد برگ­ها بین 7 تا 24 عدد است كه بسته به واریته و طول فصل رشد تغییر می­كند. برگ­های بالغ دارای 30 تا 135 سانتی متر طول و 5/1 تا 15 سانتی­متر عرض می­باشند. سلول­های متحرك در قسمت اپیدرم فوقانی باعث پیچ­خوردن سریع برگ­ها به سمت داخل در اثر تنش آبی می­شوند (House., 1985). پس از كامل شدن رشد ساقه، گل­آذین از انتهای ساقه خارج می­ شود كه بسته به رقم و شرایط فشرده است ولی در انواع سورگوم­های دیگر گل­آذین معمولاَ به شكل نیمه­فشرده باز است. در سنبلچـه دو گل وجـود دارد كه یكـی بارور و دیگری عقیم است. یک گل آذین سـورگوم 5000-1000 (به طور معمول 3000-1500) گل تولید می­كند و می­تواند 75-15 میلیون دانه گرده را آزاد نماید (نورمحمدی، 1380). گل­دهی حدود 10-6 روز طول می­كشد و در بعضی ارقام كه گل­آذین بلندتر و بزرگ­تر می­باشد این مدت زمان ممكن است تا 15 روز طول بكشد (كریمی، 1384). عمر گرده سورگوم چند ساعت بیشتر نیست ولی كلاله­ها حدود 20-18 روز آماده پذیرش گرده هستند. سورگوم گیاهی كاملاً بارور است و نزدیک به 96% خود­گشنی دارد و میزان دگرگشنی آن 6-4% است (كریمی، 1384؛ نورمحمدی، 1380). دانه سورگوم به شكل تقریباً گرد و بیضوی است. دانه­ها به رنگ­های مختلف همچون قرمز، سفید و قهوه­ای دیده می­شوند. وزن هزار دانه 60-15 گرم و وزن هكتولیتر آن 75-65 كیلو­گرم است قطر دانه آن 5/4-5/0 میلیمتر است. دانه سورگوم از پوسته 8% (3/9-8/7)، آندوسپرم 82% (6/84-80) و جنین 10% (1/12-8/7) تشكیل شده است (نورمحمدی، 1380).

1-5 اكولوژی سورگوم

دمای 18 درجه سانتیگراد در مزرعه برای جوانه­زنی مناسب است و به ازای هر 9/0 درجه سانتیگراد افزایش در میانگین دمای خاك (در عمق 6/7 سانتی متر) از 13 تا 21 درجه سانتیگراد، فاصله زمانی جوانه­زنی تا سبز شدن (ظهور گیاهچه بر سطح خاك) یک روز كوتاه­تر می­ شود. دمای 48-40 درجه سانتیگراد در خاك برای این مرحله از رشد مضر و كشنده است. درجه حرارت مطلوب برای رشد گیاهچه، در حدود 33 درجه سانتیگراد است. این درجه حرارت پیش از نمو رویشی گیاه برای تبادل خالص CO_2­ مطلوب است بطوری­كه با افزایش دما سرعت ظهور برگ­ها افزایش می­یابد. اما دمای مطلوب برای ظهور

یكی از ویژگی‌های بارز فعالیتهای تولیدی بخش كشاورزی، وابستگی زیاد آن به طبیعت و شرایط غیرقابل كنترل و گاهی غیرقابل پیش بینی محیطی می باشد. بنابراین تولید كشاورزی در شرایط طبیعی یكی از پر مخاطره ترین نوع فعالیت‌های اقتصادی محسوب می شود. طغیان آفات، انواع بیماری‌های گیاهی و دامی، تغییرات ناگهانی دما، كمبود و پراكنش نامناسب بارندگی و بروز خشكسالی‌های پیاپی و پیامدهای ناشی از آن و نیز وقوع بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله، ممكن است خسارت‌های زیادی به كشاورزان و بخش كشاورزی وارد كند. بنابراین ناپایداری و مخاطره آمیز بودن شرایط سبب شده که کشاورزی یک فعالیت توام با ریسک تلقی گردد.

شدت ریسک معمولا رابطه منفی با سطح توسعه کشورها دارد بطوریکه در کشورهای جهان سوم تحمل ریسک ناشی از عوامل اقتصادی و طبیعی به علت نداشتن پشتوانه مالی برای کشاورزان خرده پا سخت تر است، نتایج بسیاری از مطالعات حاکی از ریسک گریز بودن کشاورزان دارند (داس و همکاران، 1995). ریسک در کشاورزی ممکن است از ناحیه تولید، قیمت، اعتبارات و یا پذیرش تکنولوژی جدید باشد. نوع و شدت ریسکی که کشاورزان با آن روبرو هستند با نوع سیستم کشاورزی، مشخصات آب و هوایی، سیاست‌ها و مجموعه تشکیلات نهادی تغییر می‌کند. ریسک باعث می‌شود که کشاورزان به طور محافظه کارانه ای منابع خود را به فعالیت‌های مختلف تخصیص دهند. آنها الگوی محصولات را با تنوع بیشتری نسبت به آنچه که از نظر اجتماعی بهینه است، دنبال می‌کنند ودر اکثر موارد نسبت به پذیرش تکنولوژی‌های جدید به دلیل توام بودنشان با ریسک تمایل نشان نمی‌دهند (فردوسی و همکاران، 1373)

با توجه به تاثیر گریز ناپذیر مخاطره‌های تولیدات کشاورزی بر اقتصاد جامعه روستایی، در صورت عدم حمایت دولت از کشاورزان در قالب سیستم‌های حمایتی و مدیریتی، صدمات زیادی به آنها وارد می‌شود و در اکثر موارد ادامه فعالیت را از آنها سلب می‌کند. از این رو دولت‌ها در راستای جبران خسارت‌های برخاسته از خطرها، اقدام‌های گوناگونی انجام می­ دهند (جعفر زاده، 1378 ). بی ثباتی در درآمدهای مزرعه و آسیب دیدن تولیدکنندگان در اکثر کشورهای در حال توسعه و حتی در بسیاری از کشورهای توسعه یافته از ناحیه عوامل کنترل ناپذیر و ریسک­هایی که از طریق روش­های مدیریت ریسک کنترل شدنی نیست، فشارهایی بر دولت­های این کشورها وارد آورده و آنها را مجبورساخته است تا برنامه‌هایی را در جهت ثبات درآمدهای تولیدکنندگان از قبیل پرداخت­های جبرانی، تعیین قیمت­های تضمینی، قیمت­های هدف و خریدهای اعتباری و یا بیمه محصولات کشاورزی تهیه و تدوین کنند (فورتان وهت، 1994). به عبارت دیگر در کشورهای در حال توسعه لزوم طراحی و اجرای برنامه‌های حمایتی بیشتر و کارا را آشکار ساخته است (بانک جهانی، 1999). تعیین سیاست‌ها و تدوین برنامه‌های مناسب در بخش کشاورزی، علاوه بر این که مستلزم آگاهی لازم از شرایط تولید در واحدهای زراعی می­باشد، تا حدود زیاری نیز بستگی به میزان آگاهی برنامه ریزان از فرایند تصمیم گیری زارعین و عکس العمل آنها نسبت به انواع سیاست‌های کشاورزی دارد (سلطانی و همکاران، 1378). کشاورزان در تصمیم گیری برای کشت محصولات زراعی خود هدف‌های مختلفی همچون حداکثر درآمد خالص، حداقل کردن هزینه‌ها، استفاده حداکثر از نیروی کار خانوادگی و دستیابی به سطوح مشخصی از درآمد برای تامین حداقل نیاز ضروری خانواده خویش توجه دارند (محمدی و ترکمانی، 1380).

بنگاه‌ها  و موسسات مختلف اقتصادی به شکل‌های مختلف با استفاده بهینه از منابعشان سرو کار دارند به طوری که به دست آوردن ترکیبی از محصولات که بتواند بیشترین درآمد را از مصرف هزینه ثابتی برای زارع داشته باشد و یا کمترین هزینه جهت ایجاد یک درآمد ثابت را در بر داشته باشد، اهمیت ویژه ای دارد. یکی از متداول ترین ابزارهای اقتصاد کشاورزی برای رسیدن به این هدف استفاده از برنامه ریزی ریاضی می‌باشد که در چند دهه گذشته به طور وسیع برای تعیین برنامه بهینه در رشته‌های مختلف کشاورزی مورد استفاده قرار گرفته است. در این روش برنامه ریزی با مشخص بودن بازده فعالیت‌ها، هزینه‌های متغییر، میزان منابع در دسترس و میزان نهاده‌های مورد نیاز برای تولید محصول، مدل بهینه با حداکثر بازده یا حداقل هزینه مشخص می‌شود. افزون بر آن مطالعات متعددی ریسک گریزی زارعان را به دلیل ریسکی بودن تولید محصولات کشاورزی، نشان می‌دهند به طوری که این رفتار ریسک گریزانه در تصمیم گیری‌های کشاورزی و الگوی کشت بهینه تاثیر دارد. لذا برای طراحی الگوی بهینه کشت، ریسک و نبود حتمیت باید به عنوان فاکتوری مهم وارد مدل شود تا نتایج واضح تری بر اساس ترجیحات مدیر مزرعه به دست آید.

بیمه كشاورزی می تواند با افزایش ریسك پذیری بهره برداران و به تبع آن، افزایش احساس امنیت در كشاورزان، زمینه لازم برای استفاده مناسب و كارا از عوامل تولید و همچنین سرمایه گذاری در استفاده از فناوری نوین و در نتیجه افزایش بهر ه وری در بخش كشاورزی را فراهم كند و موجب كاهش نوسان‌ها در تولید محصولات كشاورزی و درآمدی كشاورزی شود (ترکمانی، 1383).

مفهوم بیمه در بخش کشاورزی عبارت است از تضمین جبران بخشی از خسارات داده و ستاده‌ها و عوامل بالفعل لازم برای عملیات اقتصادی، در فاصله پیش از تولید تا مصرف محصولات، و در برابر خطرات تهدید کننده غیر قابل پیشگیری به شرط آنکه پیش بینی احتمال وقوع خطرات امکان پذیر باشد (نیکویی و ترکمانی، 1381). بیمه محصولات کشاورزی ساز و کاری برای مشارکت در ریسک است که در عمل موجب انتقال ریسک از بیمه گزاران به موسسات بیمه کننده دولتی یا خصوصی می‌شود و باعث افزایش خاطر کشاورزان نسبت به درآمد آینده شان می‌شود (نلسون و لیمان. 1987). بنابراین بررسی آثار آن بر بخش کشاورزی لازم و ضروری به­نظر می­رسد. لذا در مطالعه حاضر به بررسی اثرات بیمه درآمدی بر الگوی کشت بهینه شهرستان خاتم پرداخته می‌شود. این فصل پس از طرح تعریف مسئله به بیان ضرورت تحقیق و در پایان به فرضیات و اهداف تحقیق می ­پردازد.

1-2- تعریف مسئله

بخش کشاورزی به دلیل برخورداری از رشد مستمر و پایدار اقتصادی، تأمین امنیت غذایی، بازدهی سرمایه، ارزآوری، ارزبری کمتر، ایجاد عدالت اجتماعی در قیاس با سایر بخشهای اقتصادی کشور از قابلیت‌های خاصی برخوردار است به نحوی که توانسته است نقش بسیار بارزی در عرصه اقتصادی کشور داشته باشد. این بخش نقش حیاتی را در اقتصاد ایران بر عهده دارد زیرا حدود 11 درصد تولید ناخالص ملی، 23 درصد اشتغال و تأمین غذای بیش از 80 درصد جامعه را پوشش می‌دهد (فیتا، 2006). حدود 40 درصد جمعیت کشور در مناطق روستایی زندگی می­ کنند که شغل اکثر آنها کشاورزی است، بنابراین کشاورزی در اقتصاد روستایی ایران، بسیار مهم است و سهم آن در معیشت روستاییان به خصوص کشاورزان خرده­پا که اغلب منبع درآمد دیگری ندارند، بسیار حائز اهمیت است (نوریسعید، 1378). علاوه بر این، تولید در بخش کشاورزی تفاوت­هایی با سایر زمینه ­های تولیدی و تجاری دارد، که مهمترین آنها اتکاء زیاد فعالیت‌های این بخش به طبیعت و مواجه شدن با طیف وسیعی از خطرات و حوادث طبیعی مانند سیل، تگرگ، سرما و گرما، آفات و امراض نباتی می­باشد که فعالیت در این بخش را به فعالیتی پرخطر و توأم با ریسک تبدیل کرده است (اندرسن، 2003). از اینرو اتخاذ تدابیر امنیتی و مدیریتی برای کاهش و کنترل ریسک تولید در این بخش ضرورتی اجتناب ناپذیر می کند. بیمه محصولات کشاورزی به کشاورزان کمک می­ کند تا به منظور کاهش ریسک، بهترین برنامه‌های مدیریتی و استراتژی‌های پایدار را به کار ببرند (هاگ و همکاران، 2003). بنابر ضرورت‌هایی که ذکر شد، تشکیل صندوق بیمه محصولات کشاورزی در کشور توسط شورا انقلاب در دی ماه 1358 در بانک کشاورزی به نام صندوق کمک به تولید کنندگان خسارت دیده محصولات کشاورزی و دامی‌تصویب گردید (یزدانی و کیانی راد، 1383). وجود ریسک عملکرد، قیمت، درآمد و در نتیجه احتمال وقوع خسارت از یک طرف و پرداخت هزینه ای به نام حق بیمه از طرف دیگر، تصمیم در مورد مناسب ترین الگوی کشت را پیچیده تر می­سازد. مدیر واحد زراعی در  تعیین الگوی بهینه کشت علاوه بر در نظر گرفتن محدودیت‌های مختلف باید میزان و نوع ریسک حاصل از هر یک از فعالیت‌ها را مد نظر آورده و با توجه به آن در رابطه با بیمه کردن یا بیمه نکردن آنها و در صورت بیمه کردن، انتخاب نوع بهینه بیمه تصمیم گیری نماید (فلسفیان و همکاران، 1384). مطالب فوق اهمیت بیمه محصولات کشاورزی بخصوص بیمه درآمدی را به عنوان مهم­ترین ابزار مدیریت ریسک در بخش کشاورزی نشان می­دهد. لذا در مطالعه حاضر کوشش می­ شود به سوالات زیر پاسخ داده شود:

کاهش  ریسک درآمد از طریق بیمه درآمدی چه تاثیری بر الگوی کشت بهینه و درآمد کشاورزان شهرستان خاتم خواهد داشت؟

تاثیر تغییر حق بیمه بر الگوی کشت بهینه و درآمد کشاورزان شهرستان خاتم چگونه است؟

1-3- ضرورت تحقیق

یكی از ویژگی‌های بارز فعالیت­های تولیدی بخش كشاورزی، وابستگی زیاد آن به طبیعت و شرایط غیرقابل كنترل و گاهی غیرقابل پیش بینی محیطی می باشد. بنابراین تولید كشاورزی در شرایط طبیعی یكی از پر مخاطره ترین نوع فعالیت‌های اقتصادی محسوب می­ شود. با توجه به موارد ذکر شده تعیین الگوی کشت بهینه بهره برداری‌های کشاورزی، اهمیت ویژه ای دارد به طوری که با بهره گرفتن از این الگو می­توان حداکثر درآمد حاصل از میزان معینی از نهاده‌ها و یا حداقل هزینه ایجاد ترکیب خاصی از محصولات را تعیین کرد. بنابراین استفاده از روش‌هایی در چارچوب برنامه ریزی ریاضی همراه با مخاطره برای برنامه ریزی اقتصاد کشاورزی ضروری می­باشد (ترکمانی و کلایی، 1378).

بیمه محصولات کشاورزی بیشترین قابلیت را برای مقابله با ریسک دارد و یکی از مناسب ترین سازوکارها برای ایجاد سرمایه گذاری در بخش کشاورزی به شمار می‌آید که با تحت پوشش قرار دادن طیف وسیعی از خطرات در اکثر کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه به کار می‌رود. بیمه می‌تواند به گونه ای در خور توجه، امنیت کشاورزان را افزایش دهد و برای کشاورزان، توانایی حفاظت در برابر ریسک، جلوگیری از ازبین رفتن محصول و ثبات درآمد را در برابر پرداخت حق بیمه ای اندک به ارمغان آورد.

در كنار نقد­های سنتی از جمله نقد تاریخی، نقد اخلاقی و… رویكرد­های نسبتاً جدیدی در زمینة نقد متون رواج یافته است. یكی از این شیوه­ها، نقد اسطوره­شناختی یا كهن­الگویی است كه در این شیوه منتقد، كهن­الگوها و صور مثالی را در آثار ادبی تجزیه و تحلیل می­كند. نقد اسطوره­شناختی پیشینه­ای نزدیک به یک قرن دارد، اما در ایران از عمر آن چندان نمی­گذرد.

اگرچه كهن­الگو با نام «كارل گوستاو یونگ» و روانشناسیِ تحلیلی او شناخته شده است، اما علاوه بر او محققان و اندیشمندانِ اسطوره­شناسی چون «فریزر»، «الیاده» و «كمپبل» آرا و نظرات مختلفی را دربارة كهن­الگو ارائه كرده­اند. با این حال، اغلب پژوهش­های انجام گرفته بر اساس نقد اسطوره­شناختی، بر كهن­الگوهای روانشناختی چون آنیما، سایه، پیر دانا و… متمركز شده است و یافتن مواردی كه به سایر كهن ­الگوها از جمله كهن­الگوی باروری و كهن­الگوی آفرینش پرداخته باشد، اندكی دشوار است؛ زیرا گستردگی اشكال كهن­الگویی مانع استفاده از مجموعة كامل آنها در متون ادبی است. درواقع تحلیل متنی واحد بر مبنای تمام كهن­الگوهای یادشده، همانند آنچه كه «كوپ» در كتاب اسطوره، یا «گرین» و همكارانش در كتاب مبانی نقد ادبی انجام داده­اند در ادبیات فارسی اندك است.

از طرف دیگر،بررسی كهن­الگویی متون حجیمی چون شاهنامة فردوسی و داراب­نامة طرسوسی بر اساس مجموعة گستردة كهن­الگوها امری دشوار است، زیرا این گونه آثار به دلیل ساختار روایی و حماسی و قدمت زمان تألیف، از غنی­ترین متونی هستند كه انواع كهن­الگو را در آن­ها می­توان مشاهده كرد. همچنین این آثار به دلیل طولانی بودن داستان­ها و نیز آوردن روایات و  قصه­های متعدد و داشتن شخصیت­های گوناگون، اشكال زیادی از كهن ­الگوها را در خود جای داده­اند كه اشاره به تمامی آن­ها از عهدة پژوهشی واحد خارج است و در بررسی آن­ها، از میان شمار زیاد صور نوعی، غالباً به مهم­ترین و رایج­ترین كهن­الگوها پرداخته می­ شود. همین شیوه نیز در پژوهش حاضر به­ كار گرفته شده و كهن­الگوهای پركاربرد و مرسوم مورد تحلیل قرار گرفته است.

با توجه به این­كه تقسیم ­بندی­ها و آراء مختلفی در باب كهن­الگوها ارائه شده است، كهن­الگو­های داراب­نامة طرسوسی ذیل سه عنوان اصلیِ كهن­الگوی آفرینش(بر اساس آراء الیاده)، كهن­الگوی باروری(بر اساس نظریة فریزر) و كهن­الگوی قهرمان تدوین شده است. بخش سوم(كهن­ الگوی قهرمان) از دو قسمت تشكیل شده است. ابتدا بر اساس الگوی قهرمان(نظریة اتو رنك) تولد و زندگی قهرمان تحلیل شده است. سپس با كمك كهن­الگوهای یونگ، دو شخصیت اصلی و سایر شخصیت­ها ذیل عناوین مادر مثالی، آنیما، پیر دانا، سایه و نقاب مورد بررسی قرار گرفته­اند. در قسمت دوم بر اساس الگوی سفر قهرمانِ «جوزف كمپبل»، سفرهای داراب و اسكندر تحلیل و میزان انطباق این سفرها بر الگوی كمپبل نشان داده شده و موارد تغییر این الگو در هر دو سفر بیان گردیده است. البته به دلیل جدایی دو بخش داراب­نامه و طولانی بودن هر دو قسمت، داستان داراب و داستان اسكندر در بخش كهن­الگوی قهرمان به طور مجزا بررسی شده ­اند.

همچنین در مواردی كه كلیّت متن اجازة برداشت كهن­الگویی می­داد،به نمادهای مرتبط با كهن­الگو(تصاویر رایج كهن­الگویی) از جمله درخت، كوه، حیوان، آب و…پرداخته شده است.نظر به این­كه هر كدام از این موارد، به كهن­الگوهای مختلفی اختصاص داشتند،اختصاص فصلی مجزا به تصاویر كهن­الگویی مقدور نبود و متناسب با عنوان هر بخش، این موارد تحلیل شده ­اند.

باید اضافه كرد كه اگر چه «ذبیح­اللّه صفا» تصحیحی كم نقص از داراب­نامه ارائه داده­اند، اما این تصحیح از لحاظ شیوة نگارشی با آئین نگارش موجود تفاوت بسیار دارد. هر چند هماهنگ كردن نمونه ­های انتخاب شده از متن داراب­نامه با آئین نگارش فعلی امری زمان­بر بود با این حال تمامی نمونه ­های انتخاب شده از متن داراب­نامه مطابق قواعد مرسوم نگارش در زمان حال نگاشته شده­ است.

فصل اول: کلیات

1-1- شرح و بیان مسئله پژوهش

در میان اساطیر اقوام مختلف دنیا، درون مایه­ها و تصاویر مشتركی دیده می­ شود كه با وجود فاصلة زمانی و مكانی بسیار، به یک شكل تكرارمی­شوند. این درونمایه­ها و تصاویر مشترك را كه حاصل تجارب جمعی نوع بشر است و ریشه در ناخودآگاه جمعی افراد دارد،كهن­الگو می­نامند. كهن­الگو از مفاهیم كلیدیِ روان­شناسی تحلیلی یونگ است كه به نقد ادبی وارد شده است و شاخه­ای به نام نقد «كهن­الگویی» یا «اسطوره­شناختی» را به وجود آورده است. نقد كهن­الگویی، از مباحث روان­شناسی، مردم­شناسی و اسطوره­شناسی برای تحلیل متن كمك می­گیرد و با آن­ها ارتباط نزدیكی دارد.

در میان متون اساطیری و حماسی فارسی نمونه­های زیادی از كهن­الگوها می­توان یافت. یكی از این متون ارزشمند، داراب­نامه است. داراب­ نامة طرسوسی، روایت «ابوطاهرمحمدبن حسن طرسوسی» از زندگی داراب فرزند بهمن(اردشیر) به همراه داستان اسكندر و دارا و دخترش روشنك (بوران دخت ) است كه در حقیقت تفصیل روایات پهلوی در دوره ساسانی از سرگذشت داراب است.این كتاب كه روزگار تحریر آن را  قرن ششم هجری می­دانند، از جهات متعددی چون لغات كمیاب و دارا بودن تعبیرات و تركیبات نادر، اشارات فراوان به فرهنگ عامه، مباحث جامعه شناسی و اجتماعی حائز اهمیت است. یكی از جنبه­ های مهم آن وفور كهن­الگوهاست. با توجه به قدمت متن داراب نامه و منابع بسیاركهن آن، این كتاب از جهت اشتمال بر كهن ­الگوها در ادبیات فارسی كم نظیر است و موضوع پژوهش حاضر،  بررسی كهن­ الگویی این اثر ارزشمند ادبی است.

2-1- ضرورت و اهمیت موضوع تحقیق

با توجه به این­كه نقد  اسطوره­شناختی یكی از شیوه های نوین بررسی متون ادبی به ­ویژه متون حماسی است و استخراج و بررسی كهن الگوهای متن شالوده اصلی آن را تشكیل می­دهد، بررسی كهن ­الگوهای داراب­نامه در نقد و تحلیل این اثر از اهمیت بسزایی برخوردار است. همچنین بر اساس این پژوهش، می­توان نوع نگاه و شخصیت راوی آن را ترسیم نمود و میزان انطباق كهن الگوهای مورد كاربرد او را با الگو­های جهانی سنجید.

3-1- اهداف تحقیق

اهداف کلی:

تدوین اثری بسامان در شناخت انواع کهن ­الگوهای داراب­نامة طرسوسی از قبیل كهن­الگوهای اسطوره ­شناختی(آفرینش، باروری، قهرمان، سفر قهرمان) با بهره­ گیری از مجموعه كهن ­الگوهای روان­شناختی یونگ(آنیما، سایه، پیر دانا و…) و تصاویر رایج كهن ­الگویی(آب، درخت، كوه، درخت و…).

اهداف جزئی:

1-­­ارائة بحثی موجز در باب کهن الگو.

2-معرفی انواع کهن الگو.

4-1- کاربرد نتایج تحقیق

این پژوهش می ­تواند به فهم بهتری از داراب­نامة طرسوسی كمك كند و مخاطب را با یكی از ابعاد این اثر آشنا سازد. همچنین می ­تواند در تحقیقات اسطوره­ شناسی و روان­شناسی مورد استفاده قرار گیرد و در