امروزه با توجه به رشد روز افزون صنایع و آلایندگی شدید پساب های شهری و همجواری مراکز شهری، شهری و کشاورزی در بیشتر نقاط کشور، ورود آلاینده های آلی و معدنی به خاک و هم چنین نفوذ این آلودگی ها به منابع آب سطحی و زیرزمینی  به یک نگرانی ملی تبدیل شده است. لذا یافتن راه حل هایی برای رفع این خطرات پیش از بروز فاجعه ای  زیست محیطی در بسیاری از نقاط کشور ضروری  می باشد (ذامیادی و همکاران، 1382). با افزایش سریع جمعیت جهان، فشار بر منابع محدود آب شیرین، افزایش می یابد. کشت آبی، بزرگترین بخش مصرف کنندۀ آب است و با نیازهای متناقص دیگر بخش ها مانند بخش های شهری و خانگی، مواجه می شود. با جمعیت فزاینده و آب کمتری که برای تولیدات کشاورزی در دسترس است، تضمین امنیت غذایی برای نسل های آینده، مبهم است. بخش کشاورزی با چالش هایی برای تولید بیش غذا با آب کمتر بواسطه افزایش بهره وری آب زراعی مواجه است (کیجنیتال، 2003)[1]. رشد روزافزون جمعیت جهان، همگام با گسترش فعالیت های کشاورزی و شهری و همچنین خشکسالی های پی در پی در اکثر کشورهای واقع در کمربند مناطق خشک در سال های اخیر موجب شده است که تقاضا برای آب افزایش شود و منابع آب با کیفیت مطلوب به اوج بهره برداری خود برسد و در نتیجه فشار بیش از اندازه به منابع آب وارد آید. در نتیجه استفاده از منابع دیگر همچون فاضلاب شهری در آبیاری گیاهان مورد توجه قرار گرفته است. از طرف دیگر با استفاده بهینه از فاضلاب شهری در تغذیه گیاهان می توان تا حدود زیادی از تاثیر نامطلوب زیست محیطی ناشی از رها سازی آنها جلوگیری نمود. آب زیرزمینی و سطحی از مهمترین منابع طبیعی در جهان می باشد، در شرایط کنونی ایران، بخش قابل ملاحظه ای از مصارف آب کشور، به خصوص در بخش شرب، توسط منابع آب زیرزمینی وسطحی تأمین می گردد. بنابراین، حفاظت کیفی از منابع آب از اهمیت زیادی برخوردار است .در بسیاری از موارد آلودگی آب های زیرزمینی، بعد از آلوده شدن چاه های آب شرب شناسایی می شوند. رفع آلودگی آب زیرزمینی بسیار پرهزینه و فرایندی طولانی است و اغلب زمانی آلودگی تشخیص داده می شود که رفع آلودگی آبخوان تقریباً غیر ممکن می گردد. یکی از راه های مناسب برای جلوگیری از آلودگی آب های زیر زمینی، شناسایی مناطق آسیب پذیر آبخوان و مدیریت  بهره برداری از منابع آب وکاربری اراضی است. آلودگی آب به دلیل تخلیه فاضلاب شهری و صنعتی، وجود فلزات سنگین سمی و مدیریت نامناسب زباله ها ، سلامتی بشر را به صورت جدی تحت تأثیر قرار می دهد و با توجه به حجم عظیم فاضلاب های تولیدی، تلاش برای دستیابی به نحوه دفع مناسب فاضلاب در محیط زیست ضروری می باشد. متداول ترین فلزات سنگین یافت شده در فاضلاب ها، سرب، مس، روی، كادمیم، كروم و نیكل هستند كه این گونه فلزات به دلیل سمیت و عدم تخریب زیستی نه تنها برای گیاهان و حیوانات بلكه برای انسان ها هم ایجاد مشكل كرده و می توانند در بافت های زنده و در نهایت درزنجیره غذایی تجمع حاصل كنند. تكنیک های مختلفی برای كاهش مقدار یون های فلزی از فاضلاب ها وجود دارد كه هر كدام از آن ها دارای مزایا و مضراتی بر اساس سادگی، انعطاف پذیری، مؤثر بودن فرایندها، قیمت، مشكلات تكنیكی و نگهداری می باشند. در نتیجه تكنیک های آسان، مؤثر، مقرون به صرفه و دوستدار محیط زیست برای تیمار فاضلاب ها مورد نیاز است. آلودگی محیط زیست از منابع گوناگون صورت می‌گیرد. با پیشرفت تمدن بشری و توسعه فن‌آوری و ازدیاد روز افزون جمعیت، در حال حاضر دنیا با مشکلی به نام آلودگی در هوا و زمین روبرو شده است که زندگی ساکنان کره زمین را تهدید می‌کند. بطوری که در هر کشور حفاظت محیط زیست مورد توجه جدی دولتمردان است. امروزه وضعیت زیست محیطی به گونه‌ای شده است که مردم یک شهر یا حتی یک کشور از آثار آلودگی در شهر یا کشور دیگر در امان نیستند، تجمع آلاینده ها  به چرخه زندگی انسان و دام ممانعت نمود (هشام و راشد، 2002)[2].

 لذا با توجه به موضوعات اشاره شده در این پژوهش سعی می گردد تاثیر آبیاری با فاضلاب شهری به صورت آبیاری با آب معمولی، پساب فاضلاب تصفیه شده شهری، ترکیب پساب با آب معمولی به نسبت 2 به 1 و پساب فاضلاب با آب معمولی به نسبت 1 به 1 و  دور آبیاری در سه سطح ( 5 روز، 10 روز و 15 روز ) را بر روی رشد و نمو گیاه «آلوئه ورا» مورد بررسی قرار داد.

اهمیت فاضلاب

 بنابراین ایده اولیه استفاده از پساب در کشاورزی به سه دلیل عمده شکل گرفت که عبارتند از:

 1) جلوگیری از آلوده شدن رودخانه ها.

 2) استفاده از مواد غذایی موجود در آن برای زراعت.

3) حفاظت آب و استفاده مجدد از آن در مناطق کم آب نیز به آن اضافه شد.

منابع فاضلاب : مهمترین منابع تولید فاضلاب به شرح زیر می باشد:

 1-3-1- فاضلاب خانگی

 آلودگی آب ها توسط فاضلاب های خانگی یا محل نگهداری چهار پایان از متداولترین نوع آنهاست. این نوع آلودگی ها كه عموماُ خطرناك هستند باعث نا پاكی آب های زیر زمینی وخاک می شوند. بدین ترتیب كه در اثر نفوذ مواد آلوده و جذب نشدن در جریان حركت داخل زمینی خود را به  سفره های آب دار می رسانند (عبدالهی منصورخانی، 1392).

1-3-2- مواد زاید صنعتی

یكی از انواع آلودگی ورود مواد زاید و آلوده كارخانه ها به جریان های آب سطحی و زیرزمینی می باشد. حتی در مواردی كه از آب در كارخانه ها به عنوان عامل سرد كننده استفاده می شود ریختن  مجدد آب گرم به رودخانه ها باعث پایین آوردن مقدار اكسیژن موجود در آب و در نتیجه بهم زدن تعادل حیاتی آب می شود. فاضلاب های صنعتی موجب انهدام موجودات آبزی چه گیاهی و چه حیوانی و نیز عوامل طبیعی موجود در آب كه برای تصفیه آن وظیفه بسیار مهمی را به عهده دارند می گردند .مواد زاید كارخانه ها عبارت است ازمواد جامد چون نسوج درختان، پوست حیوانات، ذرات مواد معدنی، مواد شیمیائی چون نمك های آهن، روی مس، كرم، سیانور، محلول های اسید ی، فنل، سولفور، نمك های آمونیوم، قیر و هیدرو كربورهای دیگر، مواد رنگی، چربی ها، مواد لعابی، موادپاك كننده قلیائی، موادسلولزی، مواد آلی و بالاخره مواد زایدی كه از كارخانه های لبنیات سازی خارج می شود و به سبب دارا بودن مواد پروتئینی فراوان محیط بسیار مساعدی برای رشد انواع میكروب ها و در نتیجه آلودگی آب می باشد (عبدالهی منصورخانی،  1392).

1-3-3- مواد زاید كشاورزی

 افزایش میزان محصولات كشاورزی سبب ازدیاد مصرف كود های شیمیائی وسموم دفع آفات گیاھی گردیده كه درنتیجه مقداری از آن وارد آب شده و در زمین نفوذ می كند. سموم ممكن است در جریان نفوذ توسط خاك جذب شده و یا در زمین هایی كه قدرت جذب پایین باشد وارد سفره های آب گردد (عبدالهی منصورخانی، 1392).

1-3-4- مواد پاك كننده

تمام این مواد بدلیل خاصیت كم كردن قدرت كشش سطحی آب و  قدرت رطوبت دهی، كف كردن، و بالاخره امو لسیونه شدن قدرت پاك كنندگی دارند .این مواد كه در منازل، صنایعی چون رنگ رزی، مواد معدنی، امولسیون های پو شاننده جاده ها وغیره مصرف دارند. با ریختن به رودخانه ها باعث ایجاد كف فراوان می شوند (سالت و همکاران، 1998).

• گیاه پالایی

 1-4-1- فناوری گیاه پالایی

گیاه پالایی یک فناوری نسبتا نوظهور و مقرون به صرفه است که در آن از گیاهان سبز جهت خارج كردن مواد آلاینده ازآب و خاک استفاده می شود(سالت و همکاران، 1998)[6]. این فناوری را همچنین می­توان برای پالایش برخی از عناصرآلاینده از آب یا حتی هوا بكار برد. برخی گیاهان قادر به جذب آلاینده ها به درون سیستم آوندی خود بوده و برخی دیگر، این ترکیبات را تجزیه نموده و یا آن ها را به ترکیبات متابولیزه شده کمتر سمی، تغییر شکل می دهند. گیاهان، با جذب آلودگی توسط ریشه ها، آن ها را درون ساختار سلولی و یا برگ و میوه ذخیره می کنند. ریشه های گیاهان قادر به ترشح آنزیم هایی هستند که فعالیت میکروبی را افزایش داده و زمینه را برای جذب برخی آلاینده ها مهیا می سازند(عبدی کوپایی، 2007؛ پرادهان و کونراد، 1998؛ تی سائو، 2003)[7].

از گیاه پالایی می­توان برای حذف موادآلاینده ی جامد، مایع وگازی استفاده کرد. همچنین در زمینه خاک های آلوده در کشاورزی و رسوبات (علف کش، آفت کش، فلزات سنگین)، و در صنایع (مواد آلی، فلزات) و ضایعات معدند(فلزات) استفاده نمود (اولسون و ریردون، 2003؛ ریدینتی، 2002؛ راک، 2003)[8].

 آب های آلوده ای که می توان از فرایند گیاه پالایی در آن ها استفاده نمود شامل فاضلاب خانگی و فاضلاب شهری (مواد غذایی ، فلزات)، رواناب کشاورزی و آب زهکش (مواد مغذی کود شیمیایی، فلزات، آرسنیک، سلنیوم، سموم دفع آفات آلی و علف کش)، فاضلاب های شهری (آلی و معدنی)، شیرابه دفع زباله، زهکشی معادن (فلزات)، و آب های زیرزمینی(فلزات و ترکیبات آلی) است (فررو و همکاران، 2000؛ راک، 2003). در حال حاضر روش های متنوعی برای کاهش آلودگی آب و خاک ابداع گردیده است که از آن جمله می توان به شست و شوی خاک های آلوده به فلزات سنگین توسط ا سید یا تصفیه پساب های شهری در تصفیه خانه ها اشاره کرد. مجموعه این روش ها وقت گیر و پر هزینه بوده و در نهایت موجب آلودگی بخش دیگری از محیط زیست می گردند. در این بین یافتن راه حلی مطمئن که ضمن رفع آلودگی، کم هزینه و نسبتا سریع بوده و اثرات جانبی آن سلامت محیط را با خطر مواجه نسازد، بسیار مهم می باشد. علاوه بر این، با توجه به بحران کم آبی، استفاده بهینه از آب و فاضلاب برای برخی مصارف زراعی، شهری و شهری تا حدودی به رفع مشکلات ناشی از کمبود آب نیز کمک خواهد کرد (تی سائو، 2003)[9].

مزایا و محدودیت های روش گیاه پالایی

از مزایای روش گیاه پالایی می توان به مواردی همچون عدم آلودگی های ثانویه نظیر آلودگی صوتی، عدم نیاز به تکنیک های پیچیده مهندسی برای اجرا و قابلیت استفاده برای گستره وسیعی از آلودگی ها و سادگی و ارزان بودن روش، اشاره نمود. با اینكه گیاه پالایی از لحاظ هزینه، اجرا و عوارض زیست محیطی بر سایر روش های پالایش خاك ارجحیت دارد، ولی دارای محدودیت هایی نیزمی باشد، از جمله اینکه برای كاهش غلظت آلاینده ها، گاهی به زمان طولانی نیاز است و همچنین به علت اثرات سمیت در مكان های آلوده،استقرار پوشش گیاهی نیز مشکل خواهد بود. پالایش خاك های آلوده به فلزات به سختی انجام می گیرد و یک چالش بزرگ محسوب می گردد زیرا بر خلاف آلاینده های آلی، فلزات قابل تجزیه نیستند و معمولا آلودگی زدایی خاك های آلوده به فلزات، نیاز به شناسایی و استقرار گیاهان ویزه و تخصصی برای جدا سازی فلزات سمی از این گونه محیط ها دارد. این در حالی ا ست که در سایر تكنولوژی ها از جمله حفاری خاك و یا آبشویی خاك که بر پایه جداسازی فیزیكی و شیمیایی آلاینده ها طراحی شده اند، هزینه پالایش خاك بسیار زیاد و بستگی به غلظت آلاینده، خصوصیات خاك و شرایط محیط دارند (فلچاس و لاتادی، 2003؛ نگری و همکاران، 2003)[10].

نکته بسیار مهم در گیاه پالایی، انتخاب گیاهانی است که ضمن پالایش پساب و خاک های آلوده، امکان تکمیل دوره رشد آن ها در شرایط آلودگی نیز وجود داشته باشد. پساب و لجن فاضلاب دارای مقادیر زیادی از عناصر کم مصرف و فلزات سنگین نیز می باشند.

هنگامی که این مواد به زمین اضافه می شوند، گیاه این عناصر را نیز جذب می کند. جذب عناصر کم مصرف و فلزات سنگین به مقدار زیاد به وسیله گیاه می تواند سبب آلودگی زنجیره غذایی انسان و دام شود، لذا برای پیشگیری از انتقال آلاینده ها به چرخه غذایی انسان در اثر جذب بیش از حد توسط گیاهان، برخی از کشورها و سازمان بهداشت جهانی[11] قوانینی وضع کرده اند و حدودی را نیز برای غلظت مجاز عناصر و ویژگی های مختلف پساب مقرر نموده اند (سینق و استئیننز، 1994)

مشخصات گیاه شناسی آلوئه ورا

خانواده: Asphodelaceae

نام علمی: Aloe vera

نام انگلیسی: Aloe, Barbados aloe, Curacao aloe

نام فرانسوی: Aloes

  نام فارسی: صبر، صبر زرد.  

نام های محلی: زنبق بیابانی، لاله صحرایی، لاله بیابانی، گل سگله، گل قبر، چادورا، شاخ بزی، صبر تلخ، گیاهی است از خانواده آسفودیلاسه (زنبق) که به صورت علفی، چند ساله، تک لپه و همیشه سبز است. نام این گیاه از زبان عربی به سایر زبان ها وارد شده و ممکن است از کلمه عربی alloch یا عبری allal گرفته شده باشد. در زبان عربی آلوئه به معنی « ماده تلخ درخشان» و « تند و تیز و تلخ» است. علت این نام گذاری به طعم و مزه مایع داخل برگ گیاه مربوط می شود (کوبیتزکی، 1998؛ مهدی زاده، 1388).

این گیاه خاص مناطق آفریقایی است که به علت رویش آن در مناطق بیابانی به آن زنبق بیابانی، لاله صحرایی یا لاله بیابانی هم می گویند و در آفریقا فرشته بیابان نامیده می شود.

در برخی کشورها با نامهایی چون گیاه جاودانگی، گیاه دارویی، گیاه ملکه و … نیز نامیده می شود. در آمریکای جنوبی به آن گیاه جادویی می گویند. این گیاه به وسیله برخی از دانشمندان به عنوان گیاهی از ابدیت، عصای بهشت و اکسیر جهانی شناخته شده است. در برخی از کشورها نیز به دلیل خواص دارویی اش به آن گیاه هزار درمان نام داده اند. علاوه بر این دارای اسامی متعددی مانند«صبر تلخ» یا «شاخ بزی» است و در استان بوشهر با نامهای محلی گل سگله، گل قبر یا چادورا شناخته می شود

یونجه (Alfalfa  ) با نام علمیMedicago sativa  از مهمترین گیاهان علوفه ای دنیا که مقاوم به شوری و خشكی است، یونجه با ارزش غذایی بالا و طیف سازگاری وسیع در دنیا و با تثبیت زیستی ازت گیاه ارزشمندی محسوب می شود(خواجه پور، 1373).  یونجه در شرایط آب و هوای سرد و  تابستانهای گرم و خشك رشد خوبی دارد(زند وهمکاران، 1381).

اهمیت و ارزش غذایی علوفه یونجه به حدی است که موجب شده به ملکه نباتات علوفه ای شهره گردد. خاستگاه و مرکز پیدایش یونجه Medicago satival ) ) ایران زمین است. کشت یونجه سابقه ای بسیار طولانی دارد به طوری که قدمت آن به ابتدای تاریخ تمدن می رسد. کشت یونجه در اکثر نقاط دنیا رایج بوده و روز به روز به سطح زیر کشت آن افزوده می شود. بهترین شرایط برای رشد ونمو یونجه در مناطق خشک ، آفتابی ، گرم و با آب فراوان انجام می گیرد. ترکیب صفات زیر به همراه سازگاری گسترده به محیط های متنوع یونجه را به عنوان یک محصول منحصر به فرد معرفی نموده است این صفات عبارتند از : ظرفیت رشد مجدد توانایی تثبیت بیو لوژیکی نیتروژن مقاومت به سرما و گرما- مقاومت به خشکی- دارا بودن دورۀ خاک- کیفیت مناسب علوفه- هضم پذیری بالا- مغذی بودن- قابلیت ذخیره و انبار کرد- قابلیت استفاده به صورت چرای مستقیم ، کود سبز- قدرت رقابت با علف های هرز- تکثیر به وسیله بذر ، ریزوم ، استولون- پایا و چند ساله بودن.

1- كلیات و مفاهیم

1-1 ضرورت اجرای آزمایش:

یونجه یکى از مهم‌ترین گیاهان علوفه‌اى کشور است. داراى کیفیت و خوش‌خوراکى بسیار بالائى است و معدن ذخائر مواد غذائى مى‌باشد. بیش از ده نوع پروتئین و مواد معدنى بسیار زیادى دارد. ارزش یونجه علاوه بر ذخائر غذائى تأثیر زیادى است که در حاصلخیزى خاک و تهویه زمین دارد.

 برای تعیین حاصلخیزی خاک از نظر عناصر غذایی باید واکنش یونجه به این عناصر مشخص شود و وضعیت آنها در خاک ارزیابی گردد. در نتیجه می توان از میزان نیاز کودهای شیمیایی ازجمله پتاسیم برآورد صحیح داشت تا حداکثر کارآیی بدست آید.                                                      

هر گیاه زراعی از نظر نیاز به عناصر غذایی احتیاجات به خصوصی دارد و این احتیاج با توجه به شرایط آب و هوایی ،  نوع خاک و شرایط کشت و  کار فرق می کند (بومن و همکاران، 2000 ). به عبارت دیگر ، مقدار مناسب کودهای شیمیایی برای زراعتهای مختلف بستگی به نوع محصول ، طرز  کشت ، زمان کشت ، آبیاری و درجه حرارت محیط دارد.(یانگ و همکاران، 2004).

هدف از این تحقیق دستیابی به الگوی مناسب مصرف کودهای پتاسیم و مولیبدن در اراضی تحت کشت یونجه به منظور حفظ سطح مطلوب پتاسیم در خاک، تامین پتاسیم مورد نیاز گیاه ودستیابی به تولید بیشتر و مطلوبتر میباشد.

 امروزه بشر با توجه به افزایش جمعیت بدون توجه به عواقب و مسائل زیست محیطی کودهای شیمیایی بخصوص کشاورزان سنتی کودها را در مقادیر زیاد به خاک اضافه می کنند که کارشناسان کشاورزی و محیط زیست باید تحقیقات بیشتری را به مسائل کوددهی در کشاورزی اختصاص دهند تا تولید خوبی در واحد سطح با حداقل خسارت زیست محیطی داشته باشیم. که این تحقیق در همین راستا انجام می گیرد.

1-2 فرضیات تحقیق:

1-کاربرد سولفات پتاسیم با نسبت های مختلف اثر معنی داری بر رشد و نمو ، عملکرد گیاه یونجه همدانی  دارد.

2-کاربرد مولیبدن (سولفید مولیبدن) با نسبت های مختلف اثر معنی داری بر رشد و نمو ، عملکرد گیاه یونجه همدانی دارد.

3- برهمکنش کاربرد سولفات پتاسیم و مولیبدن (سولفید مولیبدن) با نسبت های مختلف اثر معنی داری بر رشد و نمو ، عملکرد گیاه یونجه همدانی دارد.

1-3 اهداف تحقیق:

1-بررسی اثر کاربرد مقادیر مختلف کود سولفات پتاسیم  بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاه یونجه همدانی.

2- بررسی اثر کاربرد مقادیر مختلف کود سولفید مولیبدن بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاه یونجه همدانی.

3-تعیین مناسب ترین تیمار  کودی  سولفات پتاسیم و سولفید مولیبدن برای دستیابی به حداکثر عملکرد یونجه همدانی.

1-4 گیاه شناسی یونجه:

یونجه گیاهی است چند ساله یا دائمی که ریشه ای راست و مستقیم دارد و به ریشه اولیه یونجه معروف است. این ریشه، بعد از قرار گرفتن بذر در خاک و جذب رطوبت، بدون انشعاب به وجود می آید. به موازات پیدایش ریشه اولیه، قسمت زیر لپه یا هیپوکوتیل در زیر سطح خاک قرار می گیرد و با طویل شدن زیر لپه باعث جوانه زدن و خارج شدن از سطح خاک می شود. یونجه جوانه زده در این موقع نسبت به آب بیش از اندازه، کمبود آب،شوری خاک و با سله بستن سطح خاک، حساسیت خاصی نشان می دهد. چنانچه در این موقع سطح خاک سله ببندد، زیر لپه یونجه که به صوت قوسی در زیر سطح خاک قرار گرفته است. نمی تواند به سهولت سطح خاک را بشکافد و از آن خارج شود. گیاه یونجه علاوه بر ریشه اصلی راست و مستقیم اولیه، ریشه های جانبی نیز دارد که از سلولهای حاشیه استوانه مرکزی ریشة اصلی سر چشمه می گیرند ( کریمی، 1369)

1-5  ارزش غذایی یونجه:

ارزش غذایی یونجه بیش از سایر گیاهان علوفه ای می باشد در صورتی که نسبت انرژی به پروتئین آن کمتر است. یونجه در هر چین دارای مراحل مختلفی از رشد می باشد که ترکیبات شیمیایی آن در هر مرحله با مرحله قبل و بعد آن فرق می کند. از طرف دیگر ترکیبات شیمیایی برگ و ساقه نیز اختلاف دارد. یعنی برگ آن بسیار پر ارزش تر از ساقه آن است یونجه از نظر کلسیم گیاهی غنی است. ولی فسفر آن متوسط است(راندی گبی ، 2000).

بنابراین در صورتیکه بخواهیم از این ماده خوراکی به مقدار زیاد مصرف کنید، بایستی در جهت حفظ تعادل کلسیم به فسفر اقدام گردد. حیوانات یونجه هایی را که به مقدار زیاد به گل نشسته و یا در پایان گل دادن باشد، با بی اشتهایی می خورند، علت آنرا در بالا رفتن در صد مقدار الیاف خام در مرحله پایان گل و سخت و خشبی شدن گیاه می دانند، دوم وجود مواد تلخ و همچنین ساپونین و نوعی الکالوئید مخصوص حبوبات در آن می دانند. بهترین زمان برداشت یونجه به هدف استفاده از آن بستگی دارد در صورتیکه می خواهید یونجه ای با کیفیت بالا مثلاً جهت خوراک گاوهای شیری فروخته شود زمان برداشت یونجه باید در مرحله غنچه دهی یا زودتر از آن انجام گیرد (دوره 28 روز یا کمتر) اما اگر قصد تغذیه گوساله های پروای را دارید (یونجه با کیفیت زیاد مد نظر نیست) یونجه راباید در زمان 50-25 درصد گلدهی (دوره 42-35 روز) برداشت نمایند تا حد اکثر محصول بدست آید. زمانیکه یونجه در مرحله غنچه دهی محصول علوفه تولیدی شما 30-20 درصد کمتر شود اما از نظر پروتئین و نسبت ارزش غذایی بیشتری نسبت به زمان چیدن در مرحله اواسط گلدهی باشد (کش و هاوارد، 1993).

1-6 عوامل موثر بر ارزش غذایی یونجه:

1-6-1- گونه، واریته و سویه گیاه:

ترکیب شیمیایی و ارزش غذایی یونجه خشک تا حدودی به گونه، و سویه گیاه ارتباط دارد. ارقام مختلف یونجه که تحت شرایط یکسانی، کشت می شوند، حاوی سطوح متفاوتی از یک یا چند نوع مواد معدنی مباشد.

1-6-2-نسبت برگ به ساقه:

 نسبت برگ به ساقه یکی از عوامل سنجش به نژادی این گیاه است.  50درصد میزان پروتئین قسمت هوایی یونجه در برگ بوده است. در گیاه یونجه برگ ها تقریباً یک سوم کل ماده خشک را تشکیل می دهند. در حالی که از نظر غذایی دو سوم آن را شامل می شوند.

1-6-3- مرحله رشد در زمان برداشت:

مرحله رشد مهمترین عامل موثر بر ترکیب گیاه یونجه می باشد. با ازدیاد سن گیاه میزان احتیاج  آن به بافت های ساختمانی افزایش یافته و در نتیجه مقادیر کربوهیدرات های ساختمانی (سلولز، همی سلولز) و لیگنین آن زیاد می گردد، و از مقدار پروتئین آن کاسته می شود.

1-6-4- حاصلخیزی و خصوصیات خاک:

ترکیبات و ارزش غذایی گونه های علوفه ای تحت تاثیرنوع خاک تغییر پیدا می کند. یونجه به خاک حاصلخیزی، همراه با مقادیر کافی از عناصر معدنی و PH کاملاً بالا احتیاج دارد. حد مطلوب PH خاک برای یونجه 5.6 است. یونجه را در خاک های اسیدی و سبک می توان کاشت و علوفه رضایت بخش هم به دست آورد. ضمن اینکه کشت یونجه در چنین خاک های باعث حاصلخیزی و بهبود ساختمان آنها می شود ( کریمی، 1369).

یکی از عوامل عمده موثر در قابلیت جذب مواد معدنی برای یونجه، PH خاک است. بسیاری از مواد معدنی از جمله روی، منگنز، نیکل و کبالت بیشتر برای یونجه قابل جذب هستند که در خاک هایی با PH پایین کشت می شوند. در مقابل سایر مواد معدنی بویژه مولیبدن و سیلینوم در خاک های با PH بالا بیشتر قابل جذب هستند.

1-6-5- اثرات اقلیم فصل آب و هوا  روی ترکیبات یونجه:

چهار عامل درجه حرارت، سن گیاه، شدت نور و کود ازته روی تشکیل الیاف و قابلیت یونجه تأثیر می گذارد. افزایش درجه حرارت، سن گیاه تشکیل لیگنین را افزایش و قابلیت هضم را کاهش می دهد. افزایش شدت نور و کود ازته، قابلیت هضم را افزایش و مقدار دیواره سلولی را کاهش می دهد( قربانی و همکاران، 1379).

1-6-6-زمان و فصل برداشت یونجه:

 بررسی ها نشان داده که مرحله رشد در زمان برداشت بیشتر از هر عامل دیگری بر روی کیفیت یونجه تاثیر دارد در گیاهانی نظیر یونجه که نحوی رشد کاملاٌ متفاوتی نسبت به گندمیان دارند، تغییرات سریع در زمان بلوغ گیاه وگلدهی صورت می گیرد. در یک تحقیق مقدار پروتئین خام یونجه چین دوم بر اساس ماده خشک به صورت زیر ارائه شده است: یونجه در مرحله شروع غنچه دهی  5.21 درصد غنچه دهی کامل 4.19درصد شروع گلدهی 4.18،اواسط گلدهی1.17،تمام گل 9.15،گلدهی کامل6.13 درصد شده است. بهترین زمان برداشت یونجه در چین اول در زمان غنچه دهی و در چین های دوم و سوم در زمانی است  که مزرعه یونجه،  به ده درصد گل دهی رفته است(نیکخواه و امانلو، 1374).

 1-7 انواع یونجه ایرانی:

1-7-1– یونجه بغدادی:

 این یونجه مخصوص نواحی گرمسیر است که در نواحی جنوب ایران و استان خوزستان کشت  و کار می شود. برگهای آن پهن و بوته های آن بلند است که در بعضی از فصول سال ارتفاع آن بیش از 100 سانتیمتر رسیده  و حدود 30 تن علوفه سبز در ماه های مناسب تولید می نماید و به طور متوسط 10-8 چین برداشت شده و حداکثر محصول را می دهد.

1-7-2- یونجه همدانی:

 برتری این نوع بر سایر یونجه های ایرانی مقاومت زیاد آن نسبت به زمسان و مناطق سردسیر. ارتفاع بوته بطور متوسط 85 سانتی متر می باشد، یونجه همدانی دارای رشد کند بوده و حداکثر در سال بیش از 4-3 حین برداشت نمی دهد از نظر شکل ظاهری بوته همدانی دارای ساقه های بلند خشبی با شاخ و برگ نسبتاً کم و برگهایی کوچکتر از سایر یونجه ها ایرانی است و حدود 15-8 تن محصول خشک در سال می توان از آن به دست آورد.

1-7-3- یونجه یزدی:

 مخصوص نواحی آب و هوای معتدل و بدون زمستانهای سخت می باشد این رقم ارتفاع بوته آن 60-50 سانتی متر کوتاهتر از یونجه همدانی ولی در عوض شاخ و برگ آن نسبتاً زیاد تر و برگهای آن هم بزرگتر می باشد.

1-7-4- یونجه بمی:

 مخصوص مناطق حاره یا گرم است. شاخ و برگ این رقم زیادتر از دو رقم فوق می باشد و ارتفاع آن متوسط همدانی و یزدی در حدود 65-60 سانتی متر. یونجه را در صورتی که در نواحی گرمسیر با شرایط متناسب دیگر بکارند بیش از 10 چین خواهد داد. یونجه بمی به نام یونجه هفت چین شناخته می شود و محصول آن نسبت به یونجه همدانی و یزدی بیشتر بوده است ( کریمی، 1369)

 1-8 اهمیت یونجه در تغذیه دام:

یكی از ویژگیهای ممتاز نشخوار کنندگان توانایی تبدیل غذاهایی همچون علوفه خشک، مواد الیافی و فرآورده های فرعی صنعتی غیر قابل مصرف برای انسان به غذاهای قابل مصرف مانند گوشت و شیر است. این توانایی نتیجه تجزیه مواد خوراکی به کمک میکروبهای موجود در پیش معده نشخوار کنندگان و استفاده آنها از محصولات نهایی جهت اعمال فیزیولوژیک خود می باشد، که در نهات منجر به تولید مواد پروتئینی قابل مصرف برای انسان می شود (قربانی و همکاران. 1379). گیاهان علوفه ای از نظر فیزیولوژیکی و اقتصادی قسمت عمده جیره غذایی دامها را تشکیل می دهند، به طوری که 70-60 درصد

 شرایط امروز جهان از نظر تولید محصولات کشاورزی و تغذیه جهانی بیش از هر زمانی در گذشته، پیچیده شده است. برای تأمین امنیت غذای بشر باید تولید محصولات کشاورزی افزایش یابد. افزایش تولید با افزایش سطح زیر کشت و یا افزایش عملکرد در واحد سطح میسر می‌شود که گزینه اول بسیار محدود است و این امر سبب توجه هر چه بیشتر به افزایش عملکرد در واحد سطح گردیده است. آشنایی با تکنیک­های صحیح و علمی زراعت به ما کمک می­ کند تا از منابع آب و خاک کشور در جهت تأمین تولیدات گیاهی مورد نیاز جامعه به نحو مطلوب بهره ­برداری کنیم در غیر این­ صورت اعمال فشار در زمینه تولیدات گیاهی و متوسل شدن به روش‌های ناصحیح و بهره ­برداری بیش از حد از منابع طبیعی، نه تنها کمکی به خوداتکایی کشور نمی­ کند بلکه خسارت­های جبران­ناپذیری بر محیط‌زیست وارد می­ کند. بخش کشاورزی ایران مولد بیش از 25 درصد درآمد ناخالص ملی است و معاش اغلب ساکنین روستاها که در حدود 40 درصد از جمعیت تقریباً 70 میلیونی کشور را شامل می­شوند از راه فعالیت­های کشاورزی تأمین می­گردد. زراعت از نیمه دوم قرن هیجدهم به تدریج جنبه علمی پیدا کرد. زراعت بر پایه خاک، گیاهان زراعی و عوامل محیطی استوار است. در چند دهه گذشته با ظهور تکنولوژی جدید، استفاده از کودهای شیمیایی و سوخت­های فسیلی، کشت ارقام جدید، به‌کارگیری روش‌های مکانیکی، کنترل آفات و … کیفیت و کمیت محصولات زراعی افزایش یافته است (اسمعیلان، 1381).

در سطح دنیا نزدیک به 52٪ زمین­های قابل کشت به کشت غلات اختصاص دارد (امام، 1383). تولید غذا، الیاف (پوشاک) و سوخت همواره در طول تاریخ مهم‌ترین مسأله مورد توجه جوامع انسانی بوده و این چالش عظیم تا به امروز ادامه یافته است. تولیدات گیاهی، اساس تأمین غذا را تشکیل می­دهند، به ­طوری که جیره غذایی بسیاری از مردم تقریباً بر مصرف مستقیم فراورده­های گیاهی متکی است. حتی گوشت و فراورده­های دامی نیز که گاهی به جیره­ی غذایی افزوده می­شوند از تولیدات گیاهی منشأ می­گیرند (اسمعیلان، 1381).

 زندگی انسان به گیاه وابسته است زیرا گیاه تأمین‌کننده غذا، پوشاک، دارو و… بوده اما گیاه برای ادامه زندگی و تولید محصول خود به خاک وابسته است به همین دلیل است که انسان از زمان‌های بسیار دور، برای تولید هر چه بیشتر گیاه، اقدام به کوددهی خاک کرده است. نخستین کودهای بکار رفته عبارت بودند از ضایعات و پسماندهای حیوانی، انسانی و گیاهی یا به عبارتی امروزی «کود آلی»، بعدها کودهای شیمیایی شناخته شد و به ساخت و کاربرد آن‌ ها در سطح وسیع اقدام گردید به گونه­ ای که کودهای آلی و کاربرد آن‌ ها در عمل به فراموشی سپرده شد و تنها در کشورهای جهان سومی اهمیت و کاربرد خود در کشاورزی را همچنان حفظ کرده است (کریمیان، 1390).

 تولید کودهای شیمیایی در ایران از سال 1324 با راه‌اندازی کارخانه­ای در کرج آغاز شد (شرکت خدمات حمایتی، 1385). و کاربرد آن‌ ها در کشاورزی مربوط به سال 1340 یعنی یک سال پس از تأسیس «اداره کل حاصلخیزی خاک» به کمک سازمان جهانی خوار­وبار کشاورزی (فائو) است (بی‌نام، 1340).

 هدف­های اصلی تحقیقات در آن سال­ها عبارت بودند از: الف) معرفی فایده­های کاربرد کودهای شیمیایی و ب) تشویق کشاورزان به مصرف هر چه بیشتر کودهای شیمیایی برای افزایش محصول. و مشکلاتی در مصرف کودهای شیمیایی وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ ها عبارتند از: 1- در صورتی که استفاده از کودهای شیمیایی به صورت بی­رویه باشد وارد آب‌های زیرزمینی و در نهایت از طریق محصولات کشاورزی وارد غذای انسان­ها می‌شود. 2- استفاده بی­رویه از کودهای شیمیایی خاک را آلوده می‌کند. 3- سفره ­های آب زیر­زمینی در معرض آلودگی قرار می­گیرند. 4- کاربرد نامتعادل کو­دهای ازته ممکن است سبب کاهش و کم شدن قابلیت دسترسی گیاهان به فسفر شود. 5- استفاده مداوم از کودها سبب کاهش عناصر کمیاب مانند روی، آهن، مس، منگنز خواهد شد که بر روی سلامت گیاهان جانوران و انسان نیز تأثیر خواهند گذاشت. 6- شیوع بیماری­ها و آفات متعدد مثلاً نماتد در مزارع چای و حتی شانکر مرکبات در جنوب کشور عمدتاً زاییده مصرف نامتعادل کودها می­باشد. کودهایی که در این تحقیق مورد بررسی قرار خواهند گرفت کود زیستی فسفاته بارور2 و سوپرفسفات تریپل.

 کودهای زیستی حاوی کودهای ریزسازواره­های مفید در تغذیه گیاه می­باشند که می­توانند مشتمل بر گروه­های مختلف از قبیل باکتری­ ها، قارچ­ها و مانند آن باشد. امروزه استفاده از این کودها در جهت گام برداشتن به سوی کشاورزی پایدار و استفاده از اثرات مفید آن‌ ها رو به افزایش است (آستارایی و کوچکی، 1375).

کود زیستی فسفات بارور2:

 تنها کود زیستی بیولوژیک احیاکننده کود فسفات است که در ایران برای اولین بار توسط شرکت زیست فناور سبز تولید شده است. این کود در آزمایشات انجام شده روی محصولات صیفی و گیاهان زراعی مورد بررسی قرار گرفت. کود زیستی فسفات بارور2 حاصل پژوهش 8 ساله گروهی متشکل از 24 نفر پژوهشگر در جهاد دانشگاهی واحد تهران می­باشد. این کود حاوی دو نوع باکتری حل کننده فسفات از گونه­ های باسیلوس­لنتوس سویه (p₅) و سودوموناس­پوتیرا سویه (p₁₃) می­باشد که به ترتیب با بهره گرفتن از دو سازوکار ترشح اسیدهای آلی و اسید فسفاتاز باعث تجزیه ترکیبات فسفره نامحلول و در نتیجه قابل جذب شدن آن برای گیاه می­گردند. طی پژوهش‌های 5 ساله، ابتدا جداسازی باکتری­ های حل کننده فسفر از خاک‌های مناطق مختلف کشور انجام شد. پس این باکتری­ ها تحت آزمایش­های متعددی مانند بررسی مقاومت به تنش­های محیطی (دما، شوری،pH های مختلف) و رقابت با ریزسازواره­های دیگر قرار گرفتند. نتایج حاکی از این بود که این باکتری­ ها قادرند دامنه وسیعی از pH  بین 5 تا 11، دمای بالا تا 42 درجه سانتی ­گراد و شوری تا 5/3 درصد را به خوبی حل نمایند. وجود چنین مشخصه­ای باعث شد که بتوان این کود زیستی را در طیف گسترده­ای از خاک‌های ایران و برای محصولات گوناگون بکار برد.

زمان به کار بردن کود فسفات:

 در همه­ی خاک­ها، کودهای فسفر را بایستی به صورت پایه به کار برد (در زمان شخم). فسفر اصولاً برای پایداری و استحکام نشاء و افزایش طول ریشه آن مورد استفاده قرار می­گیرد. وجود مقدار کافی کود فسفری برای تولید دانه در مراحل اولیه رشد بیش از مراحل بعدی آن موثر است. زیرا برای پنجه­زنی فعال مورد استفاده قرار می­گیرد. تأمین نیاز فراوان گیاه برنج به جذب p مستلزم به کار بردن آن در زمان نشاء کاری است نه دیرتر از آن. به کار بردن کود p در زمان 25 روز پس از نشاء کاری در تولید محصول تأثیر نخواهد داشت. بر خلاف کود اوره، لازم نیست کود p را در چندین مرحله تقسیم کرده، و در مراحل مختلف رشد گیاه برنج بپاشند، زیرا معلوم شده که این کود آب شویی نمی­ شود و در خاک باقی می­ماند و به تدریج در اختیار گیاه قرار می­گیرد. بعلاوه، در صورتی که در مرحله آغاز رشد کود p به اندازه کافی توسط برنج جذب شده باشد، بعداً در مراحل بعدی رشد در همه­ی اندام­های گیاه می ­تواند توزیع گردد. فسفر در مرحله زایشی به طور فعال از برگ­های کهنه به برگ­های تازه انتقال می­یابد (عادلی­مسبب، انتشار مقالات کشاورزی و علوم وابسته).

 در مزارع فسفات به شکل کودهای آلی و یا کودهای شیمیایی فسفاته به خاک اضافه می‌شود. ظرفیت تثبیت فسفر در خاک‌های مختلف با توجه به خصوصیات فیزیکی، شیمیایی، زیستی، اقلیم و مدیریت زراعی متغیر است (آستارایی، 1375). قابلیت در دسترس بودن فسفر بستگی به عوامل زیادی چون pH، تهویه خاک، رطوبت، دما، مقدار آهن، آلومینیم و منگنز و … دارد (بای­بوردی، 1379). میزان مصرف کودهای شیمیایی فسفر در ایران حدود 750 هزار تن در سال می­باشد که 250 هزار تن از این مقدار در داخل تولید و بقیه آن با واردات این کود جبران می‌شود.

سوپر­فسفات­ تریپل (Ca(H₂PO₄)₂)

 فسفر در تغذیه گیاهان دومین عنصر کلیدی پس از ازت محسوب می­ شود. غلظت فسفر در گیاهان بین 1/0 تا 5/0 درصد متغیر است. این عنصر بیشتر به صورت آنیون­های ^–H₂PO₄ و HPO₄^—، جذب گیاه می­شوند (پناهی کردلاغری، 1390).

 هزینه ساخت سوپرفسفات ­تریپل (غلیظ) بیش از نوع معمولی است. اما بالا بودن عیار فسفر باعث کاهش میزان مصرف، کاهش هزینه حمل‌ونقل شده که هزینه بیشتر آن را توجیه می­ کند. استفاده از انواع سوپرفسفات بستگی به ملاحظات اقتصادی مثل قیمت مواد اولیه، هزینه حمل‌ونقل و مقدار مصرف دارد.

 سوپرفسفات تریپل (غلیظ) در شرایط کشور بهتر از فسفات آمونیوم است. به این سوپرفسفات از آن جهت تریپل (غلیظ) می­گویند که فسفر محلول آن تقریباً سه برابر سوپرفسفات ساده است. سوپر فسفات­تریپل دارای 53-44 درصد P₂O₅ و 5/1-1 درصد گوگرد و میزان فسفر قابل دسترس آن 100-97 درصد می­باشد. و در خاک دارای واکنش خنثی است.

 کشاورزان با این باور غلط که کودهای شیمیایی موجب بازدهی بهتر محصولات آن‌ ها می‌شود کودهای شیمیایی را با قیمت­های بالا از بازار سیاه تهیه می­ کنند متأسفانه با توجه به اینکه هم نوع سموم شیمیایی و هم میزان آن در کشاورزی، آزمایشگاه­ها و … نیاز به نظارت بیشتری دارد در کشور شاهد کنترل ضعیف بر این مسأله هستیم. در منطقه چیتاب به علت عدم اطلاعات کافی کشاورزان و بی­سوادی آن‌ ها باعث شده که آن‌ ها از کود بارور2 استفاده نکنند چون اعتقاد آن‌ ها بر این است که این کود عملکرد آن‌ ها را پایین می­آورد. سؤالی که مطرح می‌شود این است که آیا این کود باعث کاهش عملکرد می‌شود؟ طبق نظر جهاد کشاورزی نه تنها این کود باعث کاهش عملکرد نمی­ شود بلکه این کود به مقدار کمتری نسبت به سایر کودها در هکتار مورد نیاز است (100 گرم از این کود برای یک هکتار مناسب است) و نیز قیمت پایینی نسبت به سایر کود­ها داشته و جایگزین کود شیمیایی فسفاته می‌شود و همچنین موجب کاهش بیماری­های خاک، سازگاری با اقلیم کشور، افزایش عملکرد، کلنی شدن با ریزوسفر گیاه، روش مصرف و حمل‌ونقل آسان و… می‌شود.

ارقام مورد آزمایش در این تحقیق چمپا و گرده می­باشد.

ارقام چمپا:

 طول دانه برنج­های این گروه از گروه صدری کوتاه­تر بوده (برنج­های گروه صدری از مرغوب­ترین برنج­های ایران هستند و ارزش تجارتی بالایی دارند) ولی قطر آن‌ ها بیشتر است برنج­های این گروه دارای انواع زودرس و دیررس است. در انواع زودرس طول دانه­ها بیشتر است. این گروه در مقابل آفات، بیماری­ها و کم آبی مقاوم­تر و عملکرد آن‌ ها نسبت به گروه صدری بیشتر، ولی ارزش تجارتی کمتری دارند. مبدأ این برنج­ها ویتنام است. مهم‌ترین برنج­های این گروه، رسمی، بینام، آگوله، شاهک، چمپا سیاه، چمپا سفید، چمپا نازک، چمپا کوتاه، سرخه چمپا، سرد چمپا، گرم چمپا می­باشد.

ارقام گرده:

 برنج­های این گروه عملکرد بیشتری نسبت به گروه­های صدری و چمپا داشته ولی ارزش تجارتی و خصوصیات پخت و طعم خوبی ندارند. دانه این برنج­ها گرد، طول آن‌ ها کمتر از 5 میلی­متر و نسبت طول به قطر دانه کمتر از 2 می­باشد. در برابر آفات و عوامل نامساعد محیطی مقاوم هستند. از برنج­های این گروه می­توان گرده رشت، گرده کلات، گرده لاهیجان، گرده لنگرود، گرده مولائی، گرده شیراز، گرده میانه و گرده خوزستان را نام برد. در بین برنج­های ذکر شده معمولاً دانه برنج­های صدری خیلی بلند، دانه برنج­های چمپا زودرس­ها بلند، دانه برنج­های چمپا دیر­رس­ها متوسط و دانه برنج­های گرده کوتاه می­باشند (تاج‌بخش، پورمیرزا، 1386).

 برنج در سطحی بالغ بر 146 میلیون هکتار کشت می­گردد. و 3/2 کالری روزانه مردم در مناطق آسیا و 3/1 کالری مورد نیاز مردم در آمریکای لاتین و آفریقا از طریق مصرف برنج تأمین می‌شود (درستی،  انتشارات موسسه تحقیقات برنج کشور 1385).

 برنج پس از گندم مهم‌ترین محصول کشاورزی است و نقش بسیار بارز و چشمگیری در تغذیه مردم جهان و نیز کشورمان دارد.

 1-2-هدف از اجرای این پژوهش

• تعیین میزان اثر کود بیولوژیک فسفات بارور2 بر اجزاء عملکرد رقم­های برنج چمپا و گرده در منطقه چیتاب.

• تعیین میزان اثر متقابل کود سوپر­فسفات­­ تریپل و کود بیولوژیک فسفات بارور2 بر عملکرد رقم­های چمپا و گرده در منطقه چیتاب.

 -3- فرضیات پژوهش

• کود بیولوژیک فسفات بارور2 باعث افزایش عملکرد دو رقم چمپا و گرده می‌شود.

• اثر متقابل کود فسفات بارور2 و سوپرفسفات تریپل مثبت است.

محلب با نام علمی Cerasus mahaleb از خانواده Rosaceae می‌باشد. درختی كوچك، خزان کننده و معطر، به ارتفاع 4 تا 7 متر، برگ‌ها متقابل، ساده به طول 7- 4 سانتی‌متر و به عرض4 – 2 سانتی‌متر، تخم مرغی سرنیزه ای نوک تیز، چرمی، به رنگ سبز شفاف و درخشان، با رگبرگ‌های همدوش (درحاشیه برگ متصل به هم)، گل‌ها سفید، با پرچم‌های فراوان، منفرد یا خوشه ای، میوه فندقه به حالت رسیده سیاه رنگ می‌باشد و در نواحی معتدله گرم می‌روید. پراکندگی جغرافیایی این گونه در ایران نسبتاً اندک و در استان‌های زاگرسی و منطقه رویشی ارسباران، می‌روید و علاوه بر ایران در مناطقی از افغانستان، پاکستان و مناطق مدیترانه ای نیز می‌روید (قهرمان، 1362).

درخت محلب گونه ای در حال انقراض در منطقه میان بند جنگل‌ها است و از بذر آن بهره برداری می‌شود (رحیمیان، 1390). تاکنون تلاش‌های انجام شده جهت تولید نهال از طریق بذر چندان موفق نبوده‌است و این مساله، زادآوری و احیاء این گونه را با خطر روبرو کرده‌است. برای تولید نهال استفاده از بذر با منشاء گونه ای مقاوم به شرایط نامساعد مانند خشکی و تولید اسانس بیشتر با توجه به تولید مناسب بذر در هرسال امری امکان‌پذیر است. گونه محلب از جمله گونه‌های دارای ارزش دارویی و صنعتی می‌باشد که در تولید مواد دارویی و آرایشی و بهداشتی و همچنین به عنوان پایه پیوند جهت گیلاس، کاربرد دارد. ازجمله مؤسسات و سازمان‌هایی که با این گونه در ارتباط اند می‌توان، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، موسسات اسانس گیری و تولید مواد دارویی و آرایشی و موسسات تحقیقاتی نام برد. پیشرفت تکنولوژی و افزایش جمعیت موجب تسریع تخریب اکوسیستم‌های طبیعی در ایران و جهان گردیده‌است (مخدوم، 1376). اکوسیستم‌های طبیعی از گنجینه‌های زیستی بشری محسوب می‌شوند که حفظ آن‌ ها برای نسل‌های آینده ضرورت دارد (بیات و همکاران، 1376).

از آنجا که عملکردهای یک اکوسیستم نتیجه برخورد بین ساختار و فرایندهای آن است کاهش تنوع و غنای گونه ای یک اکوسیستم، عملکرد آن را دچار اختلال می‌کند (تونگ وی و هیندلی[1] 2004). با نابودی یک گونه تعادل حیاتی در طبیعت بهم می‌خورد (ویتاکر[2]، 1972). از این رو حفظ و حراست از توده‌های دست نخورده و طبیعی موجود از اهمیت خاصی برخوردار است، باید حتی الامکان قسمت‌هایی از این توده‌های طبیعی به عنوان شاهد و الگو مورد بررسی و مطالعه قرار گیرند. اختصاص بخش‌هایی از اکوسیستم‌ها به کاربری حفاظت می‌تواند در حفظ آن برای نسل‌های آینده موثر باشد (بیات و همکاران، ١376).

منطقه زاگرس از اکوسیستم‌های ارزشمند کشورمان محسوب می‌گردد و از لحاظ غنای فلورستیک از مناطق مهم ایران می‌باشد. جنگل‌ها و پوشش گیاهی آن از نظر اکولوژیکی و حفظ ذخایر ژنتیکی یک پدیده به حساب می‌آیند (مخدوم ١٣٧۶، جزیره ای و همکاران 1382). ناحیه رویشی زاگرس از دیرباز با وجود جنگل‌های سرسبز، مراتع غنی، رودها و چشمه سارهای پر آب به عنوان یک اکوسیستم پایدار نقش مهمی در حفظ آب و خاک ایفا کرده‌است که متاسفانه در طول سده‌های گذشته با بهره برداری‌های نامناسب در معرض خطر قرار گرفته‌است و به دلیل وجود عوامل مخربی چون حضور دام بیشتر از ظرفیت، تبدیل عرصه‌های جنگلی به اراضی کشاورزی، شخم در جهت شیب، برداشت چوب جهت سوخت و مواردی دیگر تهدید می‌گردد (انصاری و همکاران، 1368، جزیره ای و همکاران، ١٣٨٢).

درخت محلب از گونه‌های مناسب در توسعه فضای سبز شهری می‌باشد که می‌تواند به عنوان یکی از گونه‌های شاخص در جنگلداری شهری مطرح شود. این گیاه بومی جنوب غربی اروپا و شرق قفقاز، غرب آسیا و آفریقای شمالی بوده و از قدیم مورد شناسایی ایرانیان بوده‌است. قسمت مورد استفاده این درخت میوه آن می‌باشد. اثر درمانی این گیاه مربوط به اسانسی است که در اعضای مختلف این گیاه به ویژه در برگ و میوه آن وجود دارد (زرگری، ١٣70). این گیاه در طب سنتی و داروسازی به عنوان آنتی باکتریال، آنتی سپتیک، تونیک و در درمان ناراحتی‌های ناحیه کمر، کاربرد دارد (زرگری،1370). با توجه به اینکه رویشگاه‌های درخت مذکور در سطح استان کهگیلویه و بویراحمد و به طور کلی در سطح کشور محدود می‌باشد، ولی متاسفانه سالیانه رویشگاه‌های موجود جهت تامین مواد اولیه صنعت داروسازی مورد بهره برداری بی رویه قرار می‌گیرند. بنابراین به منظور کاهش میزان تخریب رویش گاه‌های طبیعی می‌بایست نسبت به تولید نهال آن وکشت در اراضی زراعی جهت تولید انبوه اقدام نمود. با توجه به موارد یاد شده، تولید نهال محلب با بهره گرفتن از بذر جهت کاشت در اراضی زراعی و فضای سبز شهری امری ضروری به نظر می‌رسد. این گیاه از جنبه زینتی و دارویی دارای اهمیت ویژه ای است. ولی متأسفانه در تکثیر جنسی و غیر جنسی این گیاه مشکلات فراوانی وجود دارد. با توجه به اینکه تاکنون در مورد تولید نهال درخت محلب از راه کاشت مستقیم بذر پژوهش‌های جامعی صورت نگرفته‌است در این تحقیق سعی بر این است که با بهره گرفتن از اسید سولفوریک و آب گرم و تیمار سمباده بذرهای محلب را وادار به جوانه‌زنی نمود. تحقیق حاضر با هدف تعیین مبدا مناسب بذر محلب و انتخاب تیمار مناسب در جوانه‌زنی بذر‌ها صورت خواهد گرفت. بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، انجام چنین مطالعه ای ضروری به نظر می‌رسد. نتایج این پژوهش می‌تواند اطلاعات ارزشمندی در خصوص تاثیر تیمارهای مختلف اسید و آب گرم و مکانیکی در جوانه‌زنی بذر در اختیار قرار دهد و لزوم انجام مطالعات را در کل منطقه مورد تاکید قرار دهد.

 1-2- فرضیه‌ها

1- تیمارهای مورد بررسی در جوانه‌زنی بذر درخت”محلب” اثرگذارند.

2- مبدا بذر بر جوانه‌زنی بذر (سه رویشگاه مختلف) مؤثر است.

1-3- اهداف

در حال حاضر گیاه دارویی محلب مصارف طبی و صنعتی فراوانی دارد ولی در وسعت کمی از استان گسترش دارد. با توجه به عدم زادآوری طبیعی و عدم موفقیت در تولید نهال با روش های مختلف، این گونه در معرض انقراض قرار گرفته‌است.

با عنایت به روش کار و تیمارهای مورد بررسی( آب گرم90 درجه ، اسیدسولفوریک 30 درصد و سمباده) و شرایط رویشگاهی( لوداب، زیلایی و کوه سبز) مهمترین اهداف این تحقیق عبارتند از:

1- تعیین مناسب ترین تیمار در جوانه‌زنی بذر گیاه دارویی”محلب” 

2- تعیین رویشگاهی که بذر این گونه دارویی در آن دارای قدرت جوانه‌زنی بالاتری است

2-1- شناسایی گیاه محلب

محلب (Cerasus mahaleb) درخت کوچکی است که ارتفاع ساقه آن در شرایط عادی بین 4 تا 7 متر می‌باشد. ولی در آب و هوای مرطوب به ارتفاع بیشتر نیز می‌رسد (قهرمان، 1363). منطقه پراکندگی آن در مدیترانه، آسیا و ایران است. به علاوه چون برگ‌های سبز زیبا وگل‌های درشت و قشنگ دارد و به بیماری‌های قارچی مقاوم است، پیوسته پرورش می‌یابد (شکل2-1).  

2-2- گیاه شناسی و رده بندی محلب

 در تیره  گل سرخ (Rosaceae) گیاهانی به صورت درختان بزرگ، درخت یا درختچه جای دارد. در بین آن‌ ها درختچه‌های به ارتفاع کم، مانندRose  (رز)ها و درختانی به ارتفاعی حدود ١۵ متر مانندCerasus  یافت می‌شود. از پرورش عده ای از آن‌ ها مانند Cerasus mahaleb  به علت مقاومت بالا در مقابل بیماری‌های قارچی و باکتریایی که دارند به عنوان پایه پیوند جهت گیلاس ترش و شیرین، استفاده می‌ شود. این تیره شامل 11جنس و 57 گونه و 5 زیرگونه و 7 واریته است. ازجنس‌های مهم آن می‌توان Malus (سیب)، Cerasus (آلوها)، Rosa (گل سرخیان) وSorbus (بارانک) را نام برد. از ویژگی‌های آن‌ ها این است که برگ‌های ساده و متقابل به ندرت متناوب، گل‌های منظم  نر- ماده یا بر دو نوع نر و ماده، پلی گام، منفرد و یا به وضع تجمع، قرار دارند. درهر گل آن‌ ها ۴یا ۵ کاسبرگ، به همان تعداد گلبرگ وتعداد زیادی پرچم دیده‌می‌شود. میوه آن‌ ها پوشینه (کپسول) است. در پوست اولیه ساقه، برگ، کلیه قسمت‌های گل، میوه و حتی دانه‌های این گیاهان، کیسه‌های ترشحی اسانسی . آبکش پسین آن‌ ها به طور متناوب دارای لایه‌های فیبری است. در برخی از آن‌ ها نیز آبکش داخلی، در فاصله بین مغز و منطقه چوب دیده‌می‌شود (قهرمان، 1362).

2-3- تاریخچه و پیدایش استفاده از گونه محلب

با توجه به تاریخ گذشته ایران، مناطق وسیعی از این کشور، زیر پوشش  درخت محلب قرار داشته است. از قدیم الایام محلب را مورد استفاده‌های درمانی قرار می‌دادند و از آن به عنوان یک ماده خوشبو کننده و چاشنی غذا، عطر سازی و رفع درد قولنج، مصرف می‌کرده‌اند. میوه خشک آن برای رفع خونریزی‌ها و

گیاهان حدود 400 میلیون سال است كه از زمان ترك دریاها و سكنی گزیدن در خشكی‌های كره زمین همواره با تنش رطوبتی مواجه بوده اند. هنگامی كه خشكی روی می‌دهد گیاهان عالی همیشه مجبورند كه آن را تحمل نموده یا چرخه زندگیشان را جهت دوری جستن از آن تنظیم نمایند. برخلاف حیوانات آنها نمی‌توانند به مكان مناسب‌تری نقل مكان نمایند. بنابراین در تكامل گیاهان خشكی زی، نیاز آنها به جستجو، جذب، انتقال و نگهداری آب به عنوان یک نیروی محرك عمده عمل كرده است. با وجود این، خشكی هنوز عمده‌ترین محدودیت در تولید محصولات زراعی است(علیزاده 1378).

   امروزه دسترسی و كنترل منابع آبی به یكی از مهمترین مسائل و موضوعات قرن اخیر تبدیل شده است. در گذشته آبیاری معمولی ترین روش برای مقابله با كم آبی بود اما امروزه با كاهش شدید منابع آب، راه حل های دیگری مورد توجه قرار گرفته است. برای مثال محققان اصلاح نباتات در حال تحقیق بر روی یافتن گیاهان سازگارتر با محیط های مستعد بروز خشكی و نیز دستیابی به گیاهان با بازده مصرف آب بالا و در عین حال ثبات عملكرد بالا می باشند (Anonymous, 2010).

   طبق گزارش های سازمان مدیریت منابع آب ایران(1389، 1388)، كشور ایران به سبب واقع شدن بر روی كمربند خشك جهانی همواره در معرض خشكی می باشد(بی نام، 1389). نزدیک به دو سوم بارندگی سالیانه در سطح كره زمین تبخیر شده و از دسترس خارج می گردد و بیش از نیمی از آنچه باقی می ماند بدون استفاده به سمت دریاها جاری می گردد، از سوی دیگر مقدار بارندگی و توزیع آن بسیار متغیر است به طوری كه در یک سال با خشكسالی مواجه بوده و سال دیگر سیل جاری می گردد. سهم آب در بخش كشاورزی در جهان، حدود هفتاد و پنج درصد است در حالیكه این رقم در ایران 94 درصد است. 65 درصد مناطق خشک و 25 درصد مناطق نیمه خشک از اراضی کل کشور با متوسط بارندگی 252 میلی متر در سال، در معرض بسیاری از تنش های محیطی از جمله خشکی، شوری و درجه حرارت بالا است(حیدری شریف آباد،1382). 

   بررسی ها نشان داده است كه سطوح مختلف تنش خشكی می تواند تاثیرات متفاوتی بر هر یک از صفات فنولوژیك، مرفولوژیک و فیزیولوژیک گیاه بگذارد و گیاهانی كه به این لحاظ تغییرات و خسارات ناخواسته كمتری را متحمل می گردند به لحاظ مقاومت به دوره های كم آبی ارجحیت داشته و پتانسیل بالاتری برای تولید در مناطق خشك و نیمه خشك (Pessarakli, 2006).

ارزیابی کلی از توان بخش کشاورزی نشان می دهد سطح زیر کشت و زمین های کشاورزی کشور چندان قابل افزایش نیست لذا بهترین راه مقابله با این وضعیت، تلاش در جهت افزایش عملکرد در واحد سطح با مدیریت صحیح در مصرف آب کشاورزی است(بقایی، 1383). در این راستا ضمن توجه به توسعه فیزیکی منابع تامین آب، بایستی بخش بزرگی از سیاست ها به کنترل مصرف آب در داخل مزارع معطوف شود. اتخاذ روش های مختلف به منظور استفاده صحیح و بهینه از منابع آب و همچنین شناخت روابط آب در مراحل مختلف رشد، به همراه بررسی اثرات کمبود آب بر واکنش های بیوشیمیایی و فیزیولوژیک گیاه، از لحاظ سازوکارهای مقاومت، تحمل و سازگاری در رأس تحقیقات زراعی قرار دارد(اویسی، 1389). یکی از چالش­های اصلی در تلاش جهت رسیدن به تولید پایدار محصولات کشاورزی، تنش­های محیطی می­باشند. واکنش­های گیاهان به تنش­های محیطی پیچیده بوده و شامل بسیاری از انواع عکس العمل­های فیزیولوژیک و بیوشیمیایی می­ شود (کافی و همکاران، 1385). این قبیل واکنش­ها در گیاهان در معرض تنش در جهت غلبه یافتن، اجتناب و یا خنثی کردن اثرات تنش آغاز می­گردد. تحمل یا حساسیت در برابر یک نوع از شرایط پر تنش بستگی به ریخته ژنتیکی و بیوشیمیایی گونه­ ها دارد(Levitt, 1980).

    در سطح جهانی به آبیاری علمی و دقیق جهت افزایش بازده آبیاری و کنترل دقیق مصرف آب در مراحل رشد گیاه توجه زیادی شده است معهذا آن بخش از مدیریت مصرف آب کشاورزی که مربوط به نحوۀ استفادۀ آب در داخل مزرعه است به دلیل پیچیدگی­های زیاد روابط آب، خاک، گیاه و هوا کمتر مورد توجه قرار گرفته است(علیزاده 1378). بنابراین اتخاذ روش­هایی به منظور استفادۀ صحیح و بهینه از منابع آب و همچنین شناخت روابط آب در مراحل مختلف رشد، به همراه بررسی اثرات کمبود آب بر واکنشهای بیوشیمیایی و فیزیولوژیک گیاه، از لحاظ سازوکارهای مقاومت، تحمل و سازگاری اهمیت خاص داشته و بایستی مورد توجه جدی قرار گیرد. هدف از تحقیق حاضر بررسی تأثیر زئولیت و سوپرجاذب به عنوان مواد جذب کننده رطوبت خاک و کاهش دهنده اثرات تنش خشکی در زراعت کلزا در شرایط کمبود آب می باشد.

• اهمیت تولید دانه های روغنی

روغن یکی از مواد اصلی مورد نیاز انسان است و حدود 20 درصد از کالری روزانه مورد نیاز انسان، بسته به رژیم های غذایی متفاوت، توسط روغن تامین می شود. روغن مورد نیاز انسان از دو منبع حیوانی و گیاهی تامین می شود که در گذشته روغن های حیوانی سهم بیشتری را در تامین روغن مورد نیاز داشتند. روغن های گیاهی مصارف خوراکی کمی داشته و اغلب از روغن های گیاهی در مصارف صنعتی و سوخت استفاده می شد(سید شریفی، 1388).

    دانه های روغنی از محصولات با ارزش بخش کشاورزی به شمار می روند که به عنوان ماده اولیه صنایع روغن کشی و تامین کننده نیازهای چربی، پروتئین و ویتامین در حیات موجودات زنده نقش اساسی را ایفا می کنند. دانه های روغنی به عنوان گیاهان صنعتی، به دلیل کاربردهای فراوان در تغذیه انسان و کنجاله آن در تغذیه دام و طیور و مصارف متعدد صنعتی، از جایگاه ویژه ای در بین محصولات کشاورزی برخوردارند. چرخه صنعت روغن نباتی بر وجود دانه های روغنی استوار است(حاجی محمدی، 1388).

• تعریف دانه های روغنی

دانه های روغنی به آن دسته از گیاهان اطلاق می شود که ذخیره روغن فقط در بخش اندوخته دانه صورت گیرد و مقدار روغن در دانه کم تر از 15 درصد نباشد. ولی، گیاهان روغنی به گیاهانی گفته می شود که ذخیره روغن و یا چربی در اندام های مختلف گیاهی نظیر میوه، هسته و ریزوم صورت می پذیرد. در کلیه دانه های روغنی نسبت روغن به پروتئین 2:1 است. هر یک از این دانه های روغنی به تیره های گیاهی گوناگون تعلق داردکه در شرایط آب و هوایی و اکولوژیک مناسب می توان از آن برای تولید روغن استفاده کرد. از جمله این دانه های روغنی، به آفتابگردان، کلزا، گلرنگ، پنبه دانه، بادام زمینی، سویا، بزرک و کنجد می توان اشاره کرد(Doney, 1990).

• تولید دانه های روغنی

ظرفیت و امکانات تولید دانه های روغنی را در کشور می توان در سه بخش سطح زیر کشت، افزایش عملکرد و کاهش هزینه های تولید مورد بررسی قرار داد. کشت دانه های روغنی در ایران از گذشته های دور رواج داشته و طی ده سال گذشته سطح زیر کشت آن حدود 20 درصد و میزان تولید آن حدود 120 درصد افزایش داشته است(بی نام، 1389).

    سطح زیر کشت انواع دانه های روغنی در کشور طی سه دهه گذشته همواره رشد داشته است و از 88000 هکتار در سال 1356 به 232000 هکتار در سال 1382 رسیده است      (بی نام.1390).

• فرضیات:

• با بهره گرفتن از زئولیت و سوپرجاذب آب کمتری برای تولید گیاه استفاده می شود.

• استفاده از سوپرجاذب، آب مورد نیاز گیاه را در زمان قطع آبیاری تأمین خواهد کرد.

• زئولیت مصرفی، سبب تأمین آب مورد نیاز گیاه در زمان قطع آبیاری خواهد شد.

اهداف:

در مجموع رئوس اهدافی که در این پژوهش مورد ارزیابی قرار گرفت عبارتند از:

– بررسی اثرات کاربرد زئولیت برعملکرد و اجزای عملکرد کلزا.

– بررسی اثرات استفاده از سوپرجاذب بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاه کلزا.

– مقایسه اثرات زئولیت و سوپرجاذب برعملکرد واجزای عملکرد گیاه کلزا.

1-7 – تاریخچه و کلیاتی درباره  کلزا

در نوشته های سانسکریت هند که مربوط به 1500 سال قبل از میلاد است و در نوشته های چینی مربوط به 247 سال قبل از میلاد به خردل ها اشاره شده است. فن ویک و همکاران در سال 1983 بیان داشتند که فیثاغورث حدود 520 سال قبل از میلاد، بقراط حدود 400 سال قبل از میلاد و فلینی 23 تا 79 سال بعد از میلاد به استفاده از خردل برای مقاصد ادویه ای و دارویی اشاره کردند. گونه های روغنی کلزا ارتباط نزدیکی با خردل هایی که به صورت سبزی و چاشنی مصرف می شوند دارند و از دیرباز به دلیل مزه تند و ترش و خصوصیات دارویی مورد توجه بشر بوده اند .داونی و رابلین در سال 1989 بیان نمودند که احتمالا جنس Brassica از جمله اولین گیاهان اهلی است زیرا فرم های سبزی آن در دوره ننئو لیتیک به طور معمول مورد استفاده بوده اند. از بذرها ی کلزا جهت آذین بندی استفاده می کردند (حجازی، 1379). کارل لینه گیاهشناس معروف گزارش کرد که تولید کلزا در مقیاس کوچک در سال 1750 میلادی در کشور سوئد اتفاق افتاد و از آنجا به کشورهای سوئیس، لهستان، روسیه و دانمارک انتشار پیدا کرد (عاشوری، 1380). از اوایل قرن شانزدهم زراعت تجاری کلزا در هلند ثبت شده است. در زمان های قدیم در آسیا و نواحی مدیترانه از روغن کلزا برای روشن کردن چراغ استفاده می کردند. البته امروزه روغن کلزا به عنوان ماده غذایی استفاده می شود. درنیمه دوم قرن 17 گونه های Brassica در اسکاتلند کشت شده و همراه با جو و کنجاله یولاف به مصرف می رسیدند. در مورد زمان شروع استفاده از گونه های Brassica به عنوان یک منبع روغن تناقض وجود دارد. تگزپدی اظهار داشته است که احتمالا اولین بار از B.oleracea به عنوان روغن در اروپا استفاده شده است. اپلیکویست اظهار داشته است که B.napus اولین بار در هلند و در قرن 17 به عنوان یک گیاه روغنی کشت شده است و سپس کشت آن به سایر بخش های اروپا گسترده شده است. شرودر- لمبکی شواهدی به دست آوردند مبنی بر اینکه کلزا در هلند خیلی پیشتر از آنچه اپلیکویست فکر می کرد کشت می شده است. نخستین نوشته درباره کشت و کار کلزا در اروپا مربوط به سال 1570 است که هرسباخ به کشت کلزای زمستانه در منطقه رینلند آلمان به عنوان  منبع روغن چراغ و جایگزینی برای روغن زیتون و به عنوان روغن پخت و پز مردم فقیر اشاره کرده است. با توسعه صنعت ماشین های بخار این روغن به عنوان چرب کننده در موتورهای بخار به کار گرفته شد با شروع جنگ جهانی دوم و در ابتدای سالهای دهه 40 میلادی و محاصره منابع تامین روغن اروپا و آسیا کمبود روغن های چرب کننده در آمریکای شمالی که برای استفاده در موتورهای بخار کشتی های جنگی ضروری بودند سبب توسعه کشت کلزا درکانادا گردید قبل از آغاز جنگ کشت کلزا درکانادا تنها به صورت تحقیقاتی انجام می شد. در بهار 1942 تحقیقات زراعی برای تولید این دانه آغاز شده و در سال 1943 مقدار قابل توجهی از این دانه در کانادا تولید گردید. در آن زمان کلزای کشت شده در کانادا از دو گونه مختلف بود. اولین گونهB.campestris  شلغم روغنی بود که از مدت ها قبل از جنگ توسط یک کشاورز لهستانی کشت می شد این محصول به عنوان کلزای لهستانی شناخته می شد. دومین گونه B.napus کلزا بود که در سال 1943 از ایالات متحده خریداری و در کانادا کشت شده بود با توجه به ریشه آرژانتینی آن به عنوان کلزای آرژانتینی معروف گردید. در سال 1968 اولین رقم کلزا با میزان اسید اروسیک پایین در کانادا تولید شد .در سال 1973 متخصصان تغذیه دام اثرات نامطلوب ماده ای به نام گلوکوزینولات را که در بخش غیر روغنی دانه وجود داشت، اعلام نمودند و تلاش برای کاهش این ماده آغاز شد دکتر بالدر استفانسن پژوهشگر دانشگاه مانیتوبا در سال 1974 اولین واریته کلزای اصلاح شده Double low را که میزان گلوکوزینولات و اسید اروسیک آن کاهش یافته بود معرفی کرد. این واریته اصلاح شده B.napus به عنوان رقم تاور Tower معروف گردید. در اواخر دهه 70 اصطلاح کانولا توسط انجمن صنایع روغن کشی غرب کانادا  به ثبت رسیده و بر اساس آن تعریف، کانولا دانه ای بود که میزان اسید اروسیک در روغن حاصل از آن کمتر از 50% و میزان گلوکوزینولات ها در کنجاله کمتر از 3 میلی گرم در هر گرم بوده و از واریته های B.napus وB.campestris حاصل شده باشد. در سال 1986 این تعریف اصلاح شد و میزان اسید اروسیک در روغن به حداکثر 2% و مقدار گلوکوزینولات های آلیفاتیک حداکثر 30 میکرومول در هر گرم وزن خشک بدون چربی دانه اعلام گردید. هم اکنون کانادا به یک تولید کننده عمده کلزا تبدیل شده است و دانه اصلاح شده کلزا در سراسر جهان به صورت گسترده کشت می شود. مالکیت تجاری نام کانولا نیز در اختیار انجمن کلزای کانادا می باشد. زراعت کلزا در اروپا تثبیت گردیده و تقریبا یک سوم از کل تولید آن به قاره اروپا مربوط می شود درحال حاضر این محصول در بسیاری از کشورهای جهان کشت می شود و از مهم ترین تولید کنندگان آن می توان به چین، هندوستان، کانادا، آلمان، فرانسه و انگلستان اشاره نمود. تکامل اصلاح کلزا از کلزای سنتی تا ارقام اصلاح شده بصورت زیر می باشد.

    کلزای سنتی(Hear): حاوی 22 تا 60 درصد اسید اروسیک در روغن و 100 تا 205 میکرومول گلوکوزینولات در هر گرم کنجاله می باشد.

ارقام یک صفر (Lear): معمولا واریته های کانادایی بوده و حاوی کمتر از 5 درصد اسید اروسیک در روغن و 100 تا 205 میکرومول گلوکوزینولات در هر گرم کنجاله می باشد.

 ارقام دو صفر: نوع تکامل ارقام یک صفر بوده و حاوی کمتر از 2 درصد اسید ارو سیک در روغن و 18 تا 30 میکرومول گلوکوزینولات در هر گرم کنجاله می باشد.