….93

چكیده

عناصر داستان به طور مستقیم به دیدگاه و نگرش نویسنده به عالم هستی بستگی  دارد و بر تحمیل هویّت و تشخّص او بر مجموعه ی داستان نقش بسزایی دارد. نقشی که هر یک از این عناصر در داستان می آفریند متفاوت است. امّا آن چه مسلّم است قوّت و ضعف یک اثر به نحوه ی بکارگیری این عناصر برمی گردد و درست آنست که عناصر داستانی بتوانند در کنار هم تفکّر اصلی نویسنده رادراثر بیان کنند.

رمان «شوهر آهو خانم» كه از شاخص ترین و مهم ترین رمان های نویسنده است به شیوه ی رمان های كلاسیک یعنی رمان های رئالیستی قرن نوزده و پیش از انجام تغییرات نو در داستان پردازی های قرن بیستم نوشته شده است. به این منظور، نویسنده سعی می کند به کمک توصیف، برتمام وجوه داستان به طور مستقیم احاطه داشته باشد. همچنین؛ آنچه در این رمان مورد نظر نویسنده است، پیچیده تر از آن است که بتواند به صورت غیر مستقیم در جریان شخصیت پردازی ها، صحنه پردازی ها، گفت گو، … به خواننده ارائه دهد از طرفی وفور شخصیت ها و صحنه ها و به تصویر کشیدن آنچه مورد نظر نویسنده است؛ از جامعه، زندگی مردم متوسط و مشکلاتی که این طبقه در زندگی خود متحمل می شدند او را بر آن داشته تا نقش یک (راوی-مفسّر) را ایفا کند و درنهایت هم به موفقیّت چشم گیری دست یابد.

تحقیق پیش رو با هدف تحلیل روایی رمان «شوهرآهو خانم» اثر نویسنده مطرح ومعاصر، علی محمد افغانی انجام شده است.

پیشگفتار

در بررسی اهمیّت داستان گویی و داستان پردازی می توان به قدمت آن در زندگی بشر اشاره نمود. به جرأت می توان گفت تاریخچه ی داستان گویی به دوره ی انسان های غار نشین باز می گردد. غارنشینان شب ها هنگام خوردن شكار خویش، وقایع روزانه را برای هم تعریف می كردند.

با گذشت زمان و با رشد و توسعه جوامع بشری، انسان بیش از پیش به ارزش و اهمیّت داستان پی برد و آن را جزیی جدایی ناپذیر از فرهنگ و زندگی خود دانست و هرچه جلوتر می رفت همزمان با توسعه اجتماعی و فرهنگی، آن را به شكل و سیاق بهتری می پرداخت و برای ارائه هرچه بهتر و جذاب تر آن قوانینی در نظر         می گرفت كه امروزه ما آن ها را بعنوان عناصر داستانی می شناسیم. امروزه آگاهی از اسلوب نگارش و استفاده بهینه از این عناصر در داستان، میزان توانایی نویسنده را در پردازش اثر به نمایش می گذارد. آفریننده اثر هرچه در بكارگیری این عناصر دقت بیشتری به عمل آورد، داستانی هنری و استادانه

شاعران از آغاز تا پایان قرن ششم از جمله: رودكی، فرخی سیستانی، منوچهری، انوری، فردوسی، قطران تبریزی، مسعود سعد سلمان، خیام، ابو سعید ابوالخیر، جمال الدین اصفهانی، عمعق بخارایی، باباطاهرعریان،… آثار نظامی(مخزن الاسرار، خسرو شیرین ، لیلی و مجنون، هفت پیكر، اسكندرنامه، شرفنامه و اقبال نامه) سنایی(عقل نامه، عشق نامه، سیر العباد الی المعاد، طریق التحقیق و …)خاقانی و عطار نیشابوری(منطق الطیر ،الهی نامه، اسرار نامه) انجام شود.

آنچه  مرا بر آن داشت تا به كنكاش علمی در شعر سنتی شاعران از آغاز تا پایان قرن ششم بپردازم نخست اندیشه و زبان فخیم شاعران این دوره و الهام گیری آنها از قرآن مجید بود. دوم انتخاب استاد راهنمای فرزانه و سترگ و ارجمند آقای دكتر هوشمند اسفندیار پور كه مطالعه ی گسترده و تخصص وافر در راه شناساندن ادبیات و استفاده از مضمون های قرآنی در شعر شاعران را به این سر زمین پر گهر دارد. كه خضر و الیاس وار راهنمای این جانب در وادی سرگشته و بی كران ادبیات بودند كه با قرار دادن وقت ارزشمند خویش، بنده را مرهون بزرگواری های خویش نمودند و سوم انتخاب استاد مشاور آقای دكتر محمّد تقی فاضلی كه با سعه ی صدر همواره پاسخ  گوی سؤالات من بوده اند، و مرا در امر این پژوهش یاری نموده اند.

اهدافی را نیز كه این پژوهش در پی تحقق بخشیدن به آن گام بر می دارد، به شرح زیر می باشند:

-معرفی نمونه هایی از داستان های قرآنی

-تأثیر پذیری متون نظم ادبیات فارسی از داستان های قرآن مجید از آغاز تا پایان قرن ششم

آنچه را كه پیش روی ادب دوستان است پیشكش پژوهندگان سر زمین سخن پرور پارسی
می نمایم.

در كنار نقد­های سنتی از جمله نقد تاریخی، نقد اخلاقی و… رویكرد­های نسبتاً جدیدی در زمینة نقد متون رواج یافته است. یكی از این شیوه­ها، نقد اسطوره­شناختی یا كهن­الگویی است كه در این شیوه منتقد، كهن­الگوها و صور مثالی را در آثار ادبی تجزیه و تحلیل می­كند. نقد اسطوره­شناختی پیشینه­ای نزدیک به یک قرن دارد، اما در ایران از عمر آن چندان نمی­گذرد.

اگرچه كهن­الگو با نام «كارل گوستاو یونگ» و روانشناسیِ تحلیلی او شناخته شده است، اما علاوه بر او محققان و اندیشمندانِ اسطوره­شناسی چون «فریزر»، «الیاده» و «كمپبل» آرا و نظرات مختلفی را دربارة كهن­الگو ارائه كرده­اند. با این حال، اغلب پژوهش­های انجام گرفته بر اساس نقد اسطوره­شناختی، بر كهن­الگوهای روانشناختی چون آنیما، سایه، پیر دانا و… متمركز شده است و یافتن مواردی كه به سایر كهن­الگوها از جمله كهن­الگوی باروری و كهن­الگوی آفرینش پرداخته باشد، اندكی دشوار است؛ زیرا گستردگی اشكال كهن­الگویی مانع استفاده از مجموعة كامل آنها در متون ادبی است. درواقع تحلیل متنی واحد بر مبنای تمام كهن­الگوهای یادشده، همانند آنچه كه «كوپ» در كتاب اسطوره، یا «گرین» و همكارانش در كتاب مبانی نقد ادبی انجام داده­اند در ادبیات فارسی اندك است.

از طرف دیگر،بررسی كهن­الگویی متون حجیمی چون شاهنامة فردوسی و داراب­نامة طرسوسی بر اساس مجموعة گستردة كهن­الگوها امری دشوار است، زیرا این گونه آثار به دلیل ساختار روایی و حماسی و قدمت زمان تألیف، از غنی­ترین متونی هستند كه انواع كهن­الگو را در آن­ها می­توان مشاهده كرد. همچنین این آثار به دلیل طولانی بودن داستان­ها و نیز آوردن روایات و  قصه­های متعدد و داشتن شخصیت­های گوناگون، اشكال زیادی از كهن­الگوها را در خود جای داده­اند كه اشاره به تمامی آن­ها از عهدة پژوهشی واحد خارج است و در بررسی آن­ها، از میان شمار زیاد صور نوعی، غالباً به مهم­ترین و رایج­ترین كهن­الگوها پرداخته می­ شود. همین شیوه نیز در پژوهش حاضر به­ كار گرفته شده و كهن­الگوهای پركاربرد و مرسوم مورد تحلیل قرار گرفته است.

با توجه به این­كه تقسیم ­بندی­ها و آراء مختلفی در باب كهن­الگوها ارائه شده است، كهن­الگو­های داراب­نامة طرسوسی ذیل سه عنوان اصلیِ كهن­الگوی آفرینش(بر اساس آراء الیاده)، كهن­الگوی باروری(بر اساس نظریة فریزر) و كهن­الگوی قهرمان تدوین شده است. بخش سوم(كهن­الگوی قهرمان) از دو قسمت تشكیل شده است. ابتدا بر اساس الگوی قهرمان(نظریة اتو رنك) تولد و زندگی قهرمان تحلیل شده است. سپس با كمك كهن­الگوهای یونگ، دو شخصیت اصلی و سایر شخصیت­ها ذیل عناوین مادر مثالی، آنیما، پیر دانا، سایه و نقاب مورد بررسی قرار گرفته­اند. در قسمت دوم بر اساس الگوی سفر قهرمانِ «جوزف كمپبل»، سفرهای داراب و اسكندر تحلیل و میزان انطباق این سفرها بر الگوی كمپبل نشان داده شده و موارد تغییر این الگو در هر دو سفر بیان گردیده است. البته به دلیل جدایی دو بخش داراب­نامه و طولانی بودن هر دو قسمت، داستان داراب و داستان اسكندر در بخش كهن­الگوی قهرمان به طور مجزا بررسی شده ­اند.

همچنین در مواردی كه كلیّت متن اجازة برداشت كهن­الگویی می­داد،به نمادهای مرتبط با كهن­الگو(تصاویر رایج كهن­الگویی) از جمله درخت، كوه، حیوان، آب و…پرداخته شده است.نظر به این­كه هر كدام از این موارد، به كهن­الگوهای مختلفی اختصاص داشتند،اختصاص فصلی مجزا به تصاویر كهن­الگویی مقدور نبود و متناسب با عنوان هر بخش، این موارد تحلیل شده ­اند.

باید اضافه كرد كه اگر چه «ذبیح­اللّه صفا» تصحیحی كم نقص از داراب­نامه ارائه داده­اند، اما این تصحیح از لحاظ شیوة نگارشی با آئین نگارش موجود تفاوت بسیار دارد. هر چند هماهنگ كردن نمونه­های انتخاب شده از متن داراب­نامه با آئین نگارش فعلی امری زمان­بر بود با این حال تمامی نمونه­های انتخاب شده از

دعا، نیایش و مناجات مفاهیمی آشنا در فرهنگ دینی ادیان مختلف است. قدیمی‌ترین متونی كه از اقوام مختلف به جا مانده است در خود نمونه‌هایی از دعا و مناجات را گنجانده است، انسان با دعا و مناجات علاوه بر آنكه تنهایی خود را در خلقت با ارتباط با خداوند سامان می‌دهد، در عین حال نیازها و خواسته‌های خود را با معبود در میان می‌گذارد. در بسیاری از نوشته‌هایی که از دوران‌های گذشته باقی مانده است، به دعا و مناجات اهمیت داده شده و به آن توجه ویژه‌ای داشته‌اند.

ادبیات فارسی یكی از جلوه‌های توجه به خداوند و شناخت اوست. كتاب‌هایی نظیر مثنوی معنوی، حدیقه سنایی و آثار عطار از جمله مواردی است كه در آنها می‌توان نمونه‌هایی غنی از مناجات و نیایش را یافت. بی‌شك مناجات‌ها و نیایش‌ها از اعتقاد و جهان‌بینی شاعران و نویسندگان آنها سرچشمه گرفته است، شاعرانی كه پرورش یافتگان تربیت اسلامی هستند. با نگاهی به نمونه‌های دعا و نیایش در این آثار می‌توان این گونه اشعار را دسته‌بندی كرد و در باره گونه‌های مختلف این موضوع به بحث نشست. ازسوی دیگر متون و معارف شیعه، از گنجینه‌های مهم دعا و نیایش محسوب می‌شود و به جرئت می‌توان گفت هیچ یک از ادیان و مذاهب الهی به اندازه شیعه چه از جهت حجم و چه از نظر محتوا، به دعا و نیایش توجه نداشته است. برای مثال كتابی چون صحیفه سجادیه از امام چهارم شیعیان تماماً درباره نیایش و مناجات است. یا كتاب مهمی چون مفاتیح الجنان، اثری نیایشی است و تقریباً همراه قرآن در اغلب منازل و مساجد دیده می‌شود. همچنین در كتاب آسمانی ما قرآن نیز نمونه‌هایی از مناجات و دعا را می‌توان مشاهده كرد.

این نوشته بر آن است ضمن بررسی دعا و نیایش در آثار شاعران قرن هفتم، با تكیه بر مثنوی مولوی، آثار عطار و حدیقه سنایی به نكات مشترك و همچنین تفاوت‌های آن با ادعیه شیعه نیز بپردازد. در این رساله ابتدا به تعاریف دعا، مناجات و نیایش پرداخته شده، سپس مقایسه‌ای بین آنها صورت گرفته شده است و پس از آن انواع دعا را از دیدگاه‌های مختلف بررسی و تحقیق می‌کند.

در فصل دوم ابتدا تعاریف و معانی اسماء و صفات حق تعالی آمده است؛ یعنی اسماء براساس فراوانی تکرار در ادعیه و مناجات‌ها تنظیم شده و همچنین تناسب اسامی خداوند با خواسته‌ها مورد مطالعه قرار گرفته است.

در فصل سوم نسبت بین بندگان با خداوند از دیدگاه عرفا و فلاسفه و اهل كلام بررسی شده و پس از آن به نسبت بین خدا و بندگان در ادعیه و مناجات پرداخته شده و سپس مقایسه‌ای میان آن نسبت‌ها صورت گرفته است.

در فصل چهارم ادعیه و مناجات از نظر برخورداری از نظام اخلاقی، مطالعه شده و تحقیق صورت گرفته‌

:
تقریبا تمامی شرکت‌های نفتی به تفسیرهای لرزه برای انتخاب سایت‌های برداشت نفت اعتماد می‌کنند. بنابراین توجه بیشتر به بهبود بخشیدن مقاطع لرزه‌ای امری اجتناب ناپذیر می کند. روش‌های لرزه‌ای به منظور مطالعات آب‌های زیرزمینی، مهندسی شهری، تعیین سنگ بستر، سد‌سازی و راه‌سازی نیز بکار گرفته می‌شوند (شریف، 1995).
تکنیک اساسی در روش‌های لرزه‌ای شامل ایجاد موج لرزه‌ای و اندازه‌گیری زمان برگشت موج از بازتابنده‌های زیرسطحی توسط گیرنده‌های سطحی می‌باشد. گیرنده‌ها معمولا بر روی یک خط مستقیم به نام خط لرزه‌ای در نزدیکی چشمه لرزه‌ای قرار می‌گیرند. زمان‌سیر مو‌ج‌های بازتابی وابسته به خواص الاستیک لایه‌های زیرسطحی و همچنین موقعیت، جهت‌یابی و انحنای بازتابنده است. بنابراین می‌توان با بهره گرفتن از زمان رسید‌های موج‌های بازتابی اطلاعات مفیدی از لایه‌های زیرسطحی بدست آورد.
عموما پیش از اینکه داده‌ها تفسیر شوند، یکسری فرایند پردازشی باید بر روی داده‌های برداشت شده اعمال شود. باتوجه به ایلماز (1987) یکسری فرایند‌های استاندارد به منظور آماده‌سازی داده‌های لرزه‌ای به منظور تفسیر لرزه‌ای وجود دارد. سه فرایند مهم پردازش واهمامیخت، برانبارش و کوچ اساس پردازش‌های معمول است. در این پایان‌نامه به مرحله‌ی برانبارش از فرایند پردازش پرداخته می‌شود. مقطع برانبارش اولین تصویر زیرسطحی را در اختیار مفسر قرار می‌دهد و همچنین داده ورودی برای مرحله‌ی کوچ پس از برانبارش را بدست می‌دهد.
با جابجایی آرایه چشمه و گیرنده در امتداد خط لرزه‌ای دسته داده‌های دارای همپوشانی بدست می‌آید. این دسته داده‌ها، وابسته به موقعیت چشمه گیرنده در روی خط لرزه‌ای است. در نتیجه زمان رسید‌ها نیز وابسته به موقعیت چشمه و گیرنده است. پس از پردازش، از داده‌های سه بعدی برای بدست آوردن تصاویر زیرسطحی دوبعدی استفاده می‌شود. برای پردازش، طبق معمول داده‌ها براساس نقطه‌ی میانی مشترک میان چشمه وگیرنده و نیم‌دورافت (نصف فاصله‌ی بین چشمه و گیرنده) ذخیره می شوند. در این صورت داده‌های دارای همپوشانی در فضای قرار می‌گیرند (مربوط به زمان رسید‌ها است) (برگلر، 2001 ).
متاسفانه دسته داده‌ها فقط شامل سیگنال‌ها (هر رخدادی که به منظورکسب اطلاعات زیرسطحی ثبت می‌شود‌) نمی‌باشند، بلکه نوفه‌ها نیز به همراه سیگنال‌ها ثبت می‌شوند. نوفه‌ها به دو دسته‌ی همدوس و ناهمدوس تقسیم می‌شوند. در بیشتر طرح‌های پردازشی فقط از بازتاب‌های اولیه استفاده می‌شود، بازتاب‌های چندگانه متعلق به نوفه‌های همدوس هستند. نوفه‌های ناهمدوس یا تصادفی قابل پیش‌بینی نیستند. یعنی نمی‌توان از یک روی ردلرزه اطلاعات سایر ردها را تشخیص داد. نوفه‌های تصادفی بر اثر لرزش هایی که بوسیله‌ی باد در گیرنده و یا بوسیله‌ی قدم زدن یک جانور در نزدیکی گیرنده ممکن است ایجاد شود (برگلر،2001).
هدف از برانبارش، بالا بردن کیفیت سیگنال‌ها و تضعیف نوفه‌ها بوسیله‌ی جمع بستن رخدادهای همبسته در دسته داده‌های دارای همپوشانی است. عملگر برانبارش دورافت صفررخدادهای واقعی را در فضای در نزدیکی نقطه دورافت صفر تقریب می‌زند. این نقطه بطور فرضی و با فرض قرارگیری چشمه و گیرنده در یک نقطه در نظر گرفته می‌شود. نتیجه‌ی برانبارش در امتداد عملگر برانبارش ZO را می‌توان به نقطه‌ی دورافت صفر نسبت داد. با قرارگیری تمامی این نقاط برانبارش در کنار هم، مقطع برانبارش دورافت صفر حاصل می‌شود. روش برانبارش ZO به روش برانبارش نقطه‌ی میانی مشترک(CMP) و فرایند برونراند نرمال/برونراند شیب (NMO/DMO) معروف شده است. در روش‌های معمول برای برانبارش نیاز به مدل سرعت دقیق می‌باشد. اشتباه در مدل سرعت باعث می‌شود که نتایج برانبارش قابل اتکا نبوده و تصویر‌سازی مطلوبی صورت نگیرد (بایکولوف، 2009 ). در سال‌های اخیر روش برانبارش جدیدی معرفی شده که کیفیت مقطع برانبارش را از نظر نسبت سیگنال به نوفه و همچنین پیوستگی بازتابها بهبود بخشیده است. یکی از این روش‌ها ، روش برانبارش سطح بازتاب مشترک (CRS) است. در این روش بر خلاف روش‌های معمول نیازی به تهیه مدل سرعت برای برانبارش نیست و فقط به سرعت لایه سطحی نیاز است. با این حال این روش در مواجه با شیب‌های متداخل با مشکل روبروست (من،2002). در چند سال اخیر سلیمانی (2009) با معرفی روش برانبارش سطح پراش مشترک (CDS) سعی در بر طرف کردن این نقیصه داشته است که تا حد مناسبی در این امر موفق بوده است. با این حال هر یک از این روش‌ها در اعماق بیشتر به دلیل تضعیف انرژی بازتاب‌ها قادر به تصویر‌سازی مناسبی نمی باشند. بالارستاقی (1391) با بهره گرفتن از تکنیک برانبارش CDS در دورافت محدود توانسته بر این مشکل فائق آید و بازتاب‌ها در اعماق پایین‌تر بخوبی در این روش تصویر‌سازی می‌شوند.
برانبارش دورافت مشترک (CO) مشابه برانبارش ZO است، با این تفاوت که برانبارش برای یک نقطه در گروهCO انجام می‌شود. در واقع عملگر برانبارش CO رخداد‌های بازتابی را در فضای در نزدیکی نقطه‌ای با دورافت ثابت تقریب می‌زند. با جمع بستن رخدادهای همبسته در امتداد عملگر برانبارش و اختصاص دادن این نقاط به نقاط انتخاب شده در گروه CO، مقطع برانبارش CO بد

ست می‌آید.
در این پایان‌نامه روش برانبارش CO (برگلر،2001) بر اساس مفاهیم گرفته شده از روش برانبارش CRS برای تصویر‌سازی دو‌بعدی معرفی می شود. این روش بر روی داده‌های واقعی اعمال می‌شود و با روش برانبارش CRS مقایسه خواهد شد. روش برانبارش CO نیز نیازی به مدل سرعت ندارد و تنها سرعت لایه سطحی کفایت می‌کند. این روش مانند روش برانبارش CRSروشی مبتنی بر داده‌ها است و همچنین تمامی مراحل برانبارش بطور خودکار و با بهره گرفتن از آنالیز همدوسی انجام می‌شود. پنج پارامتر برانبارش در این روش توصیف کننده‌ی عملگر برانبارش CO است، که مربوط به نشانگرهای جبهه‌ی موج هستند. در این روش علاوه برا اینکه کیفیت رخدادهای بازتابی افزایش می‌یابد، نشانگرهای مهمی از جبهه ی موج بدست می‌آیند.

[1]Sheriff
[2]Yilmaz
[3]Deconvolution
[4]Stack
[5]Migration
[6]Correlated
[7]Zero-Offset
[8]Common-Mide-Point
[9]Normal Move-Out
[10]Dip Move-Out
[11]Common Reflection Surface
[12]Mann